Құқықтық қатынастар құрылымы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТІРЛІГІ

Қ. ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ

«ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ» ФАКУЛЬТЕТІ
«ҚҰҚЫҚТАНУ» КАФЕДРАСЫ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырып : «Құқықтық қатынастар құрамы және олардың сипаттамасы»

Орындаған: Бақбергенұлы Аиби

Топ: 106 - спо « Құқықтану »

Қабылдаған:Нурлин А. Қ

Ақтөбе қаласы, 2023 ж

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3-4

I . Құқықтық қатынастар. . . 5 Құқықтық қатынастар түсінігі . . . 5-7Құқықтық қатынастар құрылымы . . . 8-10II . Құқық типтеріне қазіргі кезеңдегі көзқарастар. . . 21

2. 1 Құқық типінің түсінігі . . . 21-25

2. 2 Құқықтың тарихи типтері . . . 26-27

2. 3 Құқық типіне көзқарастар . . . , . . . 28-30

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 31-33

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 34

Кіріспе

Құқықтық қатынастар - адамдардың өзара әлеуметтік байланысы, қарым-қатынасы. Адамдар өмір сүру үшін, ұрпақты жалғастыру үшін т. б. басқа себептермен бір-бірімен қарым-қатынаста болады. Бұл объективтік процесс. Қоғамның диалектикалық даму процесіне сәйкес қарым-қатынастар да ескіріп, жаңарып жатады. Бұл процесс әртүрлі жолмен дамиды, адамдардың бостандығының, іс-әрекетінің шеңбері кеңиді. Ғылым мен техниканың дамуы қоғамдағы қарым-қатынастардың түрін шексіз көбейтіп, қарқынды деңгейде дамытты. Бірақ бұл қарқынды даму процесі адамды қоршаған ортаның экологиясын нашарлатты, табиғи ресурстарды, байлықтарды азайтты. Сондықтан адамдардың және қоғамның мүдде-мақсаттары тұрғысынан бостандықты дамыта отырып, кейбір қарым-қатынастарға шектеу қойылды

Құқықтық қатынас - белгілі бір өндіріс тәсілі негізінде өндірісте және адамдар арасында қалыптасқан күрделі де сан қилы қатынастар.

Мемлекет және құқық теориясында құқықтық қатынастардың алатын орны ерекше және ең маңызды тақырыптардың бірі болып саналады. Құқықтық қатынастар қоғамдық қатынастардың бір ғана бөлігі. Қоғамдық қатынастардың құрамына саяси, топтық, экономикалық, діни, әдет - ғұрыптық, этикалық, құлықтылық, некелік сияқты көптеген қатынастар енеді. Немістің ірі ойшылы Георг Вилгельм Фридрих Гегель қоғамдық қатынастар хақында былай деп жазды: «Бар нәрселердің бәрі қатынастардан тұрады және бұл қатынастар барлығының бар болуының, күнелтуінің ақиқаты». Қатынастар материя формаларының дамуынан пайда болады, сол, дамудын, қозғалыстар туындайды.

Құқықтық қатынастардың пайда болуының алғышарттары. Алғышарттар - бұл құқықтық қатынастарды туындататын жағдайлар, факторлар. Құқықтық қатынастардың пайда болу алғышартының екі түрін бөліп қарастырады:

1, Материалдық (жалпы) алғышарттар; бұларға адамдардың құқықтық қатынастарға түсуіне әсер ететін өмірлік қажеттері мен мүдделері жатады. Кең мағынада - бұл белгілі бір қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудің объективті қажеттігін көрсететін әлеуметтік - экономикалық, мәдени және т. б жағдайлардың жүйесі.

2, Заңды (арнайы) алғышарттар; бұларға құқық нормасы, құқық субъектілік және шынайы өмір жағдайы ретіндегі заңдыфакт жатады. Аталған алғышартсыз құқықтық қатынастың туындауы мүмкін емес.

Философия тарихы матералистік тұрғыдан қоғамдық қатынастарды материалдық және идеологиялық деп екіге жіктеді. Материалдық қоғамдық қатынас объективті, адамдардың санасы мен еркіне байланысты емес. Материалдық қоғамдық қатынас ішіндегі ең бастысы әрі айқындаушысы адамдардың өндірістік қатынастары болып табылады. Өндірістік қатынастар қоғамдық өндіріс процесіндегі адамдар арасындағы материалдық экономикалық қатынастардың жиынтығы. Өндірістік қатынас - қоғамдық

өндірістің қажетті жағы. Жеке адам материалдық игіліктерді өндіре алмайды. Өндіру үшін адамдар белгілі байланыстар мен қатынастар жасайды, сөйтіп осы қоғамдық байланыстар мен қатынастар арқылы ғана олардың табиғатқа қатынасы болады, өндіріс орын алады.

