Ересек топтағы мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық қабылдау ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Ақмола облысы білім басқармасы жанындағы Ж.Мусин атындағы Көкшетау жоғары қазақ педагогикалық колледжі
МКҚК
Педагогика,психология және жеке пәндер әдістемесі кафедрасы

Курстық жұмыс

Мамандық атауы: Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту
Пәні:Музыка және оқыту әдістемесі
Тақырыбы: Eресек топтағы музыкалық оқу қызметін ұйымдастыру

Орындаған:Тулегенова Ә.С
Ғылыми жетекшісі:п.ғ.м. Заманбекова Ә.З
Курстық жұмысты қорғаған бағасы ________________

Кафедра меңгерушісі ___________________ п.ғ.м. Балдықова Г.Т
Хаттама № ___ ___ __________ 20__ ж.

Көкшетау 2023

ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-5
I.МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ ЕРЕСЕК ТОП БАЛАЛАРДЫҢ МУЗЫКАНЫ ҚАБЫЛДАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ..6-14
1.1.Музыкалық қабылдау балалардың музыкалық белсенділігінің негізгі түрі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6-12
1.2.Ересек топтағы мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық қабылдау ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12-1 4
II.Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14-21
2.1.Ересек топтағы балаларды ән салуға үйрету әдістемесі ... ... ... .14-18
2.2.Ересек топтағы балаларды музыкалық ырғақтық қимылдарға үйретудің әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 8-21
III.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21-26
IV.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Музыкалық тәрбие дегеніміз-балаларға алдағы жұмысқа дайындалу мақсатында музыкалық іс-әрекеттің әлеуметтік-тарихи тәжірибесін беру процесі.Балабақшадағы музыкалық тәрбие-ең маңызды білім беру құралдарының бірі. Бұл жұмысты мақсатты және терең жүргізу үшін бүкіл педагогикалық ұжым жауапты болуы керек. Балаларды музыкалық тәрбиелеудің теориясы мен әдістемесінің пәні өнер түрі ретінде музыкаға негізделген. Балаларды музыкалық тәрбиелеу теориясы мен әдістемесінің пәні музыкалық тәрбиелеу, баланы оқыту процесін мақсатты басқару, музыкалық тәрбиелеу, оқыту және дамыту арасындағы байланысты орнату болып табылады. Оқу пәніне музыкалық өнермен белсенді байланыста болатын балалардың тәжірибелері де кіреді. Музыкамен таныстыру -- баланың эстетикалық тәрбиесінің маңызды жолдарының бірі.
Музыкалық өнер адамның рухани саласын, оның эстетикалық талғамы мен қажеттіліктерін қалыптастыру үшін үлкен тәрбиелік мәнге ие. Көрнекті педагог В. А. Сухомлинский өзінің "Сердце отдаю детям" кітабында осыған байланысты: "Музыка, әуен, музыкалық дыбыстардың сұлулығы - адамның адамгершілік және ақыл-ой тәрбиесінің маңызды құралы, жүректің тектілігі мен жан тазалығының қайнар көзі. Музыка адамдарға табиғаттың сұлулығына, моральдық қатынастарға, еңбекке көз ашады. Эмоционалды әсерінің күші бойынша музыка кез-келген өнер түрінен асып түседі. Бұл әсердің тереңдігі тыңдаушының нақты өнермен қарым-қатынас жасауға дайындығына, музыканың оған қаншалықты жақын екеніне байланысты. Музыка адамға әсер етудің ең үлкен күшіне ие, оның жанына, оның тәжірибесі мен көңіл-күй әлеміне тікелей жүгінеді. Оны сезім тілі, адам эмоцияларының үлгісі деп атайды. Музыкалық өнер руханиятты, сезім мәдениетін тәрбиелеу, адамның жеке басының эмоционалды және танымдық жақтарын дамыту процесінде үлкен рөл атқарады. В.А.Сухомлинский музыканы эстетикалық тәрбиенің күшті құралы деп атады. "Музыканы тыңдау және қабылдау қабілеті эстетикалық мәдениеттің негізгі белгілерінің бірі болып табылады, онсыз толыққанды тәрбиені елестету мүмкін емес", - деп жазды ол. Баланың музыкалық тәрбиесін ұйымдастыра отырып, оның музыкамен қарым-қатынас жасау қажеттілігін, оның сұлулығын, интонациялық ерекшелігін және терең жеке мағынасын сезіну қабілетін дамыту маңызды. Сондықтан, біздің заманымызда мектеп жасына дейінгі кезден бастап тыңдаушыны тәрбиелеу мәселесі өте өткір, өйткені дәл осы жас музыкалық сезімталдықтың қарқынды даму уақыты.
