Банкті басқару жүйесіндегі инновациялар
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті КЕАҚ
ӘОЖ 316. 422 (574) Қолжазба құқығында
Мақыш Мулдир Кикбаевна
Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық қызметін басқаруды жетілдіру
6D051700 - Инновациялық менеджмент
Философия докторы (PhD)
дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Ғылыми кеңесші
экономика ғылымдарының кандидаты,
қауымдастырылған профессор
Бакирбекова А.М.
Шетелдік кеңесші:
экономика ғылымдарының докторы,
профессор
Шмарловская Г.А.
Қазақстан Республикасы
Нұр-Сұлтан, 2022
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1 Коммерциялық банктердің инновациялық қызметін басқарудың теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... .
13
0.1. Банктің инновациялық қызметінің экономикалық мазмұны және оның ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
1.2 Банк қызметіндегі инновациялық қызметті басқару жүйесі мен оның құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
25
1.3 Шетелдік банк тәжірибесінде қолданылатын басқарушылық инновациялар және оларды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
34
2 Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық қызметІН басқаруДЫ талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
50
2.1 Банктердің инновациялық қызметін ұйымдастырудағы инновациялық әлеуиетін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
50
2.2 Банктердің инновациялық қызметінің дамуын және белсенділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
61
2.3 Банктердің қашықтан қызмет көрсетуде қолданылатын бизнес-процесті моделдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
74
3 Коммерциялық банктердің инновациялық қызметін басқаруды жетілдіру жолдары
84
3.1 Банк қызметінде инновациялық басқару тетігін және ұйымдастырушы-экономикалық инновацияларды дамыту ... ... ... ... ... ... ..
84
3.2 Банк саласында заманауй инновациялық технологияларды қолдану...
3.3 ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің бизнес-процессін трансформациялаудың басты бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
98
109
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
133
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
137
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
142
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Диссертациялық жұмыста келесі стандарттарға сілтемелер пайдаланылды:
Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметi туралы Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1995 жылғы 31 тамыздағы №2444 Z952444 Заң күшi бар Жарлығы (ҚР 03.07.2019 №262-VI Заңымен өзгерутулер мен толықтырулар енгізілген).
Зерттеу, даму және инновация статистикасының көрсеткіштерін қалыптастыру әдістемесі. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 6 қазандағы № 232 бұйрығымен бекітілген.
Цифрлық Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 12 желтоқсандағы № 827 қаулысымен бекітілген.
Қазақстан Республикасының банк секторының қаржылық тұрақтылығын арттыру бағдарламасын бекіту туралы Ұлттық Банк Басқармасының 2017 жылғы 30 маусымдағы №129. Қаулысы (2020 жылғы 24 ақпандағы өзгертулермен).
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы. Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері. 2018 жылғы 10 қаңтар.
Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2020 - 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 31 желтоқсандағы № 1050 қаулысымен бекітілген.
Анықтамалар
Диссертациялық жұмыста төмендегідей анықтамаларға сәйкес терминдер қолданылды:
Банктік инновация - бұл нарықтағы бәсекелестік артықшылықтарға қол жеткізу үшін банктік өнімдерді, қызмет көрсетуді, бизнес-процестерді ұйымдастыруды, басқаруды және маркетингті жетілдіруден тұратын банк қызметінің барлық аспектілерін жаңғырту процесінің түпкі нәтижесі.
Банктің инновациялық қызметі - бұл банктік инновациялар жасау және іске асырумен байланысты жүйелі процессті сипаттайды.
Банктік инновациялық қызметті басқару - бұл банктік ұйымның инновациялық-техникалық әлеуетін қалыптастыруға, қолдауға және дамытуға бағытталған шешімдерді дайындау және қабылдау жүйесін білідерді.
Банктің инновациялық саясаты - бәсекеге қабілеттіліктің күшейтілген деңгейін қамтамасыз етуге және қаржылық, материалдық және еңбек ресурстарын неғұрлым тиімді пайдалануға бағытталған инновациялық қызметті жүзеге асырудың мақсаттары мен шарттарын көздейтін қазіргі заманғы басқару нысаны ретінде түсініледі.
Банктік бизнес-процестердің реинжинирингі - бұл процесс тәсілінің принциптеріне негізделген және қызметтің жекелеген көрсеткіштерін де, тұтастай алғанда банктің жұмыс істеу тиімділігін едәуір жақсарту мақсатында басқарудың қолданыстағы моделін түбегейлі өзгертумен сипатталатын инновациялық менеджменттің бағыты.
Бұлтты технологиялар - бұл ақпаратты сақтау мен өңдеуден тұратын, сонымен қатар лицензияланған бағдарламалық жасақтаманы, аппараттық құралдарды, байланыс арналарын және пайдаланушыларға жедел техникалық қолдауды біріктіретін көп функциялы орта.
Бизнес-процесс - тұтынушы, клиент немесе тапсырыс беруші үшін құндылығы бар нәтижені (банктік өнімді, қызметті) құратын банк қызметінің әртүрлі түрлерінің жиынтығы түсініледі.
Болашақтың банкі - бұл дамыған технологиялық қызмет көрсетуге ие клиенттерге қосымша құндылықтар жасауға мүмкіндік беретін, клиенттердің қажеттілігін, тілегін, мүдделерін біріктіретін қаржы компаниясы.
Бизнес-модельдеу - банк ұйымдарының қызметін жақсарту мүмкіндіктерін іздеудің тиімді құралы болып табылады.
Блокчейн технологиясы - ақылды байланыстар негізінде орталықтандырылмаған онлайн-сервистерді құруға мүмкіндік бере отырып, банк секторында кеңінен қолданылады.
Big data ақпараттық технологиялары - нақты нәтижелер мен қорытындылар алу үшін құрылымдалған және құрылымдалмаған деректердің үлкен, таратылған және үздіксіз өсіп келе жатқан көлемін өңдеуге арналған тәсілдер жиынтығы.
Инновациялық қызмет - бұл инновациялық жобаны іске асыруға бағытталатын қызмет.
Коммерциялық банктегі инновациялық менеджмент - бұл инновациялық процестерді басқару тетіктерін қолдана отырып, ұйымның бәсекеге қабілеттілігі мен өміршеңдігінің қажетті деңгейіне қол жеткізуге немесе қолдауға бағытталған өзара байланысты іс-шаралар жиынтығы.
Клиенттермен қарым-қатынасты басқару - технологияларының мәні клиентке бағытталған инновациялық тәсілді сипаттайды.
Краудсорсинг - бизнес, мемлекет және жалпы қоғам алдында тұрған міндеттерді шешу мақсатында ақпараттық технологиялар арқылы адамдардың ресурстарын жұмылдыру.
Open Banking - дәстүрлі банктер мен финтех-компаниялардың ынтымақтастығы нәтижесінде тұтынушылар үшін жаңа өнімдер Open API технологиялары негізінде құрылатын қаржы қызметтері индустриясының инновациялық саласы.
Ұйымдастырушылық инновациялар - бұл банктік басқару инновацияларының келесі бір түрі ретінде оларда инновациялар дамуының алғы шарттары, сондай-ақ жаңа банктік өнімдер мен технологияларды жасауда және жетілдіруде банктің тиімді инновациялық саясатының негізі болып саналады.
Пирингтік несиелеу немесе Р2Р-несиелеу - халықтың басқа жеке тұлғалардан қарыз алуына мүмкіндік беретін банктік бөлшек несиелеуге балама.
Робоэдвайзинг - инвестициялық активтерді іріктейтін және портфельді басқаратын кеңесші роботтардың көмегімен автоматты қызмет.
Финтех-компаниялар - тұтынушыларға қаржылық қызмет көрсету мүмкіндігіне ие болады, оның ішінде дәстүрлі серіктес банктің лицензиясы мен технологиялық инфрақұрылымын қолдана отырып, қаржы ұйымдарында ашылған шоттарға қол жеткізе алады.
Цифрлық банкинг - банктің клиентпен жұмыс сапасын жетілдіретін, уақыт пен шығынды үнемдейтін, жеке деректердің қауіпсіздігін арттыратын, сервистердің жұмыс жылдамдығы мен сапасын арттыратын мобильді және онлайн-платформалардың көмегімен қаржылық қызметтерді іске асыру.
БелгілеуЛЕР МЕН қысқартуЛАР
АМL
oo Ақшаны жылыстатуға қарсы күрес
АҚ
oo Акционерлік қоғам
АҚШ
oo Америка құрама штаттары
АТ
oo Ақпараттық технологиялар
API
oo Қолданбалы бағдарламалау интерфейсі
b2b
oo Бизнестен бизнеске
BLE
oo Bluetooth қуаты төмен
ҒЗЖ
oo Ғылыми-зерттеу жұмысы
ҒЗТКЖ
oo Ғылыми-зерттеу және тәжірбиелік-конструкторлық жұмыстар
ЖК
oo Жеке кәсіпорын
GPS
oo Жаһандық позициялау жүйесі
ЕБ
oo Еншілес банк
ЕДБ
oo Екінші деңгейдегі банктер
EDI
oo Электрондық деректермен алмасу
IBM
oo Халықаралық бизнес-машиналар
ҚБҚ
oo Қашықтан банктік қызмет көрсету
ҚБЕО
oo Қазақстандық банкаралық есеп айырысу орталығы
ҚР
oo Қазақстан Республикасы
ҚР ҚРНДА
oo Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі
ҚР БҒМ БҒССҚЕК
oo Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Білім және ғылым саласында сапаны қамтамасыз ету комитеті
MMA
oo Мобильді маркетинг қауымдастығы
NLP
oo Табиғи тілді өңдеу
OTP
oo бір реттік парольдер
CRM
oo Клиенттермен қарым-қатынасты басқару
SWIFT
oo Дүниежүзілік Банкаралық қаржылық телекоммуникациялар
қоғамы
PFM
oo Жеке қаржыны басқару
PDA
oo Қалта дербес компьютері
PSD2
oo Төлем қызметтері туралы қайта қаралған директива
P2P
oo Адамнан адамға
RPA
oo Технологиялық процестерді роботтандырылған автоматтандыру
ТКЖ
oo Тәжірибелік-конструкторлық жұмысы
ТМД
oo Тәуелсіз мемлекеттер достастығы
XML
oo Кеңейтілетін белгілеу тілі
ХҚКО
oo Халыққа қызмет ету орталығы
ЭЦҚ
oo Электрондық цифрлық қолтаңба
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының экономикасын тұрақтандыру мақсатында банк секторы дамуының жаңа кезеңінің негізгі мазмұны банк өнімдері мен қызметтерінің құрамын кеңейтуді, олардың сапасын арттыруды және ұсыну тәсілдерін жетілдіруді, бизнестің ұзақ мерзімді тиімділігі мен орнықтылығын арттыруды қамтитын банк қызметінің сапасын арттыру болуға тиіс. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының банк секторында қаржылық инновацияларды әзірлеу және енгізу, сондай-ақ оларды басқару ерекше өзектілікке ие болады.
Басқарудың қазіргі кезеңінде коммерциялық банктердің инновациялық қызметін жетіділдіру олардың Қазақстан және халықаралық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттырудың қажетті шарты болып табылады. Бұл қазіргі уақытта инновация ұлттық экономиканың барлық ішкі жүйелерін, оның ішінде банк секторын дамытудың жүйе құраушы факторы болып табылатындығымен анықталады.
Қазіргі жағдайда коммерциялық банктердің қызметіне инновациялық технологияларды, өнімдер мен қызметтерді енгізуге көп көңіл бөлінеді, алайда олардың ұзақ мерзімді және тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу үшін отандық коммерциялық банктерге көрсетілетін қызметтерді жетілдіруге, жұмыс тиімділігін арттыруға және, сайып келгенде, бәсекелестік артықшылықтар құруға және нарықтағы орнын нығайтуға мүмкіндік беретін инновациялық қызметті іске асырудың ұйымдастырушылық-экономикалық тетіктері мен бағыттарын әзірлеу үлкен маңызға ие.
Экономикалық дамудың қазіргі кезеңінде отандық коммерциялық банктердің инновациялық технологияларды енгізу мәселесінің өзектілігі және банк жүйесіндегі қазіргі жағдайдың ерекшелігі осы тақырыпты таңдауды алдын-ала анықтады, ол банк секторына қатысты инновациялық қызметті басқарудың теориялық негіздері мен практикалық ұсыныстарын дамытудың маңызды мәселелерін қамтыды.
Қаншалықты банктік жүйе бұл экономикадағы қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету көзіне айналғандықтан, банк секторындағы инновациялардың дамуын және оларды Қазақстан банк қызметінде басқарудың қажеттігін анықтады.