I . Құқықтық қатынастар

1. 1 Құқықтық қатынастар түсінігі және түрлері

Құқыктық қатынастардың түсінігі және түрлері. «Құқыктық қатынас» категориясы құқыктың жалпы теориясында негізгі, орталык категориялардың бірі болып табылады және адамдардың жүрістұрысына қүқықтың қандай жолмен әсер ететінін түсінуге мүмкіндік береді. Құқықтық қатынас - бүл қатысушылары субъективтік құқықтар мен занды міндеттерді иеленетін, құқық нормаларымен реттелген коғамдық қатынас.

Құқықтық қатынастардың белгілері:

а) бұл әлеуметтік субъектілер арасындағы екіжақты нақты байланысты білдіретін қоғамдық қатынас;

ә) ол құқық нормаларының негізінде қалыптасады, яғни, құқық

нормаларының жалпы талаптары субъектілер мен нақты жағдайларға қатысты жеке дараланады;

б) бұл тұлғалар арасында субъективтік кұқықтар мен занды

міндеттер арқылы қалыптасатын байланыс;

в) бұл ерікті катынас, себебі, оның пайда болуы үшін оның қатысушыларының еркі қажет;

г) бұл мемлекетпен қорғалатын және қамтамасыз етілетін катынастар.

Құқықтық қатынастардың түрлері. Құқықтык қатынастарды

түрлерге бөлу, қүқық нормаларын түрлерге бөлудегі сияқты, әр

түрлі негіздер бойыншажүзеге асырылуы мүмкін:

1) салалық белгісі бойынша кұқықтық қатынастар конституциялық-құқықтық, әкімшілік-құқықтық, азаматтық-құкықтық және т. б. болып бөлінеді;

2) сипаты бойынша - материаздық (қаржылық, еңбек жэне т. б)

және іс жүргізушілік (қылмыстық іс жүргізушілік, азаматтық іс

жүргізушілік және т. б. ) құқықтық қатынастар;

3) құқықтың функциялары бойынша - реттеуші және корғаушы

құқыктық қатынастар; реттеущі құқықтық қатынастар құқық нормасы немесе шарт негізінде пайда болады, қорғаушы құкықтық

қатынастар мемлекеттік мәжбүрлеумен және заңды жауапкершілікті жүзеге асырумен байланысты болады;

4) қатысушыларының құрамына қарай-жай және күрделі

құқықтық қатынастар; жай құқыктық қатынастар екі субъектінің

арасында туындайды (сату-сатып алу құқықтық қатынастары), ал

күрделі құқықтық қатынастар бірнеше субъектілердің арасында

туындайды (қылмыстық жазаны өтеу кұқықтық қатынастары) ;

5) субъектілерінің анықталу дәрежесіне қарай - абсолюттік және қатысты құқықтық қатынастар; абсолюттік құқықтық қатынастарда тек бір жақ қана - субъективтік құқықты иеленуші -

анықталады, ал қатысты құқықтық қатынастарда екі жақ та жеке

дара анықталған болып келеді және бір-біріне қатысты кұқықтар

мен міндеттерді иеленуші болып табылады;

6) жалпы және нақты құқықтық қатынастар; жалпы құқықтық

қатынастар заңнан тікелей туындайды, нақты құқыктық қатынастар заңды фактілердің - әрекеттердің, нақты жүріс-турыс актілерінің - нәтижесінде пайда болады.

Құқықтық қатынастардың пайда болуының алғышарттары. Алғышартар - бүл құқықтық қатынастарды туындататын жағдайлар, факторлар. Құқықтық катынастардың пайда болу алғышарттарының екі түрін бөліп қарастырады: 1. Материапдық (жалпы) алғышарттар; бұларға адамдардың құқықтық қатынастарға түсінуіне әсер ететін өмірлік қажеттіктері мен мүдделері жатады. Кең мағынада - бұл белгілі бір қоғамдық қатынастарды құқықтык реттеудің объективтік қажеттігін көрсететін әлеуметтік-экономикалық, мәдени және т. б. жағдайлардың жүйесі. 2. Заңды (арнайы) алғышарттар; бұларға құқық нормасы, құқықсубъектілік және шынайы өмір жағдайы ретіндегі занды факт жатады. Аталган алғышарттарсыз құқықтық қатынастың туындауы мүмкін емес. 3. Құқық нормалары мен қүқықтық қатынастардың өзара байланысы. Құқық нормасы - бұл жалпыға міндетті жүріс-тұрыс ережесі, ал құқықтық қатынас - құқық нормасының негізінде пайда болатын қоғамдык қатынас. Олардың арасындағы өзара байланыс мыналардан көрінеді: а) құқық нормасы мен құқықтық қатынас құқықтық реттеу механизмінің элементтері болып табылады; э) құқық нормасы - бүл құқықтық қатынастың пайда болуының негізі; б) құқық нормасы құкықтық қатынастар субъектілерінің шеңберін анықтайды; в) құқық нормасы өз гигютезасында белгілі бір құқықтық қатынастың пайда болу жагдайларын көздейді; г) құқық нормасы өз диспозициясында құқықтық қатынастар қатысушыларының субъективтік құқықтары мен заңды міндеттерін анықтайды; д) құқық нормасы өз санкциясында диспозицияны орындаудың мүмкін салдарын көрсетеді (жазадау немесе марапаттау) ; е) құқықтық норма мсн құқықтық қатынас себеп нен сад ретінде байланысқа түседі, яғни, қүқықтық қатынас - бүл қүқық нормасының жүзеге асу нысаны.

