Құқықтың тарихи типтері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТІРЛІГІ
Қ. ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
ҚҰҚЫҚТАНУ КАФЕДРАСЫ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырып : Мемлекет және құқық типтеріне қазіргі кезеңдегі көзқарастар

Орындаған: Тәңірбергенов Данияр Нұрланұлы
Топ: 106 - спо Құқықтану
Қабылдаған: Нурлин А.Қ

Ақтөбе қаласы,2023 ж
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-5
I . Мемлекет типтеріне көзқарастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
Мемлекет типінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6-14
Мемлекет типіне көзқарастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15-20
II . Құқық типтеріне қазіргі кезеңдегі көзқарастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.1 Құқық типінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21-25
2.2 Құқықтың тарихи типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26-27
2.3 Құқық типіне көзқарастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .,. ... ... ... 28-30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 31-33
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34

Кіріспе

Бұл курстық жұмысты жазу себебім қазіргі кездегі Мемлекет пен Құқық типтеріне деген көзқарастарды ашып көрсету. Мемлекет пен құқық екеуі бір ұғым.
Жалпы Мемлекет - басқару нынанын орындайтын және соның арқасында қоғамдағы тұрмыс тіршілікті жақсартып, қамтамассыз ететін адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша нысаны болып табылады.
Мемлекеттерді типке бөлудегі өркениетті тәсіл. Өркениетті тәсіл шегінде негізгі талаптар ретінде рухани факторлар - мәдени, діни, ұлттық және т.б. факторлар орын алады.
Өркениет - бұл қоғамның діни, ұлттық, географиялык және тағы да басқа белгілерінің ортақтығымен ерекшеленетін тұйык және локальды сипаты.
Құқық дегеніміз - мемлекет өзі қабылдаған және соның көмегімен, күшімен қорғалатын, жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін тәртіп нормаларының жиынтығы болып табылады. Құқықтың түсініктері бірнеше болғанымен , бірақ мазмұндары біреу болады.
Алғашқы қауым мен қазіргі қоғамның экономикалық, әлеуметтік, құрылымдық сондай ақ басқарушылық салаларындығы даму процестері бір бірімен тығыз байланысты өзгеріп жаңарып келеді. "Мемлекет типі" ұғымы мемлекет пен құқық теориясында автономды орын алады, өйткені ол мемлекеттің өзгеріп жатқан мәнін, оның пайда болуы мен эволюциясының ерекшеліктерін толық көрсетуге, жалпы қоғамның табиғи-тарихи прогресін, болмыста да, мемлекеттік ұйымдасқан қоғамның дамуында да көруге мүмкіндік береді. Ал мемлекет типі құқық саласындағы маңызды ұғымдардың бірі болып табылады.
Құқық пайда болғаннан кейін өзінің эволюциялық және революциялық дамуы барысында қоғамдық - экономикалық формация шеңбері мағынасында өзіне тән сипаттарға және ерекшеліктерге ие болады. Өзіндік мәні бар құқықтық жүйеге құқықтың тарихи типтері сәйкес келеді. Құқықтың тарихи типтері дегеніміз арнайы формацияның меншік қатынастары қалыптастырған құқықтың мәндік мазмұнын айқындайтын ерекшеліктердің жиынтығы. Адамзаттың тарихи дамуы құқықтың негізінде төрт типін қалыптастырады: құл иеленушілік, феодалдық, буржуазиялық және социалистік. Алғашқы қауымдық құрылыс ыдырағаннан кейін пайда болған. Құқықтық типтің қоғамдық жоғарғы мақсаты қоғамдағы бостандықты нормативтік тәртіпте қамтамасыз етуінен және кепілдеуінен, әділеттілікті қалыптастыруынан, қоғамдық өмірден қателіктер мен өз бетімен кетушіліктерді жоя отырып, қоғамдағы экономикалық және рухани факторлардың әрекет етуіне мейлінше жағдай жасауынан көрініс табады.