Қазақстан банк секторының дамуының жаңа кезеңінің басты мазмұнында банктің инновациондық өнімдері мен қызмет түрлерінің құралын кеңейтуді қамтитын банк қызметінің сапасын арттыру, сондай ақ оларды тиімді басқаруды жолға қою мәселелері қарастырылуы тиіс.
Мұндай шаралар банктерге өздерінің ресурстарын оңтайлы басқаруға, шығындарын қысқартуға, көрсетілетін қызмет түрлерін жаңартуға, банк өнімдерінің тұтынушыларына жеткізуде жаңа каналдарды игеруге, сол арқылы қаржы нарығындағы банктердің бәсекелестік ұстанымының өсуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Банк қызметін инновациялық дамыту сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық қызметін басқару әдістерін жетілдіруді объективті қажеттілігін негіздейді.
Мәселенің ғылыми зерделену дәрежесі. Экономиканың әр түрлі салаларында инновациондық үдерістерді талдау мәселелері мынадай шетелдік ғалымдардың еңбектерінде жүргізілген: И.Шумпетер, Дж.Бернал, Д. Гелбрейт, Дж. Кларк, К. Фримен, Дж. Ст. Милль, Дж. Гобсон, П. Ф. Друкер, М. Блауг, Н. Кондратьев, С. Ю. Глазьев, А. Л. Суворова, Е. Е. Румянцева, А. Левинсон, С. Д. Бешелев, Ф. Г. Гурвич, В. И. Громека, Л. В. Канторович, Н. И. Молчанов, П. Н. Завлин.
Банктердің инновациялық мәселелері ұзақ уақыт бойы шетелдік экономикалық ғылыммен зерттеліп келеді, оған Ф.Мишкиннің [1], Дж. Синки [2], Т. Кохтың [3], П. Роуздың [4] және басқа да американдық ғалымдардың қаржы нарықтары мен банктік менеджмент мәселелеріне арналған еңбектері мысал бола алады. Ал батыс әдебиетінде әдетте банк термині емес, қаржылық инновациялар қолданылады, бұл қаржы құралдарындағы, банктік өнімдер мен технологиялардағы жаңалықтарды білдіреді. Ең бастысы, жаңа өнімдер мен қызметтер тұтынушыларға ескіге қарағанда белгілі бір артықшылықтар береді.
Коммерциялық банктердің инновациялық қызметін басқаруды дамыту мәселелері И.Т. Балабанов, О.И. Лаврушин, В.С. Викулов, И.П Хоминич, А.А. Аюпов, А.С. Борисов, В.И. Вагизова, П. В. Семикова, Е. Г. Новоселова, Ю. Н. Захаров, Р.А. Исаев, Л.В. Кох, Л.Р. Курманова, А. В. Муравьева, Т. В. Никитина, И. М. Подпосденова, Т.Ю. Попов, И.А. Смагин, Э.А. Уткин, А. И. Полищук, Т. Б. Рубенштейн, В. Д. Мехряков, Н. В. Бекетов, И. В. Извольская, Л. Г. Бокарева, И.В. Букато, О.В. Мирошкина және басқа ғалымдардың еңбектерінде қарастырылды.
Бірақ та осындай еңбектердің банктік инновациялардың даму мәселелерін зерттеуге арналғанымен, оларды қазақстан банк секторындағы инновациялық үдерісті басқаруда әсіресе банктерді бүгінгідей инновациялық экономикалық қалыптастырушысы тұрғысынан алғанда жеткіліксіз танытуда.
Әлемдік экономиканың жаһандануы тұтастай алғанда қаржы нарығының және әсіресе коммерциялық банктердің даму процестерін түбегейлі өзгертті, оларға инновациялық бағыт берді.
Екінші жағынан, бұл процестер Қазақстанның экономикалық жүйесінде тікелей қолданбалы маңызы бар өзекті ғылыми міндеттерді қойды, атап айтқанда: инновациялық ортаны қалыптастыру әдістерін дамыту міндеттері, банк саласындағы инновацияларды тікелей жүзеге асыру, сондай-ақ қазіргі жағдайда отандық банктердің инновациялық даму келешегін бағалау.
Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық белсенділігінің әлі де болса төмен деңгейі және бәсекелестік қысымының жоғарылауын ескере отырып, тиімді инновацияларды жүзеге асыруға қолайлы инновациялық ортаны қалыптастыру арқылы банктердің инновациялық қызметін басқарудың инновациялық тетіктерін жетілдірудің объективті қажеттілігі туындайды.
Жоғарыдағы айтылғандардың барлығы банк секторындағы инновациялық қызметті басқарудың теориялық және қолданбалы мәселелерін шешуге бағытталған арнайы зерттеудің болуын қажет етеді, сондай-ақ осы диссертациялық зерттеудің тақырыбын оның мақсаты мен міндеттерін анықтауға мүмкіндік береді.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диссертациялық зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық қызметтерін басқаруды жетілдіруге қатысты теориялық негіздемелер мен тәжірибелік ұсыныстарды жасау, сондай-ақ оларды отандық банктік тәжірибеде ендіру және даму бағыттарын анықтау.
Зерттеу жұмыстың қойылған мақсатына жету үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
oo Банк саласында инновацияларға қатысты теориялық көзқарастарды зеределеу отырып, банктік иновация және инновациялық қызметін басқару ұғымдарын нақтылау;
oo Коммерциялық банктердегі инновациялық қызметті басқарудың теориялық негізін дамыту;
oo Шетел тәжірибесінде банк қызметінде инновациялық үдерісті басқару ерекшеліктерін қарастыру;
oo Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің қызметіндегі инновациялық өнімдерді мен технологияларды енгізу, оларды басқару жағдайына талдау жасау.
oo Қазақстан банк секторында қолданылатын инновацияларды басқару әдістерін жетілдіруге байланысты ғылыми-практикалық ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеу пәніне Қазақстан банк секторындағы инновациялық қызметті басқаруды жүзеге асыру процессіндегі экономикалық субъектілер арасындағы экономикалық қатынастар жүйесі жатады.
Зерттеу нысаны ретінде Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық қызметі және оларды басқару процессі алынды.
Зерттеудің теориялық, әдістемелік және ақпараттық негіздері. Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі отандық және шетелдік ғалымдардың банктің инновациялық қызметін дамытуға бағытталған ғылыми еңбектерді қамтиды. Зерттеудің ақпараттық базасына Қазақсан Республикасының инновациялық қызметке байланысты заңнамалар мен нормативтік актілерін, Мемлекеттің бағдарламалар, ҚР Ұлттық банкінің және Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің статистикалық және есептік материалдарын, сондай-ақ ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің есептік мәліметтері, ғылыми әдебиеттерде, мерзімді басылымдарда және веб-сайттарда жарияланған банктердің инновацияларға қатысты материалдар жатады.
Диссертациялық зерттеудің жұмыс гипотезасы бұл Қазақстан экономикасының қазіргі инновациялық даму жағдайында отандық банк секторының тиімді қызмет етуіне және бәсекеге қабілеттігін арттыруға бағытталатын Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық қызметін басқаруды дамыту қажеттігі мен маңыздылығы теориялық және әдістемелік тұрғысынан негізделеді.
Зерттеудің әдіснамалық негізі. Жұмыста ғылыми абстракция, топтау және салыстыру, статистикалық және қаржылық талдау, сараптамалық бағалау және имитациялық модельдеу сияқты зерттеу әдістері қолданылды.
Диссертацияның ғылыми жаңалығы ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің иновациялық қызметін басқару жүйесін дамытуға қатысты теориялық және практикалық ұсынымдар әзірлеуге байлынсты жаңашылықтардан тұрады. Жаңашылдық элементтерінде автордың алған келесідей теориялық және практикалық нәтижелері бар:
oo авторлық көзқарас тұрғыдан банктің инновациялық қызметі ұғымына тән ерекшеліктерді айқындау негізінде оған кең және тар мағынада анықтама беріліп, банктегі инновациялық менеджмент қызметінің тиімділігін ақпараттық жағынан қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін қазіргі банктік инновациялық қызметтің басқару жүйесінің құрылымы, атқаратын қызметтері мен бағыттары нақтыланды;
- шетелдік банк тәжірибесіндегі қолданылатын инновациялық өнімдер мен ақпараттық технологиялар түрлері, цифрлық және необанктер қызметтері жан-жақты зерделенді;
- отандық банк секторында инновациялардың енгізуі мен қолданылу тиімділігіне баға беру мақсатында ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің қызметінде инфотехнологиялық технологияларды пайдалану тәжірибесіне талдау жасалды;
- ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің дамуының жаңа кезеңінде инновацияларды стратегиялық басқаруды енгізу арқылы, олардың қызметін ұйымдастыратын арнайы Инновациялық даму бөлімінің банктің ұйымдық құрылымында болуына және оның атқаратын қызметтеріне байланысты тәжірибелік маңызы бар ұсыныстар жасалды.
- қазақстандық банктің қызметінде заманауй инновациялық технологияларды енгізуде Болашақтың банкін және Инновациялық банктің экожүйесін құру қажеттігі тәжірибелік тұрғыдан негізделді.
Қорғауға шығарылатын диссертацияның негізгі ережелері:
1. Қазіргі заманғы банк секторының белсенді дамуы банктік инновациялардың маңыздылығы мен оң әсерін анықтау, инновациялардың тиімділігін салыстырмалы және сапалы бағалау үшін банктік инновациялық қызметін басқару жүйесін және оның бағыттарын теориялық-әдістемелік тұрғыдан негіздеу.
2. ҚР-ы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық дамуын және олардың бәсекеге қабілеттілігі мен тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында олардың инновациялық технологияларды игеруіне және оларды басқару жағдайына жасалған кешенді талдау.
3. Банктің инновациялық басқару тетігі ретінде стратегиялық инновациялық басқару қалыптастыру процесін іске асырумен айналысатын арнайы Инновациялық даму бөлімінің қазақстандық банктердің ұйымдық құрылымында болуына және оның атқаратын қызметтеріне байланысты тәжірибелік маңызды ұсыныстар.
4. Шетел банк тәжірибесін негізгі ала отырып, банктің бәсекелестік қабілетін арттыруға мүмкіндік беретін Инновациялық банктің экожүйесін құруға байланысты, сондай-ақ отандық банк саласында заманауй инновациялық технологияларды енгізу және цифрлық трансформациялану арқылы Болашақтың банкін құруға қатысты ұсыныстар.
Диссертацияның практикалық маңызы. Диссертацияда тұжырымдалған тұжырымдар, ұсыныстар мен ұсыныстар отандық банктік инновациялар саласындағы қазіргі басқару тәжірибесін жетілдіру бағытында банктердің инновациялық басқару стратегияларын даярлауда маңызды. Оларды инновациялық менеджмент сұрағы бойынша банк қызметкерлерін оқыту, қайта даярлау және кеңес беру процессінде де қолдануға болады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік нәтижелерін Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-нің Менеджмент және Қаржы кафедраларында, сондай-ақ басқа да жоғары оқу орындарында Инновациялық менеджмент және Банк менеджмент пәндері бойынша оқу процесінде пайдаланылуға да болады.
Сонымен қатар жекелеген ғылыми нәтижелер Центркредит банк АҚ (Қосымша А), First Heartland Jusan Вank АҚ (Қосымша Б) және RBK банк АҚ-ның (Қосымша В) тәжірибесінде пайдаланылады және ол туралы актілермен расталады.
Зерттеу нәтижелерінің мақұлдануы. Диссертациялық зерттеудің негізгі ережелері мен нәтижелері келесі басылымдарды жарияланды:
oo Scopus халықаралық дәйексөз мәліметтер базасына кіретін шетелдік журналда:
1. Management of innovative activities of second tier banks Academy of Strategic Management Journal. - 2021. - Vol. 20, Issue 5. - P. 1-8.
ҚР БҒМ сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынған ғылыми басылымдарында мақала жарияланды:
1. Role of commercial banks in innovative development of the economy Reports of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. - 2019.- №3. с. 204-214.
2. Цифрлық банктер модельдері: шетелдік тəжірибе Қарағанды университетінің хабаршысы. Экономика сериясы. - 2019. - № 3(95). - Б. 277-286.
3. Қазақстандағы екінші деңгейдегі банктердің бизнес-үдерістерін басқаруда Big Data технологияларын пайдалану Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ хабаршысының экономика сериясы. - 2020. - №3. - Б. 120-126.
- Жақын шетелдік конференция материалдары мен ғылыми басылымдар тізіміне кіретін журналдарда:
1. Management of innovative processes in banking Современный механизм функционирования торгового бизнеса и туристической индустрии: реальность и перспективы: материалы IV Международной научно-практической конференции студентов, аспирантов и молодых ученых. - Минск: БГЭУ, - 2020, - С. 552-554.
