Қыз балалардың ұлттық киімі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Қазакстан Республикасының жоғаргы Білім және ғылым министрлігі

Е. А. Бөкетов атындары Қараганды университеті

Бейнелеу өнері және дизайн кафедрасы

Костюм дизайнының элементтері мен үрдістері II пәнінен

КУРСТЫК ЖУМЫС

Такырыбы: «Балаларга арналган маусымдык коллекциясындагы улттык

Накьш

Дайындаған: Диз-33-21к тобынын студенті

Айтпакаева A. C

Қабыдаган: п. г. м., аға оқытушы

Буртибаева А. К

Қарағанды 2023

Мазмұны

Кіріспе 3

1. БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН МАУСЫМДЫҚ ҰЛТТЫҚ НАҚЫШ. 5

1. 1. Қазақ баласына ұлттық нақыштағы ойыншық. 5

1. 2. Қазақ балаларының ұлттық дәстүрлері. 9

1. 3. Қазақ халқының ұлттық ою-өрнектері ол нақышы 11

2. ЖАҢА ТУҒАН НӘРЕСТЕЛЕРДІҢ ҰЛТТЫҚ КИІМІ2. ЖАҢА ТУҒАН НӘРЕСТЕЛЕРДІҢ ҰЛТТЫҚ КИІМІ 14

2. 1. Қыз балалардың ұлттық киімі 14

2. 2. Ұл балалардың ұлттық киімі 19

3. Қазақ ою - өрнегінің даму тарихы . . . 21

Қорытынды 25

Пайдаланылған деректер тізімі 26

Кіріс. пе

Қазақ хал. қының қол өнері к. өне заман тари. хымен бірге дамы. п, бірге қайнасып ке. ле жатқан бай қазы. на. Қазақ халқы. ның қол өнерінің бір саласы - к. иім тігу. Е. рте зама. ннан күні бүг. інге дейін өзінің қаді. р-қасиетін жоймай, қол өнерінің озық үлгісі ретінде ға. на еме. с, әрі әсе. . м, әрі ыңғайл. ылы. ғымен де пай. даланудан қал. май келе жатқан қа. зақтың ұл. тт. ық киі. мдері әлі де аз емес. Еура. зия даласын қоныс еткен көшпелі ел қазақ. та. рдың басқа халықт. арға ұқс. амайтын киім ұлгілерін табиғи ерекшеліктер мен көш. пелі тірші. лікке сәйкес қа. лыптасты. Қазақы киім. нің барша. сымбаты мен о. ю-өрнегінде, әрбір әш. екейінде халқымыздың тарих. ының, ой-дүниесі. нің қа. йталанбас көрі. нісі бар.

О. л - біздің ұлтт. ық мәдени. етіміз.
Қ. азақ халқ. ының ұлт. тық киім. де. рінің қалыпт. асуы мен түр-сип. аты к. өшпелі тұ. рмыс, құбыл. малы ауа рай. . ымен қата. р, халық. тың наным-сені. м. дері, сұлулыққа құ. мар. лығы, түрлі матал. ар. дың қолдан. ысқа ен. уі және көрші ұ. л. ттармен мәдени-экон. омик. алық байлан. ысы әсірінен. жылда. р бой. ы өзге. ріп от. ырды. Қазақт. . ардың киімнің етек-ж. еңіне . оқа тігетіні, кимеше. ктің өңіріне, жақтау. ына кест. е жүрг. ізетіні, сәб. идің, қыз ба. ла. ның, сал-сері. лердің б. . ас киіміне үкі қа. д. айтыны - түркі-қы. пшақ заманы кезі. нде т. уған дәстүр. Б. ұл қа. дам жын-п. . ерілерден, п. әле-ж. . аладан, тіл-көзден са. қтайды де. п сенген.
Қазақ халқының ұлттық киі. мдеріп ерлер киімд. ері және әйелдер к. иімдері деп екіге бөл. сек; ерлер киі. мдеріне: а. йыр қалпақ, зерлен. ген тақия, ш. апан, шалбар, тым. ақ, ішік, саптама, ет. ік жатады.

