Қазақ халқының тарихы сан алуан оқиғаларға толы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Жетісу облысының білім басқармасының Алакөл ауданы бойынша білім бөлімі мемлекеттік мекемесінің Бұлақты орта мектебі
мектеп жасына дейінгі шағын орталығы бар
коммуналдық мемлекеттік мекемесі

Жоба тақырыбы: Ерлігі мен есімі аңыз болған - Назым батыр

Бағыты: Қазақстанның тарихи ескерткіштері және перспективалы
туристік маршруттар

Секция: Тарих

Оқушының аты - жөні: Нұрланұлы Алижан
Сыныбы: 7 сынып

Жетекші: Токшаранова Н.К
тарих пәнінің мұғалімі

Ғылыми жетекші: І. Жансүгіров атындағы
оқыту мен тәрбиелеу әдістемесі
кафедра доценті, филология ғылымдарының
кандидаты Галиева А.Н

Үшарал қаласы 2023 жыл

Мазмұны

- Кіріспе. Қазақ халқының батырларына шолу жасау - 5 бет
- Зерттеу бөлімі . Қазақтың батыр қыздары - 6- 8
- Нәтижесі, талқылау Тарихта ерлігі мен есімі ел есінде 9- 13
- Иллюстрациялық материалдар 14- 17
- Қорытынды.. 18
- Ұсыныс 19

2

Эссе

Тарих қойнауына үңілсек, қазақтың батыр қыздары жайында көптеген деректер бар екенін көреміз. Қазақ арулары сұлулығымен, ибасымен, ісмерлігімен ғана емес, ержүректігімен, батырлығымен, мықтылығымен де аты шыққан.. Қазақ халқының тарихы сан алуан оқиғаларға толы. Осы сан алуан оқиғалардың басында болмыс-бітімі ерекше тұлғалар болғандығы мәлім.
Тарихтағы қилы кезеңдерде ерлігімен, өжеттігімен, қаһармандығымен өшпес із қалдырған қыздарымыз бар. Қазақ батыр қыздарының барша болмысы халық үшін жан қиып, тәуелсіздік үшін күрескендігінде. Тарих сахнасында ғасырлар бойы азаттық үшін аттан түспеген, халқын жаудан қорғау үшін қасық қаны қалғанша жауға қарсы тұра білген небір батырлармен арыстардың болғаны белгілі. Солардың қатарында батырлығымен әлемді таңқалдырған қазақ батыр қыздарының есімдері де ескерусіз қалған жоқ. Олар: Ұмай ана, Томирис, Бопай, Ботагөз, Айбике, Айтоты, Жандәлі , Сапура, Гаухар, Назым сияқты аяулы қыздарының есімін халқымыз мәңгі ардақ тұтады.
Назым батыр Қаракерей Қабанбай мен оның жары Гаухардан туған. Әкесімен бірге 18 ғасырда қазақ-жоңғар соғысына қатысып, Отан қорғаған.
Халқы үшін ел тыныштығын күзеткен қайсар әрі рухты қыздың ерен батылдығы тарихқа мәлім. Ер азаматтармен бірге тізе бүкпей, бес қаруын асынып жоңғарларға қарсы шапқандағы батыр қыздың ерлігін айтпасқа болмас. Басында бөркі , астында ақ боз аты бар қайысқан жау қолына қарсы шауып жеңіске жеткен екен. Бұл 15 жасар Назым батыр еді. Ерлік пен даналық, отансүйгіштік қазақтың ер азаматтарына ғана емес, қыздарына да тән екенін дәлелдеді.
Қорытындылай келе, Арулар аз болды ма атқа қонған, - деп Мұқағали атамыз жырға қосқандай, қазақтың батыр қыздарын зерттеп, мағлұмат алып, мақтан тұтып, соларға ұқсап, кейінгі ұрпаққа жеткізіп, үлгі алса деп ойлаймын. Тарихтағы батыр апаларым сияқты бізде болашақта мемлекет өркендеуіне өз үлесімізді қосамыз деген үміттемін!