Құқықтық қатынастардың түсінігі мен ерекшеліктері. Құқықтық қатынас негізгі құқықтық категориялардың бірі болып табылады, оның көптеген аспектілері осы уақытқа дейін құқықтық ғылымдағы пікірталас санатына жатқызылуы керек. Осындай аспектілер құқықтық қатынастар мен құқық нормаларының арақатынасы, құқықтық қатынастардың белгілері, мәні, сондай-ақ олардың егжей-тегжейлі ерекшеліктері болып саналады. Құқықтық қатынастарды тар және кең мағынада зерттеуге болады, яғни құқық нормаларына қатысты олардың екі түрін ажыратуға болады. Құқықтық қатынастар, сөздің кең мағынасында, қатысушылар өзара және корреспонденттік құқықтар мен міндеттер кешеніне ие және оларды мемлекет тыйым салмаған белгілі бір тәртіппен жеке мүдделер мен қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында жүзеге асыратын заңға объективті түрде қалыптасатын қоғамдық әсердің ерекше формасын жатқызу керек. Құқықтық қатынас деп сөздің тар мағынасында құқықтық нормамен реттелетін, қатысушылары өзара және корреспонденттік құқықтар мен міндеттер кешені бар және оларды мемлекет кепілдік беретін және қорғайтын арнайы тәртіппен өз мүдделері мен қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында жүзеге асыратын әлеуметтік қатынастың түрін түсіну керек. оның органдары. Басқаша айтқанда, осы түрдің құқықтық қатынастары іс-әрекеттегі құқықтық норманы түсінуі керек. Құқықтары бар адамдар уәкілетті, ал міндеттері барлар міндетті деп аталады. Заңға дейін қалыптасқан құқықтық қатынастар құқық нормаларының қайнар көзі ретінде әрекет етеді, яғни олар сәйкесінше қоғамдық және мемлекеттік ерік-жігерді қалыптастырады. Құқық нормалары негізінде қалыптасқан құқықтық қатынастар өз негізінде заңды фактіге ие. Олар жалпы сипаттағы құқық нормаларында қамтылған мемлекеттің еркін жүзеге асырады, мемлекет қорғайды және кепілдік береді.

1. 2 Құқықтық қатынастар құрлымы

Құқықтық қатынастардын құрылымы. Құқықтық қатынас элементтер құрамы бойынша күрделі құрылымға ие: кұқықтық қатынастың субъектісі; құқықтық қатынастың объектісі; субъективтік құкық және заңды міндет (заңды мазмұн) Құкыктық қатынастардың субъектілері - бұл құқықтық қатынастардың сәйкес субъективтік құқықтар мен міндеттерді иеленген қатысушылары. Құқықтық қатынас субъектісі - бұл өзінің құқық әрекетқабілеттігін пайдаланушы құқық субъектісі. Құқықтық қатынастар субъекгілерінің келесі түрлері болады:

Жеке субъектілер (жеке тұлгалар) ; бұларға азаматтар, азаматтыгы жоқ тұлгалар, қосазаматтыгы бар тұлғалар, шетелдік тұлғалар жатады. Азаматтығы жоқ тұлғалар мен шетелдік азаматтар Қазақстанның аумағында Қазақстан азаматтары сияқты құқықтарды иеленіп, кұқықтық қатынастарға түсе алады, алайда, оларға қатысты заңнамамен орнықтырылған шектеулер бар, мысалы, олар Қазақстан Республикасының өкілдік органдарына сайлана жэне сайлауға қатыса алмайды, Қарулы Күштер катарында қызметін өтемейді, мемлекеттік аппаратта белгілі бір лауазымды иелене алмайды және т. б.
Ұжымдық субъектілер; бұларға мыналар жатады: мемлекет (ол басқа мемлекеттермен халықаралық-құқықтық қатынастарга түскен жағдайда) ; мемлекеттік үйымдар; мемлекеттік емес ұйымдар (жеке фирмалар, коммерциялық банкілер, қоғамдық бірлестіктер және т. б. ) .