I . Мемлекет типтеріне көзқарастар
Мемлекет типінің түсінігі
Мемлекет - белгілі бір аумаққа иелік ететін және сол жердегі халықтың емін-еркін өмір сүруін, дамуын қамтамасыз ететін саяси билік ұйымы болып табылады. Мемлекет типі тарихи кезеңдерде туындайтын, маңызды жақтарын, қасиеттерінің қатаң жүйесін білдіреді. Белгілі бір кезеңдегі барлық мемлекетерге белгілі сипаттарға тән болып келеді. Мемлекеттерді типке бөлу негізінен формациялық және өркениетті тәсілдер тұрғысынан жүзеге асырылады.
Әлеуметтік - саяси дамуға формациялық көзқарас барлық мемлекеттер, кейбіреулері тезірек, ал басқалары баяу, белгілі бір сценарий бойынша дамиды және олардың барлығы ерте ме, кеш пе қоғамдық-саяси құрылымның бір түріне келуі керек деген алғышарттан туындайды.
Ең танымал универсалистік теориялардың бірі - Карл Маркс ұсынған формациялық теория. Онда жіктеудің негізгі критерийі экономикалық қатынастар болып табылады, ал қалғанының бәрі қондырма деп аталады. Өндірістік қатынастардың түрі мемлекет түрін қалыптастырады. Мемлекеттің тарихи типі - белгілі бір әлеуметтік-экономикалық формацияның мемлекеті. Ол бірқатар жалпы белгілермен сипатталады: экономикалық және таптық негіздердің бірлігі, мәні, әлеуметтік мақсаты, мемлекеттің ұйымдастырылуы мен қызметінің жалпы принциптері. Формациялық тәсіл қоғамдардың келесі түрлерін ажыратады:
Қарабайыр - коммуналдық қоғам - өндіріс құралдарына жеке меншіктің болмауына байланысты сыныптар жоқ;
Құлдық мемлекет - қанаушылар, құл иелері және қанаушылар, құлдар пайда болады. Құл иеленуші мемлекет құл иеленушілердің меншігін қорғау, нығайту және дамыту мақсатында, олардың таптық үстемдігінің құралы, диктатурасының құралы ретінде құрылды;
Феодалдық мемлекет - жерге меншігі бар феодал қанаушы рөлін атқарады. Ал тәуелді шаруалар қанаушы қабат болып табылады;
Капиталистік мемлекет - еркін нарықтық экономикасы бар қазіргі мемлекет
Дамудың соңғы бесінші кезеңі Маркс коммунистік қоғамды қарастырды. Теңсіздік меншікті қоғамдандыру арқылы жойылатын әлеуметтік әділеттілік қоғамы құрылатын жүйе. Формациялық тәсілдің шегінде негізгі талап ретінде әлеуметтік - экономикалық факторлар, яғни, қоғамдық - экоиомикалық формация орын алады. Бұл тәсіл тұрғысынан мемлекет типі қоғамның экономикалық базисімен тығыз байланысты қоғамдық құрылымға сәйкес мемлекеттің өзара тығыз байланысты белгілерінің жиынтыгы ретінде анықталады. Экономикалық базистің типтеріне карай мемлекеттің төмендегідей типтерін бөліп қарастырады:
Құлиеленушілік;
Феодалдық;
Буржуазиялық;
социалистік мемлекеттер.
Бұл типологияның артықшылықтары болып екі мәселе табылады: мемлекеттерді әлеуметтік - экономикалық негізінде бөлу идеясы өте дұрыс. Себебі шынымен де бұл факторлар қоғамға зор әсерін тигізеді, ол мемлекеттің дамуының табиғи - тарихи сипатын, кезеңділігін көрсетеді. Ал формациялық теорияныц әлсіз жағы оның тарихтың әртүрлі сипаттарын ескермеуінен және рухани факторларды бағаламауынан көрінеді.
Мемлекеттерді типке бөлудегі өркениетті тәсіл. Өркениетті тәсіл шегінде негізгі талаптар ретінде рухани факторлар - мәдени, діни, ұлттық және т.б. факторлар орын алады.
Өркениет - бұл қоғамның діни, ұлттық, географиялык және тағы да басқа белгілерінің ортақтығымен ерекшеленетін тұйык және локальды сипаты. Өз дамуында өркениет бірнеше кезеңдерден өтеді:
I кезең - локальды өркениеттер. Олардың әрқайсысының өзара байланысты әлеуметтік институттары, оның ішінде мемлекет те болады (ежелгі египеттік, шумерлік, үнділік, эгейлік және т.б. өркениеттер).
II кезен, - белгілі бір мемлекет типтерімен байланысты ерекше өркениеттер (үнділік, қытайлық, батыс еуропалық, исламдық және т.б. өркениеттер).
III кезең - өз мемлекеттілігімен ерекшеленетін қазіргі кезгі өркениеттер, бұл өркениеттер енді-енді қалыптасып келе жатыр, бұларға әлеуметтік - саяси құрылымдардың дәстүрлі және казіргі кезгі түрлерінің қатар өмір сүруі тән.
Өркениеттер мен олардың мемлекеттіліктерін типке бөлудің басқа да негіздері бар: хронологиялық, генетикалық, діни және т.б.
Мемлекет механизмі нені білдіреді? Биліктік басқару функцияларын атқару кезінде өзара тығыз әрекеттесетін мемлекетіт органдардың, мекемелер мен
ұйымдардың күрделі жүйесі болып табылады.
Мемлекет нысаны - бұл қоғамның басқару, мемлекеттік құрылым және саяси режим нысандарынан құралған құрылымдық ұйымдастырылуы.
Басқару нысаны - бұл мемлекеттік биліктің жогары органдарының өкілеттіктерінің өзара қатынасы, олардың құрамы мен құрылу тәртібі. Басқару нысаны жоғары билікті жалғыз адамның немесе сайланбалы алқалық органның жүзеге асыруына байланысты ерекшеленеді. Осыған сәйкес, басқарудың негізгі түрлері болып монархия мен республика болып табылады.
Монархия - бұл жоғары мемлекеттік биліктің бір тұлғада ғана монархия болуымен сипатталатын басқару нысаны. Монархия билікті мұрагерлік бойынша өмір бойы иеленеді. Егер монархия мемлекеттік биліктің жалғыз органы болып табылса, бұл монархия шектелмеген деп аталады. Ал жоғарғы билік монархия пен басқа бір органның арасында бөлінсе, бұл монархия шектелген деп аталады. Шектелген монархиялар өз кезегінде өкілдік (дуалистік) және парламентарлық болып екіге бөлінеді.
Өкілдік монархияда монархия атқарушылық билікті жүзеге асыра алады. Ол үкіметті құру, министрлерді тағайындау, вето және парламентті тарату құқықтарын иеленеді. Ал парламентарлық монархияда монархтың құқықтық жағдайы әлдеқайда шектелген болады, монарх тағайындаған министрлер парламенттің сенімсіздік вотумына тәуелді болады және монарх заңда көзделген жекелеген жағдайларда ғана парламентті тарата алады.
Республика - жоғары мемлекеттік билік белгілі бір мерзімге сайланатын сайланбалы органға тиесілі басқару нысаны. Халықтың қай бөлігінің мемлекеттік биліктің жоғары органдарын сайлауға қатыса алатынына байланысты республика аристократиялық және демократиялық болып екіге бөлінеді.
Демократиялық мемлекеттер өз кезегінде төмендегідей түрлерге бөлінеді:
1) парламенттік, бұл мемлекетте саяси өмірдегі шешуші рөл парламент сайлаған үкіметке тиесілі болады;
2) президентік, бұл мемлекетте сайланған ел басшысы үкіметтің де басшысы болып табылады. Сол себепті ол үкімет мүшелерін тағайындайды және оларды қызметінен босатады;
3) аралас, бұл мемлекетте үкіметті президент пен парламент бірлесе отырып құрайды.
Мемлекеттік кұрылым нысаны - бұл мемлекеттік аумақтық құрылымы. Оның құрамдас бөліктерінің және осы бөліктердің әрбірінің мемлекетпен қарым-қатынасының сипаты. Барлық мемлекеттер өздерінің мемлекеттік құрылымы бойынша жай және күрделі болып екіге бөлінеді.