2. Развитие инновационной деятельности банков второго уровня в Республике Казахстан в условиях цифровизация экономики Ежеквартальный научно-информационный журнал Экономический вестник. - Бишкек, - 2022. -№1,2. - С. 20-23.
oo Қазақстан Республикасындағы Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарында:
1. Банк қызметіндегі инновациялардың ерекшеліктері Қазақстан экономикасын жаңғырту - мемлекеттің қаржы жүйесі және ұлттық валютасының тұрақтылық факторы: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның еңбектер жинағы. Астана қ.: ЕҰУ. -2018. - Б. 162-165.
2. Банктік ұйымдағы инновацияық қызметті басқарудың қызметтер мен бағыттары Сейтқасымов оқулары - 2020: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның еңбектер жинағы. Нұр-Сұлтан: ҚазҚХСУ БПО -2020. - 270-274б.
3. Банк қызметіндегі инновациялық тәуекелдерді басқару және бағалау әдістері Сейтқасымов оқулары - 2021: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның еңбектер жинағы. Нұр-Сұлтан: ҚазҚХСУ БПО - 2021 - 59-63б.
4. Қазақстандық банктердің инновациялық қызметінде электрондық банкингтің дамуы Тұрақты даму және цифрландыру контекстінде экономиканы, қаржы мен бухгалтерлік есепті жетілдірудің өзекті бағыттары мен жаңа мүмкіндіктері: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның матариалдар жинағы. - Нұр-Сұлтан: ҚазҚХСУ БПО -2022. - 281-283б.
Зерттеу тақырыбы бойынша жарияланымдар. Диссертацияның негізгі ережелері мен нәтижелері 10 мақалада, жалпы көлемі 3,7 оның ішінде 1 мақала Scopus халықаралық дәйексөз мәліметтер базасына кіретін шетелдік журналдарда, 3 мақала Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің сапаны қамтамасыз ету Комитетімен ұсынылған ғылыми журналдарда, халықаралық конференцияларда және журналдарда 6 мақала, олардың ішінде 2 жақын шетелдік конференциялар жинағы мен ғылыми журналда жарияланды.
Диссертацияның құрылымы мен көлемі. Диссертация кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, дереккөздер мен қосымшалар тізімінен тұрады. Жұмыс көлемі 148 беттен, 13 кесте мен 33 суреттен тұрады.
1 Коммерциялық банктердің инновациялық қызметін басқарудың теориялық негізі
1.1 Банктің инновациялық қызметінің экономикалық мазмұны және оның ерекшеліктері
Инновациялар банктердің бәсекеге қабілеттілігінің маңызды факторы болып табылады және олардың экономикалық өсуін қамтамасыз етеді. Банктің тиімділігі және оның нарықтағы бәсекеге қабілеттілігі көбінесе жаңа банктік өнімдерді, технологияларды немесе процесстерді енгізуге байланысты.
Заманауй банктік ғылымда инновация ұғымын банктік нарыққа енгізілген жаңа немесе жетілдірілген өнім түрінде енгізілген инновацияның түпкі нәтижесі, тәжірибеде қолданылатын жаңа немесе жетілдірілген технологиялық процесс ретінде қарастырады.
Банктің инновациялық қызметінің экономикалық мазмұнына тоқталудан бұрын банктік инновация, банктік инновациялық процесске қатысты қазіргі кездегі қалыптасқан ғалымдардың көзқарастарын жүйелеп оларға талдау жасайық .
И.Т. Балабановтың еңбегінде банктік инновация ұғымын түсіндіруде автор банктік инновация қаржылық инновациялардың бір бөлігі болып табылатындығын атап айтады. Банктік инновация бұл жаңа банктік өнім немесе операция түрінде жүзеге асырылған банктің инновациялық қызметінің соңғы нәтижесі [5].
Лаврушин О.И. өз еңбегінде, банктік инновация жаңа банктік өнімдер мен қызметтер жиынтығы бұл пайданы ұлғайтуда клиенттерге қолайлы жағдай қалыптастыру арқылы инновациялар көмегімен қосымша табыс алуға бағытталған банктің қызметі [6].
Викулов В.С. көзқарасы бойынша банктік өнім бұл біршама тартымды әлеуетті тұтынушының бұрын көрмеген қолжетімділігі қанағаттандыратын сапасы жаңа тұтынушылық сипатқа немесе сол не басқа өнімді жасағанда жаңа технология қолданылған өнімді сипаттайды. Инновация термині бұл банк қызметінің барлық бағыттарында жаңалықтар енгізумен қолданылғанын банк клиенттерінің базасын өсіруде жағымды экономикалық немесе стратегиялық тиімділікке ие болуын білдіреді [7] .
Семикова П.В. банктік инновация бұл банктің инновациялық қызметінің нәтижесі болып табылатын жаңа банктік өнім немесе операция түріндегі жаңалық деп пікір білдіре отырып, ол жаңа банктік өнімді екі түрге бөлінеді: шектеулі өнім және шектеусіз өнім. Шектеулі банктік өнімге: акциялар, облигациялар, несиелік келісім шарттар т.б. жатады. Бұл өнім нақты бір сатып алушыға есептеліп шығарылады;шектеусіз өнім бұл оның көлемі ешқандайда квотамен шектелмеген өнімді сипаттайды. Мұндай өнім әлеуметті тұтынушыға арналып шығарылатындықтанда, оның көлемі ешқандай жарнамалармен шектелмейді. Банктің шектелген өнімдеріне мыналар жатады: пластикалық, есеп айырысу және несиелік карточкалар,банктік шоттар және басқалары [8].
Полищук А.И. көзқарасына сәйкес, банктік инновация немесе банктің жаңа өнімдері мен қызметтерінің жиынтығы бұл клиенттерге пайда табуда көмектесетін жаңалықтар енгізу арқылы ресурстың әлеуетті қалыптастыру мен орналастыруда қолайлы жағдай жасау үдерісінде банктің қосымша табыс табуға арналған қызметінің нәтижесі. Жаңа банктік өнім бұл қаржы нарығындағы қажеттіліктерге маркетингтік зерттеу жүргізу арқылы жасалған жаңа банктік қызмет етудің аралас нысаны [9].
Банктердегі инновациялық процестер банктің клиенттері мен серіктестері өз шоттарын қашықтан басқара алатындығына әкелді. Мұндай жүйе шетелде пайда болды, онда ол онлайн-банкинг деп аталды. Клиенттердің шоттарын қашықтан басқару келесі жолдармен жүзеге асырылуы мүмкін [10]:
oo дербес компьютердің көмегімен е-банкинг;
oo интернет арқылы Интернет-банкинг;
oo мобильді банкинг портативті құрылғы арқылы;
- телефон арқылы телебанкинг.
Г.С. Панова қаржылық инновациялардың пайда болуы және жаңа қаржылық өнімдердің (қызметтердің) ұлғаюы себептердің екі тобын анықтады деп болжайды [11]:
- банктердің жұмыс істеуінің үнемі өзгеріп отыратын ортасымен байланысты;
- басқа қызмет түрлерімен салыстырғанда банктік бизнестің жоғары тәуекелділігімен байланысты.
А.А. Харин мен И. Л. Коленкийдің тұжырымдары бойынша бәсекелестік өмір салты болуы керек [12]. Бәсекелестік жағдайында басқарушылық шешімдер қабылдау кезінде менеджерлер жедел түрде банктің сыртқы және ішкі ортасының факторларына талдау жүргізіп, олардың қызмет нәтижелеріне әсерін анықтап, шешім қабылдау үшін түзету шараларын жасауы керек. Бұл инновациялық экономикаға көшу нарықтық орта факторларын, ең бастысы, осы факторларды басқаруды жақсы түсінуді қажет етеді дегенді білдіреді. Егер банк инновациялық өнімді (қызметті) дербес әзірлейтін болса, оның қызметі осы өнімге қажеттілікті негіздеуден және оны клиентке жеткізуден тұратын болады. Егер банк дайын инновациялық өнімді (қызметті) пайдаланса, оның міндеті - өнімді банк қызметінің шарттарына тиімді бейімдеу.
О.И. Лаврушин банктің клиенттердің талаптарын қанағаттандыруға деген қызығушылығын банктің инновациялық қызметінің себебі деп санайды. Экономиканың дамуымен клиенттердің сұраныстары барған сайын сұранысқа ие болып келеді және банкке клиентті ұстап тұру қиын болуы мүмкін. Жағдай қаржы нарығында көптеген банктер бірдей өнімдерді ұсынатындығымен күрделене түседі және клиент ең алдымен өнімнің бағасы мен сапасының арақатынасына назар аударады. Сондықтан банктер клиентке сапалы өнімді немесе қызметті арзан бағамен ұсыну үшін инновациялық схемаларды іздейді [13].
И.П. Хоминич банктік қызметтің инновациялық менеджменті мақаласында қаржы ұғымы инновацияларға қатысты ақша қорларының олардың айналымы процесінде қалыптасуы мен қолданылуын білдіретін ақша қатынастары жүйесіне жататындығын білдіреді. Басқаша айтқанда, қаржылық инновациялар қоғамдық өндірісті дамыту құралы болып табылады. Сондай-ақ, ол қаржылық инновациялар үшін басқа инновациялардан айырмашылығы, ақшаны оларды құру және енгізу үшін ресурс ретінде пайдалану негізгі болып табылады [14].
А.В. Андреева қаржылық инновациялардың мазмұнын кредиторлардың, инвесторлардың, қарыз алушылардың және қаржы нарығының басқа да қатысушыларының қажеттіліктеріне сәйкес келетін тәуекелдердің, өтімділік пен кірістіліктің белгілі бір деңгейін көтеретін ақша ресурстарын қайта бөлудің нысаны ретінде жаңа қаржы құралын"құру тұрғысынан қарайды. Осы ұстанымдардан қаржылық инновацияларды қарастыруға болады [15]:
- жаңа қаржы өнімдері;
- жаңа қызметтер;
- өндірістің жаңа процесстері;
- жаңа ұйымдастырушылық формалар.
Жаңа қаржы өнімдерінің мысалы ретінде биржалық индекстік құралды және несиелеудің кез келген жаңа түрлерін атауға болады, мысалы, жедел несиелеу. Жаңа қаржылық қызметтер - бұл онлайн бағалы қағаздармен сауда жасау, интернет-банкинг, мобильді банкинг. Бұл қызметтердің негізгі бағыты - жұмыс қашықтығы, қызмет көрсету жылдамдығы. Жаңа қаржылық процестердің ішінде сандық статистикалық әдістерді қолдана отырып, Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін анықтайтын несиелік скорингті келтіруге болады.
С. В. Серебряков қаржы саласы мен банк бизнесіне қатысты ішкі және сыртқы қаржылық инновацияларды бөлуді ұсынады. Ішкі инновациялар - бұл әкімшілік-басқару тізбегін құрайтын бұрыннан бар қатынастарды өзгерту мақсатында банк немесе банктік емес несие ұйымы тікелей жүзеге асыратын инновациялар. Бұл, мысалы, банктің өзі үшін пайдаланылатын жаңа технологиялар, жоспарлау жүйесін жетілдіру, нарықтың жаңа сегменттеріне қайта бағдарлау және т. б. болуы мүмкін. Сыртқы инновациялар - бұл өз өнімдерін іске асыру әдістері және жаңа маркетингтік технологияларды ойлап табу, сондай-ақ кәсіпорындардың инновациялық қызметіне инвестициялау [16].
Бүгінгі банктік инновация ұғымы бұрын ұсынылғанмен салыстырғанда тұтынушылық қасиеттерге неғұрлым тартымды болатын банктің жаңа өнімдерін немесе әлеуетті сатып алушының бұрын қабылданған қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын сапалы жаңа өнімді құруға немесе сол банктік өнімді құру үшін неғұрлым күрделі технологияны пайдалануға бағытталған.
Жоғарыдағы келтірілген ғылыми көзқарастарды зерделей келе және банкті қызметін басқару теориясы тұрғысынан біздің ойымызша банктік инновация бұл нарықтағы бәсекелестік артықшылықтарға қол жеткізу үшін банктік өнімдерді, қызмет көрсетуді, бизнес-процесстерді ұйымдастыруды, басқаруды және маркетингті жетілдіруден тұратын банк қызметінің барлық аспектілерін жаңғырту процесінің түпкі нәтижесі болып табылады.
Ұсынылған анықтамаға сәйкес, банк саласындағы инновациялардың экономикалық мәні төмендегідей сызба түрде көрсетуге болады (сурет 1).
