Ересек жастағы жасөспірімдердің агрессивті мінез - құлқын түзету ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. ТҮЗЕТУ МӘСЕЛЕСІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ МЕН ЕРЕСЕК ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ АГРЕССИВТІ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ
1.1 Тұлға бойындағы агрессияның психологиялық және педагогикалық проблема ретіндегі көрінісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Мектеп жасындағы жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқының себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Ересек жастағы жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқын түзету ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2. ЕРЕСЕК ШАҚТАҒЫ ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ АГРЕССИВТІ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫН ТҮЗЕТУ МӘСЕЛЕСІН ЗЕРТТЕУ БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕЛІК ІЗДЕУ ЖҰМЫСТАРЫ
2.1 Жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқын зерттеуді ұйымдастыру және әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.2 Агрессивті балалардың мінез-құлқын түзету бағдарламасының тиімділігін жүзеге асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.3 Ғылыми зерттеу нәтижелерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .. 21

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 26

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі. Ересек жастағы жасөспірімдердің агрессивтілігінің жоғарылауы тек мұғалімдер мен психологтар үшін ғана емес, жалпы қоғам үшін де өткір мәселелердің бірі болып табыады. Балалар қылмысының өсіп келе жатқан толқыны және агрессивті мінез құлыққа бейім балалар санының артуы осы қауіпті құбылыстарды тудыратын психологиялық жағдайларды зерттеу міндетіне жарық түсіреді. Орта мектепте агрессивтілікті зерттеу әсіресе, маңызды, әсіресе бұл сипаттама қалыптасу кезеңінде болғанда және қазіргі заманғы түзету шаралары әлі де қабылдануы мүмкін.
Көптеген балалар үшін агрессияның белгілі бір түрлері тән. Алайда, балалық шақтың белгілі бір санатында агрессия мінез-құлықтың тұрақты түрі ретінде сақталып қана қоймай, оны адамның тұрақты сапасына айналдыратыны белгілі. Нәтижесінде , жасөспірімнің өндірістік әлеуеті төмендейді, оның жоғары деңгейде қарым-қатынас жасау қабілеті төмендейді, оның жеке дамуы бұрмаланады. Агрессивті жасөспірім өзімен бірге басқалар үшін ғана емес, өзі үшін көптеген қиындықтар әкеледі. Соңғы жылдары жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқы тақырыбы ұзақ уақыт бойы жабық болды және тиісті дамуды ала алмады. Оы тақырыптағы басылымдар негізінен шетелдік зерттеулерден бастау алды десе де болады. Отандық ғылымға келетін болсақ ересек жастағы жасөпірімдердің агрессивті мінез-құлық проблемасы белгілі бір дәрежеде өз зерттеулерінде ғана қозғалды, Э.Бреслав, И.Долгова,Е.Змановская, С.Л.Колосовы,я.в. Латюшин, н.М.Платонова,а.н. Романин, м.и. Станкин, Иа.Фурманов және т.б. Тақырып бойынша көптеген зерттеулер мен монографияларға қарамастан, агрессияның сипаты мен шығу тегіне қатысты оның психологиялық механизмдерін анықтауға әртүрлі түсіндірмелерінде агрессия әдетте басқа адамға қасақана психикалық немесе физикалық зиян келтіру деп түсініледі.
Бұл мәселенің өзектілігі біздің зерттеу тақырыбымыздың ересек жастағы жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқын түзету тұжырымдамасын анықтады.
Зерттеу нысаны: ересек жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқы.
Зерттеу пәні: мектеп жағдайында ересек жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқын психологиялық және пеагогикалық тұрғыда түзету.
Зерттеудің мақсаты: ересек жасөспірімдердің агресивті мінез-құлқын психологиялық және педагогикалық түзету бағдарламасының тиімділігін теориялық тұрғыдан негіздеу және практикалық түрде тексеру.
Зерттеу гипотезасы: ересек жастағы жасөспірімдердің агрессивті мінез - құлқын түзету бағдарламасы жасалса, сәтті болады.
Зерттеу міндеттері:
ересек жасөспірім кезіндегі агрессивті мінез қүлықтың көрініс мәселесі бойыншы психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді зерттеу.
ересек жастағы жасөспірімдердің агрессиясының себептерін анықтау.
ересек жастағы жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқының белгілерін эксперименталды түрде анықтау
ересек жасөспірімдердегі агрессивті мінез-құлықты түзету бағдарламасын сынақтан өткізу
ғылыми жұмыстың жәтижелеріне талдау жасау.