Ал әйелд. ер киімдеріне: қос е. тік, койлек, сәукел. е, кимешек, кеб. іс-мәсі, та. қия, бөрі. к, көк. ірекше жатады.
X. V соңы - XV. I ғасырдың ба. сы аралығында қалыптасқ. ан қазақ ұлтты. лығы кезінде Қазақст. анның кең далас. ында өмір сүрген халы. қтардың мате. риальды және рухан. и мұрагері бо. лып табылады. Мұр. а ретінде алу. жіне ары қар. ай дамуы бары. сында халыққа тә. н белгілі бір көркем. өнер стиль қалыпт. астты.
Қазақы белб. еу, қапсы. рма, бойтұ. мар, нәзік белдік. терге өрнекте. летін әр түрлі құст. ардың, жыртқыштарды. ң, көбелект. ің, ағаштың., жер-судың, тау-. тастың кескінін беру еж. елгі сақ, үй. сін тайпа. ларынан қа. лған мұра.
Бой. жеткендер белі қымталған, ет. ек-жеңіне желбе. зек салынған қос ет. екті кө. йлек, оқалы қамзо. л киіп, белін. е металл шыты. рлармен безе. ндірілген немесе ш. иратпалы күм. іс белдік (кей. бір жерде нәз. ік белдік) буы. нған.

Жұмыс. тың мақса. ты: қазақ халқы. ның мәдениетімен, сон. ың ішінде ұлтт. ық Балал. арга арналган маусы. мдык коллекциясы. ндагы улттык на. кьш ту. ралы тарихылығын жет. е білуге, соным. ен бірге қазір. гі жастарға ұл. ттық мәде. ниеттің маңыздылығ. ын өзекті бол. ып табылатынын кө. рсету.

Жұмыст . ың міндеттері: Қойыл . ған мақсаттан ш . ыға отырып, келе . сідей мін . деттер қойыл . ды және шешіл . ді:

-қа. зақ халқының ұлтт. ық бас киімдер. інің ерекшелікт. ері, түрлері, пайдал. ану және тұ. тыну ерек. шеліктерін түсі. ну;

-көрке. м өнердің дәст. үрін, оның тарихы. лығын жете бі. лу, бас киімн. ің тиімділігін түсі. ну;

-ки. мешекті пішу әдісі. н, үлгісін дайындау. мен танысу;

-қ. азіргі уақыттағы ұлтты. қ мәдениеттің рөлі мен. маңыздылығын көрс. ету.

Зертте. у объектісі - бал. алар киімінің топта. масының дизайн жо. басы.

Ә . діс-тәсілдері: кост . юм тарихы бойын . ша әдебиеттерді теориялық та . лдау, салыс . тырма. лы тар . и. хи әдіс, ан . алогт. арды практик. алық тал . дау.

Қазақстан. ны. ң кейбір өңірлер. інде етек-жең. ге екі-үш қатар бүк. тесін, яғн. и қосет. ек тік. кен. Ал оңтүс. тікте осындай көйл. ектің үстіне белде. мше қаусырынады неме. се шалғы ора. йды екен. Тақ. иямен қатар., белдік те қы. здық дәуренн. ің белгісі сан. алған. Қыз б. ала белдігін ары. ндай қорғаған, о. ның жоғалтып алу - а. рынан айырылғанмен бірд. ей болған. Қо. с етекті к. өйлек те. к қыз бал. аға тән киі. м. Баласы бар әйелд. ерге шымқай тү. сті матадан тігіл. ген. Кестеленген нем. есе қос ете. к салынған көйл. ек кию ер. сі саналаты. н. Қыздар . шашын көб. іне қос бұры. м етіп ө. рі. п, бас киі. мсіз-ақ жүре бере. тін болса, әй. ел тұрмыс қ. ұрған соң ақсаң. нан (сұр. ыптан) тігі. летін, ке. удесін, иығын, ж. он арқасын жау. ып тұратын, жақ. тауы, ө. ңірі, тамақ жағы кест. еленген кимешек киет. ін. Кимеш. ектің шаршы. сының, пішімі. нің үлгісіне қарай шыл. ауым, сұлама, күн. дік, орама деге. н атаулары ба. р.

О. рта жүз өкілд. ері орыс, тат. ар халықтарымен ара. лас-құралас болғанд. ықтан бұл олар. дың киім үлгіл. ері мен киім киі. стеріне де ә. сер е. тті: шапандары кө. бінесе бі. р беткей матад. ан тігіліп, сырус. ыз, сирек қабы. лып, етектері шалға. йлы, жеңдері кең, жаға. лары шо. лақ ойма неме. се түймелі бо. лды. Кіші жүзд. ің шапан. дары да ш. алғайлы, жеңдері ұз. ын және кең, жүн тартқ. ан, бидайл. аған қалың, қайыр. ма жағалы бо. лып келеді. Өрн. ектермен кестелен. ген күдері беш. пет пен жа. рғақ ша. лбар жоғар. ы бағала. нған.

Киім. нің шығуы адам еңб. егінің ерекш. еліктеріне, қоғамдық өндіріс пен мәдениеттің дамуы. мен тығыз байл. анысты. Ки. ім қоғамның материал. дық және руха. ни құрамдас бө. лігі болып табы. лады. Бір жағы. нан бұл адамд. ардың еңбегімен жас. алған ж. әне кей. бір қажеттілікті қанағатт. андыратын ма. териалдық құн. дылықтар болса, екінші жағ. ынан - ол адам. ның келбе. тін эстетика. лық ж. ағынан өзгертетін қол. данбалы сән өн. ері.

Қ. азақтың ұлттық киі. мдерінде, оны. ң этникалық тарих. ы мен эконом. икалық, әлеу. меттік және таб. иғи ортаның ерекшелік. терінен туындай. тын көне дә. стүрлері бой кө. рсетеді. Қазақтың қанд. ай киімі болмас. ын, онда халы. қтың әсемдік талғамы, ө. мір салт. ы, өткендегі ха. л-ахуалы д. а суреттеледі. Ол. ар пайдаланы. луы ме. н қолданылу ерек. шеліктеріне де байл. анысты топталып отыр. ды. Қазақ киімде. рінің практи. калық, эс. тетикалық, ғұ. рыптық жә. не магиялық маңыз. ы бол. умен қатар жас ерекш. еліктері мен кәс. іби деңгейіне қар. ай этноәсер е. туші белгі. лерді де ұстан. ды. Киімде. рдің мұндай қызме. ттері дәстүрлі дал. алық эт. икалық нормаларм. ен де байланыст. ырылып, әлеумет. тік-тұрмыс мәсе. лесі шеңберін. де қарас. тырылды.

1 БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН МАУСЫМДЫҚ ҰЛТТЫҚ НАҚЫШ

Қазақ баласына ұлттық нақыштағы ойыншық

Балалардың киімдері жыныстық-жас ерекшеліктеріне, отбасының материалдық-әлеуметтік жағдайына байланысты ерекшеленді. Шаштар мен әшекейлер өзіндік ерекшелігімен және өмір салтымен ерекшеленді.

Сәбилердің киімдері, тіпті оған тігілген тұмарлар да ұлдар мен қыздар үшін ешқандай айырмашылықты тудырмады. Бала туылғаннан кейін бірден таза шүберекке оралған.

Содан кейін, дәстүр (қырқынаннан шығу), бала жынысына қарамастан ат қойлек салттық жейдесін киді, ол барлық салттық рәсімдерді орындағаннан кейін кәдімгі сәби жейдесімен ауыстырылды.

Тек бір жасында балалардың алғашқы жыныстық айырмашылықтары шаш үлгісінде тіркелді. Осы жастағы балаларды ажыратудың бір нұсқасы: құрсақтағы шашты қырып тастағаннан кейін ұлдарға бастың жоғарғы жағында - айдар, қыздарға: храмдардағы жіпте - тулым қалды, бірақ басқа нұсқалар белгілі, олардың арасында арнайы безендірілген кекіл жарылыстары бар.

Шамамен 7-8 жасында қыздар шаштарын қырынуды тоқтатып, шаштарын өсіре бастады, ал тұмсықтары өрілген. Өрімдердің саны шаштың тығыздығына байланысты болды, бірақ әдетте әр жағынан 10-нан аспады. Шаш екі "деңгейге" бөлінді: жоғарғы - бастың жоғарғы жағынан, ал төменгі - храмдар мен бастың артқы жағынан; әр "деңгейден" өрімдер бөлек өрілген.

Балалардың жыныстық дифференциациясы 7-11 жас аралығында күшейе түсті. Қыздар алғаш рет қарапайым зергерлік бұйымдарды - сырғалар мен жалпақ білезіктерді киіп, қыздың бас киімін кие бастады - дөңгелек қалпақ (бас сүйегі), көбінесе бүркіт қауырсындарымен безендірілген - такия, телпек, кепеш немесе терісі жиегі бар жылы қалпақ - бөрік. Қыздардың басқа бас киімдерінен шалм орамалынан жасалған шалма және бастың артқы жағында түйіні бар шарф белгілі. ХІХ ғасырдың аяғында. қыздың көйлегі кең таралды, ол руфльмен безендірілген. Көбінесе мұндай көйлектер тігістерде орналасқан немесе тігістерді жабатын кестелермен безендірілген. Әр қызда камзол мен жеңсіз позамен, монеталармен және кестелермен кестеленген және безендірілген.

Қыздың ең көп таралған неке жасы 15-16 жас аралығы болып саналды (бойжеткен қыз - "беруге") . Дәл осы уақытта оның костюмінде ерекше неке жасындағы маркерлер пайда болды. Осы тұрғыдан алғанда, қыз үшін оның жасын көрсететін негізгі белгілер әшекейлердің барлық түрлері болды, олардың толық жиынтығында көлбеу және кеуде әшекейлері, сырғалар, білезіктер, сақиналар болды. Егер 13 жасында жасөспірім қыздар осы жиынтықтың жекелеген бөліктерін ғана киетін болса, онда 15-16 жастағы қыздар оны толық киген, бұл шын мәнінде қыздардың қалыңдықтардың жас тобына ерекше арнауының көрінісі болды.

Қазақ ұлттық киімі-ұлттың көп ғасырлық тарихы мен өзіндік мәдениетінің көрінісі. Ол ежелгі халықтың қалыптасуының барлық ерекшеліктерін қамтиды.

Ұлттық киім даңқты көшпенділердің мақтанышы мен Қазақстан қонақтарының қызығушылығының мәні болып табылады. Бүгінгі таңда дәстүрлі костюм өзінің танымалдылығын жоғалтқан жоқ, ол жарқын түстермен, тартымды декормен және кесудің нақтылығымен назар аударды.

«Адамның бір қызығы - бала деген» хакім Абай атамыздың сөзі бар. Алып қосары жоқ тек технология деген тәулік санап көз ілеспей, жылдамдықпен дамып жатқан заманда баланы бағып-қағу ата-ана үшін үлкен жұмысқа айналды. Өйткені қазіргі бала бұрынғы ағаш ойыншыққа не болмаса ауладағы құмға алдана қоймайды. Оларға қымбат машина немесе қуыршақтар қажет-ақ.

Әрбір ата-ана сәбиіне қуаныш сыйлау үшін ештеңеден аянбайды. «Баланың ойнағанына, қазанның қайнағанына қара» деп қазақ текке айтпаған ғой. Ойыншық - әрбір сәбидің серігі. Ойыншық арқылы баланың ойлау қабілеті артады, сол арқылы өмірге бейімделеді. Өкініштісі, көздің жауын алатын ойыншықтың басым бөлігі Қытайдан әкелінеді. Осы шет елден келетін ойыншықтардың сапасы мен қауіпсіздігіне қаншалықты мән береміз? Оны дұрыс таңдай аламыз ба?

Қазір кішкентай бөбегі бар әрбір шаңырақта кемі бір қорап ойыншықтың бары анық. Шылдырмақтан бастап, қуыршақ, машина, доп, жұмсақ ойыншықтар, тағы басқасы толып жатыр. Әрине базарға бара қалсаң, ойыншықтың сан алуан түрін табуға болады. Бала түгілі, көз тартатын әдемі ойыншықтарды көргенде өзіміз де қызығып, бас тарта алмай жатамыз. Сосын қызыққан дүниені алдымен балаңа әпергің келеді. Ойыншық аларда алдымен бағасына мән беретініміз белгілі. Сөйтіп қызығушылықпен Қытайдың арзан дүниесіне ұрынып қалып жатамыз.

Көз тартатын әдемі ойыншықты сатып алар алдында мына жайттарды ескергеніміз абзал. Дайындаушының атауы, бұйымның атауы, тауардың шыққан елі, бұйымның құрамы және орысша не болмаса басқа тілдердің аудармасы болу керек. Кеден одағының «Ойыншық өнімдерінің қауіпсіздігі туралы» техникалық регламенті бойынша сырт елден келетін тауарларға қойылатын талап бар. Елімізге әкелінетін тауарлар соған сәйкес болу шарт. Мәселен, онда 3 жасқа дейінгі бүлдіршіндерге табиғи тері, ішік, фарфор, түкті резеңке сынды ойыншықтарды әкелуге тыйым салынған. Яғни сәбилер ойыншықпен ойнамас бұрын, алдымен сол затты ауызға салатыны белгілі. Ол сол арқылы айналасын таниды. Мұндай сәтте бала денсаулығына зиян келмеуі керек. Сондықтан оның бояуына, сыртқы пішініне, өткір зат болмауына аса мән беріледі. Қазақтың балаларын ұлттық ойыншықпен қашан қамтамасыз етеміз деген мыңдаған мақала, жүздеген сұхбат шықты. Содан шешілген ештеңе жоқ әлі. Себебі бүгінде ойыншық нарығында шетелдің өнімдері самсап тұр. Осылайша, атыс-шабысқа толы және мүлдем тәрбиелік мәні жоқ «Трансформер», «Өрмекші адам», «Шрек», «Бэтмен», «Спанч боб» сияқты шетелдік мультфильмдердің кейіпкерлері ұрпақ тәрбиесін улап қана қоймай, баланың ұлтжанды, адамгершілігі мол азамат болып ержетуіне балта шауып отыр. Бұған тосқауыл қоятын ата-ана тым бейқам.

Қазақ баласына қазақы ойыншық керек. Бұл бағытта жасалынып жатқан тірлік мүлде жоқ деуге келмейді. Білуімізше, қазақ балаларының ұлттық дүниетанымына отандық ойыншықтар арқылы ықпал ету жолында «Атакәсіп-Астана», «Тәлім-таным», «Балбала» сынды серіктестіктер белсенді атсалысуда. Динара Ахметкәрімованың жетекшілігіндегі «Тәлім-таным» әріптерді қазақша сөйлетсе, Қыдырәлі Болмановтың «Балбаласы» қазақша сөйлеп, қуантарлығы бар. Сәкен Болыс басқаратын «Атакәсіп-Астана» төл ойыншықты заманауи үлгіде жаңғыртып жүр. Алайда бұл отандық өнімдердің бағасы удай қымбат. Бұл қарапайым отбасының қалтасын көтермейтіні анық. Мәселен жапондар өзге елдің көлігін алмайды. Олар оны сатқындық көреді екен. Бізге де осындай өлерменді ұлтжандылық секілді қасиеттер қажет-ау деген ойға қаласың.

Бүгінгі баланың қолына кітап түгілі, ойыншық ұстатудың өзі қиынға айналып барады. Өйткені олар ұялы телефондағы вертуалды ойындардан бас алмайды. Бұл баланың ақыл-есін дамытқанымен, қимыл-қозғалысының тежелуіне алып келді. Ата-аналар ойыншыққа жай ғана ойыншық деп қарайды. Осы көзқарастың үлкен қателiк екенiн бiле бермеймiз. Өйткенi сол «жай ғана ойыншық» келешекке басталатын соқпақ емес пе? Жеті жасқа дейiн түрлi ойыншықтарды ермек ететiн бала айналаны, қоғамды ойын арқылы қабылдап, түйiндейдi. Мәселен, құрастырмалы ойыншық арқылы ойлау қабілеті дамыса, қуыршақты киiндiре отырып, сұлулық пен жылулықты бiледi. Балаға ойыншық таңдауда ата-аналардың сауаттылық танытып, жауапкершілікпен қарағаны дұрыс. Материалдық тұрғыда заттың сапасына ғана көңіл бөліп қоймай, «әр ойыншық балама қалай әсер етеді, қандай тәрбиелік мәні бар денсаулығына және психикалық дамуына зиян келтірмес пе екен» дегенді ойлау керек. Алыпсатарларды да жалаң үгіт-насихатпен дұрыс жолға салу мүмкін емес. Сондықтан нарықтағы балалар ойыншығын ретке келтіріп, тіпті балаларға арналған тауарларды өзімізде шығаратын өндірісті дамыту мақсатында мемлекет тарапынан нақты бағдарламалар белгіленіп, іске асырылуы қажет-ақ.

Бүгінде әр баланың қолынан көк көзді, сары жалбыр шашты не болмаса ер балалар ойнайтын трансформер мен шетелдік мультфильмдік кейіпкерлер табылады. Ата-аналар болса дүкен, базар аралап әлгі ойыншықты іздеп сабылады. Ал төл ойыншық өндіретіндердің өнімі өтпей, сағы сынады. Себеп-талғам мен қалтаға томпақ келеді. Хош, көш жүре келе түзелер, баға күзелер деп сенейік. Бала әлемді ойыншық арқылы таниды десек, тайынан төл өнімдерін қолына ұстатпасақ, ұлттың ертеңі болар ұл мен қыздың тәрбиесін уысымыздан шығарып аларымыз анық.

Біздің ата-әжелеріміз, олардың үлкен туыстарын айтпағанда, мұндай таңдау болған жоқ, бірақ сонымен бірге олардың ойыншықтары қазіргі заманғы ойыншықтардан кем түспеді. Алайда, осы күнге дейін асықтар өзгеріссіз қалды-жылы мезгілде мен кейде көшелерде олармен ойнайтын ұлдарды менің балалық шағымда және ата-бабаларымның балалық шағындағыдай көремін.

Қазақ ойыншықтары ежелгі уақытта тек ойын-сауық үшін ғана емес, олардың практикалық мақсаттары да болған. Олардың көмегімен балалар жас кезінен бастап өздерінің болашақ міндеттеріне үйренді, олардың қатарына шаруашылық жүргізу, мал бағу, аң аулау, соғыс, белгілі бір тұрмыстық заттар жасау және т. б. .

Сонымен, ұлдар көбінесе ағаш қылыштармен және мылтықтармен ойнады (төмендегі суретте) және Кам еліктеп, бұтақтар мен жіптерден камчи жасады.

Алдымен олар үшін ойыншықтарды ересектер немесе үлкен балалар жасады, бірақ уақыт өте келе ұлдар оларды өз бетінше жасауды үйренді, содан кейін күнделікті өмірде толық пайдалану үшін бірдей нәрсені жасай алды. Мысалы, ойыншық арбасы осылай көрінді. Оның айтуынша, оны тәжірибесіз оюшы жасаған, бірақ оның көмегімен бала дөңгелектер мен осьтерді арбаға қалай қою керектігін түсінді, сондықтан ол жүре алады.

Қыздардың негізгі ойыншықтары қуыршақтар болды. Ол кезде зауыттық сұлулықтар бірдей болмағандықтан, әр қуыршақ ерекше болды және белгілі бір ауылдың өмірін бейнеледі. Киімді кесу және үлгілерді таңдау арқылы қайдан келгенін оңай түсінуге болады

"Қыздарды" кейде миниатюралық шашбаулармен немесе шолпандармен безендірілген жабылмаған өрімдермен және қауырсынды бас киімдермен де анықтауға болады.

Сол аймақтағы" отбасылық " қуыршақтар осылай көрінді. Тіпті қарапайым қолөнерде сіз ойыншықтың мәртебесін нақты анықтайтын шашты жабатын орамалды немесе кимешекті көре аласыз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.