Жаңа банктік өнімін жасау және қызмет түрлерін көрсету
Жаңа банктік өнімін жасау және қызмет түрлерін көрсету
Бизнес-процесстерді ұйымдастыруды жетілдіру
Бизнес-процесстерді ұйымдастыруды жетілдіру
Банк саласындағы инновациялар
Банк саласындағы инновациялар
Банк өнімдері мен қызмет түрлерінің бәсекеге қабілеттігін арттыру
Банк өнімдері мен қызмет түрлерінің бәсекеге қабілеттігін арттыру
Клиенттерге көрсетілетін қызметтер технологиясын өзгерту
Клиенттерге көрсетілетін қызметтер технологиясын өзгерту
Сурет 1 - Банк саласындағы инновациялардың экономикалық мәні
Ескерту- автормен әзірленген
Осылайша, банк саласындағы инновацияның экономикалық мәні жаңа банк өнімдерін жасау, бизнес-процессті ұйымдастыруды жетілдіру, банк қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру, банк клиенттеріне қызмет көрсету технологиясын өзгерту болып табылады.
Біздің ойымызша, банктік қызметтер мен өнімдерге инновациялық өзгерістер келесі бағыттар бойынша іске асырылуы мүмкін:
- жаңа ақпараттық технологиялар негізінде жаңа банктік өнімдер немесе қызметтер жасау;
- жаңа виртуалды банктік және қаржылық технологиялар жасау және енгізілу, мысалы: банктік шоттарды қашықтықтан басқару; банктердің кеңселеріне бармай-ақ шарттар жасасу, төлем карталарын шығару және бұғаттау мүмкіндігі;
- клиенттердің электрондық құжаттың дұрыстығына жауап беретін электрондық қолтаңбаны енгізу және пайдалану;
- жаңа коммуникациялық және ақпараттық технологиялар кешенін пайдалану арқылы электрондық және кешенді маркетинг қызметін жүзеге асырылу;
- қызметкерлердің біліктілігі өзгерту: кеңесші, өнім менеджері, транзакциялар мен консультациялар жөніндегі маман;
- клиенттерге өзіне-өзі қызмет көрсетудің жаңа терминалдары енгізілу.
Қазіргі уақытта енгізілген жаңа банктік қызметтер мен өнімдердің барлығы дерлік инновация болып табылады. Бірақ та, уақыт өте келе олар жаңашылдық қасиетін жоғалтуы әбден мүмін. Сондықтан да банк өнімдері мен қызметтері үнемі жаңарып отыруы керек. Себебі банктер жаңа банк өнімдері мен қызметтерін әзірлеу, ұсыну және жетілдіру арқылы ғана клиенттердің капиталын сақтай отырып, көбейтуге ықпал ету үшін банк клиенттеріне қатысты серіктестік принципін жүзеге асыруы керек.
Осыған сәйкес, банктік қызметке қатысты инновацияларға тән қасиеттерге мыналар жатады:
- банктік өнім немесе қызметтің жаңалық сипатының болуы;
- банктік өнімнің клиенттің сұранысын қанағаттандыруы;
- банктік өнімнің тез коммерциялануы.
Банк қызметіндегі инновацияларды олдардың жаңашылдық сипатына қарай мынадай түрлерге бөлуге болады:
oo абсолютті жаңа - егер белгілі бір банктік инновацияға нарықта балама болмаса;
oo салыстырмалы жаңа - бұл бір банкте алғаш рет енгізілген, бірақ басқа банктерде бұрынан қолданылған инновацияларға қатысты болса;
oo жартылай жаңа - бұл банктік өнімнің қандай да бір элмементі жаңарған болса.
Жоғарыда банк қызметіндегі инновацияға тән қасиеттерді ескере отырып жаңа банк өнімдерді енгізуге қатысты банктік инновация ұғымын былайша нақтылау қажет:
- банктің өз бетінше жасап ұсынатын кез-келген өнімі тұтынушы қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін шығарылған болса және бұрын нарықта оның теңдесі жоқ болса жаңа болып табылады;
- кез-келген банк көрсететін қызметі банктің өнімдерінің тізімінде бұрынан қолданылатын өнім болса да, ол басқа нарыққа арналса ол да жаңа болып табылады;
- банктік нарықты талдау және нарықта бұрыннан бар өнімнің көшірмесін жасаудың негізінде банктің шығарған кез-келген өнім де жаңа болып саналады.
Алайда, банк саласындағы инновациялар тек техникалық немесе технологиялық әзірлемелерді ғана емес, сонымен қатар бизнестің жаңа нысандарын, нарықтағы жұмыстың жаңа әдістерін, жаңа өнімдер мен қызметтерді, жаңа қаржы құралдарын енгізуді де қамтиды. Олар алдыңғы өніммен салыстырғанда жоғары технологиялық деңгеймен, өнімнің немесе қызметтің жоғары тұтынушылық қасиеттерімен сипатталады.
Инновациялық банк өнімдері мен технологияларының пайда болуы банк ісінің дамуына байланысты. Банк ісін қалыптастырудың әр кезеңінде олардың дамуы мен алға жылжуы көбею процесінің қажеттіліктеріне және экономикалық жүйенің түріне байланысты. Жаңа банктік өнімді құру арқылы көбею процесінің қайшылықтарын, өтімділік, кірістілік және тәуекел арасындағы, банктердің шектеулі ресурстары мен әлеуетті клиенттердің өзгеретін қажеттіліктері арасындағы қайшылықтарды шешуге болады.
Банк саласындағы инновацияның әр түрін толығырақ қарастырайық (сурет 2):
- өнімдік инновациялар - қолданыстағы нарықта жаңа өнімді жасауды жүзеге асыру;
- технологиялық (процесстік) инновациялар - шығындарды қысқарту мақсатында жаңа әдісті, технологияны, операцияны немесе процессті енгізу.
- Нарықтық инновациялар - банктік өнімдер мен қызметтердің түбегейлі жаңа нарығын қалыптастыру.
- Маркетингтік инновациялар - жаңа ресурстарды, нарықтағы жұмыс әдістерін, банк саласындағы бизнестің жаңа нысандарын игеру.
- Басқарушылық инновациялар - банк қызметін инновациялық басқару құрылымын жаңғырту.
Технологиялық инновациялар
Технологиялық инновациялар
Өнімдік инновациялар
Өнімдік инновациялар
Банктік инновациялар түрлері
Банктік инновациялар түрлері
Басқарушылық инновациялар
Басқарушылық инновациялар
Маркетингтік инновациялар
Маркетингтік инновациялар
Нарықтық инновациялар
Нарықтық инновациялар
Сурет 2- Банк саласындағы инновациялардың түрлері
Ескерту- автормен әзірленген
Коммерциялық банктердің басқа ұйымдардан айырмашылығы олар өте консервативті. Технологиялық инновациялар әр кезде олардың пайдасының артуына әкелмейді, сәйкесінше банк саласындағы инновацияларды енгізудің белгілі бір ерекшеліктері болады.
Біріншіден, технологиялық банктік инновациялар көп жағдайда банк үшін сыртқы өнімдер болып табылады, өйткені олар негізінен электроника немесе телекоммуникация сияқты экономиканың басқа салаларында пайда болады.
Екіншіден, банк дербес әзірлейтін технологиялық инновациялар, әдетте, банкішілік құрылымның өзгеруімен және жаңа банк өнімдерінің енгізілуімен байланысты келеді.
Үшіншіден, егер кәсіпорындар қызметіне технологиялық инновацияларды енгізу кезінде, ең алдымен ҒЗТКЖ шығындарының мөлшері ескерілсе, ал банктер жағдайында ең бастысы нарықта бар технологияларды сатып алу шығындарын бағалау маңызды.
Жалпы банк қызметі саласындағы инновациялардың төмендегідей бағыттарын бөліп көрсетуге болады (сурет 3).
Банктік қызмет түрлерін көрсету саласындағы инновациялар аясындағы
Банктік қызмет түрлерін көрсету саласындағы инновациялар аясындағы
Банк клиенттеріне қызмет көрсету саласындағы инновациялар
Банк клиенттеріне қызмет көрсету саласындағы инновациялар
Банк қызметіндегі инновациялардың қолданылу саласы
Банк қызметіндегі инновациялардың қолданылу саласы
Банкті басқару жүйесіндегі инновациялар
Банкті басқару жүйесіндегі инновациялар
Банктің құрылымындағы және сыртқы пішімендегі инновациялар
Банктің құрылымындағы және сыртқы пішімендегі инновациялар
Банктік технологиялар саласындағы инновациялар
Банктік технологиялар саласындағы инновациялар
3-сурет. Банк саласындағы инновациялардың бағыттары
Ескерту - автормен әзірленген
Банктік инновациялардың генезисі технологиялық инновациялар коммерциялық банктердің бәсекелестік артықшылықтарына қол жеткізуге мүмкіндік беретіндігін және қазіргі заманғы банк жүйесінің дамуына ықпал ететіндігін көрсетеді.
Банк бизнесіндегі инновациялар өз кезегінде нарықта бар өнімдер мен қызметтерде қарағанда пайда әкелетін өнімдерді және қызмет түрлерін жасауға және енгізуге бағытталады.
Банктегі инновациялық процесс - идеяны әзірлеу және ұсыну кезеңінен бастап оны жүзеге асыру кезеңіне дейінгі барлық қызметіне қолданылады.
Жалпы, банктегі кез-келген инновациялық процесс циклдік сипатқа ие. Инновациялық процестің келесідей әр кезеңі белгілі бір мәселені шешуге арналған:
1. Алдағы инновациялық процестің идеясының пайда болуы және міндеті.
2. Мақсатқа жету үшін қажетті іс-шаралар мен іс-шаралар жоспарын құру.
3. Инновациялық процесті іске асыру үшін қажетті ресурстарға (кадрлық, технологиялық, материалдық) қажеттілікті айқындау, орындаушылардың алдына жергілікті міндеттер қою.
4. Орындаушылардың (инновациялық іс-шараларды жүргізуге жауапты банк қызметкерлерінің) қойылған міндеттерді іске асыруға байланысты іс-қимылдар жүргізуі.
5. Жүргізілетін әрекеттерді бақылау, талдау және түзету.
Инновациялық процесстің мақсаты, біріншіден, сыртқы және ішкі жағдайды бағалау, сондай-ақ әлеуметтік-экономикалық болжамдар негізінде белгілі бір уақыт кезеңіне жаңа өнімдер, процестер, технологиялар жасаудың белгілі бір бағыттарын белгілейді. Екіншіден, инновациялық басқарудың мақсаттары белгілі бір шектеулер, жоспарланған инновациялық шаралар ретінде әрекет етеді.
Қазіргі уақытта банктік қызметтің тиімділігін арттырудың негізгі факторларының біріне тұрақты инновациялар саясатын жүзеге асыру жатады. Бұл тұжырым бүінгі экономикалық жағдайды сипаттайтын бірқатар себептерден туындайды:
oo Біріншіден, банктердің клиенттермен қарым-қатынасы серіктестік қағидаттарына негізделген. Бұл, атап айтқанда, банктердің қаржылық-шаруашылық қызметті кеңейтуге, шығындарды азайтуға, іскерлік белсенділікті дамытуға және оның кірістілігін арттыруға ықпал ететін жаңа қызметтерді ұсына отырып, өз клиенттерінің капиталын сақтауға ғана емес, сонымен бірге көбейтуге үнемі қамқорлық көрсететіндігін білдіреді.
oo Банктік қызметтердің жаңа түрлерінің пайда болуының екінші себебі нарықтық қатынастар жағдайында банк институттары арасындағы бәсекелестік болып табылады. Нарық жағдайында өмір сүру үшін іскери шешімдердің көп нұсқалылығы мен стандартты емес болуы, іскери операциялардың бірегейлігі, банктің барлық салаларында инновацияларды енгізу қажет.
oo Үшінші себеп жаңа қымбат банктік технологиялардың дамуы. Бұл бүкіл әлемде экономикалық дамудың маңызды факторы ретінде танылған ғылыми-техникалық прогресс, қазір инновациялық процесс тұжырымдамасымен байланысты.
Сонымен банктік инновация бұл банк бизнесінде қолданылатын таза жаңа немесе жетілдірілген банктік қызмет көрсетуді, өнімді, процессті немесе жаңа не дәстүрлі қызмет көрсету сегментіндегі процессингтік операцияларды білдірсе, ал банктің инновациялық қызметі бұл банктік инновациялар жасау және іске асырумен байланысты жүйелі процесті сипаттайды.