Зерттеу әдістері:
Теориялық пәндер: зерттеу мәселесі бойынша ғылыми-әдістемелік, психологиялық-педагогикалық және арнаы әдебиеттерге аналитикалық шолу; бағдарламаларды, оқу құралдары мен әдістемелік материалдарды талдау. Математикалық статистика әдістері;
Эксперименттік: психлогиялық-педагогикалық эксперименттің анықтаушы, қалыптастырушы, бақылау кезеңдері.
Зерттеу базасы: Біздің эксперименттік зерттеуіміздің негізі- Жамбыл облысы, Жуалы ауданы, №19. Д.А.Қонаев атындағы мектеп
гимназиясының білім беру ұйымы. Экспериментке 50 бала қатысты.

1.ТҮЗЕТУ МӘСЕЛЕСІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ МЕН ЕРЕСЕК ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ АГРЕССИВТІ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ
1.1 Тұлға бойындағы агрессияның психологиялық және педагогикалық проблема ретіндегі көрінісі

Қазіргі уақытта агрессивті мінез-құлық проблемасы өте өткір және әртүрлі мамандардың, соның ішінде мұғалімдердің, психологтардың, әлеуметтік педагогтардың назарын көбірек аударады.
Елдің саяси, экономикалық, әлеуметтік жағдайының тұрақсыздығы халық арасында агрессияның өсуінің маңызды факторы болып табылады. Қазіргі қоғамда болып жатқан әлеуметтік дағдарыстық процестер адамдардың психологиясына теріс әсер етеді, мазасыздық пен шиеленісті, ашуланшақтықты, қатыгездік пен зорлық-зомбылықты тудырады. Сондай-ақ, қатыгездік пен зорлық-зомьбылыққа табынуды үнемі насихаттайтын бұқаралық ақпарат құралдары, кино, Интернет желісі үлкен рөл атқарады.
Агрессивті мінез-құлыққа әсіресе жасөспірім кезінде, жеке тұлғаның дамуы мен өзіне деген сенімділік процеінде, тәуелсіз ересек адам ретінде, агрессивті мінез-құлықтың көрінісі арқылы өзінің наразылығын, ашуын білдірген кезде айқын көрінеді. Агрессивті мінез-құлық қарқынды психолфизикалық дамуға, жасөспірім кезінде әртүрлі мінез-құлықтардың белсенді ассимиляциясына кіші жасөспірім (12-15 жас); үлкен жасөспірім (15-28 жас) [40, б. 159].
Жасөспірімнің жасындағы орталық процесс- өзінің менін ашу. Психологиялық қызметтің жаңа және негізгі түрі жасөспірімдер үшін рефлекия мен өзін-өзін тану кезінде пайда болады. Сондықтан жасөспірімдер өздері туралы, олардың қабілеттері туралы жаңа нәрсе білуге соншалқыты қызығушылық танытады. Жасөспірімдердің ойлауы жасөспірімнің өзін-өзі анықтаумен және оның дүниетанымын дамытуға деген ұмтылысымен байланысты жеке, эмоционалды сипатқа ие болады. Ұлдар мен қыздардың өзін-өзі тануы негізінен болашаққа бағытталыған. Бұл жас романтизмге толы, сонымен бірге болашақта өмір қалай болады деген қорқыныш. Жасөспірімдердің эмоционалды саласында осалдық, сезімталдық сақталады, ал жоғары көңіл-күй көбінесе депрессиямен ауыстырылады. Эмоцияларды білдіру тәсілдері кеңейіп, жақсы басқарыла отырып, қабілеттері де өте ауыр қабылданады. Жасөспірім қазірдің өзінде терең ересек сезімдерді, ауыр және тұрақты сезімдерді сезінуге қабілетті болуы мүмкін [8]. Дамудың психологияық-педагогикалық доминанттары көбінесе баланың денесіндегі түбегейлі өзгерістермен, жыныстық жетілудің жылдам процесімен анықталады. Физикалық және физиологиялық білім беруді жеделдету ерекше рөл атқарады. Жасөспірімнің жетілу сезімінің пайда болуы оның жасындағы орталық психологиялық ісіктердің бірі болып табылады. Бұл физикалық және жыныстық жетілудің өзгеруіне, әлеуметтік функциялардың дамуына, отбасындағы құқықтар мен міндеттердің кеңеюіне байланысты. Бұл жағдайда бала тәуелсіз болуы керек, ересектерге көмектесуі керек және ересектердің құрметіне ие болуы керек.
Жастар өздеріне ересектер ретінде қараудың сыртқы түрлеріне өте сезімтал. Жетілудің сыртқы түрлеріне (жүру, киім, сөйлесу) тартымдылық айқын көінеді, олар теріс формада блуы мүмкін (темекі шегу, маскүнемдік, обессивті дыбыстар, қатты шу және т.б.). Бұл жаста жыныстық қатынасқа түсуі мүмкін. Сондықтан жасөспірім кезінде жылдам процестер болған кезде жыныстық жетілу, ұлдар мен қыздар оларда болып жатқан сыртқы және ішкі өзгерістерге өте қырағы. Бұл табиғи және стихиялық процестер, олар өздігінен жүрмеуі керек, бірақ жақсы ойластырылған педагогикалық реттеуді қажет етеді [9,б.147].
Нәтижесі-нағыз ер адамның сипаттамаларына назар аудару және нағыз әйел. Модель ата-аналар, кино кейіпкерлері, кітаптар және т.б. оларды қоршаған әлемнен ерекше қасиеттерімен және керемет жетістіктерімен ерекшеленетін құрадастары да үлгі бола алады. Ересекер де іс-әрекетте үлгі болады. Жасөспірімдер олармен қарым-қатынаста көптеген пайдалы дағдыларды меңгереді. Ересектерге тарту- бұл даулы және күрделі құбылыс. Психологиялық-педагогикалық тұрғыдан бірқатар қайшылықтар бар:
Ересек адамның физикалық, физиологиялық сезімі мен баланың реанимациясы, оқушының ресми мәртебесі арасындағы қайшылық;
Ересектермен қарым-қатынастағы қайшылық;
қажеттілік пен қауіп арасындағы қайшылық;
Жасөспірімдер арасындағы қарым-қатынасты тәуелсіз әрекетке айналдыру. Қарым- қатынас оқудан әлдеқайда асып түседі, жас студенттерге қарағанда әлдеқайда мағыналы, күрделі, әр түрлә болады.Құрдастарымен қарым-қатынас жасөспірімдер үшін ата-аналармен және көршілермен қарым-қатынастан гөрі құнды.
Өзара түсіністік пен өзара әрекеттесуді іздеу жасөспірімдер арасындағы қарым-қатынастың негізгі мазмұны болып табылады. Мұның бәрі дос идеалын қалыптастыруға, басқаның ғана емес, сонымен бірге өзінің кемшіліктерін түзетуге бағытталған. Жасөспірімдер арасындағы қарым-қатынастың идеалы- әрқашан бірге, барлығы жартысында. Осыдан талап туындайды; өзара ашықтық, эмпатия және құпияны сақтай білу қабілеті. Олар бірігіп, әріптестерінің талаптарына назар аудару, оларды ескеру қабілетін қалыптастырады. Ашық әңгімелер үлкен жасөспірімдер арасындағы қарым-қатынастың бір бөлігі. Олар ақпарат алмасуды, бағалауды, үйлестіруді және жалпы позицияларды дамтыуды қамтиды. Тіпті тривиальды әңгімелер адами қатынастардың кең әлемін өзін-өзі тануда үлкен психологиялық мәнге ие [15].
Өзін-өзі жариялау, командада лайықты орын алу қажеттілігі. Бұл жасөспірімдердің ең маңызды, іргелі қажеттіліктерінің бірі. Егер мектеп жасына дейінгі балалар үшін ата-аналардың пікірі ең беделді болса, бастауыш сынып оқушылары үшін мұғалімнің пікірі ең сенімді болса, жасөспірімдер үшін- құрдастарының пікірі, ең маңыздысы- сынып ұжымы. Жасөспірімдер жолдастарының көз алдында олардың беделіне нұқсан келтіретін әрбір фактіге өте ауыр жауап береді. Қиындықтарды сәтті жеңу ата-аналар мен мұғалімдерге осы ерекшеліктерді білуге мүмкіндік береді. Егер олар ескерілмесе, жасөспірімдер мінез-құлық пен моральдық дамуда тұрақты ауытқуларды дамыта алады, бұл ақыр оңында теріс қылықтарға ғана емес, сонымен бірге құқық бұзушылықтарға да әкеледі. Өзін-өзі растау процесі әртүрлі жолдармен жүруі мүмкін, бірақ ең бастысы рөлдерді жоғалту және бұл жасөспірімнің айтқаны. Олардың ішіне мыналар ең тән:
ақылды- өздерінің интеллектуалды қабілеттерін мойынауға үміткер жасөспірімдер;
күшті, батыл, ерік-жігері күшті- өзін спорттық жетістіктер ретінде көрсеткен , құрдастарынан жақсы физикалық дамумен ерекшеленетін, күшінен асып түсетін жасөспірімдер;
белсенділер- бұл белсенді қоғамдық ұмыстарға қатысқан жасөспірімдер;
талантты дегеніміз өзін-өзі растау белгілі бір шығармашылық қабілеттерін дамыту жолында жүретін жасөспірімдер;
құмар- мұндай күшті хоббиге құмар жасөспірімдер [18].
сенімді дос, адал серік- жасөспірімдер, олардың басты артықшылығы- дос болу, достық міндеттемелерге адал болу.
Ар-намыс кодексі.
Егер жасөспірім оң немесе тіпті күмәнді жоғарыда аталған рөлдерге анағаттанбаса, ол оппозиционер, реалист емес, көшбасшы, (бейресми көшбасшы) рөлін атқара отырып, теріс өзін-өзі растау жолымен жүруі мүмкін екенін есте ұстаға жөн. Бұл оқушылар мұғалімдерге, сынып пен мектеп өмірінің нормаларына, оқуға, үй тапсырмасын орындауға деген теріс көзқарастарын көрсетеді, олар өздерін бағындыру, сыныптастарын қорқыту үшін дөрекі физикалық қысымға жүгінеді. Бейресми топтардың көше достарының күші жиі қолданылады, олармен байланысу қаупі бар және т.б. [23]. Әрине, бұл әрекеттер педагогикалық назарсыз және тиісті санкцияларсыз қала алмайды. Сайып келгенде, психологиялық оқшаулану ортасы эмоционалды ыңғайсыздықты тудыратын қиын айналасында дамиды. Пайдалы байланыстың жетіспеушілігін тудыратын жалпы қатарлардан итеру синдромы бар. Мұның орнын толтыру үшін жасөспірімдер сыныптан тыс, мектепте, көшеде, бейресми топтарда байланыс іздейді. Мұнда олар тез арада байланыс серіктестерін табады, олар өздерін сыныптарда, мектеп топтарында шеттетілгендей сезінеді. Олардың арасында өзара түсіністік пайда болады, жалпы құндылықтар мен бағдарлар қалыптасады, олар бұрмаланып қана қоймай, кейде асоциалды болады. Бұл көзқарас жасөспірімдерді құқық бұзушылықтар мен тіпті қылмыстар жасауға итермелейді. Жасөспірімдерді бейресми бірлестіктерден шығару өте қиын [27, б.12].
Жасөспірімдер үшін маңызды іс-шараларда сәттілік жағдайын қүру жасөспірімдердің мінез-құлқы мен адамгершілік дамуындағы жағымсыз тенденциялардың алдын алудың ең тиімді әдісі болып табылады. Дәл осы кезеңде олар алдыңғы кезеңде болған жағдайды тұрақтанады. Осы жастағы неоплазмалар: ересектік сезімі; өзін-өзі тануды дамыту, жеке тұлға идеалын қалыптастыру; рефлексияға бейімділік; қарама-қарсы жынысқа қызығушылық, жыныстық жетілу; қозғыштықтың жоғарылауы, көңіл-күйдің жиі өзгеруі; ерікті қасиеттердің ерекше дамуы; өзін-өзі растау және жетілдіру қажеттілігі, жеке мағынасы бар іс-әрекеттер; өзін-өзі анықтау.
Бұл жаста балаларға тәуелділіктен босату дағдарысы бар. Бұл мәдени қайта өрлеу кезеңі: мен ашылуы, рефлексияның пайда болуы, Сіздің жеке басыңызды білуі. Жасөспірімде идеялар мен үйренген білім саласында көрінетін нәрсе жасауға деген ұмтылыс бар. Осы жастағы жасөспірімдер үшін моральдық құндылықтар мен жеке қасиеттер (тәуесіздік, батылдық, ерік) өзін-өзі тәрбиелеудің тақырыбына айналады.

1.2 Мектеп жастағы жасөспірімдердің агрессивті мінез - құлқының себептері.

Қоғамдық тәртіпті бұзу, бұзақылық, вандализм, алкогализм, нашақорлық және т.б.арқылы көрінетін агрессивті мінез- құлқы бар жасөспірімдер жыл сайын артып келеді. Жастар арасындағы агрессивтіліктің өсуі, ең алдымен, бүкіл қоғамның жалпы әлеуметтік шиеленісі мен теңгеремсіздігінен байланысты. Әлеуметтік мінез- құлықтың жаңа түрлері пайда болады: жасөспірімдер экстремистік әскерилендірілген топтарға қатысады, ауыр қылмыстар жасайды, рэкет жасайды, мафиямен ынтымақтасады, жезөкшелік пен сутенерлікпен айналысады, ауыр қылмыстар жасайды. Психологтардың жасөспірім өмірін зерттеуге деген қызығушылығы жоғары және тұрақты. Агрессивті мінез-құлық адамда оның жеке ерекшеліктерінің әсерінен көрінеді. Агрессияның пайда болуына жас ерекшеліктер және сыртқы физикалық және әлеуметтік сияқты факторлар қатысады. Бірақ бұл мәселені зерттеушілердің көпшілігінің пікірінше, адамның агрессивті мінез-құлқын қалыптастыруда шешуші рөлі оның әлеуметтік ортасына жүктеледі. Егде жастағы жасөспірім- адам дамуының қиын кезеңдерінің бірі. Оған 14 пен 16 жас аралығындағы балалардың даму кезеңі кіреді, бұл орта мектептің 9-11 сынып оқушыларының жасына сәйкес келеді. Бұл жыныстық жетілу жасы, оның көрсеткіштері жасөспірімнің шекарасын анықтайды [45, б.125 ].
Жоғары сынып оқушыларын жасөспірім кезінен мұраға қалған проблемалар алаңдатады- бұл тәуелсіздік құқығын қорғау, қоғамдағы қарым- қатынас мәселелері, оқу үлгерімін бағалау керек. Бірақ Әлеуметтік және жеке өзін-өзі анықтау қазіпдің өзінде ересектер әлеміндегі бос орынды анықтауға бағытталған. Егде жастағы жасөспірім өз құндылықтарын өзі үшін тұжырымдап қана қоймай, оларды өз өмірінде практикалық тұрғыдан жүзеге асыруға мәжбүр [17, б. 25].
Әлеуметтік жеке және кәсіби өзін-өзі анықтау міндеттері ерекше өзектілікке ие. Бұл ересектер әлемінде өзіңізді және өз орныңызды табу сиқты факторларға байланысты.[38, б. 112].
Бұл кезеңде эмоциооналды- ерікті салада өзгерістер орын алады: қоршаған шындықты білуге құрдастарымен қарым- қатынас жасауға, ортақ мүдделер мен хоббилерге негізделген достыққа деген эмоционалды айқын ұмтылыстар пайда болады. Жасөспірімде өзін- өзі бақылау, өз ойлары мен іс- әрекеттерін өзін- өзі басқару қабілеті қалыптасады, табандылық, табандылық, шыдамдылық, шыдамдылық және басқа да ерік- жігер қасиеттері дамиды [дәйексөз.20 бойынша, Б.14. Ересек жастағы жасөспірімдердегі танымдық және оқу қызығушылықтары арасындағы байланыс тұрақты және берік болады. Оқу пәндерін таңдауда және сонымен бірге жалпы танымдық мәселелердің дүниетанымдық және моральдық құндылығын анықтауға деген қызығушылық пайда болады [33,б. 62]. Осы кезеңде баланың әлемге және өзіне деген барлық бұрынғы қатынастары бұзылып, қайта құрылады, өзін- өзі тану және өзін- өзі анықтау процестері дамиды, нәтижесінде оқушы өзінің тәуелсіз өмірін бастайтын өмірлік ұстанымға келеді. Бұл жастағы жетекші іс-әрекет құрдастарымен эмоционалды қарым-қатынас, орталық жас ерекшелігі- жктілу сезімі, дамудың әлеуметтік жағдайы құрдастарына барынша назар аударумен сипатталады [46, б. 161].
Жасөспірімді мектепе оқытудың өзіндік қиындықтары мен қайшылықтары бар, бірақ мұғалім сүйенуі керек артықшылықтар да бар. Олардың бірі-жасөспірімнің өзін ересек ететеін барлық оқу әрекеттеріне дайындығы. Жасөспірім ойлауды, ойлануды, зерттеуді, құбылыстың мәніне енуді, себеп-салдар байланысын орнатуды, тәуелсіз жаңалықтар ашуды ұнатады. Бұл ретте ол үшін тең дәрежеде білімнің мәні мен мазмұны процесі, әдістері. Танымдық қажеттіліктің қанағаттанбауы оқуға деген жалпы қызығушылықтың төмендеуіне әкеледі, мектеп оқушысы үшін оның рұхани өмірініңорталығы болуды тоқтатады. Жасөспірімдердің бір бөлігі үшін білім алу субьективті түрде қазіргі және болашаққа дайындық үшін қажет және маңызды болады [27,б. 75].
Ересек жастағы оқушылардың қоршаған әлемге және өзіне деген ерекше көзқарасы қалыптасады. Білім көлемі артып, көкжиегі кеңейіп, жаңа қызығушылықтар пайда болуда. Бұл философияға серпін береді. Жасөспірімдердің байыпты пікірлері балалардың пікірлерімен байланысты. Үлкен жасөспірімдер армандағанды жақсы көретіні сөзсіз. Арманда олар болашақта өмірінің әртүрлі нұсқаларын жоғалтады [24, б. 57]. Ересек жастағы жасөспірімдерге агрессивті мінез-құлықтық пайда болуы оның туыстары, таныстары, сыныптастары және басқа куәгерлер үшін мүлдем күтпеген, түсініксіз болып шығады. Жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқының ерекшеліктерін зерттей отырып, гендерлік айырмашылықтарды ескермеуге болмайды. Ұлдар қыздарға қарағанда агрессивті деп саналады, бірақ іс жүзінде бұл әрдайым бола бермейді. Тек ер балалардың агрессиясы жазадан қорықпай ашық түрде көрінеді, ал қыздар өз наразылығын жасыруға тырысады, сырттай айыптаудан қорқады. Жасөспірім ұлдарға физикалық агрессияның барлық көріністерін мақұлдау және олардың құрбандарын кінәлау тән. Қыздарда жанама агрессия өсіп келе жатқан сипатқа ие [55, б. 156.] Көптеген ғалымдар атап өткендей, соңғы он жылдықтарда қыздар мен ұлдар арасындағы агрессивті мінез-құлықтың айырмашылығы азайып келеді. Көптеген зерттеулердің нәтижелері, мысалы, жасөспірім қыздардағы физикалық агрессияның жоғарғы деңгейін көрсетеді, бұл енді бұрынғыдай түйінсіз айыптауларды тудырмайды. Мұндай қыздарға күрделі мектеп ұжымына бейімделу әлдеқайда оңай [64, бет. 234]. Агрессивті жасөспірімдердің кейбір ерекшеліктері бар. Бұл қарабайырлық, хоббидің болмауы және өзгергіштігі, тар сияқты қасиеттер көкжиек, интеллектуалды дамудың төмен деңгейі, үсыныстың жоғарылауы, еліктеу. Олар эмоционалды дөрекілікпен, құрдастарына да, айналасындағы ересектерге ашуланумен сипатталады. Мұндай жасөспірімдерде мінез-құлықты реттейтін басқа механизмдерінің болуы, максималды оң немесе максималды теріс өзін-өзі бағалау байқалады. [25, 85-89 бет].
Ересек жастағы агрессияның көріністері туралы айтатын болса, жасөспірімнің отбасында өсетінін және отбасы әрқашан дерлік әлеуметтанудың негізгі факторы, сондай-ақ балалардың көпшілігі үшін агрессивті мінез-құлықтың тірі мысалдарының негізгі көзі болып табылатынын ескеру қажет [58, 41-бет].
Ересек жастағы жасөспірімдерде агрессияның қалыптасуына олардың ата-аналарымен, бауырларымен қарым-қатынасы, сондай-ақ отбасындағы мінез-құлық ережелері әсер етеді. Отбасындағылары ата-аналары арасында үнемі ұрысып, дауласатын балалар өдерін агрессивті ұстайды. Жасөспірімдер агрессия туралы құрдастарымен қарым-қатынастан да біледі. Олар басқа балалардың (мысалы, сыныптастарының) мінез-құлқын бақылау арқылы агрессивті болуы үйренеді. Алайда, өте агрессивті адамдар сыныптағы көпшілік тарапынан қабылданбауы мүмкін. Екінші жағынан, бұл агрессивті балалар басқа агрессивті құрадстарынан достар таба алады [13, 94-бет].
А.А.Шавыринаның пікірінше, отбасылық тәрбиенің сәйкессіздігі, ата-ананың баламен қарым қатынасына наразылығы, баланың бас тартуы және ата-ананың бала үшін мазасыздығы жеке қсиеттердің негативизм көріністерін тудырады [63, 5-18 беттер].
Көптеген зерттеулер көрсеткендей, агрессивті балалар шыққан отбасылар отбасы мүшелері арасындағы ерекше қарым-қатынаспе сипатталады. Балалар ата-аналарының бір-біріне қатысы қолданатын қарым-қатынас түрлерін көбейтуге бейім. Жасөспірімдер бауырларымен қарым-қатынасты түсіндіру үшін ата-аналарының жанжалдарын шешу жолдарын қайталайды. Сондай-ақ сенімді түрде орнатылған, отбасындағы баланы қорлау оның құрдастарымен қарым-қатынасындағы мінез-құлқының агрессивтілігін арттырып қана қоймайды, сонымен қатар физикалық агрессияны жеке тұлғаның өмір салтына айналдыру арқылы ересек жаста зорлық-зомбылыққа бейімділіктің дамуына ықпал етеді [62-67 бет].

1.3 Ересек жастағы жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқын түзету ерекшеліктері.

Ересек жасөспірімдегі агрессивті мінез-құлық мәселесі көптеген зерттеушілерді (психологтар, тәрбиешілер, әлеуметтанушылар) ғылыми және практикалық қызықтырады. Алайда, ересек жастағы жасөспірімдердің агрессивті әрекеттерін түсіндіруге тырысу тек күнделікті санада ғана емес, сонымен қатар кәсіби ортада, сондай-ақ көптеген ғылыми-теориялық тұжырымдамаларда агрессивті мінез-құлық құбылысы оның түсінуіне де, алдын-алу мүмкіндігіне де кедергі келтіретін екіұшты, жеткілікті қарама-қайшы түсіндірулерге ие болуымен қиындайды. Агрессивті мінез-құлықты психологиялық-педагогикалық түзету. Түзету, л.с. Мардахаевтың пікірінше, жеке тұлғаның әлеуметтік дамуы процесі мен нәтижесін (ішінара немесе толық) түзетуге бағытталған психологиялық-педагогикалық шаралар жүйесі және оның отбасындағы тәрбие, білім беру мекемесі, демалыс орталығы және т.б. [31, б. 133].
Г.М.Қожасирова түзетудің келесі анықтамасын береді- кемшіліктерді түзету [23, б. 146]. Педагогикалыық сөздікте түзету- бұл балалардың психофизикалық дамуындағы кемшіліктерді түзетуге немесе әлсіретуге бағытталған педагогикалық шаралар жүйесі [54]. Отандық педагогикада түзету аномальды баланың жеке басына пеадагогикалық әсер ретінде қарастырылады және еке ақауды түзетуге бағытталған жаттығуларына дейін азаяды. Бұл жұмыста біз түрлі психологиялық-педагогикалық тұрғыдан қарастырамыз. Психологиялық-педагогикалық түзету, А.Б.Петровтың пікірінше, бұл белгіленген критерийлер жүйесі бойынша оңтайлы модельге сәйкес келмейтін әлеуметтік-психикалық даму ерекшеліктерін түзету жөніндегі қызмет [40, б. 58]. Психологиялық-педагогикалық түзету-бұл адамның мінез-құлқындағы кемшіліктерді арнайы құралдардың көмегінсіз түзетуге бағытталған іс-шаралар жүйесі,- дейді А.А.Осипова [37]. Е.М.Скотаревв психологиялық-педагогикалық түзетудің осындай анықтамасын береді: ...бұл жас , Әлеуметтік-мәдени және жеке даму нормаларын білуге негізделген мұғалімнің, психологтың және ата-ананың бірлескен кәсіби қызметінің нысаны. Осы бағыттағы түзету жұмыстары оқу орны мен отбасындағы әрбір баланың толыққанды әлеуметтік дамуы үшін жағдай жасау жөніндегі өз міндетін үйлестіреді [51].
Осылайша, зерттеудің негізі ретінде келесі анықтама алынады: агрессивті мінез-құлықты психологиялық-педагогикалық түзету-бұл адамның мінез-құлқындағы кемшіліктерді арнайы психологиялық-педагогикалық құралдар мен әсер ету әдістері арқылы түзетуге бағытталған шаралар жүйесі, мысалы: ойын,өзін-өзі көрсету, агрессияны сублимациялау, жаттығу топтарына қатысу және басқалар. Ресейде бастапқыда психологиялық-педагогикалық түзетуге деген қызығушылық физиология, педиатрия, психатрия, әлеуметтанудың өркендеуімен байланысты болды және отандық ғалымдар И.М.Сеченов, И.В.Тарханов, Н.П.Гундобин, И.П.Павлов, В.М.Бехтерев және басқалардың еңбектерінде көрініс тапты. И.И.Мамайчук психологиялық-педагогикалық түзету және түзету жұмысының принциптерін анықтады [30,76-бет].
Түзету мен дамудың бірлігі принципі-түзету жұмыстарының қажеттілігі баланың жеке басының дамуының ішкі және сыртқы жағдайларын психологиялық-педагогикалық талдау негізінде ғана қабылданады;
Баланың жас және жеке ерекшеліктерін ескеру негізінде дамудың нормативтілігі қағидаты-бір жағынан тұлғаның психикалық және жеке даму барысынң нормативтік дамуға сәйкесітігін талап етуді, екінші жағынан әр адамның дамуының нақты жолының бірегейлігі мен бірбеткейлігін мойындауды үйлестіреді;
Баланын жақын даму аймағын құру арқылы жоғарыдан төменге түзету принципі-біріншіден, түзетудің бұл түрі жас ерекшелігін құрайтын ісіктердің пайда болуы мен қалыптасуына мақсатты әсер ететін белсенді қалыптастырушы әсер ету сипатына ие болуы керек, екіншіден, жаттығуға және нығайтуға бағытталған төменнен жоғары түзетуден айырмашылығы адамның бұрыннан бар функциялары мен қабілеттерін түзету;
жоғарыдан төменге жетекші сипатқа ие және қалыптастыруға бағытталған;
Осы қоғамдастықтың күтулері мен нормаларына сәйкес тұлғаның даму деңгейін анықтай отырып, дамудың жарқын болашағын құрайтын қабілеттер;
Түзету, алдын алу және дамыту міндеттерінің жүйелік принципі-кез келген түзету-дамыту қызметінің мақсаттары мен міндеттері үш деңгейдегі міндеттер жүйесі түрінде тұжырымдалуы керек: түзету (ауытқуларды түзету, дамудың бұзылуын түзету, даму қиындықтарын шешу); профилактикалық (дамудағы ауытқулар мен қиынддықтардың алдын алу) және дамыту (Даму мазмұнын оңтайландыру, ынталандыру, байыту);
Диагностика мен түзетудің біртұтастық принципі- тиімді түзету тек мұқият жан-жақты зерттеунегізінде қүрылуы мүмкін, сонымен бірге ең дәл және мұқият диагностикалық мәліметтер, егер олар психологиялық-педагогикалық түзету шараларының ойластырылған жүйесімен қамтамасыз етілмесе, мағынасыз болады;
Бұл себеп-салдарлық типті түзетуге басымдық беру принципі, ол осы себептердің қайнар көзі болып табылатын себептерді жоюға бағытталған, тұлғаның дамуындағы жағымсыз құбылыстар;
Түзету іс-әрекетінің принципі- түзету-дамытушылық әсердің негізгі тәсілі- баланың белсенді қызметін ұйымдастыру, оны жүзеге асыру барысында оны қиын, жанжалды жағдайларда бағдарлау үшін жағдайлар жасалады, оларды шешу ұйымдастырылады және баланың жеке басының дамуындағы оң өзгерістерге қажетті негіз қаланады;
Әлеуметтік-педагогикалық әсер ету әдістерінің кешенділік принципі әдістер, әдістер мен әдістердің барлық арсеналын қолдану қажеттілігін бекітеді.
Баланың жақын әлеуметтік ортасын түзету бағдарламасына қатысуға белсенді тарту принципі- сәттілік дамудағы қиындықтардың сипатына байланысты ата-аналармен немесе де басқа да маңызды әлеуметтік ортамен ынтымақтастықсыз баламен психологиялық-педагогикалық түзету жұмысы жеткіліксіз немес мүлдем мүмкін емес болып шығады, психологиялық-педагогикалық түзету мақсаттарын толық іске асыру баланың жақын әлеуметтік ортамен өмірлік қатынастарын өзгерту арқылы ғана жүзеге асырылады, бұл ересектерден белсенді болуды талап етеді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.