Жай немесе біртұтас мемлекет - бұл өз ішінде бөлінбейтін тұтас мемлекет. Оның өз ішінде дербес мемлекеттік құрылымдар болмайды. Бұл мемлекетте жоғары органдардың біртұтас жүйесі, заңнаманың ортақ жүйесі, ортақ сот жүйесі, ортақ азаматтығы мен салықтардың бір амалды жүйесі болады.
Күрделі мемлекет - бұл белгілі бір дәрежедегі дербестікке ие жекелеген мемлекеттік құрылымдардан құралған мемлекет. Күрделі мемлекеттерге империялар, федерациялар, конфедерациялар, достастықтар мен одақтастықтар жатады. Империялар күштеу арқылы құрылатын күрделі мемлекеттер бұларда құрамдас бөліктердің жоғары билікке бағыныстылық деңгейі әртүрлі болған. Империялардың басты ерекшелігі - олардың құрамдас бөліктерінің ешқашан ортақ мемлекеттік - қүқықтық мәртебесі болмаған. Конфедерация империяға қарағанда ерікті негізде кұрылады. Бұл нақты бір тарихи кезең шегінде белгілі бір мақсаттарға жету үшін кұрылған мемлекеттердің уақытша одағы. Конфедерацияны құраған егеменді мемлекеттер халықаралық - құқықтық қатынастар субъектісі болып қала береді. Оларда өз азаматтығы, билік, басқару және сот әділдігі органдарының жүйесі болады.
Федерация - бұл күрделі, одақтас мемлекет. Оның бөліктері мемлекеттік құрылымдар болып табылады және белгілі бір дәрежеде мемлекеттік егемендікке ие болады. Федерацияда жоғарғы федералдық органдар мен федералдық заңнамамен қатар федерация субъектілерінің жоғарғы органдары мен заңнамасы да болады. Федерацияда салықтың екіканалды жүйесі пайдаланылады. Оның белгілерінің бірі болып кос азаматтық табылады. Федерациялар аумақтык немесе ұлттық - мемлекеттік қағида бойынша құрылуы мүмкін.
Достастық - бұл ортақ белгілермен біртектілікгің белгілі бір деңгейімен сипатталатын мемлекеттердің ұйымдастырушылық бірлестігі. Оларды біріктіретін белгілер экономикаға, кұкыққа, тілге, мәдениетке, дінге қатысты болуы мүмкін. Достастықтың мүшелері - бұл толығымен тәуелсіз, егеменді мемлекеттер, халықаралық қатынастардың субъектілері.
Одақтастық - бұл қоғамды мемлекеттік ұйымдастырудағы ауыспалы нысан. Одақтастықтың негізінде көп жағдайда мемлекетаралық шарт болады. Ол одақтастыққа кіретін мемлекеттердің интеграциялық байланыстарын күшейте түседі және оларды конфедеративтік бірлестікке қарай итермелейді.
Саяси режим - бұл мемлекеттік билікті жүзеге асыруға жәрдемдесетін тәсілдер мен әдістер. Мемлекеттік биліктегі тәсілдер мен әдістердің жиынтығына қарай екі түрлі режимді бөліп атауға болады: демократиялық және антидемократиялық режимдер.
Демократиялық режимнің белгілері:
1) халық мемлекеттік билікті жүзеге асыруға тікелей (азаматтардың референдумга қатысуы) және өкілдік (халықтың билікті өзі сайлаған өкілдік органдар арқылы жүзеге асыруы) демократия арқылы қатысады;
2) шешімді көпшілік азшылықтың мүдделерін ескере отырып қабылдайды;
3) мемлекеттік биліктің орталық және жергілікті органдарының сайланбалылығы және ауыспалылығы, олардың сайлаушыларға есеп беруі, жариялылық;
4) сендіру, келісу, келісімге келу әдістері жиі қолданылады;
5) қоғамдық өмірдің барлық салаларындағы заңның үстемдігі;
6) адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтары жарияланады және шын мәнінде қамтамасыз етіледі;
7) саяси плюрализм, соның ішінде көппартиялылық;
8) биліктің тармақтарға бөлінуі және т.б.
Антидемократиялық режимнің бірнеше түрі болады: тирания, деспотизм, фашизм, тоталитарлық және авторитарлық режимдер.
Антидемократиялық режимге мына белгілер тән:
1) бір саяси партияның үстемдігі;
2) бір ресми идеологияның болуы;
3) бір меншік түрінің болуы,
4) саяси құқықтар мен бостандықтарды жоққа шығару;
5) қоғамның сословиелік, касталық және т.б. белгілер бойынша бөлінуі;
6) халықтың төмен экономикалық деңгейі,
7) мәжбүрлеу мен жазалау шараларының үстемдігі;
8) сыртқы саясаттағы агрессиялық сипаттағы әрекеттер және т.б.

Мемлекет типіне көзқарастар

Мемлекет типологиясы-заңтанушы ғалымдарды зерттеудің маңызды бағыты. Өйткені ғылыми типология заң ғылымын дамытудың маңызды бағыты болып табылады. Ал мемлекет типі құқық саласындағы маңызды ұғымдардың бірі болып табылады. "Мемлекет типі" ұғымы мемлекет пен құқық теориясында автономды орын алады, өйткені ол мемлекеттің өзгеріп жатқан мәнін, оның пайда болуы мен эволюциясының ерекшеліктерін толық көрсетуге, жалпы қоғамның табиғи - тарихи прогресін, болмыста да, мемлекеттік ұйымдасқан қоғамның дамуында да көруге мүмкіндік береді. Бұл курстық жұмыста Мемлекет типологиясының негізгі тәсілдеріне талдау жасалады. М.Н.Марченконың пікірінше, типология мемлекеттер мен олардың құқықтық жүйелерінің типтері бойынша жіктеу ретінде қарастырылады. Ал ол бұл қызметті мемлекет дамуының табиғи-тарихи процесінің логикасын, мемлекеттің кейбір түрлерінің тарихи сөзсіз өзгеруін көрсететін мемлекеттік құқықтық материяны білудің объективті қажетті, табиғи процесі ретінде сипаттайды. Басқалардан ең маңыздыларының бірі болып табылады. Мемлекет типологиясы ежелгі дәуірден бастап ғалымдардың қызығушылығын тудырған. Мемлекет олардың әлеуметтік-саяси сипаттамалары тұрғысынан ұтымды теориялық типтеуді талдауға тырысқан алғашқы авторлардың бірі Аристотель болған . Ол мемлекеттердің типтерін жіктеу критерийі ретінде мемлекеттегі билеушілердің санын, олардың мүліктік жағдайын, сондай-ақ мемлекет жүзеге асыратын мақсатты қарастырды. Аристотель барлық мемлекеттерді екі негізгі топқа жатады деп санады: дұрыс және бұрыс. Дұрыс мемлекеттер - бұл негізгі мақсат-ортақ игілік. Ал дұрыс емес мемлекеттер - жеке мақсаттарға қол жеткізетіндер. Мемлекеттегі билеушілердің саны бойынша көпшіліктің билігі ерекшеленді. Аристотель саяси құбылыс ретінде мемлекетті ғана емес, құқықты да қарастырады, өйткені оның пікірінше, саяси емес құқықтардың болуы мүмкін емес. Саяси құқық, оның пікірінше, табиғи және позитивті құқық сияқты әртүрлі элементтерді қамтиды. Табиғи құқық оны мемлекет мойындағанына қарамастан маңызды. Шартты құқық - бұл заңдармен (жазбаша және жазылмаған) және жалпы келісімдермен белгіленетін құқық.
Басқа да автордың пікірінше мемлекет түрлерінің өзгеруі - бұл мемлекетке емес, табиғатқа байланысты табиғи процесс деп ойлаған. Мемлекеттің дамуы оның пікірінше - пайда болу, қалыптасу, құлдырау және жойылуды қамтиды. Мемлекет ұғымын әртүрлі аспектілері мен анықтамалары бар тәуелсіз құбылыстар ретінде ажыратқан Г.Джеллинектің еңбектері мемлекет типологиясы идеясын дамытуда үлкен маңызға ие болған. Оның пікірінше біріншісі нақты өмірде жоқ елестететін мемлекет болатын мемлекеттердің идеалды және эмпирикалық түрлерін ажыратуға болады. Ол тек нақты мемлекеттің өлшемі бола отырып өмір сүруі керек. Бұл критерийге сәйкес келетін нәрсе "пайда болуға және өмір сүруге құқылы, оған сәйкес келмейтін нәрсе қабылданбауы және жойылуы керек". Г. Джеллинека құлдық мемлекетті Ежелгі Шығыс (деспоттық-монархиялық), грек (республикалық) және Рим (Ежелгі Шығыс пен грек арасындағы қарама-қайшылық) түрлеріне бөлген болатын. Ғалымдар сонымен қатар ортағасырлық және қазіргі заманғы мемлекет түрлерімен ерекшеленеді. М.Н.Марченконың пікірінше мемлекеттің идеалды түрін бөлудің "теориялық тұрғыдан ғылыми танымға" түбегейлі маңызды теориялық мәні жоқ... мемлекет идеалды типтері өте аз береді. Өйткені ғылыми зерттеулердің объектісі - бұл әрқашан қызмет ететін нәрсе. Ол міндетті емес, атап айтқанда "қазірдің өзінде берілген әлем, әлі де жоқтан жаратылуы керек". Эмпирикалық тип нақты мемлекеттерді бір-бірімен салыстыру нәтижесінде пайда болады. Менің ойымша, Г.Джеллинек тұжырымдамасында мемлекеттік биліктің ерекшеліктері ғана емес, сонымен бірге оның адамдармен қарым-қатынасының сипаты да басым негіз болып табылады. Мемлекеттің белгілі бір түріне белгілі бір басқару формасы тән, онда өзара әрекеттесу тәсілдері немесе олардың болмауы ашылады. Г. Джеллинек әзірлеген тұжырымдамада мемлекеттік биліктің жеке тұлғаның нақты құқықтық мәртебесін танудың тарихи дамуы қарастырылады.
Таза күйінде мемлекет типтері жоқ екенін түсініп, Джеллинек мемлекеттік-құқықтық құбылыстарды типологиялау процесінде қайшылықтарды жоя алатын "орта типті" ұғымын енгізген болатын. Сонымен қатар, ол мемлекеттік-құқықтық құбылыстардың даму түрлері мен тіршілік ету түрлерін (мемлекет пен құқықтың динамикалық және статикалық типтері) бөліп көрсетеді. Мемлекеттік билік қызметінің сипаты көрінетін мемлекет пен қоғамның арақатынасы негізінде О.Э.Лейст типологиясын ұсынады. Ежелгі және орта ғасырларда тектік мемлекет халықтың теңсіздігін заңмен бекітті және осылайша қолдады. Жоғары әлеуметтік топтардың өкілдері, төменгі топтардан айырмашылығы, құқықтық мәртебеге ие болды. Құқық субъектілері ретінде әрекет етті. Ортағасырлық және қазіргі заманның басында (XVI-XVIII ғасырлар) конституциялық негізі, азаматтық қоғамы, сондай-ақ бүкіл қоғамның мүдделерін білдіретін мемлекеттік органы бар құқықтық мемлекет пайда болады. Бұл дәуірде тең құқылы адамдардың сөзсіз қоғамының теориялық моделі тұжырымдалады. ХХ ғасырдың ортасынан бастап бүкіл қоғам мен адамның мүдделерін шынымен қорғайтын қазіргі заманғы құқықтық, демократиялық мемлекет түпкілікті қалыптасуда. Аталған кезеңдердің даму процесінде мемлекеттердің өтуі әртүрлі уақытта болғанын, ал кейбіреулерінде регрессивті бағыт байқалғанын атап өттін болатынмын.
В.Я. Любашиц пен Н.В. Разуваев ұсынған мемлекеттің анықтамасы ерекше. Зерттеушілер - сотшылдықты "заңды түрде ресімделген жеке - туциондық ұйымдастырылған іс - әрекет жоғары билік өкілеттіктерін жүзеге асыру, бағытталған жоғары қоғам мүшелерінің мұндай қажеттіліктерін қанағаттандыру, олар толық қанағаттанбау жеке бастаманың тәртібі". Авторлардың пікірінше, олар ұсынған анықтама мемлекетті эволюция барысында кез-келген модификациямен анықтауға мүмкіндік береді (ежелгі шығыстанеспотия, ежелгі полис, сеньори, орта ғасырлардағы монарх және т.б.).
О.Э.Лейст өзінің типологиясы шеңберінде азаматтарды мемлекеттік биліктің тең құқылы субъектілер ретінде тануының Тарихи процесін, сондай-ақ олардың құқықтары мен бостандықтарын мемлекет қорғайтын негізгі құндылық ретінде анықтауды ашқан болатын. Л.Гумплович қазіргі заманғы мемлекеттерді аумақтың көлеміне және халық санына қарай жіктеуді жүзеге асырды. Оларды аумағы 1 млн шаршы км - ден асатын және халқы 50 млн - нан асатын әлемдік мемлекеттерге бөлді. Үлкендері - 200 мыңнан 1 млн шаршы км-ге дейін және халқы 30-дан 50 млн-ға, шағын-аумағы 200 мыңнан аз шаршы км және халқы 30 миллион адамға дейін жеткен. Р.Макайвер барлық мемлекеттерді екі түрге бөлді: әулеттік (антидемократиялық) және демократиялық. Олардың арасындағы айырмашылықтар мемлекеттік биліктің қоғамның ерік-жігерін көрсету дәрежесінде жатыр. Неміс саясаттанушысы Р.Дарендорф барлық мемлекеттерді антидемократиялық және демократиялық деп бөле отырып, біртіндеп демократияландыру нәтижесінде таптық күрес қоғамы теңсіздік алынып тасталмаса да, барлығына ортақ негіз құрылған және өркениетті әлеуметтік болмысты мүмкін ететін азаматтар қоғамына айналады деп тұжырымдаған екен. Мемлекеттердің дінге қатынасы бойынша жіктелуі де назар аударуға тұрарлық. Бұл критерий зайырлы, діни, теократиялық және атеистік мемлекеттерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді. Зайырлы мемлекет-бұл шіркеу мемлекеттен бөлінген және қоғамдық қатынастарды реттеу діни емес, азаматтық нормалармен жүзеге асырылатын мемлекет. Діни мемлекет -бұл шіркеу мемлекеттік мәртебеге ие, үлкен артықшылықтарға ие болып қана қоймай, сонымен бірге ықпалды саяси күшке ие мемлекет. Теократиялық мемлекет - бұл мемлекеттік билік шіркеу иерархиясына жататын мемлекеттер. Атеистік мемлекет-бұл мемлекет идеологиясы атеистік болып табылатын және діни қызметкерлер мен сенушілерді жүйелі түрде қудалайтын мемлекет. Кейбір ғалымдар мемлекеттің жіктелуінің негізі ретінде құқықтың даму деңгейін пайдаланады. С.С.Алексеев дамымаған және дамыған мемлекеттерді анықтайды. Бірінші типте құқық мемлекеттік биліктің қосымшасы болып табылады және оған толығымен байланысты. Құқықтық нормаларда белгіленетін ережелер жоғары мемлекеттік органдар жүргізетін саясатқа бағдарланған.
Дамыған мемлекетте құқық кез-келген озбырлыққа төтеп бере алатын тәуелсіз, тәуелсіз құбылыс ретінде әрекет етеді. Құқықтық нормалар мемлекеттік органдардың еркіне қарамастан қоғамда қалыптасқан қоғамдық қатынастарды бекітеді. Автор келесі типтерді белгілейді, яғни заң жүйесі дамымаған мемлекет оны жетілдіруге ұмтылады. Құқықтың тарихи түрі және мемлекет түрін алдын-ала анықтайды - деп атап өтті Г.В.Назаренко. Ол құқықтың және сәйкесінше мемлекеттің үш тарихи түрін ажыратады. Тектік құқық (құлдық және феодалдық құқық, азиялық өндіріс режиміндегі мемлекеттердің құқығы) тектік типтегі мемлекетте бар. Мемлекеттің екінші түрі - қазіргі заманғы өкілді мемлекет - барлық азаматтар ресми түрде еркін және тең құқылы деп танылатын құқықтың пайда болуымен пайда болады. Азаматтардың табиғи құқықтарының шекараларын бұзу көбінесе қоғамда тәртіпсіздіктер, революциялар және т.б. түріндегі зорлық - зомбылық реакциясын тудырды. Бұл ерекшелік қазіргі өкілді мемлекетті өркениетті мемлекеттен ажыратады (үшінші түрі). Мұнда теңдікті ресми түрде бекіту ғана емес, оны қамтамасыз етудің нақты тетіктері де бар. Осылайша бұл типология құқықтың мазмұндық жағына, оның ерекшеліктеріне негізделген, мұнда қоғамның үстем топтарының барлық топтардың теңдігін тану процесі ашылады. Соловьев ежелгі ұлы өркениеттердің пайда болуы мен құлдырауын ескере отырып, органикалық даму теориясына негізделген мемлекеттердің өзіндік, ерекше типологиясын жасады. Жалпы алғанда мемлекеттердің органикалық және бейорганикалық болып бөлінуі олардың пайда болу тәсілі мен тарихи контекстінің бастапқы анықтамасын ұсынды. Бұл бөлінуге ықпал ететін факторларға мыналар кірді:
шекаралардың аумақтық кеңею жолы;
географиялық орналасуы;
"тайпаның" қасиеті.
Яғни мемлекет халқы және белгілі бір мемлекетті органикалық немесе бейорганикалық формацияға жатқызуға мүмкіндік беретін бірқатар басқа белгілер. Мемлекеттің қызықты типологиясын В.П.Сальников, С.В.Степашин және А.Г.Хабибулин ұсынады. Мемлекет пен оның түрлерін терең түсіну үшін бұл ғалымдар мемлекет пен құқық теориясының тұжырымдамалық аппаратына "саяси субъективтілік" категориясын енгізеді. Бұл мемлекеттің қоғамда болып жатқан процестерге нақты, белсенді және тиімді әсер ету қабілетін білдіреді. Ол үшін объективті және субъективті факторлардың болуы қажет. Алғашқылардың қатарына мыналар жатады:
құқықтық-мемлекет қызметінің заңдастырушы негізі болып табылатын құқықтық жүйенің болуы;
әлеуметтік - жалпы не белгілі бір таптағы, топтағы халық тұлғасындағы әлеуметтік тірек, сондай-ақ мемлекеттің жеке адамдардың немесе топтардың әлеуметтік мәртебесін, олардың қоғамның әлеуметтік құрылымындағы орнын көтеру немесе төмендету мүмкіндігі;
экономикалық - материалдық құндылықтар (мемлекеттік қазына, экономиканың мемлекеттік секторы, құнарлы жерлер, пайдалы қазбалар және т. б.);
күштік - аппарат арнайы институттар мен органдар атынан мәжбүрлеу, бұл үшін кәсіби дайындалған адамдар, қару-жарақ және т. б.;
идеологиялық - мемлекетке саяси жүйеде өз орнын негіздеуге және қоғамның тиісті дәрежеде шоғырлануына қол жеткізуге мүмкіндік беретін идеологтардың болуы;
Ақпараттық - көлемі мен сапасы қоғамдық процестерге құзыретті басшылықты жүзеге асыруға мүмкіндік беретін ақпарат. Мемлекеттер типологиясына қызықты көзқарас құрылымдық (синхронды) және генетикалық (диахрондық) жіктеуді бөлу болып табылады. Типология да ерекшеленеді, оның аясында ғылымда даму түрлері мен тіршілік түрлері (динамикалық және статистикалық; құрылымдық және тарихи). Мақалада мемлекеттің дәстүрлі және дәстүрлі емес типологияларын сипаттауға тырысады. Мемлекет типі ұғымы мемлекет пен құқық теориясының өте маңызды мәселесі болып табылады. Мемлекет типтерін жіктеу әртүрлі ғылыми тәсілдерге негізделуі мүмкін, олардың шеңберінде мемлекет типтерін жіктеудің маңызды аспектілері ажыратылады.
Мемлекеттердің типологиясына дәстүрлі емес көзқарастардың көптігіне қарамастан, өмірдің әртүрлі аспектілерін қамтитын және кең таралған
мемлекеттер мен қоғамдар болып табылады өркениеттік тәсіл және формациялық тәсіл.
Өркениеттік тәсілді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.