Жұмыстың өзектілігі.Музыканы қабылдау-күрделі көп деңгейлі құбылыс - мектеп жасына дейінгі балалар үшін басқа өнер түрлерінің туындыларын қабылдаудан гөрі үлкен қиындық тудырады, бұл бір жағынан музыкалық көркем образдың ерекшелігі мен күрделілігімен, екінші жағынан-мектеп жасына дейінгі баланың жас ерекшеліктерімен байланысты. Осыған байланысты мектепке дейінгі балалық шақта, музыкалық қабылдауды дамытудың бастапқы кезеңінде балаға музыканы естуге және түсінуге, оның бейнелер әлеміне енуге көмектесу керек. Бұл таңдалған тақырыптың өзектілігін түсіндіреді.
Музыкалық қабылдауды дамыту проблемасы педагогикада ең күрделі және жеткілікті зерттелмеген мәселелердің бірі болып табылады. Музыкалық қабылдау мәселелерін зерттеуге Б. В. Асафьев, Б. М.Теплов, В. Н. Шатцкая үлкен үлес қосты. Бұл авторлардың еңбектерінде музыкалық қабылдаудың әртүрлі қырларына, оның психологиялық механизмдеріне және балалардағы оны дамытудың педагогикалық әдістеріне қатысты үлкен ғылыми, теориялық материалдар жинақталған.Музыкалық қабылдау процесте жүзеге асқаннан соң оны тыңдау,ырғаққа түсу,ән айту сатылары жүргізіледі. Мысалы,5-6 балалар бір нәрсені ойлап табуды, құрастыруды, жасауды сүйеді. Көптеген музыкалық шығармалар қимылдарды, өлеңдерді айту өздерін творчестволық іздену тұрғысынан көрсете білуге мүмкіндік береді. Кейбір шығармаларды композиторлар мектепке дейінгі балалардың музыкалық-ойындық творчествосын дамытуға жағдай жасау үшін арнайы шығараған. В. Агафонниковтың халық тексіне жазылған өлең-жұмбақтарынан Кіп-кішкене,аппақ(Маленький,б еленький), Өне бойын түк басқан(Вся мохнатенька), Ағады, ағып та болмайды(Течет не вытечет) және т.б жұмбақтарды тәрбиеші шешуді ұсынады, мысалы, Өне бойын түк басқан, төрт аяғы, ұзын мұрты бар дейді және тиісті пьесаны ойнатады. Балалар жұмбақтың шешуін тауып, қажетті ойындық образды көрсетеді.Кейіпкерге музыкалық сипаттама (Е. Тиличееваның Біздің атарымыз тап-таза) немесе әрекеттерге түсініктеме берілген шығармаларда (Е. Тиличееваның Балалар әткеншектерге отырды) балалар музыканы тыңдап болған соң, қимылдарды өздерінше жасап көрсетеді. Көрсету бойынша өздігінен жасалатын қимыл-әрекеттердің,оқулық және тврочестволық тапсырмаларды орындаудыі ұштастырылуы-әдісті түрлендіреді және балалардың орындаушылық қызметін жандандырады. Музыкалық-ырғақтыққа үйрету процесінде педагог әр баланың білімін тексере отырып, әр түрлі тапсрымаларды ұсынады, алуан түрлі тәсілдерді пайдаланады.Негізгі дағдыны-музыканың ерекшелігіне, мазмұнына сәйкес мәнерлі қимыл жасай білу дағдысын,меңгеруді төмендегіше тексеруге болады: балалардың алдында оларға таныс емес, мысалы, Л. Сидельниковтың Біз әскери адамдармыз(Мы военные) деген пьесасы орындалады, балалар музыканы тыңдап болады да оған қатысушы кейіпкерлерді атайды: Кернейшілер(Трубачи), Жаяу әскерлер (Пехотницы) мұны айқындауға музыканың программалық сипаты көмектеседі. Содан кейін барлық баланы үш топқа бқледі, әрқайсысы өз кезегімен образды қимылдар жасайды, олардың өздеріне тән ерекшеліктерін атап көрсетеді.Осындай ұйымдастырлған оқу қызметтерін тексеру үшін, жыл аяғында педагог оқытудың нәтижесін анықтайды. Балалардың қандай шығармаларды жақсы көретінін тексере отырып, олардың нені тыңдағысы келетінін сұрайды. Бұл орайда балалардың нені танысқан шығармаларды жиірек атайтынын ескеру керек. Сондықтан балалар жыл басында тыңдаған әндер мен пьесаларды еске түсірген тиімді. Балалардың әр алуан жанр жайлы түсініктерін анықтай отырып, шығармаға сай суреттері бар карточкаларды пайдалану арқылы оларға бейтаныс , онша күрделі емес шығармаларды (марш,би,бесік жыры) орындауға болады. Балалардың қабілетін тексере отырып, текстсіз орындалған шығарманы кіріспесінен немесе әуенінен білдіру; балаларға жеке сұрақ беру тиімді.
Мәселенің өзектілігіне байланысты менің курстық жұмысымның тақырыбы "Ересек топтағы музыкалық оқу қызметін ұйымдастыру" болып табылады.

Зерттеу жұмысының мақсаты-мектепке дейінгі мекемедегі сабақтарда классикалық музыканы тыңдау кезінде үлкен мектеп жасына дейінгі балаларда музыкалық қабылдауды дамытудың оңтайлы жағдайларын анықтау.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

-тақырып бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді зерттеу;

-классикалық шығармаларды тыңдау үлкен мектеп жасына дейінгі ересек топ балаларының музыкалық қабылдауының дамуына қалай әсер ететінін анықтау;

-ересек топ балаларының музыкалық-эстетикалық тәрбиесін дамытуға ықпал ету.

Ғылыми зерттеу объектісі - мектеп жасына дейінгі ересек топ балалары.

Зерттеу нысаны-мектеп жасына дейінгі ересек топ балаларын музыкалық тәрбиелеу.

Курстық жұмысты жазу кезінде қолданылатын әдістер келесідей:

* теориялық: зерттеу мәселесі бойынша ғылыми және әдістемелік әдебиеттерді талдау;

* эмпирикалық: балалардың даму процесін мақсатты бақылау, эксперименттік зерттеу, зерттеу нәтижелерін статистикалық өңдеу.

Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ ЕРЕСЕК ТОП БАЛАЛАРДЫҢ ҚАБЫЛДАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

1.1.Музыкалық қабылдау балалардың музыкалық белсенділігінің негізгі түрі ретінде

Музыкалық қабылдауды дамыту балаларды музыкалық тәрбиелеудің маңызды міндеті болып табылады. Баланы музыкалық өнермен таныстыра отырып, біз маңызды педагогикалық мәселені шешуіміз керек. Музыкалық қабылдаудың даму заңдылықтарын біле отырып, мұғалім балаларды музыкалық тәрбиелеу процесін басқара алады, олардың эстетикалық талғамдары мен қажеттіліктерін қалыптастыра алады. Бұл мәселені қарастыра отырып, кез-келген қабылдау күрделі процесс екенін есте ұстаған жөн, оған көптеген сезім мүшелері қатысады, әртүрлі күрделі шартты-рефлекторлық байланыстар қалыптасады. Психологияда "қабылдау" ұғымы "жеке сезімдерді заттар мен оқиғалардың біртұтас бейнелеріне ретке келтіру және біріктіру жүретін сезім мүшелеріне тікелей әсер ету кезінде заттардың немесе құбылыстардың адамның санасында көрінісі"деп түсініледі. Басқаша айтқанда, бұл қазіргі уақытта сезім мүшелеріне әсер ететін жеке қасиеттерінің (формалары, шамалары, түстері және т.б.) жиынтығындағы шындық объектілерінің немесе құбылыстарының көрінісі. Қабылдауды сезіммен анықтау мүмкін емес. Сезім-бұл біздің анализаторларымызға әсер ететін заттар мен қоршаған әлем құбылыстарының жеке қасиеттерінің көрінісі. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, қабылдау - бұл басқа психологиялық процестермен, ойлаумен, қиялмен, есте сақтаумен байланысты және алдыңғы тәжірибені қамтитын белсенді әрекеттің бір түрі деген қорытындыға келуге болады.
Өнерді қабылдаудың негізі - эстетикалық сезімдерді оятатын шынайы эстетикалық объект-көркем шығарма (мүсіндеу, кескіндеме, музыкалық шығарма). Эстетикалық қабылдауды адамның айналасындағы заттардың сұлулығын сезінудің ерекше қабілеті (олардың пішіндерінің үйлесімділігі, Жарық шкаласы, музыкалық дыбыстардың сұлулығы және т.б.), жоғары және төмен, әдемі және ұсқынсыз, мінсіз және қарабайырды ажырата білу қабілеті ретінде анықтауға болады. Б. М. Теплов эстетикалық қабылдау үшін белгілі бір объектінің мағынасы маңызды емес, оның түрі жағымды немесе жағымсыз, яғни эстетикалық қабылдауда сезімтал жағы басым екенін атап өтті.Музыкалық қабылдау-эстетикалық қабылдаудың бір түрі, оның ерекше түрі. Ол жалпы өнерді қабылдауға тән қасиеттерге ие, бірақ сонымен бірге музыкалық өнердің ерекшелігіне байланысты өзіндік ерекшеліктері бар. Музыканы қабылдай отырып, адам оның сұлулығы мен кемелдігін сезінуі керек.В.В. Медушевский, В. К. Белобородова, В. Д. Остроменский сияқты көптеген зерттеуші ғалымдар музыкалық қабылдаудың келесі негізгі ерекшеліктерін атап өтеді, олардың білімі балаларда оны дамыту үшін қажет:
* тұтастық;
* эмоционалдылық;
* зейін;
* бейнелеу.
Тұтастық. Бұл барлық қабылдаудың тән қасиеті. Адам кез - келген затты - үйді, ағашты, үстелді, шкафты және т.б. - біртұтас, бөлінбейтін нәрсе ретінде қабылдайды. Әрбір осындай бүтін осы тақырыптың жеке қасиеттерін қабылдаумен сипатталады: пішіні, көлемі, түсі. Музыкалық қабылдау тұтастықпен де сипатталады. Музыкалық шығарманы адам бәрінен бұрын тұтас деп қабылдайды, бірақ бұл музыкалық сөйлеудің жекелеген элементтерінің экспрессивтілігін қабылдау негізінде жүзеге асырылады: әуен, үйлесімділік, ритм, тембр.
Эмоционалдылық. Толық музыкалық қабылдаудың негізгі қасиеті оның эстетикалық эмоционалдылығы болып табылады, ол музыкалық бейненің сұлулығын, музыка оятатын сезімдер мен көңіл-күйлерді сезіну ретінде түсіндіріледі. Музыканы эстетикалық қабылдау әрқашан эмоционалды. Музыканың адамның эмоционалды саласына әсер ету қабілеті бәріне белгілі. Мектеп жасына дейінгі балалар қазірдің өзінде керемет сезінеді және әртүрлі музыкалық режимдер адамның көңіл-күйіне ерекше әсер ететінін түсінеді. Мажорда жазылған музыка әдетте көңілді, қуанышты, ал минорда - қайғылы, мұңды. Осылайша, эмоционалдылық-бұл музыкалық қабылдаудың қасиеті. Көбінесе музыканың эстетикалық тәжірибесі соншалықты күшті және жарқын, сондықтан адам шынайы бақытты сезінеді. Көрнекті композитор Д. Д. Шостакович "бұл сезім музыканың әсерінен адамда әлі күнге дейін ұйықтап жатқан жан күштері оянып, оларды білетіндіктен пайда болады"деп атап өтті. Музыка шын мәнінде адамдарда жоғары ойлар мен сезімдерді оятуға, адамның көзқарасының сұлулығын тәрбиелеуге қабілетті.
Зейін. Қабылдау ойлаумен тығыз байланысты. С. Л. Рубинштейннің анықтамасы бойынша "ойлау-бұл объектінің әсерінен туындайтын сенсорлық деректерге сүйене отырып, объектіні, шындықты барған сайын толық және көпжақты психикалық қалпына келтіру". Белгілі музыкатанушы, педагог В. Н. Шацкая "музыкалық шығарманы белсенді қабылдау дегеніміз-оның эстетикалық бағалауымен және музыканың мазмұнын, оның идеяларын, тәжірибелерінің сипатын және музыкалық бейнені қалыптастыратын барлық экспрессивті құралдарды түсінумен байланысты қабылдау"деп атап өтті. Көптеген көрнекті композиторлар мен музыкатанушылар қабылданған музыканың семантикалық мазмұнын түсіну қажеттілігі туралы айтты.
Бейнелеу. Музыкалық қабылдау бейнелілікпен сипатталады. Музыкалық образ-бұл шығарманың мазмұнын жеткізу үшін композитор қолданған музыкалық экспрессивтіліктің әртүрлі құралдарының жиынтығы. Музыкалық шығарманы қабылдай отырып, тыңдаушы оның бейнесін жалпы музыка туралы және оның жеке экспрессивті құралдары туралы идеялары негізінде жасайды. Музыканы қабылдаудың тереңдігі мен нәзіктігі пайда болған
бейненің айқындылығы мен байлығына байланысты. Б. В. Асафьевтің айтуынша, "музыканы қабылдау процесі-музыкалық бейнені қалыптастыру процесі". Нашар дайындалған тыңдаушыға, оның ішінде мектеп жасына дейінгі балаға, дайындалған тыңдаушы жасай алатындай музыкалық бейнені жасайтын құралдардың бүкіл жүйесін қабылдау қиын. Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық қабылдауын дамыта отырып, оларды музыкалық шығарманың тұтас бейнесін - көңіл-күйді, мінезді, мәнерлілік құралдарын қабылдауға үйретуге болады.Ерекшеліктердің әрқайсысының сипаттамаларына сүйене отырып, қорытынды жасауға болады: музыкалық қабылдау - бұл шындықтың көркем және бейнелі көрінісі ретінде музыкалық шығарманы есту, сезіну қабілетіне негізделген күрделі процесс. Қабылдаудың әртүрлі жақтарын дамыту қажеттілігіне балалармен жұмыс істеген музыкатанушы-әдіскерлер бірнеше рет назар аударды.

Эксперименттік зерттеулер мен практикалық бақылаулар негізінде музыкалық қабылдаудың бес құрылымдық компоненті ерекшеленеді:

* музыкаға эмоционалды жауап беру;

* музыкалық есту;

* ойлау;

* жады;

* шығармашылық қабілеті.

Олардың барлығы қабылдау ұғымымен бірге жалпы психологияның жеке тәуелсіз бөлімдерін ұсынады. Сонымен қатар, жоғарыда айтылғандай, эмоциялар, ойлау және басқа компоненттер музыкалық қабылдау ұғымына қажетті компоненттер ретінде енеді. Музыкалық қабылдаудың психологиялық механизмінде шығармашылық қабілеті жетекші компоненттің рөлін атқарады. Дайындалған тыңдаушы музыканы шығармашылықпен қабылдайды. Бұл тыңдаушының қиялдың, сезімнің және өмірлік бірлестіктердің қызметімен байытылған музыкалық шығарманың мазмұнын эмпатия мен қайта құруды білдіреді. Музыкалық шығарманы шығармашылық қабылдау нәтижесінде тыңдаушы эстетикалық ләззат алады.Жоғарыда аталған компоненттердің әрқайсысы музыкалық қабылдаудың қажетті тиімді бөлігі болып табылады және оны бүкіл процеске зиян келтірместен алып тастауға болмайды.Музыкалық қабылдау сапасына адамның жоғары жүйке қызметінің түрі үлкен әсер етеді. Өйткені, тіпті қалыптасқан тыңдаушылар да қабылдау түрлерімен ерекшеленеді. Көрнекті дирижер Л. Стоковский " музыканы әртүрлі тәсілдермен қабылдауға болады. Кейбіреулер дыбыстың физикалық сұлулығын ұнатады, ал басқалары музыкаға тек эмоционалды түрде жауап береді. Басқалары, негізінен, музыканың интеллектуалды жағына жауап береді, музыкалық форманың таралуын саналы түрде бақылайды".Жоғарыда айтылғандай, музыкалық қабылдауды дамыту балалардың музыкалық дамуында өте маңызды және олардың музыкалық мәдениетін қалыптастырудың негізі болып табылады. 70-ші жылдары Д. Б. Кабалевский балаларды музыкалық тәрбиелеу тұжырымдамасында музыканы қабылдаудың маңыздылығын дәл және жан-жақты анықтады. "Музыканы белсенді қабылдау-бұл жалпы музыкалық тәрбиенің негізі, оның барлық буындары", - деді ол. - Сонда ғана музыка өзінің эстетикалық, танымдық және тәрбиелік рөлін орындай алады, өйткені балалар бұл туралы шынымен естуді және ойлауды үйренеді... Музыканы қазіргі, сезілген және ойластырылған қабылдау - бұл музыкамен танысудың ең белсенді түрлерінің бірі, өйткені оқушылардың ішкі рухани әлемі, олардың сезімдері мен ойлары белсендіріледі. Естуден тыс музыка өнер ретінде мүлдем жоқ. Музыканың балалар мен жасөспірімдердің рухани әлеміне әсері туралы айтудың мағынасы жоқ, егер олар музыканы адамның сезімі мен ойлары, өмірлік идеялары мен бейнелері бар мағыналы өнер ретінде естуді үйренбесе". Осылайша, музыканы қабылдаудың мәні оны тыңдау, сезіну немесе эмоционалды түрде жауап беру қабілетінде жатыр. Музыкалық қабылдау балалардың музыкалық іс-әрекетінің барлық түрлерінде дамиды: ән айту, музыкалық-ритақты қозғалыстар, музыкалық аспаптарда ойнау және т.б. сонымен бірге, бұл мектепке дейінгі мекемедегі сабақта музыка тыңдау арқылы ұйымдастырылатын музыкалық іс-әрекеттің тәуелсіз түрі. Әдетте әдістемелік әдебиеттерде бұл қызмет түрі "музыка тыңдау" ретінде анықталады, оның барысында балалар музыкалық шығармамен танысады.Музыка тыңдау-бұл музыкалық іс-әрекеттің ең тиімді және дамытушы түрлерінің бірі, оның барысында балалар музыканы тыңдауға және естуге, оны эмоционалды түрде қабылдауға және талдауға үйренеді. Музыка тыңдау арқылы олар басқа музыкалық әрекеттерге қарағанда айтарлықтай көп әсер алады. Ірі ғалым және музыкатанушы В.В. Медушевский тыңдау барысында "музыкалық қабылдау арқылы - ойлау дамиды" - музыканың кез-келген түріне қажет әмбебап музыкалық қабілет екенін атап өтті. Мектепке дейінгі мекемеде музыканы әдістемелік тұрғыдан дұрыс ұйымдастырылған тыңдау, музыкалық қабылдауды белсендірудің әртүрлі әдістері балалардың қызығушылықтарын, музыкалық қабілеттерін және шығармашылық көріністерін дамытуға ықпал етеді, нәтижесінде олардың музыкалық мәдениетін тәрбиелейді.Көрнекті ағартушы музыканттар, музыкалық білім теоретиктері Б. В. Асафьев, Б.Л. Яворский, Б.М. Теплов музыканы тыңдауды музыкалық білім беру жүйесінің негізі деп санады. Б. В. Асафьев балаларды музыка тыңдауға жалпыға бірдей оқыту және осы іс-әрекетке педагогикалық жетекшілік ету қажеттілігі туралы айтты, Б.Л. Яворский балаларды классикалық музыкамен кеңінен таныстыру, олардың жақсы талғамы мен шынайы өнерге деген сүйіспеншілігін тәрбиелеу қажеттілігін атап өтті. Ол "балалар ересек музыканы түсінбейді" деген пікірді жоққа шығарып, бұл мәселенің шешімін музыкалық шығарманың қол жетімділігімен және оның эмоционалды әсерінің күшімен байланыстырды.ХХ ғасырдың көрнекті композиторы Д. Д. Шостакович балалардың музыкалық дамуы үшін музыка тыңдаудың маңыздылығын және оның баланың жоғары адамгершілік қасиеттері мен рухани саласының қалыптасуына пайдалы әсерін атап өтіп: "музыка әуесқойлары мен білгірлері туылмайды, бірақ олар болады... Музыканы жақсы көру үшін алдымен оны тыңдау керек... Музыканы жақсы көріңіз және музыканың керемет өнерін үйреніңіз. Бұл сізге жоғары сезімдер, құмарлықтар, ойлар әлемін ашады. Ол рухани бай, таза, мінсіз етеді. Музыканың арқасында сіз жаңа, бұрын белгісіз күштерді таба аласыз. Сіз өмірді жаңа реңктер мен түстерде көресіз".
Әр музыкалық шығарманың толыққанды музыкалық қабылдауын қалыптастырудың бірыңғай психофизикалық процесі шартты түрде бір-бірінен сапалы түрде ерекшеленетін бірнеше кезеңге бөлінуі мүмкін. Бұл кезеңдер әсіресе дайын емес тыңдаушылардың, атап айтқанда балалардың музыкалық қабылдауында айқын көрінеді,бірақ олардың болуы музыканы жеткілікті дайындалған тыңдаушының қабылдауына тән.
Музыкалық қабылдаудың бірінші кезеңі музыкалық шығарманы бірінші (және кейде одан кейінгі) тыңдау кезінде пайда болады және әсерлердің тұтастығымен, бұлыңғырлығымен және бөлінбеуімен ерекшеленеді. Нашар дайындалған тыңдаушы, оның ішінде мектеп жасына дейінгі бала, музыкалық образ туралы жалпы әсер алады, музыканың жеке жарқын бөлшектерін алады. Осы жастағы балаларда музыкалық шығармамен алғаш танысқан кезде музыкаға тікелей эмоционалды реакция пайда болады. Көбінесе эмоционалды реакция оң болады. Музыка кішкентай тыңдаушыны толғандырады, белгілі бір бірлестіктерді тудырады. Мысалы, П.И.. Чайковскийдің балаларға арналған альбомы,балалардың қуанышын, жақсы көңіл-күйін, эмоционалды көтерілуін тудырады.Алғашқы тыңдау кезінде мектеп жасына дейінгі балаларда пайда болатын сурет әр түрлі тереңдікте болуы мүмкін. Ең бастысы, балалар музыканың табиғаты мен көңіл-күйін сезінеді, оған эмоционалды көзқарас танытады, музыкалық бейнені түсінеді. Музыкалық қабылдаудың осы кезеңінде балалар жест-ишарада, мимикада, көріністерінде, сондай-ақ ауызша бағалауда тыңдалған музыканың сипатын дәл көрсете алады. Музыка тыңдау сабағы балалар бұл музыкалық шығарманы кем дегенде екі рет ести алатындай етіп құрылуы керек, бұл оның қабылдауын тереңдетуге мүмкіндік береді, кейбір жағдайларда бұл музыка бірнеше рет естілетін етіп сабақ құруға болады. Бірінші кезеңдегі музыканы қабылдау тереңдігі әр түрлі себептерге байланысты:
* музыкалық шығарманың балаларға тартымдылығы;
* жалпы дамуы;
* жеке ерекшеліктері.
Мұндағы педагогтың міндеті-балаға музыкалық шығармаға деген көзқарасын табуға көмектесу, бұл музыка оған қандай сезім тудыратынын түсіну.
Екінші кезең-бұл шығарманың мазмұнын тереңдету процесі, ол тыңдау, оның ең жарқын және қызықты ерекшеліктерін бөліп көрсету, музыкалық сөйлеудің жеке элементтерінің экспрессивтілігін түсіну қабілетімен сипатталады. Бұл процесс музыкалық шығарманы қайта қабылдау кезінде пайда болуы мүмкін. Сонымен қатар, бұрын алынған және музыкадан жаңа жағымды әсерлер қалыптасады. Қайта тыңдау, әдетте, мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық шығармаға "тәуелділігін" тудырады және кейде естігендеріне деген көзқарасын оң жаққа өзгертеді. Бұл жағдайды мұғалімдер мектеп жасына дейінгі балалардың музыка тыңдауын ұйымдастырған кезде ескеруі керек, мысалы, балалар тыңдап үлгерген музыкалық шығармаға тағы бір-екі сабақ беруге болады.Екінші кезеңде бірінші кезеңге тән тұтас қабылдау сараланған және мағыналы болады. Мұғалімдер балаларға сұраққа жауап табуды ұсына алады: "композитор шығарманың мазмұнын қандай экспрессивтілік құралдарының көмегімен жеткізеді?"Балалар музыкалық образдардың қарама-қайшылығын атап өтеді (музыканың нәзік, жұмсақ немесе салтанатты, жігерлі дыбысы), шығарманың қарапайым құрылымын ажыратады (ән мен хормен, аспаптық шығарманың екі-үш бөлігімен, музыкалық аспаптардың тембрлі дыбысымен: фортепиано, баян, скрипка, флейта, кларнет және т.б.). Бірте-бірте балалар үлкен қуанышпен тыңдайтын сүйікті музыкалық шығармалардың қоры жинақталады. Мұның бәрі музыканы одан әрі қалыптастырудың алғышарттарын белгілейді! дәмі.
Үшінші кезең - жаңа музыкалық және есту өкілдіктерімен байытылған, жақсы зерттелген және игерілген музыкалық шығарманы кейінгі қабылдау. Қабылдаудың осы кезеңінде музыкалық шығарманың тұтас эмоционалды әсері және музыкалық экспрессивтілік құралдарын талдаумен байланысты оны мағыналы қабылдау өзара әрекеттеседі. Бұл музыканы шығармашылық қабылдаудың ерекше және өте құнды мүмкіндігін жасайды. Бұрыннан таныс шығарманы тыңдай отырып, бала музыкалық бейнені өзінше ұсынады, оны ойын, ән, би арқылы жеткізеді. Мысалы, әркім ауыр аяқ басқан аюды, айлакер түлкіні, жылжымалы қояндарды және т.б. сипаттайтын мәнерлі қимылдарды іздейді. Осыған байланысты мұғалімдерге балалардың бүкіл уақыт аралығында (жарты жыл немесе жыл) тыңдаған шығармаларын қолдана отырып, музыка тыңдаудың қорытынды сабақтарын өткізген жөн. Мұндай сабақтарда балаларға таныс музыкалық шығармаларды тыңдау барысында шығармашылық элементтерін көрсетуге мүмкіндік беру керек. Өткенді қайталаудың тиімді формаларының бірі-музыкалық викториналар, "музыкалық жұмбақтар" сияқты ойындар және т. б.
Сонымен, музыкалық бейнелерді қабылдау тыңдаушының белгілі бір шығармашылық әрекетінің нәтижесінде пайда болады, өйткені ол оның музыкалық-есту және өмірлік тәжірибесін қамтиды. Осыған сүйене отырып, музыкатанушылар музыканы шынымен тыңдау-бұл ақыл мен жүректің ауыр жұмысы және ерекше шығармашылық деп санайды.

1.2.Ересек топтағы мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық қабылдаудың ерекшеліктері

Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық қабылдауының дамуы, әсіресе өмірдің 4-ші жылының басынан 7-ші жылының аяғына дейін, екі негізгі бағыттың бірлігі мен өзара әрекеттесуінде жүреді: музыканы интонациялық қабылдау мен түсіну және оның баланың өмірлік және музыкалық тәжірибесімен делдал болатын жеке интерпретациясы.Орта есеппен, әсіресе мектеп жасына дейінгі жаста, баланың өмірлік және музыкалық тәжірибесін байыта отырып, баланың психикасын дамыта отырып, ол музыканы қабылдау процесінде ерікті назар аударады, музыкалық интонацияның ерекшеліктерін түсінуге және оның өзгеруіне назар аудара алады, өткен тәжірибелермен, бұрын болған психологиялық жағдайлардың бейнелерімен делдал болатын музыканы жеке түсіндіру қабілеті дамиды. Бұл жағдайда музыкадан тыс бейнелер мен ассоциацияларды түсіндіру жарқын суреттер мен сюжеттік әңгімелерге, соның ішінде бейнелер-естеліктер мен қиял-ғажайып бейнелерге сүйенуі мүмкін. Бұл жаста бала музыканы мағыналы қабылдайды, ал музыканы қабылдау процесінде эмоционалды және интеллектуалды компоненттердің бірлігі әлдеқайда айқын көрінеді.Музыканы қабылдау-бұл күрделі көп қырлы процесс: онда музыкалық дыбыстардың сенсорлық сезімдері (биіктігі, тембрі, күші және т.б.), алдыңғы тәжірибені түсіну, қазіргі уақытта болып жатқан оқиғалармен байланыстыру, музыкалық образдардың дамуын қадағалау, олардың тәжірибесі мен бағасы өзара байланысты.Музыкалық қабылдаудың сапасы баланың жасына ғана емес, сонымен қатар оның әлеуметтік ортаға байланысты музыкалық және жалпы даму деңгейіне де байланысты екендігіне назар аудару қажет. Егер бала кезінен бастап бала "музыкалық емес" ортада өссе, онда ол "байсалды" музыкаға теріс көзқарасты дамыта алады, бұл оның музыкалық талғамына теріс әсер етеді, ал музыканы сезілген, мағыналы қабылдау оның үстірт тыңдауына жол беруі мүмкін.Музыкалық қабылдау күрделі, көп қырлы психологиялық процесс бола отырып, көбінесе баланың жеке ерекшеліктеріне, ең алдымен оның жүйке жүйесінің түріне, жалпы және музыкалық қабілеттеріне байланысты. Айқын жалпы және музыкалық қабілеттері бар балалар ерекше қарқындылықпен зейіннің тұрақтылығы мен эмоционалды жауаптың жандылығын көрсете отырып, музыкалық шығармаларды қабылдауға ұзақ уақыт шоғырлану қабілетін көрсетеді. Б.М.Тепловтың зерттеулері музыкалық қабылдаудың сапасы жүйке ұйымының табиғи қасиеттерімен байланысты екенін және тек музыкаға эмоционалды реакциямен ғана шектелмейтінін, бірақ адамның жеке басының жалпы сипаттамаларында көрінетінін көрсетті, олардың арасында эмоционалды тәжірибенің нәзіктігі, шығармашылық маңызды орын алады.
Ересектоптағы мектеп жасына дейінгі балалар бізді өз жаңалықтарымен, өнертабыстарымен, қиялдарымен таң қалдырады. Осы кезеңде бүкіл ағзаның белсенді анатомиялық-физиологиялық қайта құрылуы жүреді. Осы жастағы ағзаның функционалдық мүмкіндіктері мектепке дейінгі жастағы балалармен салыстырғанда денсаулықты қарқынды нығайтуға жағдай жасайды. Ересек топтағы мектеп жасына дейінгі балалар мықты және сау болғысы келеді, олардың қозғалыс белсенділігі артады. Сонымен бірге мектепте оқуға психологиялық дайындық қалыптасады, осы жаңа сатыға кіруге деген ұмтылыс пайда болады. Мінез-құлқы айтарлықтай өзгереді. Олар оқу сипаттағы тапсырмаларды орындағысы келеді. Ойын әлі де жетекші орынға ие, бірақ оның мазмұны өзгеруде. Бұл енді заттармен әрекеттерді көбейту емес, адамдармен қарым-қатынас, баланың ойындағы рөлінен туындайтын ережелерді сақтау. Бұл жаста мектеп жасына дейінгі балалардың визуалды белсенділігі қарқынды дамиды.Ересек топтағы балалар әртүрлі кезеңдердегі және бағыттардағы классикалық музыканы тыңдағанды ұнатады. Музыка тыңдау дағдылары дами береді (соңына дейін, толық үнсіздікпен тыңдау). Музыкалық қабылдаудың дәйекті дамуымен балалардың музыкаға деген тұрақты қызығушылығы қалыптасады, көркемдік талғамы қалыптасады.Бірінші сыныпқа дейін балалар жеткілікті дамыған және саналы музыкалық қабылдауға ие болуы керек. Жан-жақты білімді музыкант және белгілі ғалым Б.О. Яворский "музыканы қабылдаудың негізі-ойлау, музыканы ерекше сөйлеу ретінде қабылдау"деп атап өтті. Осыған байланысты музыкаға ауызша баға бере білу өте маңызды. Алты жасында балалар музыкалық шығарманы ынталы түрде бағалау қабілетін дамытады. Бұл жаста балалардың сөздік қоры жеткілікті, сондықтан олар қандай эмоциялар мен көңіл-күйлер музыка дыбыстарын тудыратынын дәлелді түрде айта алады. Балалар әуеннің жалпы эмоционалды түсін ажыратып қана қоймай, оның мәнерлілік құралдарын (интонация, мінез, қарқын, тембр, динамика), қарама - қарсы бейнелерді (қайғылы - көңілді, тез - баяу, қатты-тыныш) анықтай алады.Музыканы қабылдауда жетекші рөл баланың бүкіл эстетикалық мәдениетінің көрсеткіші бола алатын оған эмоционалды жауап беруге арналған. Балалардың көркемдік қабілеттерін зерттей отырып, Б. М. Теплов "барлық өнерді қабылдаудың негізі-шығарма мазмұнының эстетикалық тәжірибесі. Музыкалық шығарманы түсіну үшін оны эмоционалды түрде бастан кешіру керек және осы негізде оған ой жүгірту керек".Ересек топтағы балалар негізгі музыкалық терминдерді (композитор, дирижер, хор, оркестр және т.б.) білуі керек, олардың мағынасын түсіндіре білуі керек, ең танымал классикалық композиторлардың екі-үш фамилиясын және олардың музыкалық шығармаларын атай білуі керек, вокалды және аспаптық музыканы ажырата білуі керек. Мектепке дайындық кезеңінде үлкен мектеп жасына дейінгі балалардың әншілік дағдыларын дамытуға үлкен мән беріледі. Олар орындаушылық дағдыларды қалыптастырады: ән әуені мен артикуляцияның, әннің тыныс алуының тазалығы жақсарады. Балалар музыкалық-ритмды қозғалыстарда үлкен тәжірибе жинап, музыканың жалпы сипатын, қарқынын, динамикасын, ритмды үлгісін қозғалыста жеткізе алады. Олар сонымен қатар музыкалық аспаптарда ойнаудың негізгі әдістерін игерді. Шығармашылық ересек топтағы мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық іс-әрекетінде барған сайын маңызды орын алады. Ол ән, аспаптық және би импровизацияларында көрінеді және балаларды музыкалық тәрбиелеудің және олардың жеке қасиеттерін дамытудың маңызды құралына айналады.

II.Негізгі бөлім

2.1.Ересек топтағы балаларды ән салуға үйрету әдістемесі

Әдістемелік әдістер әрдайым әншілік дауысты, әуезді естуді дамытуға, дағдыларды үйретуге бағытталған. Ән айтуды бастамас бұрын балалар жеке дыбыстарға негізделген ән айтуға арналған жаттығулар: "ку-ку" (кіші үштік), "ле-ле" (прима) немесе орыс халық әншілері "Бай, качи-качи", "Чики-чики-чикалочки" және т.б. олардың жүйелі қайталануы таза интонация дағдысын қалыптастырады. Есту қабілетін дамытуға арналған жаттығулар да қолданылады: "музыкалық жаңғырық" (бала берілген дыбысты шығарады).Биіктік пен ритмды қатынастар туралы алғашқы музыкалық-есту идеяларын дамыту үшін салыстыру әдісі қолданылады: әр түрлі аяқталатын бірдей музыкалық фразалар орындалады және балаларға жоғары және төмен дыбыстарды анықтауға шақырылады.Басқа жағдайда екі дыбыс сәйкес келеді (әндегі интервалдар). Бұл тапсырмалар балаларды қызықтыруы керек және бейнелі немесе ойын түрінде болуы керек.Балалар музыка туралы алғашқы ақпаратты әндерді үйрену кезінде алады: олар дыбыстың табиғаты (әуезді), орындау қарқыны (баяу, қозғалмалы), динамикасы (қаттырақ, тыныш) туралы біледі. Балалар бұл ақпаратты жауаптарда пайдаланады, әннің мазмұны, оның дыбысының табиғаты туралы айтады.
Балабақшаның ересек тобындағы әндерді үйрену кезектілігі орта топтағы балалармен бірдей. Әнді талдағаннан кейін педагог әр сабақта өзіне жаңа міндет қояды, мысалы, балаларды әннің қиын әуезді барысында, динамикалық немесе темптік реңктерді орындауда жаттықтырады, әнге немесе мобильді дыбысқа қол жеткізеді. Әр сабақта екі-үш ән орындалады. Бастапқыда әдетте вокалды ән айту және есту қабілетін дамытатын жаттығулар беріледі. Содан кейін көбірек назар аударуды қажет ететін жаңа ән үйренеді. Осыдан кейін балаларға таныс, бірақ оның мәнерлілігімен жұмыс істеуді қажет ететін ән орындалады. Соңында балалар өздері жақсы көретін және жақсы білетін әндерді айтады.Жыл соңында есту және ән айту дағдыларының даму деңгейін келесідей анықтауға болады:
1) әр баланың қалай ән айтатынын біліп, фортепианоның сүйемелдеуімен әннің орындалу сапасын атап өту;
2) қандай әндер (қарапайым) және балалардың қайсысы сүйемелдеусіз ән айта алатындығын анықтау: үлгіні көрсете отырып, педагог өзі сүйемелдеусіз ән айтады, бала ересек адамның көмегінсіз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.