Инновациялық қызметті ұйымдастырудың тағы бір бағыты банк құрылымы элементтерінің тиімді өзара іс-қимылын ұйымдастыру болып табылады. Осы бағыттарға жетекшілік ететін бөлімшелердің рөлі басымдықтарды анықтау және түпкілікті нәтижеге қол жеткізу үшін жеке бөліктерді біріктіру болуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘОЖ 316. 422 (574) Қолжазба құқығында
Мақыш Мулдир Кикбаевна
Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық қызметін басқаруды жетілдіру
6D051700 - Инновациялық менеджмент
Философия докторы (PhD)
дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Ғылыми кеңесші
экономика ғылымдарының кандидаты,
қауымдастырылған профессор
Бакирбекова А.М.
Шетелдік кеңесші:
экономика ғылымдарының докторы,
профессор
Шмарловская Г.А.
Қазақстан Республикасы
Нұр-Сұлтан, 2022
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1 Коммерциялық банктердің инновациялық қызметін басқарудың теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... .
13
0.1. Банктің инновациялық қызметінің экономикалық мазмұны және оның ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
1.2 Банк қызметіндегі инновациялық қызметті басқару жүйесі мен оның құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
25
1.3 Шетелдік банк тәжірибесінде қолданылатын басқарушылық инновациялар және оларды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
34
2 Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық қызметІН басқаруДЫ талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
50
2.1 Банктердің инновациялық қызметін ұйымдастырудағы инновациялық әлеуиетін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
50
2.2 Банктердің инновациялық қызметінің дамуын және белсенділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
61
2.3 Банктердің қашықтан қызмет көрсетуде қолданылатын бизнес-процесті моделдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
74
3 Коммерциялық банктердің инновациялық қызметін басқаруды жетілдіру жолдары
84
3.1 Банк қызметінде инновациялық басқару тетігін және ұйымдастырушы-экономикалық инновацияларды дамыту ... ... ... ... ... ... ..
84
3.2 Банк саласында заманауй инновациялық технологияларды қолдану...
3.3 ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің бизнес-процессін трансформациялаудың басты бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
98
109
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
133
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
137
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
142
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Диссертациялық жұмыста келесі стандарттарға сілтемелер пайдаланылды:
Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметi туралы Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1995 жылғы 31 тамыздағы №2444 Z952444 Заң күшi бар Жарлығы (ҚР 03.07.2019 №262-VI Заңымен өзгерутулер мен толықтырулар енгізілген).
Зерттеу, даму және инновация статистикасының көрсеткіштерін қалыптастыру әдістемесі. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 6 қазандағы № 232 бұйрығымен бекітілген.
Цифрлық Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 12 желтоқсандағы № 827 қаулысымен бекітілген.
Қазақстан Республикасының банк секторының қаржылық тұрақтылығын арттыру бағдарламасын бекіту туралы Ұлттық Банк Басқармасының 2017 жылғы 30 маусымдағы №129. Қаулысы (2020 жылғы 24 ақпандағы өзгертулермен).
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы. Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері. 2018 жылғы 10 қаңтар.
Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2020 - 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 31 желтоқсандағы № 1050 қаулысымен бекітілген.
Анықтамалар
Диссертациялық жұмыста төмендегідей анықтамаларға сәйкес терминдер қолданылды:
Банктік инновация - бұл нарықтағы бәсекелестік артықшылықтарға қол жеткізу үшін банктік өнімдерді, қызмет көрсетуді, бизнес-процестерді ұйымдастыруды, басқаруды және маркетингті жетілдіруден тұратын банк қызметінің барлық аспектілерін жаңғырту процесінің түпкі нәтижесі.
Банктің инновациялық қызметі - бұл банктік инновациялар жасау және іске асырумен байланысты жүйелі процессті сипаттайды.
Банктік инновациялық қызметті басқару - бұл банктік ұйымның инновациялық-техникалық әлеуетін қалыптастыруға, қолдауға және дамытуға бағытталған шешімдерді дайындау және қабылдау жүйесін білідерді.
Банктің инновациялық саясаты - бәсекеге қабілеттіліктің күшейтілген деңгейін қамтамасыз етуге және қаржылық, материалдық және еңбек ресурстарын неғұрлым тиімді пайдалануға бағытталған инновациялық қызметті жүзеге асырудың мақсаттары мен шарттарын көздейтін қазіргі заманғы басқару нысаны ретінде түсініледі.
Банктік бизнес-процестердің реинжинирингі - бұл процесс тәсілінің принциптеріне негізделген және қызметтің жекелеген көрсеткіштерін де, тұтастай алғанда банктің жұмыс істеу тиімділігін едәуір жақсарту мақсатында басқарудың қолданыстағы моделін түбегейлі өзгертумен сипатталатын инновациялық менеджменттің бағыты.
Бұлтты технологиялар - бұл ақпаратты сақтау мен өңдеуден тұратын, сонымен қатар лицензияланған бағдарламалық жасақтаманы, аппараттық құралдарды, байланыс арналарын және пайдаланушыларға жедел техникалық қолдауды біріктіретін көп функциялы орта.
Бизнес-процесс - тұтынушы, клиент немесе тапсырыс беруші үшін құндылығы бар нәтижені (банктік өнімді, қызметті) құратын банк қызметінің әртүрлі түрлерінің жиынтығы түсініледі.
Болашақтың банкі - бұл дамыған технологиялық қызмет көрсетуге ие клиенттерге қосымша құндылықтар жасауға мүмкіндік беретін, клиенттердің қажеттілігін, тілегін, мүдделерін біріктіретін қаржы компаниясы.
Бизнес-модельдеу - банк ұйымдарының қызметін жақсарту мүмкіндіктерін іздеудің тиімді құралы болып табылады.
Блокчейн технологиясы - ақылды байланыстар негізінде орталықтандырылмаған онлайн-сервистерді құруға мүмкіндік бере отырып, банк секторында кеңінен қолданылады.
Big data ақпараттық технологиялары - нақты нәтижелер мен қорытындылар алу үшін құрылымдалған және құрылымдалмаған деректердің үлкен, таратылған және үздіксіз өсіп келе жатқан көлемін өңдеуге арналған тәсілдер жиынтығы.
Инновациялық қызмет - бұл инновациялық жобаны іске асыруға бағытталатын қызмет.
Коммерциялық банктегі инновациялық менеджмент - бұл инновациялық процестерді басқару тетіктерін қолдана отырып, ұйымның бәсекеге қабілеттілігі мен өміршеңдігінің қажетті деңгейіне қол жеткізуге немесе қолдауға бағытталған өзара байланысты іс-шаралар жиынтығы.
Клиенттермен қарым-қатынасты басқару - технологияларының мәні клиентке бағытталған инновациялық тәсілді сипаттайды.
Краудсорсинг - бизнес, мемлекет және жалпы қоғам алдында тұрған міндеттерді шешу мақсатында ақпараттық технологиялар арқылы адамдардың ресурстарын жұмылдыру.
Open Banking - дәстүрлі банктер мен финтех-компаниялардың ынтымақтастығы нәтижесінде тұтынушылар үшін жаңа өнімдер Open API технологиялары негізінде құрылатын қаржы қызметтері индустриясының инновациялық саласы.
Ұйымдастырушылық инновациялар - бұл банктік басқару инновацияларының келесі бір түрі ретінде оларда инновациялар дамуының алғы шарттары, сондай-ақ жаңа банктік өнімдер мен технологияларды жасауда және жетілдіруде банктің тиімді инновациялық саясатының негізі болып саналады.
Пирингтік несиелеу немесе Р2Р-несиелеу - халықтың басқа жеке тұлғалардан қарыз алуына мүмкіндік беретін банктік бөлшек несиелеуге балама.
Робоэдвайзинг - инвестициялық активтерді іріктейтін және портфельді басқаратын кеңесші роботтардың көмегімен автоматты қызмет.
Финтех-компаниялар - тұтынушыларға қаржылық қызмет көрсету мүмкіндігіне ие болады, оның ішінде дәстүрлі серіктес банктің лицензиясы мен технологиялық инфрақұрылымын қолдана отырып, қаржы ұйымдарында ашылған шоттарға қол жеткізе алады.
Цифрлық банкинг - банктің клиентпен жұмыс сапасын жетілдіретін, уақыт пен шығынды үнемдейтін, жеке деректердің қауіпсіздігін арттыратын, сервистердің жұмыс жылдамдығы мен сапасын арттыратын мобильді және онлайн-платформалардың көмегімен қаржылық қызметтерді іске асыру.
БелгілеуЛЕР МЕН қысқартуЛАР
АМL
oo Ақшаны жылыстатуға қарсы күрес
АҚ
oo Акционерлік қоғам
АҚШ
oo Америка құрама штаттары
АТ
oo Ақпараттық технологиялар
API
oo Қолданбалы бағдарламалау интерфейсі
b2b
oo Бизнестен бизнеске
BLE
oo Bluetooth қуаты төмен
ҒЗЖ
oo Ғылыми-зерттеу жұмысы
ҒЗТКЖ
oo Ғылыми-зерттеу және тәжірбиелік-конструкторлық жұмыстар
ЖК
oo Жеке кәсіпорын
GPS
oo Жаһандық позициялау жүйесі
ЕБ
oo Еншілес банк
ЕДБ
oo Екінші деңгейдегі банктер
EDI
oo Электрондық деректермен алмасу
IBM
oo Халықаралық бизнес-машиналар
ҚБҚ
oo Қашықтан банктік қызмет көрсету
ҚБЕО
oo Қазақстандық банкаралық есеп айырысу орталығы
ҚР
oo Қазақстан Республикасы
ҚР ҚРНДА
oo Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі
ҚР БҒМ БҒССҚЕК
oo Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Білім және ғылым саласында сапаны қамтамасыз ету комитеті
MMA
oo Мобильді маркетинг қауымдастығы
NLP
oo Табиғи тілді өңдеу
OTP
oo бір реттік парольдер
CRM
oo Клиенттермен қарым-қатынасты басқару
SWIFT
oo Дүниежүзілік Банкаралық қаржылық телекоммуникациялар
қоғамы
PFM
oo Жеке қаржыны басқару
PDA
oo Қалта дербес компьютері
PSD2
oo Төлем қызметтері туралы қайта қаралған директива
P2P
oo Адамнан адамға
RPA
oo Технологиялық процестерді роботтандырылған автоматтандыру
ТКЖ
oo Тәжірибелік-конструкторлық жұмысы
ТМД
oo Тәуелсіз мемлекеттер достастығы
XML
oo Кеңейтілетін белгілеу тілі
ХҚКО
oo Халыққа қызмет ету орталығы
ЭЦҚ
oo Электрондық цифрлық қолтаңба
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының экономикасын тұрақтандыру мақсатында банк секторы дамуының жаңа кезеңінің негізгі мазмұны банк өнімдері мен қызметтерінің құрамын кеңейтуді, олардың сапасын арттыруды және ұсыну тәсілдерін жетілдіруді, бизнестің ұзақ мерзімді тиімділігі мен орнықтылығын арттыруды қамтитын банк қызметінің сапасын арттыру болуға тиіс. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының банк секторында қаржылық инновацияларды әзірлеу және енгізу, сондай-ақ оларды басқару ерекше өзектілікке ие болады.
Басқарудың қазіргі кезеңінде коммерциялық банктердің инновациялық қызметін жетіділдіру олардың Қазақстан және халықаралық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттырудың қажетті шарты болып табылады. Бұл қазіргі уақытта инновация ұлттық экономиканың барлық ішкі жүйелерін, оның ішінде банк секторын дамытудың жүйе құраушы факторы болып табылатындығымен анықталады.
Қазіргі жағдайда коммерциялық банктердің қызметіне инновациялық технологияларды, өнімдер мен қызметтерді енгізуге көп көңіл бөлінеді, алайда олардың ұзақ мерзімді және тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу үшін отандық коммерциялық банктерге көрсетілетін қызметтерді жетілдіруге, жұмыс тиімділігін арттыруға және, сайып келгенде, бәсекелестік артықшылықтар құруға және нарықтағы орнын нығайтуға мүмкіндік беретін инновациялық қызметті іске асырудың ұйымдастырушылық-экономикалық тетіктері мен бағыттарын әзірлеу үлкен маңызға ие.
Экономикалық дамудың қазіргі кезеңінде отандық коммерциялық банктердің инновациялық технологияларды енгізу мәселесінің өзектілігі және банк жүйесіндегі қазіргі жағдайдың ерекшелігі осы тақырыпты таңдауды алдын-ала анықтады, ол банк секторына қатысты инновациялық қызметті басқарудың теориялық негіздері мен практикалық ұсыныстарын дамытудың маңызды мәселелерін қамтыды.
Қаншалықты банктік жүйе бұл экономикадағы қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету көзіне айналғандықтан, банк секторындағы инновациялардың дамуын және оларды Қазақстан банк қызметінде басқарудың қажеттігін анықтады.
Қазақстан банк секторының дамуының жаңа кезеңінің басты мазмұнында банктің инновациондық өнімдері мен қызмет түрлерінің құралын кеңейтуді қамтитын банк қызметінің сапасын арттыру, сондай ақ оларды тиімді басқаруды жолға қою мәселелері қарастырылуы тиіс.
Мұндай шаралар банктерге өздерінің ресурстарын оңтайлы басқаруға, шығындарын қысқартуға, көрсетілетін қызмет түрлерін жаңартуға, банк өнімдерінің тұтынушыларына жеткізуде жаңа каналдарды игеруге, сол арқылы қаржы нарығындағы банктердің бәсекелестік ұстанымының өсуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Банк қызметін инновациялық дамыту сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық қызметін басқару әдістерін жетілдіруді объективті қажеттілігін негіздейді.
Мәселенің ғылыми зерделену дәрежесі. Экономиканың әр түрлі салаларында инновациондық үдерістерді талдау мәселелері мынадай шетелдік ғалымдардың еңбектерінде жүргізілген: И.Шумпетер, Дж.Бернал, Д. Гелбрейт, Дж. Кларк, К. Фримен, Дж. Ст. Милль, Дж. Гобсон, П. Ф. Друкер, М. Блауг, Н. Кондратьев, С. Ю. Глазьев, А. Л. Суворова, Е. Е. Румянцева, А. Левинсон, С. Д. Бешелев, Ф. Г. Гурвич, В. И. Громека, Л. В. Канторович, Н. И. Молчанов, П. Н. Завлин.
Банктердің инновациялық мәселелері ұзақ уақыт бойы шетелдік экономикалық ғылыммен зерттеліп келеді, оған Ф.Мишкиннің [1], Дж. Синки [2], Т. Кохтың [3], П. Роуздың [4] және басқа да американдық ғалымдардың қаржы нарықтары мен банктік менеджмент мәселелеріне арналған еңбектері мысал бола алады. Ал батыс әдебиетінде әдетте банк термині емес, қаржылық инновациялар қолданылады, бұл қаржы құралдарындағы, банктік өнімдер мен технологиялардағы жаңалықтарды білдіреді. Ең бастысы, жаңа өнімдер мен қызметтер тұтынушыларға ескіге қарағанда белгілі бір артықшылықтар береді.
Коммерциялық банктердің инновациялық қызметін басқаруды дамыту мәселелері И.Т. Балабанов, О.И. Лаврушин, В.С. Викулов, И.П Хоминич, А.А. Аюпов, А.С. Борисов, В.И. Вагизова, П. В. Семикова, Е. Г. Новоселова, Ю. Н. Захаров, Р.А. Исаев, Л.В. Кох, Л.Р. Курманова, А. В. Муравьева, Т. В. Никитина, И. М. Подпосденова, Т.Ю. Попов, И.А. Смагин, Э.А. Уткин, А. И. Полищук, Т. Б. Рубенштейн, В. Д. Мехряков, Н. В. Бекетов, И. В. Извольская, Л. Г. Бокарева, И.В. Букато, О.В. Мирошкина және басқа ғалымдардың еңбектерінде қарастырылды.
Бірақ та осындай еңбектердің банктік инновациялардың даму мәселелерін зерттеуге арналғанымен, оларды қазақстан банк секторындағы инновациялық үдерісті басқаруда әсіресе банктерді бүгінгідей инновациялық экономикалық қалыптастырушысы тұрғысынан алғанда жеткіліксіз танытуда.
Әлемдік экономиканың жаһандануы тұтастай алғанда қаржы нарығының және әсіресе коммерциялық банктердің даму процестерін түбегейлі өзгертті, оларға инновациялық бағыт берді.
Екінші жағынан, бұл процестер Қазақстанның экономикалық жүйесінде тікелей қолданбалы маңызы бар өзекті ғылыми міндеттерді қойды, атап айтқанда: инновациялық ортаны қалыптастыру әдістерін дамыту міндеттері, банк саласындағы инновацияларды тікелей жүзеге асыру, сондай-ақ қазіргі жағдайда отандық банктердің инновациялық даму келешегін бағалау.
Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық белсенділігінің әлі де болса төмен деңгейі және бәсекелестік қысымының жоғарылауын ескере отырып, тиімді инновацияларды жүзеге асыруға қолайлы инновациялық ортаны қалыптастыру арқылы банктердің инновациялық қызметін басқарудың инновациялық тетіктерін жетілдірудің объективті қажеттілігі туындайды.
Жоғарыдағы айтылғандардың барлығы банк секторындағы инновациялық қызметті басқарудың теориялық және қолданбалы мәселелерін шешуге бағытталған арнайы зерттеудің болуын қажет етеді, сондай-ақ осы диссертациялық зерттеудің тақырыбын оның мақсаты мен міндеттерін анықтауға мүмкіндік береді.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диссертациялық зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық қызметтерін басқаруды жетілдіруге қатысты теориялық негіздемелер мен тәжірибелік ұсыныстарды жасау, сондай-ақ оларды отандық банктік тәжірибеде ендіру және даму бағыттарын анықтау.
Зерттеу жұмыстың қойылған мақсатына жету үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
oo Банк саласында инновацияларға қатысты теориялық көзқарастарды зеределеу отырып, банктік иновация және инновациялық қызметін басқару ұғымдарын нақтылау;
oo Коммерциялық банктердегі инновациялық қызметті басқарудың теориялық негізін дамыту;
oo Шетел тәжірибесінде банк қызметінде инновациялық үдерісті басқару ерекшеліктерін қарастыру;
oo Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің қызметіндегі инновациялық өнімдерді мен технологияларды енгізу, оларды басқару жағдайына талдау жасау.
oo Қазақстан банк секторында қолданылатын инновацияларды басқару әдістерін жетілдіруге байланысты ғылыми-практикалық ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеу пәніне Қазақстан банк секторындағы инновациялық қызметті басқаруды жүзеге асыру процессіндегі экономикалық субъектілер арасындағы экономикалық қатынастар жүйесі жатады.
Зерттеу нысаны ретінде Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық қызметі және оларды басқару процессі алынды.
Зерттеудің теориялық, әдістемелік және ақпараттық негіздері. Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі отандық және шетелдік ғалымдардың банктің инновациялық қызметін дамытуға бағытталған ғылыми еңбектерді қамтиды. Зерттеудің ақпараттық базасына Қазақсан Республикасының инновациялық қызметке байланысты заңнамалар мен нормативтік актілерін, Мемлекеттің бағдарламалар, ҚР Ұлттық банкінің және Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің статистикалық және есептік материалдарын, сондай-ақ ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің есептік мәліметтері, ғылыми әдебиеттерде, мерзімді басылымдарда және веб-сайттарда жарияланған банктердің инновацияларға қатысты материалдар жатады.
Диссертациялық зерттеудің жұмыс гипотезасы бұл Қазақстан экономикасының қазіргі инновациялық даму жағдайында отандық банк секторының тиімді қызмет етуіне және бәсекеге қабілеттігін арттыруға бағытталатын Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық қызметін басқаруды дамыту қажеттігі мен маңыздылығы теориялық және әдістемелік тұрғысынан негізделеді.
Зерттеудің әдіснамалық негізі. Жұмыста ғылыми абстракция, топтау және салыстыру, статистикалық және қаржылық талдау, сараптамалық бағалау және имитациялық модельдеу сияқты зерттеу әдістері қолданылды.
Диссертацияның ғылыми жаңалығы ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің иновациялық қызметін басқару жүйесін дамытуға қатысты теориялық және практикалық ұсынымдар әзірлеуге байлынсты жаңашылықтардан тұрады. Жаңашылдық элементтерінде автордың алған келесідей теориялық және практикалық нәтижелері бар:
oo авторлық көзқарас тұрғыдан банктің инновациялық қызметі ұғымына тән ерекшеліктерді айқындау негізінде оған кең және тар мағынада анықтама беріліп, банктегі инновациялық менеджмент қызметінің тиімділігін ақпараттық жағынан қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін қазіргі банктік инновациялық қызметтің басқару жүйесінің құрылымы, атқаратын қызметтері мен бағыттары нақтыланды;
- шетелдік банк тәжірибесіндегі қолданылатын инновациялық өнімдер мен ақпараттық технологиялар түрлері, цифрлық және необанктер қызметтері жан-жақты зерделенді;
- отандық банк секторында инновациялардың енгізуі мен қолданылу тиімділігіне баға беру мақсатында ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің қызметінде инфотехнологиялық технологияларды пайдалану тәжірибесіне талдау жасалды;
- ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің дамуының жаңа кезеңінде инновацияларды стратегиялық басқаруды енгізу арқылы, олардың қызметін ұйымдастыратын арнайы Инновациялық даму бөлімінің банктің ұйымдық құрылымында болуына және оның атқаратын қызметтеріне байланысты тәжірибелік маңызы бар ұсыныстар жасалды.
- қазақстандық банктің қызметінде заманауй инновациялық технологияларды енгізуде Болашақтың банкін және Инновациялық банктің экожүйесін құру қажеттігі тәжірибелік тұрғыдан негізделді.
Қорғауға шығарылатын диссертацияның негізгі ережелері:
1. Қазіргі заманғы банк секторының белсенді дамуы банктік инновациялардың маңыздылығы мен оң әсерін анықтау, инновациялардың тиімділігін салыстырмалы және сапалы бағалау үшін банктік инновациялық қызметін басқару жүйесін және оның бағыттарын теориялық-әдістемелік тұрғыдан негіздеу.
2. ҚР-ы екінші деңгейдегі банктердің инновациялық дамуын және олардың бәсекеге қабілеттілігі мен тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында олардың инновациялық технологияларды игеруіне және оларды басқару жағдайына жасалған кешенді талдау.
3. Банктің инновациялық басқару тетігі ретінде стратегиялық инновациялық басқару қалыптастыру процесін іске асырумен айналысатын арнайы Инновациялық даму бөлімінің қазақстандық банктердің ұйымдық құрылымында болуына және оның атқаратын қызметтеріне байланысты тәжірибелік маңызды ұсыныстар.
4. Шетел банк тәжірибесін негізгі ала отырып, банктің бәсекелестік қабілетін арттыруға мүмкіндік беретін Инновациялық банктің экожүйесін құруға байланысты, сондай-ақ отандық банк саласында заманауй инновациялық технологияларды енгізу және цифрлық трансформациялану арқылы Болашақтың банкін құруға қатысты ұсыныстар.
Диссертацияның практикалық маңызы. Диссертацияда тұжырымдалған тұжырымдар, ұсыныстар мен ұсыныстар отандық банктік инновациялар саласындағы қазіргі басқару тәжірибесін жетілдіру бағытында банктердің инновациялық басқару стратегияларын даярлауда маңызды. Оларды инновациялық менеджмент сұрағы бойынша банк қызметкерлерін оқыту, қайта даярлау және кеңес беру процессінде де қолдануға болады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік нәтижелерін Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-нің Менеджмент және Қаржы кафедраларында, сондай-ақ басқа да жоғары оқу орындарында Инновациялық менеджмент және Банк менеджмент пәндері бойынша оқу процесінде пайдаланылуға да болады.
Сонымен қатар жекелеген ғылыми нәтижелер Центркредит банк АҚ (Қосымша А), First Heartland Jusan Вank АҚ (Қосымша Б) және RBK банк АҚ-ның (Қосымша В) тәжірибесінде пайдаланылады және ол туралы актілермен расталады.
Зерттеу нәтижелерінің мақұлдануы. Диссертациялық зерттеудің негізгі ережелері мен нәтижелері келесі басылымдарды жарияланды:
oo Scopus халықаралық дәйексөз мәліметтер базасына кіретін шетелдік журналда:
1. Management of innovative activities of second tier banks Academy of Strategic Management Journal. - 2021. - Vol. 20, Issue 5. - P. 1-8.
ҚР БҒМ сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынған ғылыми басылымдарында мақала жарияланды:
1. Role of commercial banks in innovative development of the economy Reports of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. - 2019.- №3. с. 204-214.
2. Цифрлық банктер модельдері: шетелдік тəжірибе Қарағанды университетінің хабаршысы. Экономика сериясы. - 2019. - № 3(95). - Б. 277-286.
3. Қазақстандағы екінші деңгейдегі банктердің бизнес-үдерістерін басқаруда Big Data технологияларын пайдалану Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ хабаршысының экономика сериясы. - 2020. - №3. - Б. 120-126.
- Жақын шетелдік конференция материалдары мен ғылыми басылымдар тізіміне кіретін журналдарда:
1. Management of innovative processes in banking Современный механизм функционирования торгового бизнеса и туристической индустрии: реальность и перспективы: материалы IV Международной научно-практической конференции студентов, аспирантов и молодых ученых. - Минск: БГЭУ, - 2020, - С. 552-554.
2. Развитие инновационной деятельности банков второго уровня в Республике Казахстан в условиях цифровизация экономики Ежеквартальный научно-информационный журнал Экономический вестник. - Бишкек, - 2022. -№1,2. - С. 20-23.
oo Қазақстан Республикасындағы Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарында:
1. Банк қызметіндегі инновациялардың ерекшеліктері Қазақстан экономикасын жаңғырту - мемлекеттің қаржы жүйесі және ұлттық валютасының тұрақтылық факторы: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның еңбектер жинағы. Астана қ.: ЕҰУ. -2018. - Б. 162-165.
2. Банктік ұйымдағы инновацияық қызметті басқарудың қызметтер мен бағыттары Сейтқасымов оқулары - 2020: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның еңбектер жинағы. Нұр-Сұлтан: ҚазҚХСУ БПО -2020. - 270-274б.
3. Банк қызметіндегі инновациялық тәуекелдерді басқару және бағалау әдістері Сейтқасымов оқулары - 2021: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның еңбектер жинағы. Нұр-Сұлтан: ҚазҚХСУ БПО - 2021 - 59-63б.
4. Қазақстандық банктердің инновациялық қызметінде электрондық банкингтің дамуы Тұрақты даму және цифрландыру контекстінде экономиканы, қаржы мен бухгалтерлік есепті жетілдірудің өзекті бағыттары мен жаңа мүмкіндіктері: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның матариалдар жинағы. - Нұр-Сұлтан: ҚазҚХСУ БПО -2022. - 281-283б.
Зерттеу тақырыбы бойынша жарияланымдар. Диссертацияның негізгі ережелері мен нәтижелері 10 мақалада, жалпы көлемі 3,7 оның ішінде 1 мақала Scopus халықаралық дәйексөз мәліметтер базасына кіретін шетелдік журналдарда, 3 мақала Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің сапаны қамтамасыз ету Комитетімен ұсынылған ғылыми журналдарда, халықаралық конференцияларда және журналдарда 6 мақала, олардың ішінде 2 жақын шетелдік конференциялар жинағы мен ғылыми журналда жарияланды.
Диссертацияның құрылымы мен көлемі. Диссертация кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, дереккөздер мен қосымшалар тізімінен тұрады. Жұмыс көлемі 148 беттен, 13 кесте мен 33 суреттен тұрады.
1 Коммерциялық банктердің инновациялық қызметін басқарудың теориялық негізі
1.1 Банктің инновациялық қызметінің экономикалық мазмұны және оның ерекшеліктері
Инновациялар банктердің бәсекеге қабілеттілігінің маңызды факторы болып табылады және олардың экономикалық өсуін қамтамасыз етеді. Банктің тиімділігі және оның нарықтағы бәсекеге қабілеттілігі көбінесе жаңа банктік өнімдерді, технологияларды немесе процесстерді енгізуге байланысты.
Заманауй банктік ғылымда инновация ұғымын банктік нарыққа енгізілген жаңа немесе жетілдірілген өнім түрінде енгізілген инновацияның түпкі нәтижесі, тәжірибеде қолданылатын жаңа немесе жетілдірілген технологиялық процесс ретінде қарастырады.
Банктің инновациялық қызметінің экономикалық мазмұнына тоқталудан бұрын банктік инновация, банктік инновациялық процесске қатысты қазіргі кездегі қалыптасқан ғалымдардың көзқарастарын жүйелеп оларға талдау жасайық .
И.Т. Балабановтың еңбегінде банктік инновация ұғымын түсіндіруде автор банктік инновация қаржылық инновациялардың бір бөлігі болып табылатындығын атап айтады. Банктік инновация бұл жаңа банктік өнім немесе операция түрінде жүзеге асырылған банктің инновациялық қызметінің соңғы нәтижесі [5].
Лаврушин О.И. өз еңбегінде, банктік инновация жаңа банктік өнімдер мен қызметтер жиынтығы бұл пайданы ұлғайтуда клиенттерге қолайлы жағдай қалыптастыру арқылы инновациялар көмегімен қосымша табыс алуға бағытталған банктің қызметі [6].
Викулов В.С. көзқарасы бойынша банктік өнім бұл біршама тартымды әлеуетті тұтынушының бұрын көрмеген қолжетімділігі қанағаттандыратын сапасы жаңа тұтынушылық сипатқа немесе сол не басқа өнімді жасағанда жаңа технология қолданылған өнімді сипаттайды. Инновация термині бұл банк қызметінің барлық бағыттарында жаңалықтар енгізумен қолданылғанын банк клиенттерінің базасын өсіруде жағымды экономикалық немесе стратегиялық тиімділікке ие болуын білдіреді [7] .
Семикова П.В. банктік инновация бұл банктің инновациялық қызметінің нәтижесі болып табылатын жаңа банктік өнім немесе операция түріндегі жаңалық деп пікір білдіре отырып, ол жаңа банктік өнімді екі түрге бөлінеді: шектеулі өнім және шектеусіз өнім. Шектеулі банктік өнімге: акциялар, облигациялар, несиелік келісім шарттар т.б. жатады. Бұл өнім нақты бір сатып алушыға есептеліп шығарылады;шектеусіз өнім бұл оның көлемі ешқандайда квотамен шектелмеген өнімді сипаттайды. Мұндай өнім әлеуметті тұтынушыға арналып шығарылатындықтанда, оның көлемі ешқандай жарнамалармен шектелмейді. Банктің шектелген өнімдеріне мыналар жатады: пластикалық, есеп айырысу және несиелік карточкалар,банктік шоттар және басқалары [8].
Полищук А.И. көзқарасына сәйкес, банктік инновация немесе банктің жаңа өнімдері мен қызметтерінің жиынтығы бұл клиенттерге пайда табуда көмектесетін жаңалықтар енгізу арқылы ресурстың әлеуетті қалыптастыру мен орналастыруда қолайлы жағдай жасау үдерісінде банктің қосымша табыс табуға арналған қызметінің нәтижесі. Жаңа банктік өнім бұл қаржы нарығындағы қажеттіліктерге маркетингтік зерттеу жүргізу арқылы жасалған жаңа банктік қызмет етудің аралас нысаны [9].
Банктердегі инновациялық процестер банктің клиенттері мен серіктестері өз шоттарын қашықтан басқара алатындығына әкелді. Мұндай жүйе шетелде пайда болды, онда ол онлайн-банкинг деп аталды. Клиенттердің шоттарын қашықтан басқару келесі жолдармен жүзеге асырылуы мүмкін [10]:
oo дербес компьютердің көмегімен е-банкинг;
oo интернет арқылы Интернет-банкинг;
oo мобильді банкинг портативті құрылғы арқылы;
- телефон арқылы телебанкинг.
Г.С. Панова қаржылық инновациялардың пайда болуы және жаңа қаржылық өнімдердің (қызметтердің) ұлғаюы себептердің екі тобын анықтады деп болжайды [11]:
- банктердің жұмыс істеуінің үнемі өзгеріп отыратын ортасымен байланысты;
- басқа қызмет түрлерімен салыстырғанда банктік бизнестің жоғары тәуекелділігімен байланысты.
А.А. Харин мен И. Л. Коленкийдің тұжырымдары бойынша бәсекелестік өмір салты болуы керек [12]. Бәсекелестік жағдайында басқарушылық шешімдер қабылдау кезінде менеджерлер жедел түрде банктің сыртқы және ішкі ортасының факторларына талдау жүргізіп, олардың қызмет нәтижелеріне әсерін анықтап, шешім қабылдау үшін түзету шараларын жасауы керек. Бұл инновациялық экономикаға көшу нарықтық орта факторларын, ең бастысы, осы факторларды басқаруды жақсы түсінуді қажет етеді дегенді білдіреді. Егер банк инновациялық өнімді (қызметті) дербес әзірлейтін болса, оның қызметі осы өнімге қажеттілікті негіздеуден және оны клиентке жеткізуден тұратын болады. Егер банк дайын инновациялық өнімді (қызметті) пайдаланса, оның міндеті - өнімді банк қызметінің шарттарына тиімді бейімдеу.
О.И. Лаврушин банктің клиенттердің талаптарын қанағаттандыруға деген қызығушылығын банктің инновациялық қызметінің себебі деп санайды. Экономиканың дамуымен клиенттердің сұраныстары барған сайын сұранысқа ие болып келеді және банкке клиентті ұстап тұру қиын болуы мүмкін. Жағдай қаржы нарығында көптеген банктер бірдей өнімдерді ұсынатындығымен күрделене түседі және клиент ең алдымен өнімнің бағасы мен сапасының арақатынасына назар аударады. Сондықтан банктер клиентке сапалы өнімді немесе қызметті арзан бағамен ұсыну үшін инновациялық схемаларды іздейді [13].
И.П. Хоминич банктік қызметтің инновациялық менеджменті мақаласында қаржы ұғымы инновацияларға қатысты ақша қорларының олардың айналымы процесінде қалыптасуы мен қолданылуын білдіретін ақша қатынастары жүйесіне жататындығын білдіреді. Басқаша айтқанда, қаржылық инновациялар қоғамдық өндірісті дамыту құралы болып табылады. Сондай-ақ, ол қаржылық инновациялар үшін басқа инновациялардан айырмашылығы, ақшаны оларды құру және енгізу үшін ресурс ретінде пайдалану негізгі болып табылады [14].
А.В. Андреева қаржылық инновациялардың мазмұнын кредиторлардың, инвесторлардың, қарыз алушылардың және қаржы нарығының басқа да қатысушыларының қажеттіліктеріне сәйкес келетін тәуекелдердің, өтімділік пен кірістіліктің белгілі бір деңгейін көтеретін ақша ресурстарын қайта бөлудің нысаны ретінде жаңа қаржы құралын"құру тұрғысынан қарайды. Осы ұстанымдардан қаржылық инновацияларды қарастыруға болады [15]:
- жаңа қаржы өнімдері;
- жаңа қызметтер;
- өндірістің жаңа процесстері;
- жаңа ұйымдастырушылық формалар.
Жаңа қаржы өнімдерінің мысалы ретінде биржалық индекстік құралды және несиелеудің кез келген жаңа түрлерін атауға болады, мысалы, жедел несиелеу. Жаңа қаржылық қызметтер - бұл онлайн бағалы қағаздармен сауда жасау, интернет-банкинг, мобильді банкинг. Бұл қызметтердің негізгі бағыты - жұмыс қашықтығы, қызмет көрсету жылдамдығы. Жаңа қаржылық процестердің ішінде сандық статистикалық әдістерді қолдана отырып, Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін анықтайтын несиелік скорингті келтіруге болады.
С. В. Серебряков қаржы саласы мен банк бизнесіне қатысты ішкі және сыртқы қаржылық инновацияларды бөлуді ұсынады. Ішкі инновациялар - бұл әкімшілік-басқару тізбегін құрайтын бұрыннан бар қатынастарды өзгерту мақсатында банк немесе банктік емес несие ұйымы тікелей жүзеге асыратын инновациялар. Бұл, мысалы, банктің өзі үшін пайдаланылатын жаңа технологиялар, жоспарлау жүйесін жетілдіру, нарықтың жаңа сегменттеріне қайта бағдарлау және т. б. болуы мүмкін. Сыртқы инновациялар - бұл өз өнімдерін іске асыру әдістері және жаңа маркетингтік технологияларды ойлап табу, сондай-ақ кәсіпорындардың инновациялық қызметіне инвестициялау [16].
Бүгінгі банктік инновация ұғымы бұрын ұсынылғанмен салыстырғанда тұтынушылық қасиеттерге неғұрлым тартымды болатын банктің жаңа өнімдерін немесе әлеуетті сатып алушының бұрын қабылданған қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын сапалы жаңа өнімді құруға немесе сол банктік өнімді құру үшін неғұрлым күрделі технологияны пайдалануға бағытталған.
Жоғарыдағы келтірілген ғылыми көзқарастарды зерделей келе және банкті қызметін басқару теориясы тұрғысынан біздің ойымызша банктік инновация бұл нарықтағы бәсекелестік артықшылықтарға қол жеткізу үшін банктік өнімдерді, қызмет көрсетуді, бизнес-процесстерді ұйымдастыруды, басқаруды және маркетингті жетілдіруден тұратын банк қызметінің барлық аспектілерін жаңғырту процесінің түпкі нәтижесі болып табылады.
Ұсынылған анықтамаға сәйкес, банк саласындағы инновациялардың экономикалық мәні төмендегідей сызба түрде көрсетуге болады (сурет 1).