Құқықтық қатынастардың құрылымы

Құқықтық қатынастардың өзі өте күрделі, олардың төрт элементті құрылымы бар, оған мыналар кіреді:

құқықтық қатынастарға қатысушылар (субъектілер) ;

құқықтық қатынастар туындайтын игіліктер (объектілер) ;

құқықтық қатынастардың пайда болу негіздері (заңды фактілер) ;

құқықтық қатынастардың мазмұны (қатысушылардың құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы) .

Құқықтық қатынастардың субъектілері қарапайым адамдар (жеке тұлғалар), ұйымдар және мемлекет бола алады. Төменде құқықтық қатынастардың субъектілері туралы сөйлесетін боламыз.

Негізгі ұғымдар:

1. құқықтық қатынастар

2. құқықтық қатынастар субъектісі

3. заңды тұлға

4. құқықтық қабілеттілік

5. әрекет қабілеттілігі

6. заңды факт

Құқықтық қатынастардың пайда болу белгілері құқықтық нормамен себеп-салдарлық байланыс. Олар тек құқық нормалары негізінде пайда болады, өзгереді, сондай-ақ тоқтатылады. Нормасыз құқықтық қатынас жоқ, бұл біртұтас. Құқықтық қатынас әрқашан екіжақты байланыс болып табылады, өйткені оларды реттейтін құқық нормасының өзі міндетті болып табылады. Құқықтық қатынастардың қатысушыларына (субъектілеріне) субъективті деп аталатын қарсы құқықтар мен міндеттер берілуі керек. Яғни, құқықтық қатынастар шеңберінде бір Тараптың (уәкілетті Субъектінің) құқығы сәйкес келеді және екінші Тараптың (заңды тұлғаның) міндеті арқылы және керісінше жүзеге асырылуы мүмкін. 1-ескерту, әдетте, құқықтық қатынастарда әр қатысушы бір уақытта құқыққа ие және міндетке ие, яғни ол заңды өкілетті де, заңды тұлға да болып табылады. Ерік-жігер сипаты. Мемлекеттік ерікті білдіретін құқықтық норманың болуынан басқа, құқықтық қатынастарға қатысушылардың кем дегенде біреуінің еркі болуы керек.

Құқық субъектілерінің құқыққабілеттігі және әрекетқабілеттігі. Кұқықсубъектілік. Құқықтық қатынастардың субъектілері болу үшін тұлғалар құқыққабілеттік пен әрекетқабілеттікті иеленуі тиіс. Кұқыққабілеттік - бүл тұлғаның құқықтар мен міндеттерді иелену қабілеті. Әрекетқабілеттік - бұл тұлғаның өз әрекеттері арқылы осы құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру қабілеті. Әрекетқабілеттіктің келесі түрлері болады: толық - 18 жастан басталады; жартылай - 14 пен 18 жас аралығында болады. Әрекетқабілеттік шектелуі мүмкін. Конституцияда бекітілгендей, азаматтардың құқықтары мен міндеттері заңмен ғана және конституциялық құрылымды, адамгершілікті, басқа тұлғалардың құқықтары мен міндеттерін, денсаулығын қорғау, елдің қорғанысы мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсапарында қажет болған шамада ғана шектелуі мүмкін. Қүқыккабілеттік пен әрекетқабілеттік бір-бірінен ажыратылмайды және көп жағдайда бір мезетте пайда болады. Азаматтык құқыктан басқа көптеген салаларда осындай жағдай орын алган. 76 Азаматтық құқықтағы құқыққабілеттік пен әрекетқабілеттіктің ажыратылуын былай түсіндіруге болады:

а) мүліктік қатынастар олардың жасына, еркінің жағдайына карамастан барлық азаматтар үшін қажет;

ә) мүліктік құқықтық қатынастар саласында құқыққабілеттігі бар, алайда әрекетке қабілетсіз тұлғаның орнына оның заңды өкілі катыса алады. Құқықсубъектілік - бұл тұлғаны құқық субъектісі ретінде сипаттайтын құқыққабілеттік пен әрекетқабілеттік.

Құқықтық қатынастардың объектілері - бұл құқықтық қатынастар субъектілерінің құқықтары мен міндеттері бағытталған және осыған байланысты олар заңды байланысқа түсетін категория. Аталған категорияны түсінуде екі бағытты бөліп қарастырады: олардың біріншісіне сәйкес, кұқықтық қатынастың объектісі болып тек субъектілердің әрекеттері табылады; екінші көзқарасты көптеген ғалымдар жақтайды, оған сәйкес, объектілердің түрлері өте көп, олар:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.