3

Зерттеудің жұмысының өзектілігі:
Зерттеу барысында қазақ тарихындағы қыздар бейнесі Назым батырдың батырлығы, қайсарлығы, сауыт - сайман , қару - жарағы зерттеледі, қазақ қызының тарихтағы орын түсініп, өскелең қыздарға үлгі ретінде ұсыну арқылы, ұлттық құндылықтарды дәріптеуге ықпалын тигізеді.
Зерттеудің жұмысының мақсаты:
ХVІІІ ғасырдағы Қабанбай батырдың қызы Назым батырдың жасаған ерлігі мен бойындағы қайсарлығы, Батылдығы жайында деректер жинау, зерттеу, насихаттау.
Зерттеу жұмысының ғылыми гипотезасы:

ХVІІІ ғ Назым батыр бейнесі жан-жақты ашылып ерекше тұлға ретінде қарастырылады, Жоба кейіпкерінің мінез құлқы жас ұрпаққа дәріптеуге ұсынылады.
Зерттеудің жұмысының кезеңдері:
- Кіріспе бөлімі . Қазақ халқының батыр қыздарына шолу жасау
- Зерттеу бөлімі . Тарихта елін, жерін қорғаған қазақ қыздарының ерлігі Назым батыр қыз туралы баяндалады
- Нәтижесі, талқылау ХVІІІ ғасырдағы жоңғар шапқыншылығына қарсы күрескен Назым батырдың ерлік жолдары, сауыт - сайманының, қару - жарағының салмағын қазіргі күнгі киіммен салыстырып, ажырату.
- Қорытынды. Қазақ батыр қыздарының ел тәуелсіздігі үшін күрескенін бүгінгі ұрпақ санасына жаңғыртып, жаңартып сіңіру және болашаққа жеткізкізу
.Зерттеу жұмысының әдістері:
Сыни ойлау технологиясы SMART технологиясы, цифрлық технология( саяхат сабақ, мұражайдағы сабақ, семинар сабақ, сауалнама, білім платформалары)
Зерттеудің жаңалығы:
ХVІІІ ғасырдағы жоңғар шапқыншылығы кезіндегі Назым батыр апамыздың ерлігі мен батырлығы, қазақ қызының бейнесін ашуда тарихи генеологиялық және тарихи - типологиялық талдауда, қазақ батырларының қару - жарақтарының салмағынн анықтау үшін әртүрлі зерттеушілер мен тарихшылар еңбегіндегі деректер пайдаланылды.
Жұмыстың нәтижесі және қорытындысы:
Тарихтағы қазақ қызы бейнесі - Қазақ елінің тарихында білімді, көзі ашық, көкірегі ояу абзал тұлғалармен қатар батыр аналардың болғандығын, соның ішінде Назым батырдың елі үшін жасаған ерлігі, батырлығын зерттедік. Тарихта Назым батыр апамыздың ұлт мәртебесімен мақтанышы деп тануға болғандығын нақты деректермен дәлелдедік. Назым батыр бойынша шағын кітапша шығарып және өзіндік жоба негізін танымдық - тәрбиелік шаралар арқылы оқушыларға насихаттадық.

4

Кіріспе

Биылғы жыл еліміз үшін ерекше айтулы даталармен анықталған жыл болып отыр. Мен өз елімді, жерімді сүйер ұлтжанды азамат ретінде, ата - бабамның ерлігін, шежіремді мақтанышпен айтар едім. Себебі менің руым Тоқпақ, Қаракерей Қасабай батыр менің арғы атам болып есептеледі. Қасабай батыр туралы деректерді жинай отырып, ерлермен бірге жүріп күрескен қазақ батыр қыздары туралы мәліметтерді көрдім.
Біз жас ұрпақтар мектеп бағдарламасындағы берілген және ақпараттар жүйесіндегі мәліметтермен ғана шектеліп, ізденуді көбіне білмейді екенбіз. Жинақтап оқыған сайын өзімнің Қазақ, қазақ елінің азаматы екеніме қуандым. Ізденіп, оқи келе Алакөл ауданының тумасы,өзімнің арғы атам Қабанбай батыр бабамның қызы Назым батырдың ерлігін мақтан тұтамыз. Олардың қайсарлығын, жігерлігін, бабаларымыздың ерлігін ұрпақтан-ұрпаққа жалғастыратын біз, болашақ жастармыз. Олардың даңқын өшірмеу біздің парызымыз.
Қобыланды қазақпын, батыр елмін,
Қозы-Баян қазақпын, тату елмін,
Қожанасыр қазақпын, аңқау елмін,
Абай туған қазақпын, ақын елмін, - деп ақын жырлағандай, жақсы қасиеттердің барлығы бойына сіңген халқымыздың абзал қасиеттерінің бірі -- батырлық қазақтың ұлымен бірге қызына да ата-баба қанымен дарыған
Қазақ тарихына бойлайтын болсаңыз, ерлік пен даналық, отансүйгіштік қазақтың ер азаматтарына ғана емес, қыздарына да тән екенін байқар едіңіз. Алаш даласында қыз баланың дәрежесі қашанда биік болған.
Қазақ халқы өте ержүрек, намысты қолдан бермейтін халық деп айтсам, қателеспеспін деп ойлаймын. Небір қиын - қыстау жаугерлік заманында елін, жерін, туғанын жаудан қорғаған ардақты азаматтарымыз, батырларымыз аз емес. Олардың есімдері Қазақ елінің тарихына алтын әріппен жазылып, өскелең ұрпақ үшін мақтан тұтып, үлгі алатындай.
Ел шетіне жау тиген қиын-қыстау заманда ер-азаматтармен тізе қосып, "Алаш" деп атқа қонған аруларымызда аз болмаған. Болашаққа қадамымыз нық болуы үшін өткенді саралап, батырлықпен тарих беттерінде өшпестей орын қалдырған қазақтың батыр қызы Назым батыр жайында жазуды ұйғардық.

Қазақ халқы ежелден батылдығымен әрі ержүрек болуымен ерекшеленген. Халық жадында ел басына күн туған сәтте ерлермен бірге атқа қонған қазақ қыздары да еста қалған. Бүгінгі материалда қазақтың батыр қызы мен оның ерліктері жайлы қызықты деректерді ұсынамын.

5

I тарау
Зерттеу бөлімі
Халқымыз көптеген қиындықтарды, нәубәтті, тарихи оқиғаларды бастан өткерді. Ғасырлар бойы бодандықта болған Қазақ елі тәуелсіздік алып, дербес мемлекет құрды. Еліміздің тәуелсіздігін аңсаған, сол жолда жан аямай күрескен талай ұлы адамдар мен қаһарман батырлар шықты. Кезінде қазақ батырлары жоңғар қалмақтарына Аттан қазақ, Абылай, Қарасай, Бахтияр т.б.с.с. ұрандарымен атой салып, жау үрейін ұшырған. Бұл батырларды - Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шапырашты Наурызбайды жыраулар, жер жібіткен наурыздай көруші еді. Жан келмейтін бетіне, үшеуі де ер еді. Үшеуі тұрса ту ұстап, аузын айға теңеген қызыл бөрі еді - деп жырлап, жастарға үлгі-өнеге еткен. Егер ғасырлар қойнауына терең бойлап, көз жүгіртетін болсақ, қазақ халқының әскери тарихы аса зор әрі алуан түрлі екені анық көрінеді.
Отан қорғаушылардың қасиетті бейнелері мен істері ежелгі заманнан бері қабір үстіне салған қорғандар мен ескерткіштердің тақталарында, аңыздар мен шежірелерде, тарихшылардың, жазушылар мен сазгерлердің еңбектерінде сақталған.
Ең алғаш қазақ тарихындағы аты аңызға айналған аналарымыздан бастайын;
Қазақ тарихында әулие ден саналған әйел адам ретіне Ұмай ана көп деректерде кездеседі. Түркі мифологиясы бойынша ол ұрпақ жалғастығына демеу болатын періште. Қыздар, әйелдер Ұмай анаға жалбарынып, көмек сұрайтын болған. Көбінесе Ұмай ана босану кезінде әйел адамға көмектеседі, сәбиді түрлі бәледен қорғайды деп есептеген.

Тағы бір қазақ тарихында аты аңызға айналған Домалақ ана. Деректерге сүйенсек, оның шын аты - Нұрила болған. Ол Бәйдібек бидің әйелі. Ол өзінің көріпкелдігі, сәуегейлігімен танылған. Қазақ даласына VIII ғасырда ислам дінін насихаттап келген арабтың қызы екен.
Көшпенді қазақ халқы тарихында қыздардың қоғамдағы орнын қастерлеген. Қызын қырық үйден тия отырып, алақанына салып әспеттеп еркелеткен. Қызды қашанда жат жұрттық деп, жас күнінен отбасының сенімді серігі, қара қазанның иесі, үйдің ұйытқысы ретінде ұзатқанға дейін тек тәрбие берген. Сол дәстүрдің арқасында Елдің анасы атанған талай әйелдердің есімі бізге жетті. Бұдан екі жарым мың жыл бұрын өмір сүрген ұлы даладан шыққан сақтың батыр қыздары Томирис пен Зарина ерлігі, Жоңғар шапқыншылығы кезіндегі Гауһардың, ұлт-азаттық көтерілісі кезіндегі Бопайдың, күн кеше Әлия мен Мәншүктің ерлігіне ұласты. Кеңес Үкіметі күйрердегі желтоқсанда ерліктің туын жықпаған қыздарымыз қаншама. Ал аққан жұлдыздай із қалдырған Шоқанның әжесі Айғаным ханымның елді ақылмен басқарғанын, дәрет алмай баласын емізбеген, данагөй әжеміз ұлы Абайдың тәрбиешісі
6

болған Зере әжемізді қалай ұмытамыз? Бұның бәрі ата салт-дәстүріміздің, тәрбие жолының дұрыстығын көрсетеді.
Қазақ тарихына бойлайтын болсаңыз, ерлік пен даналық, отансүйгіштік қазақтың ер азаматтарына ғана емес, қыздарына да тән екенін байқар едіңіз. Алаш даласында қыз баланың дәрежесі қашанда биік болған.
Арулардың әдебі мен арын сақтаса, "қыз бала - қонақ" деп үлкен құрметке лайық санайтын болған.
Еліміздің егемендік алып, мемлекет ретінде өзін әлемге танытып, өркениетке бағыт алған кезде елдің экономикалық дамуына басты назар аударылды да ұрпақ тәрбиесі, имандылық, мәдениеттілікті, тіл мәселелерін екінші орынға қоюда. Сондықтан да, бүгінгі күні жас ұрпақ үнемі өзінің халқынның тарихын, ұлттық құндылылқтарын бойына сіңіріп өскен кезде, әссіресе қыз балалар тарихта есімі қалған ару қыздарымыздың ерлігімен, инабат қасиеттерін үлгі етіп өссе, келешекте бүгінгі күні өршіп бара жатқан ешбір жаман әдеттерге мойынсынбайды. Себебі тек ұлттық тәрбие мен құндылық адамдарды жоғары дәрежеде өмір сүруге ұмтылдырады
18-19 ғасырдағы қазақ тарихында жоңғарларға атойлап шапқан, ерлігі мен есімдері тарихта қалған аналарымыз өте көп. Солардың ішінде:
Айбике батыр - Бұланбай батырдың жары. Ол барлаушы топқа жетекші болып, Алтай, Ертіс, Тарбағатайдағы жоңғар әскерлері, олардың орналасуы туралы мол мағлұматтар жеткізіп тұрған екен.. Қалмақ тілін жетік меңгеріп, еліміздің қазіргі Шығыс өңірінде тұманды, боранды күндері адаспай жол тауып, барлау жұмысын жасаған көрінеді. Тарихи деректерде ол 1757-58 жылдары атамекенге қайтқан деп ұсынылады.
Айтолқын батыр - ертеде елінің егемендігі үшін күресіп, жау қолында қаза тапқан батыр қыз. Оның сүйегі қазіргі Ақтөбе облысындағы Терісбұтақ өзенінің бойында жатыр. Ақбикеш - Қаратаудың солтүстік беткейін мекендеген лтын елінің батыр қызы деген дерек бар. Ол ерлермен бірге жауға қарсы тұрып, ұрыста талай мәрте батылдығымен көзге түскен екен. Тарихшылар батыр қыздың жау қолында қаза тапқанын айтады. Бүгінде Қаратау өңіріндегі Ақсүмбе мұнарасы дәл осы Ақбикешке арнап орнатылған деген аңыз бар.
Бопай - Хан Абылайдың ұрпағы, Қасымның қызы, Кенесарының қарындасы (апасы) болған. Тарихи деректерде ол алты ұлын арбаға салып алып, жауға қарсы ұрысқа шыққан деп жазылады. Ол ел тарихындағы маңызы деген барлық шайқастарға қатысқан. Кенесарыға қолдау көрсетіп, талай рет ерлігін паш еткен көрінеді.
Жандалі (Жәнделі) - Найман елінің батыр қызы болған. Ол жорықта садақ атумен көзге түсіп, мерген қыз деген атқа ие болған. Садақшы, біраз соғысқа

7
қатысқан. Гүліндей жауқазынның нәзік жүзі, Халқымыз ұмытқан жоқ асыл
қызы. Азаматтың аққуы Жәнделімнің, Жауға аттанған Сауырда жатыр ізі. (Ноғайбай ақын).
Бөтакөз жас кезінде апасы Жапалақпен бірге жүріп, соғыс өнерін үйренеді. Тама Есет батырдың қызы. 1742 жылы Есет батыр мен Тілеулі батыр Әбілқайыр хан шақыртып, екеуі Орынборға жол тартып кетеді. Соны біліп алған жоңғарлар ауылдың жылқысын алып кету үшін шабуыл жасайды. Осы кезде Ботакөз бірден қолына қару алып, 150 сарбазбен шапқыншыларға қарсы шығады. Осы шайқаста Ботакөз қалмақтардың қолбасшысы Қонды
тайшыны атының үстінен жұлып алып, сүйретіп әкетеді. Мұны көрген қалмақтар бытырай қашып, көбі садақ оғына ұшады. Қалмақ қонтайшысы қазақ қызынан жеңіліп, керемет қорланады.
Бақты - - Алаш Орда үкімет мүшелерінің бірі, азаттық күрескері Мұстафа Шоқайдың әжесі, Торғай датқаның бәйбішесі. Ол ХІХ ғасырдың ортасында әкесімен бірге Түркістанды жаулаушы орыс отаршыларына қарсы күресіп, жау торабын барлаушылық қызметін атқарған. Оның тапқырлықтары мен жүрек жұтқан батырлығы туралы аңыз-әңгімелер ел арасындакөп сақталған.
Сапура батыр (Көктемір) - Ресей патшалығында шаруалар қолын басуға шыққан орыс әскерлеріне қарсы күрестің аты аңызға айналған қолбасшысы. Әйел басымен қол бастауға қымсынғандай, бір құпия тұлға Көктемір туралы аңызды таратады. Орыс әскерлері оның әйел екенін білмеген, тек Көктемір деп таныған. Олардың дереккөздерінде Пугачев көтерілісі кезінде қазақ даласында ұстатпайтын ұстын, көрінбейтін жан деп аталған Сапура Мәтенқызы жұмбақ жағдайда өмірден өтеді. Көктемір

8

II тарау
Тарихта ерлігі мен есімі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.