Жаңа банктік өнімін жасау және қызмет түрлерін көрсету
Жаңа банктік өнімін жасау және қызмет түрлерін көрсету
Бизнес-процесстерді ұйымдастыруды жетілдіру
Бизнес-процесстерді ұйымдастыруды жетілдіру
Банк саласындағы инновациялар
Банк саласындағы инновациялар
Банк өнімдері мен қызмет түрлерінің бәсекеге қабілеттігін арттыру
Банк өнімдері мен қызмет түрлерінің бәсекеге қабілеттігін арттыру
Клиенттерге көрсетілетін қызметтер технологиясын өзгерту
Клиенттерге көрсетілетін қызметтер технологиясын өзгерту
Сурет 1 - Банк саласындағы инновациялардың экономикалық мәні
Ескерту- автормен әзірленген
Осылайша, банк саласындағы инновацияның экономикалық мәні жаңа банк өнімдерін жасау, бизнес-процессті ұйымдастыруды жетілдіру, банк қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру, банк клиенттеріне қызмет көрсету технологиясын өзгерту болып табылады.
Біздің ойымызша, банктік қызметтер мен өнімдерге инновациялық өзгерістер келесі бағыттар бойынша іске асырылуы мүмкін:
- жаңа ақпараттық технологиялар негізінде жаңа банктік өнімдер немесе қызметтер жасау;
- жаңа виртуалды банктік және қаржылық технологиялар жасау және енгізілу, мысалы: банктік шоттарды қашықтықтан басқару; банктердің кеңселеріне бармай-ақ шарттар жасасу, төлем карталарын шығару және бұғаттау мүмкіндігі;
- клиенттердің электрондық құжаттың дұрыстығына жауап беретін электрондық қолтаңбаны енгізу және пайдалану;
- жаңа коммуникациялық және ақпараттық технологиялар кешенін пайдалану арқылы электрондық және кешенді маркетинг қызметін жүзеге асырылу;
- қызметкерлердің біліктілігі өзгерту: кеңесші, өнім менеджері, транзакциялар мен консультациялар жөніндегі маман;
- клиенттерге өзіне-өзі қызмет көрсетудің жаңа терминалдары енгізілу.
Қазіргі уақытта енгізілген жаңа банктік қызметтер мен өнімдердің барлығы дерлік инновация болып табылады. Бірақ та, уақыт өте келе олар жаңашылдық қасиетін жоғалтуы әбден мүмін. Сондықтан да банк өнімдері мен қызметтері үнемі жаңарып отыруы керек. Себебі банктер жаңа банк өнімдері мен қызметтерін әзірлеу, ұсыну және жетілдіру арқылы ғана клиенттердің капиталын сақтай отырып, көбейтуге ықпал ету үшін банк клиенттеріне қатысты серіктестік принципін жүзеге асыруы керек.
Осыған сәйкес, банктік қызметке қатысты инновацияларға тән қасиеттерге мыналар жатады:
- банктік өнім немесе қызметтің жаңалық сипатының болуы;
- банктік өнімнің клиенттің сұранысын қанағаттандыруы;
- банктік өнімнің тез коммерциялануы.
Банк қызметіндегі инновацияларды олдардың жаңашылдық сипатына қарай мынадай түрлерге бөлуге болады:
oo абсолютті жаңа - егер белгілі бір банктік инновацияға нарықта балама болмаса;
oo салыстырмалы жаңа - бұл бір банкте алғаш рет енгізілген, бірақ басқа банктерде бұрынан қолданылған инновацияларға қатысты болса;
oo жартылай жаңа - бұл банктік өнімнің қандай да бір элмементі жаңарған болса.
Жоғарыда банк қызметіндегі инновацияға тән қасиеттерді ескере отырып жаңа банк өнімдерді енгізуге қатысты банктік инновация ұғымын былайша нақтылау қажет:
- банктің өз бетінше жасап ұсынатын кез-келген өнімі тұтынушы қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін шығарылған болса және бұрын нарықта оның теңдесі жоқ болса жаңа болып табылады;
- кез-келген банк көрсететін қызметі банктің өнімдерінің тізімінде бұрынан қолданылатын өнім болса да, ол басқа нарыққа арналса ол да жаңа болып табылады;
- банктік нарықты талдау және нарықта бұрыннан бар өнімнің көшірмесін жасаудың негізінде банктің шығарған кез-келген өнім де жаңа болып саналады.
Алайда, банк саласындағы инновациялар тек техникалық немесе технологиялық әзірлемелерді ғана емес, сонымен қатар бизнестің жаңа нысандарын, нарықтағы жұмыстың жаңа әдістерін, жаңа өнімдер мен қызметтерді, жаңа қаржы құралдарын енгізуді де қамтиды. Олар алдыңғы өніммен салыстырғанда жоғары технологиялық деңгеймен, өнімнің немесе қызметтің жоғары тұтынушылық қасиеттерімен сипатталады.
Инновациялық банк өнімдері мен технологияларының пайда болуы банк ісінің дамуына байланысты. Банк ісін қалыптастырудың әр кезеңінде олардың дамуы мен алға жылжуы көбею процесінің қажеттіліктеріне және экономикалық жүйенің түріне байланысты. Жаңа банктік өнімді құру арқылы көбею процесінің қайшылықтарын, өтімділік, кірістілік және тәуекел арасындағы, банктердің шектеулі ресурстары мен әлеуетті клиенттердің өзгеретін қажеттіліктері арасындағы қайшылықтарды шешуге болады.
Банк саласындағы инновацияның әр түрін толығырақ қарастырайық (сурет 2):
- өнімдік инновациялар - қолданыстағы нарықта жаңа өнімді жасауды жүзеге асыру;
- технологиялық (процесстік) инновациялар - шығындарды қысқарту мақсатында жаңа әдісті, технологияны, операцияны немесе процессті енгізу.
- Нарықтық инновациялар - банктік өнімдер мен қызметтердің түбегейлі жаңа нарығын қалыптастыру.
- Маркетингтік инновациялар - жаңа ресурстарды, нарықтағы жұмыс әдістерін, банк саласындағы бизнестің жаңа нысандарын игеру.
- Басқарушылық инновациялар - банк қызметін инновациялық басқару құрылымын жаңғырту.
Технологиялық инновациялар
Технологиялық инновациялар
Өнімдік инновациялар
Өнімдік инновациялар
Банктік инновациялар түрлері
Банктік инновациялар түрлері
Басқарушылық инновациялар
Басқарушылық инновациялар
Маркетингтік инновациялар
Маркетингтік инновациялар
Нарықтық инновациялар
Нарықтық инновациялар
Сурет 2- Банк саласындағы инновациялардың түрлері
Ескерту- автормен әзірленген
Коммерциялық банктердің басқа ұйымдардан айырмашылығы олар өте консервативті. Технологиялық инновациялар әр кезде олардың пайдасының артуына әкелмейді, сәйкесінше банк саласындағы инновацияларды енгізудің белгілі бір ерекшеліктері болады.
Біріншіден, технологиялық банктік инновациялар көп жағдайда банк үшін сыртқы өнімдер болып табылады, өйткені олар негізінен электроника немесе телекоммуникация сияқты экономиканың басқа салаларында пайда болады.
Екіншіден, банк дербес әзірлейтін технологиялық инновациялар, әдетте, банкішілік құрылымның өзгеруімен және жаңа банк өнімдерінің енгізілуімен байланысты келеді.
Үшіншіден, егер кәсіпорындар қызметіне технологиялық инновацияларды енгізу кезінде, ең алдымен ҒЗТКЖ шығындарының мөлшері ескерілсе, ал банктер жағдайында ең бастысы нарықта бар технологияларды сатып алу шығындарын бағалау маңызды.
Жалпы банк қызметі саласындағы инновациялардың төмендегідей бағыттарын бөліп көрсетуге болады (сурет 3).
Банктік қызмет түрлерін көрсету саласындағы инновациялар аясындағы
Банктік қызмет түрлерін көрсету саласындағы инновациялар аясындағы
Банк клиенттеріне қызмет көрсету саласындағы инновациялар
Банк клиенттеріне қызмет көрсету саласындағы инновациялар
Банк қызметіндегі инновациялардың қолданылу саласы
Банк қызметіндегі инновациялардың қолданылу саласы
Банкті басқару жүйесіндегі инновациялар
Банкті басқару жүйесіндегі инновациялар
Банктің құрылымындағы және сыртқы пішімендегі инновациялар
Банктің құрылымындағы және сыртқы пішімендегі инновациялар
Банктік технологиялар саласындағы инновациялар
Банктік технологиялар саласындағы инновациялар
3-сурет. Банк саласындағы инновациялардың бағыттары
Ескерту - автормен әзірленген
Банктік инновациялардың генезисі технологиялық инновациялар коммерциялық банктердің бәсекелестік артықшылықтарына қол жеткізуге мүмкіндік беретіндігін және қазіргі заманғы банк жүйесінің дамуына ықпал ететіндігін көрсетеді.
Банк бизнесіндегі инновациялар өз кезегінде нарықта бар өнімдер мен қызметтерде қарағанда пайда әкелетін өнімдерді және қызмет түрлерін жасауға және енгізуге бағытталады.
Банктегі инновациялық процесс - идеяны әзірлеу және ұсыну кезеңінен бастап оны жүзеге асыру кезеңіне дейінгі барлық қызметіне қолданылады.
Жалпы, банктегі кез-келген инновациялық процесс циклдік сипатқа ие. Инновациялық процестің келесідей әр кезеңі белгілі бір мәселені шешуге арналған:
1. Алдағы инновациялық процестің идеясының пайда болуы және міндеті.
2. Мақсатқа жету үшін қажетті іс-шаралар мен іс-шаралар жоспарын құру.
3. Инновациялық процесті іске асыру үшін қажетті ресурстарға (кадрлық, технологиялық, материалдық) қажеттілікті айқындау, орындаушылардың алдына жергілікті міндеттер қою.
4. Орындаушылардың (инновациялық іс-шараларды жүргізуге жауапты банк қызметкерлерінің) қойылған міндеттерді іске асыруға байланысты іс-қимылдар жүргізуі.
5. Жүргізілетін әрекеттерді бақылау, талдау және түзету.
Инновациялық процесстің мақсаты, біріншіден, сыртқы және ішкі жағдайды бағалау, сондай-ақ әлеуметтік-экономикалық болжамдар негізінде белгілі бір уақыт кезеңіне жаңа өнімдер, процестер, технологиялар жасаудың белгілі бір бағыттарын белгілейді. Екіншіден, инновациялық басқарудың мақсаттары белгілі бір шектеулер, жоспарланған инновациялық шаралар ретінде әрекет етеді.
Қазіргі уақытта банктік қызметтің тиімділігін арттырудың негізгі факторларының біріне тұрақты инновациялар саясатын жүзеге асыру жатады. Бұл тұжырым бүінгі экономикалық жағдайды сипаттайтын бірқатар себептерден туындайды:
oo Біріншіден, банктердің клиенттермен қарым-қатынасы серіктестік қағидаттарына негізделген. Бұл, атап айтқанда, банктердің қаржылық-шаруашылық қызметті кеңейтуге, шығындарды азайтуға, іскерлік белсенділікті дамытуға және оның кірістілігін арттыруға ықпал ететін жаңа қызметтерді ұсына отырып, өз клиенттерінің капиталын сақтауға ғана емес, сонымен бірге көбейтуге үнемі қамқорлық көрсететіндігін білдіреді.
oo Банктік қызметтердің жаңа түрлерінің пайда болуының екінші себебі нарықтық қатынастар жағдайында банк институттары арасындағы бәсекелестік болып табылады. Нарық жағдайында өмір сүру үшін іскери шешімдердің көп нұсқалылығы мен стандартты емес болуы, іскери операциялардың бірегейлігі, банктің барлық салаларында инновацияларды енгізу қажет.
oo Үшінші себеп жаңа қымбат банктік технологиялардың дамуы. Бұл бүкіл әлемде экономикалық дамудың маңызды факторы ретінде танылған ғылыми-техникалық прогресс, қазір инновациялық процесс тұжырымдамасымен байланысты.
Сонымен банктік инновация бұл банк бизнесінде қолданылатын таза жаңа немесе жетілдірілген банктік қызмет көрсетуді, өнімді, процессті немесе жаңа не дәстүрлі қызмет көрсету сегментіндегі процессингтік операцияларды білдірсе, ал банктің инновациялық қызметі бұл банктік инновациялар жасау және іске асырумен байланысты жүйелі процесті сипаттайды.
Инновациялық қызметті ұйымдастырудың тағы бір бағыты банк құрылымы элементтерінің тиімді өзара іс-қимылын ұйымдастыру болып табылады. Осы бағыттарға жетекшілік ететін бөлімшелердің рөлі басымдықтарды анықтау және түпкілікті нәтижеге қол жеткізу үшін жеке бөліктерді біріктіру болуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz