Үнді интеллигенциясының қалыптасуы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І тарау. Үнді интеллигенциясының қалыптасуы.
1.1. Отаршылдық қанаудың күшеюі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. 1906.1908 жылдардағы революцияның күшеюі ... ... ... ... ... ... ... .. 7
ІІ тарау. Англияның Үндістандағы оқу.ағарту реформалары.
2.1. ХХ ғасырдың басында отарлық үкіметтің ішкі саясаты ... ...12
2.2. Отаршыл әкімшіліктің саясаты және діни реформаторлық ... ... . 16
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Сілтемелер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І тарау. Үнді интеллигенциясының қалыптасуы.
1.1. Отаршылдық қанаудың күшеюі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. 1906.1908 жылдардағы революцияның күшеюі ... ... ... ... ... ... ... .. 7
ІІ тарау. Англияның Үндістандағы оқу.ағарту реформалары.
2.1. ХХ ғасырдың басында отарлық үкіметтің ішкі саясаты ... ...12
2.2. Отаршыл әкімшіліктің саясаты және діни реформаторлық ... ... . 16
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Сілтемелер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Кіріспе
Баспасөз жөніндегі жаңа заң (1908) «бүлікке арандатушы» деп жазғырып, кез келген газетті жабуға мүмкіндік берді. Осы заң негізінде Бал Тилак тұткынға алынды. 1908 жылы шілденің 13-22 аралығында Бал Тилакты тұтқындау мен соттау Бомбей провинциясында қарсылық митингілер мен демонстрациялар тудырды. Соттың үкімі — 6 жылдық өте ауыр жұмысқа кесу Бомбейде жалпы ереуілге ұласты. Барлық кәсіпорындардағы жұмысшылар бас көтерді, дүкендер мен оқу орындары жабылды. Барлық жерде патриоттық ұрандар мен Тилактың суреті ілінген. Митингіге қатысушылар ревоюлицияны тас жаудырып қарсы алды. Отаршылдар өкіметі ереуілді басуға дәрменсіз болды. Ол белгіленген алты күн мерзімнің ішінде өзі аяқталды.
Баспасөз жөніндегі жаңа заң (1908) «бүлікке арандатушы» деп жазғырып, кез келген газетті жабуға мүмкіндік берді. Осы заң негізінде Бал Тилак тұткынға алынды. 1908 жылы шілденің 13-22 аралығында Бал Тилакты тұтқындау мен соттау Бомбей провинциясында қарсылық митингілер мен демонстрациялар тудырды. Соттың үкімі — 6 жылдық өте ауыр жұмысқа кесу Бомбейде жалпы ереуілге ұласты. Барлық кәсіпорындардағы жұмысшылар бас көтерді, дүкендер мен оқу орындары жабылды. Барлық жерде патриоттық ұрандар мен Тилактың суреті ілінген. Митингіге қатысушылар ревоюлицияны тас жаудырып қарсы алды. Отаршылдар өкіметі ереуілді басуға дәрменсіз болды. Ол белгіленген алты күн мерзімнің ішінде өзі аяқталды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Алаев А.Б. «Южная Индия» М., 1964 ж.
2. Антонова К.А. «история Индии» М., 1979 ж.
3. Ашрафен К.З: «Аграрный строй северной Индии» М., 1965 .ж
4. Всемирная история М.,
5. Васильев «история Востока» М., 1984 ж.
6. История зарубежного Востока всредние века М., 1957 ж.
7. Қойгелдиев М «Ұлттық саяси элита» А., 2004 ж.
8. Новейшая история стран азии и Африки М., 2003 ж.
9. Осипов А.М. «Краткии очерк истории Индии» М., 1960 ж.
10. Синха Н. К. Бокердни А.Ч. «История Индии» М., 1974 ж.
11. Чичеров А.М. «Экономическое развитие Индии перед англиским завоеванием» М., 1965 ж.
1. Алаев А.Б. «Южная Индия» М., 1964 ж.
2. Антонова К.А. «история Индии» М., 1979 ж.
3. Ашрафен К.З: «Аграрный строй северной Индии» М., 1965 .ж
4. Всемирная история М.,
5. Васильев «история Востока» М., 1984 ж.
6. История зарубежного Востока всредние века М., 1957 ж.
7. Қойгелдиев М «Ұлттық саяси элита» А., 2004 ж.
8. Новейшая история стран азии и Африки М., 2003 ж.
9. Осипов А.М. «Краткии очерк истории Индии» М., 1960 ж.
10. Синха Н. К. Бокердни А.Ч. «История Индии» М., 1974 ж.
11. Чичеров А.М. «Экономическое развитие Индии перед англиским завоеванием» М., 1965 ж.
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...3
І тарау. Үнді интеллигенциясының қалыптасуы.
1.1. Отаршылдық қанаудың
күшеюі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2. 1906-1908 жылдардағы революцияның
күшеюі ... ... ... ... ... ... ... . . 7
ІІ тарау. Англияның Үндістандағы оқу-ағарту реформалары.
2.1. ХХ ғасырдың басында отарлық үкіметтің ішкі
саясаты ... ...12
2.2. Отаршыл әкімшіліктің саясаты және діни реформаторлық ... ... . 16
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Сілтемелер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Жұмыстың мақсаты:
Отаршылдардың Үндістандағы мәдениет пен ағарту саласындағы
саясатының мәнін ашу.
Жұмыстың мақсатына қарай төмендегі міндеттер алға қойылады:
- ХІХ – ХХ ғасырлардағы қанаушылықтың күшеюіне тоқталу.
- Үнді Ұлттық конгресі партиясының құрылуы.
- Отаршылдардың саясатының нәтижесін айту.
Жұмыстың құрылымы:
Кіріспе, үш тарау, қорытынды, сілтемеден, пайдаланылған
әдебиеттерден тұрады.
Жұмыстың өзетілігі:
Ұлт-азаттық күрес ҮҮК-нің оңшыл тобын үрейлендірді. Ал Бал Тилак
пен оның жақтастары Үндістанның тұтастай тәуелсіздігі үшін күресті
жалғастыруды талап етті. ҮҮК оларды партия қатарынан шығарды. Ал отарлау
өкіметі Бал Тилак пен оның жақтастарына қарсы қуғын-сүргін жүргізе
бастады. Митингілер мен шерулерге тыйым салынды.
Жұмыстың тарихнамасы.
Банерджидің естеліктерінен ( ҮҰК басшыларының бірі)
...Оқушылар мен колледждің студенттеріне шетелдік маталардан
тігілген киімдермен сыныпқа немесе дәрісханаға келу өте қауіпті болды.
...Бір ұл бала киіп келген екен, көйлегін шешіп алып, ал өзінің быт-шытын
шығара жаздады. Емтиханда студенттер шетелдік қағаздарға басылған
билеттерді алудан бас тартты. Мұндай көңіл-күй қоғамның барлық тобына
таралды. Шетелдік заттар қосылған үйлену тойының сыйлықтары қабылданбады.
Шетелдік заттар храмдарға садақа ретінде тартылған жағдайда діни
қызметшілер құлшылық рәсімінен бас тартты. Егер тамақты дайындау
барысында шетелдік тұз бен қант қолданылса, онда қонақтар тарап кетеді.
Қоғамдық ойдың әсері күшті болғаны соншалықты, шетелдік матадан
тігілген дхоти мен сариді (ұлттық киім) сатып алу туралы ойдың
өзін бірде-бір бенгалдық басына жолатуы мүмкін емес еді.
Кіріспе
Баспасөз жөніндегі жаңа заң (1908) бүлікке арандатушы деп
жазғырып, кез келген газетті жабуға мүмкіндік берді. Осы заң негізінде Бал
Тилак тұткынға алынды. 1908 жылы шілденің 13-22 аралығында Бал Тилакты
тұтқындау мен соттау Бомбей провинциясында қарсылық митингілер мен
демонстрациялар тудырды. Соттың үкімі — 6 жылдық өте ауыр жұмысқа кесу
Бомбейде жалпы ереуілге ұласты. Барлық кәсіпорындардағы жұмысшылар бас
көтерді, дүкендер мен оқу орындары жабылды. Барлық жерде патриоттық
ұрандар мен Тилактың суреті ілінген. Митингіге қатысушылар ревоюлицияны тас
жаудырып қарсы алды. Отаршылдар өкіметі ереуілді басуға дәрменсіз болды. Ол
белгіленген алты күн мерзімнің ішінде өзі аяқталды.
1.1 Отаршылдық қанаудың күшеюі.
Жартылай отарлы Қытаймен салыстырғанда Үндістан толық отар
болды. Ұлыбритания Үндістанды аса зор шенеунік және полиция аппаратының
көмегімен басқарып, оның басында вице-король отырды. Деревняда жартылай
феодалдық қатынастар үстемдік етті. Жер помещиктердің, феодалдық князьдар
мен ағылшын капиталистерінің қолында болды. Шаруалар жерді ағаш соқамен
өңдеді. Осыған қарамастан, отаршылдар ХІХ-ХХ ғасырлардың шебінде
ауылшаруашылық өнімдерін сыртқа шығаруды ұлғайтты, бұған шаруаларды тонау
мен қанауды күшейту арқылы қол жетті. Осының салдарынан жыл сайын
миллиондаған адам аштықтан өлді.
Ішкі рынок барынша біржақты болып отырған кезде Үндістанның ұлттық
буржуазиясы мақта-мата фабрикасын салуға ғана батылы барды. Үнді
өнеркәсібінің басқа алатын ағылшын капиталы барынша үстем болды:
теміржол, шойын құю және механикалық шеберханалар, тоқыма фабрикалары соның
қарауында болды. Өз еңбегімен осы кәсіпорындарды құрған үнді
жұмысшыларының (1) алатын жалақысы олардың аштықтан елмей күнелтуіне
ғана жетті. Қайыршылық жалақы, 14—16 сағаттық жұмыс күні, лас барактарда
түнеу, айыппұлдар мен тән жазасы — Үндістанда қалыптасып келе жатқан
пролетариаттың тұрмыс және еңбек жағдайы осындай еді.
Үнді халқы отарлық қанаудың күшеюіне ең алды мен стихиялы шаруалар
көтерілістерімен жауап берді. Ол елдің әртүрлі аудандарында жыл сайын
дерлік туындап отырды.
XIX ғасырдың 80-жылдарында күреске жұмысшы табы қосыла бастады. XX
ғасырдың басында ірі кәсіпорындарда, теміржолдарда, тау-кен
орындарында, тоқыма және басқа фабрикаларда, I миллионға жуық жұмысшы жұмыс
істеді. Калькутта мен Бомбей қалалары ірі өнеркәсіп орталықтарына айналды.
Алғашқы ереуілдерге қатысушылар тек қана экономикалық талаптар қойды.
Алайда пролетариаттың жандана түсуінің өзі саяси маңызға ие болды. Ұлттық
буржуазия да өз талаптарын алға қойды. Ол үнді рыногын ағылшын бәсекесінен
қорғап, мемлекеттік аппаратта жоғарғы лауазымға жетуге мүдделі болды.
Буржуазияның жоғарғы топтары ағылшын буржуазиялық мәдениеті рухында
тәрбиеленген еді, олар ағылшын тілінде сөйледі, тұрмыста да, киінуде де,
өмір сүруде де ағылшындарға еліктеуге тырысты.
1885 ж. ұлттық буржуазия, либерал помещиктер мен интеллигенция
Үндістан ұлттық конгресін (ИНК) құрды. Бұл партия халықтың жағдайын
жақсарту, үнді халқының елді басқаруға қатысуын кеңейту жолында күресті,
петициялар ұйымдастырып, ағылшын өкіметімен келіссөздер жүргізді, ұлттық
сана-сезімді оятуға жәрдемдесті.(2)
Бұл кезеңде Үндістанның артта қалушылығын түсінген топ басшылар
инициативасымен түрлі бағыттағы топтар пайда бола бастады. Олар Үндістанда
қалыптасқан салт-дәстүрлердің, зерттеудің тозған түрлеріне қарсы шыға
бастады. Бұл адамдар европаша білім алған, феодалдық қалдықтардың кері
әсерін гуманизм мен рационализм позициясынан сынға алған адамдар еді.
Индуизмді реформалау барысында адамдар ағылшындықтардан ағарту саласында
көп көмектерден үміттенді. Бенгалияда бұл бағыттың жақтастары компанияда
жұмыс істейтін чиновниктер, ал Бомбейде – бай парсылар, Мадраста көпестер
еді. Олар отаршыл әкімшіліктің кемшіліктерін сынға алғанмымен дәл
Үндістандағы отаршыл әкімшілікке саясатқа қарсы шықпады.
Бұл жаңа бағыттың алғашқы да көрнекті өкілі – бенгалдық заминдар – Рам
Мохан Рай (1772-1833) болды. Ол 1815 ж. Арья сабха қоғамының негізін
қалады. Ал 1828 ж. Брахма самадж қоғамын құрады. Бұл қоғам Үндістандағы
ең алғашқы европалық типте құрылған қоғам еді.
Гопал Хари Дешмукх – пун тілінде Прабкахор газетін шығарып, онда ол
Үндістанның тәуелсіздігін жағалтып алу себептерін анализдеп берді. Ол
Үндістанның ескі феодалдық қалдықтарға өте жақын екендігін, атақты
адамдардың халықтан бөлек екендігін жазып өтеді. Үнділердің арасында
ағартушылықты жүргізіп отырып ол болашақта ағылшын отаршылдығы қоластынан
кем дегенде 200 жылдан кейін құтылатынын болжап кетеді.
1852 ж. Бомбейде бенгалдық ассоциацияға ұқсас Бомбей ассоциациясы
бытырап кетті: самарқау көпестік топ студенттер отаршыл әкімшілікке
үнділерді ағылшын хұқығымен теңестіру талабын қоя бастағанда бөлініп
кетті. Бұл ассоциацияның арасындағы ең тұрақтысы – Мадрастық ассоциация
үнді шаруаларын үнді помещиктерінің қанауын тоқтату туралы талап қойды. Ост-
Индия хартиясын қайта қарау кезінде бұл үш ассоциация да отаршыл ағылшын
әкімшілігінің жүргізіп отырған саясатына петицияларын жіберіп отырды. Бұл
буржуазиялық-ұлттық қозғалыстардың барлығы да Үндістаннан ағылшындарды
қууға тырысқан шаруалар мен кедейлер тобымен байланысы жоқ еді. Сондықтан
да 1857-1859 ж. буржуазиялық топ көтерілістен тыс тұрып, қатыспады.
XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында ИНК-де шеткі деп
аталатын солшылдар тобы құрылды, оны Балтангадхар Тилак басқарды.
Балгангадхар Тилак (1856-1920) — Үндістанның ұлт-азаттығы жолындағы
көрнекті күрескер. Үндістан тарихы жөнінде бірнеше ғылыми жұмыстар
жариялаған. Шексіз патриоттығы мен революциялық жігерлілігі Тилакты ең
алдымен саяси күрескер етті. Бірнеше қайтара тұтқынға алыну отаршылдарды
толық қуып шыққанға дейін күресуде оның сағын сындыра алмады. Тилак
басқарған ұсақ буржуазияшыл демократтар тәуелсіз Үндістан республикасын
құруды талап етті және жаппай баскөтерулерді ұйымдастырушы болды. Тилакты
жақтаушылар шаруалар мен жұмысшылар арасында үгіт жүргізді. Олар жерді
шаруаларға беріп, жартылай феодалдық қатынастарды жоюды мақсат етпеді,
сондықтан Қытайдағы революцияшыл демократтар сияқты халықтың қолдауына ие
бола алмады.
ХХ ғасырдың алғашқы жылдарында Үндістанның вице-королі шеткілердің
жаппай қозғалыстарына қарсы қатал жазалар қолданды. Демократгардың бір
бөлігі астыртын жұмысқа көшуге мәжбүр болды.
1.2 1906-1908 жж. революцияның күшеюі.
Отарлық езгінің өсуі, ағылшын шенеуніктерінің зорлық-зомбылығы, ар-
намысты қорлау — осының бәрі бүкіл халықтың наразылығын туғызды.
Үндістанның алдыңғы қатарлы адамдары Ресейдегі 1905 жылғы революцияны
отаршылдарға қарсы күрестің күшеюіне берілген белгі ретінде қабылдады.
Үкімет жазаны орыс рухында қолданатын болса,— деді Тилак, — онда
Англияның үнді азаматтары орыс халқының әдістеріне ең болмаса ішінара
еліктеуге мәжбүр болады. (3)
Отаршылдардың зорлық-зомбылығына наразылық ретінде ағылшын тауарларына
бойкот жарияланды.
Бойкот, енжар болса да, күрестің неғұрлым бұқаралық түріне айналды.
Оны ИНК-нің либералдық басшыларының өзі де қолдады. Бұл Үндістан
тарихындағы нағыз бүкілхалықтық алғашқы қозғалыс еді. Ол мыңдаған
митингілерге ұласты, олар бұқараны саяси жағынан ағартуға жәрдемдесті. 1907
ж. елде шаруалар көтерілісінің жаңа толқыны болды. Пенджаб провинциясында
шаруалармен бірге жұмысшылар да қолдарына қару алды. Равалпинди қаласы
бірнеше күн бойы көтерілісшілердің қолында болды. Теміржолшылар ағылшын
әскерлерін көтеріліс жасаған қалаға жібермеу үшін саяси ереуіл жариялады.
Революциялық қозғалыстың бұлайша құлаш жаюы либералдардың зәресін
ұшырды. ИНК-нің басшылары жаппай бас көтерулерді тоқтатута шақырды. Бұл
шешімге қарсы шыққан Тилак басқарған демократтар партиядан шығарылды.
Сонымен бірге ағылышын өкіметі бұрынғыдан да қатал жазаға көшті. 1908 ж.
Тилак қамауға алынып, 6 жылға ауыр жұмысқа сотталды. Бұған жауап ретінде
Бомбейде 100 мың жұмысшы алты күн бойы саяси ереуіл өткізді. Қорғану
мақсатымен ереуілшілер баррикадалар тұрғызды. Осы оқиғаларға байланысты В.
И. Ленин: Пролетариат Үндістанда да қазірдің өзінде бұқаралық , саналы
саяси күрес жүргізу дәрежесіне дейін өсіп жетілді... - деп атап көрсетгі
(Ленин В. И. Шығ. толық жинағы, 17-том, 193-бет).
Ағылшын империалистері үндістан князьдары мен феодалдық шонжарлардың
көмегімен және либералдардың қолдауы арқасында бұқаралық қозғалысты қанға
бояды.
Баигалордағы аштық 1879 ж.
Бірақ 1906-1908 жылдардағы оқиғалар Үндістан халқының ұлт-азаттық
күресі жаңа кезеңге аяқ басқанын көрсетті.
Тилакты соттау
I. Үңдістанның прогресшіл қайраткері Дадабхай Наороджидің 1906 ж. сөйлеген
сөзінен
Егер орыс шаруалары өзін-өзі басқаруға әзірленіп қана қоймай, оны жер
жүзіндегі ұлы державаның қолынан тартып алса, егер Азияның шығысындағы
Қытай мен батысындағы Персия оянып келе жатса, егер Жапония оянса, егер
Ресей өз бостандығы үшін ерлікпен күрессе, онда біз, Үнді-Британ
империясының азат азаматтарымыз деп аталатындар, қаталдықтың құқықсыз
азаматтары болып қалай қала бермекпіз?!
II. Шеткілердің астыртын ұйымының бірінің бағдарламалық мәлімдемесінен.
1906 ж. (4)
Сараң әрі менмен шетелдіктерді зорлықпен қуып жібермейінше Үндістанның
саяси тәуелсіздігін орнату мүмкін емес. Алайда, біз олардан орнатылған
үкімет билігін қарулы ұлттык көтеріліс арқылы, құлату арқылы ғана құтыла
аламыз. Ақша, адам және ұйымдар — ұлттық көтеріліс үшін керек нәрселер,
міне, осылар. Біз басты назарды көтерілісті ұйымдастыруға аударуымыз керек.
Үнді халқыныц ағылшындық отарлау билігіне қарсы күресін естеріңе
түсірейік,. оның зардаптары қандай болды ?
XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басындағы Үндістандағы отарлық
қанаудың күшеюі. Англия дүниежүзілік рөлін біртіндеп жоғалта бастады,
сондай-ақ германдық және француздық отарлау саясатының Африкада, Оңтүстік-
Шығыс Азияда күшеюі британ экономикасының дамуы үшін Үндістанның
маңызын арттырды. Англия мен Үндістанның арасындағы сауда қатынастары
күрт өсті. Үндістанның ең басты тауары — азық-түлік, мақта, жүн, кендір,
индиго (көк бояу), апиын болды. Англия Үндістанға мата, әр түрлі тұтыну
бұйымдарын әкелді.
Үндістанды отарлап қанау жүйесінде елдің еңбекші тұрғындарынан
жиналатын салық маңызды рөл атқарды. XIX ғасырда салықтан түсетін кіріс
2,5 есе өсті. (5)
Сонымен қатар, басқа да тәуелді Азия елдеріне қарағанда Үндіс-
танда отарлық қанаудың жаңа түрлерінің зардаптары көп ертерек
байқалды. XX ғасырдың басына қарай тәуелді елдердің ішінде Үндістан
өнеркәсібі жағынан ең жақсы дамыған ел болды. Үндістанның экономикасына
ағылшындық ақша салу тез өсті (темір жол құрылыстарында, қолдан суландыру
жүйелерінде, шай, кофе, каучук плантацияларында). Ағылшын капиталы сол
сияқты фабрика-зауыт өндіріс орындары мен таукен өнеркәсібін салуға
да жұмсалды. Темір жолдар мен жер суландыратын құрылыс, шағын шойын
қорытатын және механикалық кәсіпорындарын құруды қажет етті. Қажетті көмір
де Үндістанның өзінде өндірілді.
Жергілікті сауда-өсімқор капиталы да дамыды. Қолмен сатқарылатын
өндіріспен қатар алғашқы үнді фабрика-зауыт көсіпорындары пайда болды.
Бомбей қаласы үнді өнеркәсібінің маңызды орталығына айналды. XIX ғасырдың
90-жылдарында елде 110 мақта-мата және кендір өсіп өндіретін
фабрика болды. Ал 1914 жылға қарай Үндістанда 272 тоқыма фабрикасы мен 165
акционерлік компания жұмыс істеді. Ағылшын капиталистерімен бәсекеге төтеп
беру үшін үнді кәсіпкерлері еңбекшілерді үстемелен канады. Жұмыс күні үнді
фабрикасында 16 сағатқа созылды. Айып төлеу жүйесі кеңінен қолданылды.
Әйелдер мен балалардың еңбегі тегін дерлік пайдаланылды.
Тұрғындардың жан басына табысы 1900 жылы 1882 жылмен салыстырғанда 2
есе кысқарды.
Шаруалардың жағдайы ауыр болды. Олардың біразы жерінен айырылды. Жалға
алу ақысы өсті. Елді аштықпен індет жайлады. 1886—1896 жылдары 62
миллион адам аштыққа ұшырады. Аштықтан 10 жыл ішінде он миллион адам
өлді. 1896 жылы қауіпті оба індеті таралып, 6 миллион адамның өмірін
қиып кетті.
Үнді Ұлттық конгресі партиясының құрылуы. Шаруалар жағ-дайының
нашарлауына байланысты көтерілістер жасады. Көтері-лістердің ең
ірісі 1896, 1899—1900 жылдары болды. Бұларға шаруалар ғана емес,
қолөнершілер мен ұсак саудагерлер де қатысты. Көтеріліс аймақтық жөне
стихиялық сипат алды, қатысушылар көбіне діни ұрандар көтерді. Үнді
халқының жиі (6) көтерілістері британ өкіметін алаңдатты. Елде
реформа жасауды талап еткен жас үнді буржуазиясы да оларды
қобалжытты. 70-жылдары буржуазиялық-помещиктік ұйымдар пайда бола
бастады. Олардың ішіндегі ең ірісі Үнді ассоцициясы болды. Ол үнді
буржуазиясының экономикалық және саяси мүдделігін қорғауда белсенділік
танытты. Ағылшындар үнді буржуазиясымен жарамсақтану саясатын ұстанып,
оларға бірқатар жеңілдіктер жасаған жөн деп тапты. Отаршылдар үнді
буржуазиясын бірлесіп жұмыс істеуге көндіруді мақсат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...3
І тарау. Үнді интеллигенциясының қалыптасуы.
1.1. Отаршылдық қанаудың
күшеюі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2. 1906-1908 жылдардағы революцияның
күшеюі ... ... ... ... ... ... ... . . 7
ІІ тарау. Англияның Үндістандағы оқу-ағарту реформалары.
2.1. ХХ ғасырдың басында отарлық үкіметтің ішкі
саясаты ... ...12
2.2. Отаршыл әкімшіліктің саясаты және діни реформаторлық ... ... . 16
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Сілтемелер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Жұмыстың мақсаты:
Отаршылдардың Үндістандағы мәдениет пен ағарту саласындағы
саясатының мәнін ашу.
Жұмыстың мақсатына қарай төмендегі міндеттер алға қойылады:
- ХІХ – ХХ ғасырлардағы қанаушылықтың күшеюіне тоқталу.
- Үнді Ұлттық конгресі партиясының құрылуы.
- Отаршылдардың саясатының нәтижесін айту.
Жұмыстың құрылымы:
Кіріспе, үш тарау, қорытынды, сілтемеден, пайдаланылған
әдебиеттерден тұрады.
Жұмыстың өзетілігі:
Ұлт-азаттық күрес ҮҮК-нің оңшыл тобын үрейлендірді. Ал Бал Тилак
пен оның жақтастары Үндістанның тұтастай тәуелсіздігі үшін күресті
жалғастыруды талап етті. ҮҮК оларды партия қатарынан шығарды. Ал отарлау
өкіметі Бал Тилак пен оның жақтастарына қарсы қуғын-сүргін жүргізе
бастады. Митингілер мен шерулерге тыйым салынды.
Жұмыстың тарихнамасы.
Банерджидің естеліктерінен ( ҮҰК басшыларының бірі)
...Оқушылар мен колледждің студенттеріне шетелдік маталардан
тігілген киімдермен сыныпқа немесе дәрісханаға келу өте қауіпті болды.
...Бір ұл бала киіп келген екен, көйлегін шешіп алып, ал өзінің быт-шытын
шығара жаздады. Емтиханда студенттер шетелдік қағаздарға басылған
билеттерді алудан бас тартты. Мұндай көңіл-күй қоғамның барлық тобына
таралды. Шетелдік заттар қосылған үйлену тойының сыйлықтары қабылданбады.
Шетелдік заттар храмдарға садақа ретінде тартылған жағдайда діни
қызметшілер құлшылық рәсімінен бас тартты. Егер тамақты дайындау
барысында шетелдік тұз бен қант қолданылса, онда қонақтар тарап кетеді.
Қоғамдық ойдың әсері күшті болғаны соншалықты, шетелдік матадан
тігілген дхоти мен сариді (ұлттық киім) сатып алу туралы ойдың
өзін бірде-бір бенгалдық басына жолатуы мүмкін емес еді.
Кіріспе
Баспасөз жөніндегі жаңа заң (1908) бүлікке арандатушы деп
жазғырып, кез келген газетті жабуға мүмкіндік берді. Осы заң негізінде Бал
Тилак тұткынға алынды. 1908 жылы шілденің 13-22 аралығында Бал Тилакты
тұтқындау мен соттау Бомбей провинциясында қарсылық митингілер мен
демонстрациялар тудырды. Соттың үкімі — 6 жылдық өте ауыр жұмысқа кесу
Бомбейде жалпы ереуілге ұласты. Барлық кәсіпорындардағы жұмысшылар бас
көтерді, дүкендер мен оқу орындары жабылды. Барлық жерде патриоттық
ұрандар мен Тилактың суреті ілінген. Митингіге қатысушылар ревоюлицияны тас
жаудырып қарсы алды. Отаршылдар өкіметі ереуілді басуға дәрменсіз болды. Ол
белгіленген алты күн мерзімнің ішінде өзі аяқталды.
1.1 Отаршылдық қанаудың күшеюі.
Жартылай отарлы Қытаймен салыстырғанда Үндістан толық отар
болды. Ұлыбритания Үндістанды аса зор шенеунік және полиция аппаратының
көмегімен басқарып, оның басында вице-король отырды. Деревняда жартылай
феодалдық қатынастар үстемдік етті. Жер помещиктердің, феодалдық князьдар
мен ағылшын капиталистерінің қолында болды. Шаруалар жерді ағаш соқамен
өңдеді. Осыған қарамастан, отаршылдар ХІХ-ХХ ғасырлардың шебінде
ауылшаруашылық өнімдерін сыртқа шығаруды ұлғайтты, бұған шаруаларды тонау
мен қанауды күшейту арқылы қол жетті. Осының салдарынан жыл сайын
миллиондаған адам аштықтан өлді.
Ішкі рынок барынша біржақты болып отырған кезде Үндістанның ұлттық
буржуазиясы мақта-мата фабрикасын салуға ғана батылы барды. Үнді
өнеркәсібінің басқа алатын ағылшын капиталы барынша үстем болды:
теміржол, шойын құю және механикалық шеберханалар, тоқыма фабрикалары соның
қарауында болды. Өз еңбегімен осы кәсіпорындарды құрған үнді
жұмысшыларының (1) алатын жалақысы олардың аштықтан елмей күнелтуіне
ғана жетті. Қайыршылық жалақы, 14—16 сағаттық жұмыс күні, лас барактарда
түнеу, айыппұлдар мен тән жазасы — Үндістанда қалыптасып келе жатқан
пролетариаттың тұрмыс және еңбек жағдайы осындай еді.
Үнді халқы отарлық қанаудың күшеюіне ең алды мен стихиялы шаруалар
көтерілістерімен жауап берді. Ол елдің әртүрлі аудандарында жыл сайын
дерлік туындап отырды.
XIX ғасырдың 80-жылдарында күреске жұмысшы табы қосыла бастады. XX
ғасырдың басында ірі кәсіпорындарда, теміржолдарда, тау-кен
орындарында, тоқыма және басқа фабрикаларда, I миллионға жуық жұмысшы жұмыс
істеді. Калькутта мен Бомбей қалалары ірі өнеркәсіп орталықтарына айналды.
Алғашқы ереуілдерге қатысушылар тек қана экономикалық талаптар қойды.
Алайда пролетариаттың жандана түсуінің өзі саяси маңызға ие болды. Ұлттық
буржуазия да өз талаптарын алға қойды. Ол үнді рыногын ағылшын бәсекесінен
қорғап, мемлекеттік аппаратта жоғарғы лауазымға жетуге мүдделі болды.
Буржуазияның жоғарғы топтары ағылшын буржуазиялық мәдениеті рухында
тәрбиеленген еді, олар ағылшын тілінде сөйледі, тұрмыста да, киінуде де,
өмір сүруде де ағылшындарға еліктеуге тырысты.
1885 ж. ұлттық буржуазия, либерал помещиктер мен интеллигенция
Үндістан ұлттық конгресін (ИНК) құрды. Бұл партия халықтың жағдайын
жақсарту, үнді халқының елді басқаруға қатысуын кеңейту жолында күресті,
петициялар ұйымдастырып, ағылшын өкіметімен келіссөздер жүргізді, ұлттық
сана-сезімді оятуға жәрдемдесті.(2)
Бұл кезеңде Үндістанның артта қалушылығын түсінген топ басшылар
инициативасымен түрлі бағыттағы топтар пайда бола бастады. Олар Үндістанда
қалыптасқан салт-дәстүрлердің, зерттеудің тозған түрлеріне қарсы шыға
бастады. Бұл адамдар европаша білім алған, феодалдық қалдықтардың кері
әсерін гуманизм мен рационализм позициясынан сынға алған адамдар еді.
Индуизмді реформалау барысында адамдар ағылшындықтардан ағарту саласында
көп көмектерден үміттенді. Бенгалияда бұл бағыттың жақтастары компанияда
жұмыс істейтін чиновниктер, ал Бомбейде – бай парсылар, Мадраста көпестер
еді. Олар отаршыл әкімшіліктің кемшіліктерін сынға алғанмымен дәл
Үндістандағы отаршыл әкімшілікке саясатқа қарсы шықпады.
Бұл жаңа бағыттың алғашқы да көрнекті өкілі – бенгалдық заминдар – Рам
Мохан Рай (1772-1833) болды. Ол 1815 ж. Арья сабха қоғамының негізін
қалады. Ал 1828 ж. Брахма самадж қоғамын құрады. Бұл қоғам Үндістандағы
ең алғашқы европалық типте құрылған қоғам еді.
Гопал Хари Дешмукх – пун тілінде Прабкахор газетін шығарып, онда ол
Үндістанның тәуелсіздігін жағалтып алу себептерін анализдеп берді. Ол
Үндістанның ескі феодалдық қалдықтарға өте жақын екендігін, атақты
адамдардың халықтан бөлек екендігін жазып өтеді. Үнділердің арасында
ағартушылықты жүргізіп отырып ол болашақта ағылшын отаршылдығы қоластынан
кем дегенде 200 жылдан кейін құтылатынын болжап кетеді.
1852 ж. Бомбейде бенгалдық ассоциацияға ұқсас Бомбей ассоциациясы
бытырап кетті: самарқау көпестік топ студенттер отаршыл әкімшілікке
үнділерді ағылшын хұқығымен теңестіру талабын қоя бастағанда бөлініп
кетті. Бұл ассоциацияның арасындағы ең тұрақтысы – Мадрастық ассоциация
үнді шаруаларын үнді помещиктерінің қанауын тоқтату туралы талап қойды. Ост-
Индия хартиясын қайта қарау кезінде бұл үш ассоциация да отаршыл ағылшын
әкімшілігінің жүргізіп отырған саясатына петицияларын жіберіп отырды. Бұл
буржуазиялық-ұлттық қозғалыстардың барлығы да Үндістаннан ағылшындарды
қууға тырысқан шаруалар мен кедейлер тобымен байланысы жоқ еді. Сондықтан
да 1857-1859 ж. буржуазиялық топ көтерілістен тыс тұрып, қатыспады.
XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында ИНК-де шеткі деп
аталатын солшылдар тобы құрылды, оны Балтангадхар Тилак басқарды.
Балгангадхар Тилак (1856-1920) — Үндістанның ұлт-азаттығы жолындағы
көрнекті күрескер. Үндістан тарихы жөнінде бірнеше ғылыми жұмыстар
жариялаған. Шексіз патриоттығы мен революциялық жігерлілігі Тилакты ең
алдымен саяси күрескер етті. Бірнеше қайтара тұтқынға алыну отаршылдарды
толық қуып шыққанға дейін күресуде оның сағын сындыра алмады. Тилак
басқарған ұсақ буржуазияшыл демократтар тәуелсіз Үндістан республикасын
құруды талап етті және жаппай баскөтерулерді ұйымдастырушы болды. Тилакты
жақтаушылар шаруалар мен жұмысшылар арасында үгіт жүргізді. Олар жерді
шаруаларға беріп, жартылай феодалдық қатынастарды жоюды мақсат етпеді,
сондықтан Қытайдағы революцияшыл демократтар сияқты халықтың қолдауына ие
бола алмады.
ХХ ғасырдың алғашқы жылдарында Үндістанның вице-королі шеткілердің
жаппай қозғалыстарына қарсы қатал жазалар қолданды. Демократгардың бір
бөлігі астыртын жұмысқа көшуге мәжбүр болды.
1.2 1906-1908 жж. революцияның күшеюі.
Отарлық езгінің өсуі, ағылшын шенеуніктерінің зорлық-зомбылығы, ар-
намысты қорлау — осының бәрі бүкіл халықтың наразылығын туғызды.
Үндістанның алдыңғы қатарлы адамдары Ресейдегі 1905 жылғы революцияны
отаршылдарға қарсы күрестің күшеюіне берілген белгі ретінде қабылдады.
Үкімет жазаны орыс рухында қолданатын болса,— деді Тилак, — онда
Англияның үнді азаматтары орыс халқының әдістеріне ең болмаса ішінара
еліктеуге мәжбүр болады. (3)
Отаршылдардың зорлық-зомбылығына наразылық ретінде ағылшын тауарларына
бойкот жарияланды.
Бойкот, енжар болса да, күрестің неғұрлым бұқаралық түріне айналды.
Оны ИНК-нің либералдық басшыларының өзі де қолдады. Бұл Үндістан
тарихындағы нағыз бүкілхалықтық алғашқы қозғалыс еді. Ол мыңдаған
митингілерге ұласты, олар бұқараны саяси жағынан ағартуға жәрдемдесті. 1907
ж. елде шаруалар көтерілісінің жаңа толқыны болды. Пенджаб провинциясында
шаруалармен бірге жұмысшылар да қолдарына қару алды. Равалпинди қаласы
бірнеше күн бойы көтерілісшілердің қолында болды. Теміржолшылар ағылшын
әскерлерін көтеріліс жасаған қалаға жібермеу үшін саяси ереуіл жариялады.
Революциялық қозғалыстың бұлайша құлаш жаюы либералдардың зәресін
ұшырды. ИНК-нің басшылары жаппай бас көтерулерді тоқтатута шақырды. Бұл
шешімге қарсы шыққан Тилак басқарған демократтар партиядан шығарылды.
Сонымен бірге ағылышын өкіметі бұрынғыдан да қатал жазаға көшті. 1908 ж.
Тилак қамауға алынып, 6 жылға ауыр жұмысқа сотталды. Бұған жауап ретінде
Бомбейде 100 мың жұмысшы алты күн бойы саяси ереуіл өткізді. Қорғану
мақсатымен ереуілшілер баррикадалар тұрғызды. Осы оқиғаларға байланысты В.
И. Ленин: Пролетариат Үндістанда да қазірдің өзінде бұқаралық , саналы
саяси күрес жүргізу дәрежесіне дейін өсіп жетілді... - деп атап көрсетгі
(Ленин В. И. Шығ. толық жинағы, 17-том, 193-бет).
Ағылшын империалистері үндістан князьдары мен феодалдық шонжарлардың
көмегімен және либералдардың қолдауы арқасында бұқаралық қозғалысты қанға
бояды.
Баигалордағы аштық 1879 ж.
Бірақ 1906-1908 жылдардағы оқиғалар Үндістан халқының ұлт-азаттық
күресі жаңа кезеңге аяқ басқанын көрсетті.
Тилакты соттау
I. Үңдістанның прогресшіл қайраткері Дадабхай Наороджидің 1906 ж. сөйлеген
сөзінен
Егер орыс шаруалары өзін-өзі басқаруға әзірленіп қана қоймай, оны жер
жүзіндегі ұлы державаның қолынан тартып алса, егер Азияның шығысындағы
Қытай мен батысындағы Персия оянып келе жатса, егер Жапония оянса, егер
Ресей өз бостандығы үшін ерлікпен күрессе, онда біз, Үнді-Британ
империясының азат азаматтарымыз деп аталатындар, қаталдықтың құқықсыз
азаматтары болып қалай қала бермекпіз?!
II. Шеткілердің астыртын ұйымының бірінің бағдарламалық мәлімдемесінен.
1906 ж. (4)
Сараң әрі менмен шетелдіктерді зорлықпен қуып жібермейінше Үндістанның
саяси тәуелсіздігін орнату мүмкін емес. Алайда, біз олардан орнатылған
үкімет билігін қарулы ұлттык көтеріліс арқылы, құлату арқылы ғана құтыла
аламыз. Ақша, адам және ұйымдар — ұлттық көтеріліс үшін керек нәрселер,
міне, осылар. Біз басты назарды көтерілісті ұйымдастыруға аударуымыз керек.
Үнді халқыныц ағылшындық отарлау билігіне қарсы күресін естеріңе
түсірейік,. оның зардаптары қандай болды ?
XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басындағы Үндістандағы отарлық
қанаудың күшеюі. Англия дүниежүзілік рөлін біртіндеп жоғалта бастады,
сондай-ақ германдық және француздық отарлау саясатының Африкада, Оңтүстік-
Шығыс Азияда күшеюі британ экономикасының дамуы үшін Үндістанның
маңызын арттырды. Англия мен Үндістанның арасындағы сауда қатынастары
күрт өсті. Үндістанның ең басты тауары — азық-түлік, мақта, жүн, кендір,
индиго (көк бояу), апиын болды. Англия Үндістанға мата, әр түрлі тұтыну
бұйымдарын әкелді.
Үндістанды отарлап қанау жүйесінде елдің еңбекші тұрғындарынан
жиналатын салық маңызды рөл атқарды. XIX ғасырда салықтан түсетін кіріс
2,5 есе өсті. (5)
Сонымен қатар, басқа да тәуелді Азия елдеріне қарағанда Үндіс-
танда отарлық қанаудың жаңа түрлерінің зардаптары көп ертерек
байқалды. XX ғасырдың басына қарай тәуелді елдердің ішінде Үндістан
өнеркәсібі жағынан ең жақсы дамыған ел болды. Үндістанның экономикасына
ағылшындық ақша салу тез өсті (темір жол құрылыстарында, қолдан суландыру
жүйелерінде, шай, кофе, каучук плантацияларында). Ағылшын капиталы сол
сияқты фабрика-зауыт өндіріс орындары мен таукен өнеркәсібін салуға
да жұмсалды. Темір жолдар мен жер суландыратын құрылыс, шағын шойын
қорытатын және механикалық кәсіпорындарын құруды қажет етті. Қажетті көмір
де Үндістанның өзінде өндірілді.
Жергілікті сауда-өсімқор капиталы да дамыды. Қолмен сатқарылатын
өндіріспен қатар алғашқы үнді фабрика-зауыт көсіпорындары пайда болды.
Бомбей қаласы үнді өнеркәсібінің маңызды орталығына айналды. XIX ғасырдың
90-жылдарында елде 110 мақта-мата және кендір өсіп өндіретін
фабрика болды. Ал 1914 жылға қарай Үндістанда 272 тоқыма фабрикасы мен 165
акционерлік компания жұмыс істеді. Ағылшын капиталистерімен бәсекеге төтеп
беру үшін үнді кәсіпкерлері еңбекшілерді үстемелен канады. Жұмыс күні үнді
фабрикасында 16 сағатқа созылды. Айып төлеу жүйесі кеңінен қолданылды.
Әйелдер мен балалардың еңбегі тегін дерлік пайдаланылды.
Тұрғындардың жан басына табысы 1900 жылы 1882 жылмен салыстырғанда 2
есе кысқарды.
Шаруалардың жағдайы ауыр болды. Олардың біразы жерінен айырылды. Жалға
алу ақысы өсті. Елді аштықпен індет жайлады. 1886—1896 жылдары 62
миллион адам аштыққа ұшырады. Аштықтан 10 жыл ішінде он миллион адам
өлді. 1896 жылы қауіпті оба індеті таралып, 6 миллион адамның өмірін
қиып кетті.
Үнді Ұлттық конгресі партиясының құрылуы. Шаруалар жағ-дайының
нашарлауына байланысты көтерілістер жасады. Көтері-лістердің ең
ірісі 1896, 1899—1900 жылдары болды. Бұларға шаруалар ғана емес,
қолөнершілер мен ұсак саудагерлер де қатысты. Көтеріліс аймақтық жөне
стихиялық сипат алды, қатысушылар көбіне діни ұрандар көтерді. Үнді
халқының жиі (6) көтерілістері британ өкіметін алаңдатты. Елде
реформа жасауды талап еткен жас үнді буржуазиясы да оларды
қобалжытты. 70-жылдары буржуазиялық-помещиктік ұйымдар пайда бола
бастады. Олардың ішіндегі ең ірісі Үнді ассоцициясы болды. Ол үнді
буржуазиясының экономикалық және саяси мүдделігін қорғауда белсенділік
танытты. Ағылшындар үнді буржуазиясымен жарамсақтану саясатын ұстанып,
оларға бірқатар жеңілдіктер жасаған жөн деп тапты. Отаршылдар үнді
буржуазиясын бірлесіп жұмыс істеуге көндіруді мақсат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz