Ағылшын және қазақ тіліндегі сын есімнің қолданылуы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Облыс, аудан, мектеп
(толық атауы)

Ғылыми жоба
Тақырыбы: Ағылшын және қазақ тіліндегі сын есімнің қолданылуы

Бағыты:
Автор:
Жетекші:
Ғылыми жетекшісі:
Оқу жылы:
Мазмұны:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім

2.1 Ағылшын және қазақ тілдеріндегі сын есімнің теориялық негізі
2.2 Ағылшын және қазақ тілдеріндегі сын есім түсінігі мен белгілері, топтары

ІІІ. ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
3.1 Сын есімдердің грамматикалық ерекшеліктері
ІV. Қорытынды
V. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Аңдатпа

Қазақ тілді мектептерде ағылшын тілін оқытудың өзіне тән ерекшеліктері бар. Оқушы шет тілін дұрыс меңгеру үшін оның өз ана тіліндегі біліміне сүйенгені жөн. Оқушы бұл тілдердің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын жете білгенде ғана, ол тілді дұрыс та, тез игере алады. Лингвистикалық тұрғыдан қарасақ, қазақ тілі түркі тілдер тобына, ал ағылшын тілі герман тілдер тобына жатады екен. Дегенмен, екі тілдің грамматикалық жағынан кейбір ұқсастықтары да кездеседі. Мысалы, сын есімді алып қарастырайық. Бұл сөз табы қазақ тілінде де, ағылшын тілінде де бар ұғым.

Аннотация

Обучение английскому языку в казахскоязычных школах имеет свои особенности. Для правильного усвоения учеником иностранного языка желательно, чтобы он опирался на свои знания родного языка. Только когда ученик осознает сходства и различия этих языков, он может правильно и быстро овладеть языком. С лингвистической точки зрения казахский язык относится к тюркской языковой группе, А английский-к германской языковой группе. Тем не менее, грамматически оба языка имеют некоторые сходства. Возьмем, к примеру, прилагательное. Это слово существует как в казахском, так и в английском языках.

Annotation

There are characteristic features of teaching English in Kazakh-language schools. In order for the student to master a foreign language correctly, it is desirable that he relies on his knowledge of his native language. Only when the student understands the similarities and differences of these languages can he master the language correctly and quickly. From a linguistic point of view, it turns out that Kazakh belongs to the Turkic language group, and English belongs to the Germanic language group. However, there are also some grammatical similarities between the two languages. For example, consider taking the adjective. This word class is a concept that exists both in Kazakh and in English.
Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазіргі кезде тіл білімі жаңа қырларын ашып жатқан кезеңде сын есім категориясының пайда болу мәселесі нақты шешіміне ие емес және оның әрі қарай зерттелуін талап етеді. Ғалымдардың арасында сын есім категорияларының шығу тегі мен диахрониясы туралы біріңғай ой жоқ. Сын есімдердің зат есімдерден пайда болуы көпшілікпен қабылданған тұжырым болып табылады. Алайда B.C.Юрченко мен А.П. Володиннің ойынша сын есімнің негізі үстеу болып табылады, ал А.П.Юдакиннің ойынша сын есімнің пайда болуы зат есімдерге, етістіктерге және үстеуге байланысты, В.З. Панфилов етістіктер мен зат есімдердің көздері туралы сын есімнің категориясы туралы айтады.
O.JI. Чарековтың ойынша сын есімдер синкретикалық материалдардан пайда болған. Бұл кезде жоғарыда аталған тұжырымдармен сын есімнің екі түрін атап көрсете аламыз - сапалық және қатысты сын есімдер. Осылайша, ағылшын тіліндегі сын есімдердің пайда болу негіздерін анықтай отырып, бүгінгі күндегі олардың қолданылу аясын зерттеу біздің зерттеу тақырыбымыздың өзектілігіне айналып отыр. Осы орайда, біз өзіміздің зерттеу жұмысымызда Д.Пристлидің Angel Pavement прозасындағы сын есімдердің құрылымдық ерекшеліктерді анықтау мақсатында сөз жасаушы талдау жұмысы жасаған болатынбыз.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Ағылшын тілінің сын есімдерінің құрылымын анықтау, жасалу жолдары мен көркем шығармаларда қолданылуын зерттеу.
Міндеттері:
- ағылшын тіліндегі сын есімнің мәні мен түсінігін қарастыру;
- сын есімдердің грамматикалық ерекшеліктерін зерттеу;
- ағылшын тіліндегі сын есімдердің функциялық-семантикалық өрістерінің сөйлемде қолданылуын талдау;
- көркем шығармадағы сын есім түрлерінің жасалуының құрылымдық ерекшеліктерін анықтау.
Зерттеу жұмысының нысаны. Ағылшын тіліндегі сын есімдердің қолданылу ерекшелігін зерттеу.
Зерттеу пәні. Ағылшын және қазақ тілдеріндегі сын есімдер және олардың топтастырылуы.
Зерттеу жұмысының әдістері. Ғылыми жұмыста ағылшын тіліндегі сын есімдердің қолданылу аясын анықтау үшін жаппай сұрыптау, жүйелеу, салыстырмалы-талдау және сипаттау сияқты зерттеу әдістерін қолдандық.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Бұл ғылыми жұмысты жазу барысында біз ағылшын тіліндегі сын есімдердің жіктелуін, пайда болу мен жасалу негіздеріне зерттеу жасадық. Ал негізінен оның көркем шығармада қолданылу ерекшелігін талдадық. Бұл жұмыс осынысымен құнды.
Зерттеу жұмысының теориялық құндылығы. Жұмыста көрсетілген бақылаулар мен тұжырымдар ағылшын тіліндегі сын есім туралы мәліметтерді күнделікті қолданысқа енгізуге мүмкіндік береді. Бұл осы салада жұмыс істейтін аудармашылар, тіл мамандары, болашақ шет тілі пәнінің мұғалімдері үшін маңызды рөл атқарады.

2.1 Ағылшын және қазақ тілдеріндегі сын есімнің теориялық негізі
Жалпы тіл білімінің, сөздердің жасалуының теориялық мәселелері айқындалып, оның өзіндік ұғымдары, бірліктері белгіленгеннен кейін жеке сөздердің сөзжасамдық қабілетін айқындау, бір сөзден тараған алуан түрлі сөздердің тілдегі қызметін, ерекшеліктерін белгілеу де заңды құбылыс болып табылады. Бұл бір жағынан қоғам талабынан да туындап отыр. Еліміздің қазіргі дамуында қазақ тілін өркендету, байыту қолданылу дәрежесін арттыру мәселесі күн тәртібіне қойылып отырған мезетте осындай зерттеулердің мәні зор екені айқын. Тілдің сөзжасам саласының зерттейтін негізгі нысанасы-туынды сөздер. Туынды сөздер - тілдің сөзжасамдық тәсілдері арқылы жасалған лексикалық нұсқалар. Мысалы: арда+гер= ардагер, ой+ла =ойла, сәулет+ші=сәулетші.
Туынды сөздерге қосымша арқылы жасалған туынды түбірлер мен синтаксистік тәсіл арқылы жасалған күрделі сөздер, сөзжасам тісілінің барлық түрі арқылы жасалған туынды түбірлер мен синтаксистік тәсіл арқылы жасалған күрделі сөздер, сөзжасам тәсілінің барлық түрлері арқылы жасалған туындылардың бәрі жатады, туынды сөздер-тілдің сөзжасамдық әрекетінің нәтижесі.
Қазақ тілі - біздің рухани негізіміз. Сондықтан біздің міндетіміз қазақ тілін барлық салада белсенді пайдалана отырып дамыту, өйткені Қазақстанның болашағы - қазақ тілінде. Қазақ тілі 2025- жылға қарай өмірдің барлық саласында үстемдік етіп, кез-келген ортада күнделікті қатынас тіліне айналады. Соған орай, ең басты құндылығымыз - қазақ тілі туған тіліміздің мерейі үстем болады. Қазақстанда қазіргі кезде үштілділік, яғни тілдердің үштұғырлығы қазақ тілімен қатар орыс және ағылшын тілдерін де белсенді меңгеру саясаты мемлекеттік деңгейде ынталандырылып жатыр.
Осы заманғы ғылыми терминологияның негізін латын тілінен енген сөздер құраса, ақпараттық технология дамыған қазіргі дәуірде күн сайын дерлік ағылшын тілі дүние жүзі халықтаарының тілдеріне жаңа сөздер мен ұғымдар арқылы батыл ену үстінде. Бұл үрдістен біз де тыс қалмауымыз керек.
Біз ағылшын тілін игеруде серпіліс жасауымыз керек. Қазіргі әлемнің осы лингва франкасын меңгеру біздің еліміздің әрбір азаматына өмірдегі шексіз жаңа мүмкіндіктер ашады. Біз бұл мақаламызда қазіргі қазақ және ағылшын тілдеріндегі есім сөздердің грамматикалық жасалу ерекшеліктеріне тоқталмақпыз.
Тіл білімінде сөздердің бір лексикалық-грамматикалық категориядан екінші бір лексика-грамматикалық категорияларға ауысулары конверсия (ағылшын тілінен алынған термин: conversion-айналу) деп аталады да, ол сөзжасамның бір жолы (түрі) ретінде танылады. Проблема перехода частей речи в другую, -дейді академик В.В.Виноградов, тесно связана с проблемами выделения частей речи в языкознании. Она также имеет отношение к словообразованию, так как конверсия представляет собой один из способов словообразования. Белгілі түрколог А.А.Юлдашев та конверсиялық процестің сөзжасам жүйесінде алатын орны жайында осыған ұқсас пікір айтады: Конверсия должна рассматриваться как один из функционирующих в современных языках способов словообразования. Молдован тілінің зерттеушісі Н.Г.Корлэтяну болса, конверсиялық тәсіл бойынша сөз тудыру дүние жүзіндегі көптеген тілдерде ұшырайтынын, оның тілдердіц бір тобында актив (мысалы, ағылшын, француз, неміс және т.б.) ал, енді бір тілдерде пассив түрде келетінін айта келіп, оны сөздік құрамды жаңа лексемалармен байытатын маңызды факторлардың қатарына жатқызады.
Конверсиялық тәсіл бойынша сөз тудыру, әсіресе, ағылшын тілінде кең қанат жайған. Конверсиялық тәсіл - ағылшын тілінің сөз жасам жүйесіндегі ең өнімді, актив тәсілдердің біріне жатады. Л.А.Уфимцеваның деректеріне қарағанда, қазіргі ағылшын тілінің лексикалық құрамындағы конверсияланған сөздердің саны (яғни бір сөз табынан екінші бір сөз табына ауысқан) 7-мыңнан асып жығылады.
Қазақ тілінде жарық көрген түрлі лингвистикалық сөздіктерде конверсияланған сөздердің, негізінен, бастапқы (заттық не сындық) мағынасы көрсетіледі де, конверсиялану процесінде пайда болған соңғы жаңа мағынасы ескерілмей, ұмыт қала береді. Ал, ағылшын тілінде жағдай мүлдем басқаша. Онда конверсияланған сөздің әрбір мағынасы сараланып, сөздіктерде жеке реестр сөз ретінде берілетіндігі жоғарыда айтылды.

2.2 Ағылшын және қазақ тілдеріндегі сын есім түсінігі мен белгілері, топтары
Қазақ тілінде жаңа сөз жасаудың тілдің сөзжасам жүйесінде қалыптасқан өзіндік жолы, заңдылығы бар. Тілде жаңа сөздер қалыптасқан заңдылықтар бойынша, яғни сөзжасамдық тәсілдер арқылы жасалады.
Себепші негізге заттық мағына қосатын - шы,-ші жұрнағы қазақ тілінде аса өнімді сөз тудырушы тұлға ретінде танылады да адамның кәсібі мен қызметіне сәйкес иелік мән туғызады, яғни осы өнімді жұрнақтар көмегімен көптеген грамматикалық сөз нұсқалары жасалады.
- шы,-ші жұрнағы арқылы жасалған сөз нұсқалары:
Атқосшыатшы. Біреудің жанына ілесіп жүріп, оның атын бағушы, делбе ұстаушы.
Осы ұзақ сапарда менің атқосшыдан жолым болды. (С.Көбеев). Рахимов менің атшыма тамақ әкеліп беруге бұйырды. (Б.Момышұлы).
Барлаушыбаршы. Барлау ісін жүргізуші. Барлаушы жіберіп байқадық. (Жұлдыз). Баршыда жүрген кісілер хабарларын берді. (С.Сейфуллин).
Мергенмергенші. Дәл көздеп ататын адам. Таңат- құралайды көзге атқан мерген. Ғ.Сыланов. Қасқыр аулауға қақпаншы, мергенші қаптай аттанды. Қ.Әбдіқадыров.
Қарымқарымшы. Еткен еңбек, жасалған жақсылыққа, қиянатқа жасалатын қайтарым, есе. Қарым қайтаруға Мирастың мүмкіндігі болмады (Ә.Тарази). Ол бірақ сақина өзіне сан рет келгенде, бір рет те қарымжысын қайтара алмады (Ғ.Мұстафин).
Ағылшын тілінде өнімді жұрнақтар (суффикстер) қатарына -er, -or жұрнақтары жатады. Бұл жұрнақтар ағылшын тілінде белгілі бір кәсіпке, мамандықққа байланысты зат есімдер туғызады. Мыс: People lived on in it and there were hospitals and cafes and artillery up side streets and two bawdy houses, one for troops and one for officers. (E. Hemingway "A Farewell to Arms", p.11, officer - офицер syn. public servant) [6-7,11б.].
"The Pope wants the Austrians to win the war", the major said (p.12, major-майор syn. principal)
The door was open, there was a solider sitting on a bench outside in the sun, an ambulance was waiting by the side door and inside the door. (p.14, solider - солдат syn. military servant)
You are my great and good friend and financial (p.18, protector- қорғаушы syn.preserver)
One of their drivers came over to me, brought by G Gordini who looked very white and sick. (. p.52, driver- жүргізуші syn. operator)
The doctors were very nice and seemed very capable. (p.78, doctor-дәрігер syn. a physician)
The barber came with the porter. He was a man of about fifty with an upturned mustache. (p.92, barber - шаштараз syn. hairdresser)
The waiter came and took away the things. After a while we were very still and we could hear the train. (p.153, waiter - даяшы syn. server)
The questioners had that beautiful detachment and devotion to stern justice of men dealing in death without being in any danger of it. (p.220, questioner - тілші, syn. correspondent)
The proprietor was behind the bar. (p.229, proprietor- иесі syn. the owner)
There were some aviators in the compartment who did not think much of me.
Сөздің жаңа мағына алуына байланысты басқа сөз табына көшуі ешбір тілдік бірліктің көмегінсіз, сөз дыбыстық құрамын сақтай отырып, мағынасы өзгеріп, басқа сөз табына көшеді. Мысалы, Қорған, айтыс, бірге, біреу, басқа, өзге. Бұл сөздердің дәл осы тұлғада, осы құрамда тілде басқа мағыналары бар және ол мағыналары алғашқы негізгі мағынаға жатады. Олар: 1) қорған, айтыс, жарыс - етістік; бірге, біреу- сан есім, сандық ұғым; басқа - сын есім; өзгеше - есімдік.
Жоғарыда осы сөздердің 1) қорған, айтыс, жарыс - зат есімге көшкен мағынасы, 2) біреу - есімдікке көшкен мағынасы, 3) бірге, басқа, өзге - сын есімге көшкен мағынасы келтірілді.
Ал ағылшын тілінде түбірге аффиксация жалғанып сөздердің жасалу жолдарының бірнеше тәсілі бар. Олардың ішіндегі ең көп тараған тәсілдері мыналар: конверсия (conversion), сөз тіркестері арқылы (composition), қысқарту тәсілі (shortening), аффиксация тәсілі (affixation).[8, 17-162-178б.]
Конверсия (conversion) - яғни ешқандай аффикс пен префикстердің жалғануынсыз сөздің бір сөз табынан екіншісіне ауысуы.
Мыс: a hand - to hand (қол-қолына ұстату)
a water - to water (су-су құю, суару)
a master - to master (қожайын-басқару)
a house - to house (үй-орналасу)

Сөз тіркестері арқылы (composition) - екі сөзден жасалған күрделі жаңа бір сөзді білдіреді. Мыс: airfield - әуежай (air-ауа, field-дала), birthplace- туған жер (birth-туу, place-орын), airman - авиатор (air-ауа, man-адам), schoolday - мектеп күні (school-мектеп, day-күн), airbase - авиабаза (air-ауа, base-база), blackboard - тақта (black- қара, board - тақта), locksmith - темір ұстасы (lock-құлып, smith-ұста), bookshop - кітап дүкені (book-кітап, shop-дүкен)
Қысқарту тәсілі - бұл тілдегі сөз немесе сөз тіркестері морфемаларын ешқандай лексико-грамматикалық өзгерістерсіз санын қысқарту. Соның нәтижесінде номинативті жаңа бірліктер пайда болады. Қазіргі ағылшын тіліндегі сөзжасам жүйесінде қысқартулардың құрылымдық үш түрі берілген. Олар:
1) қиып алу. Мыс: phone-telephone
2) әріптік немесе бірінші әріптерін беру арқылы қысқарту. Мыс: the USA- the United states of America.
3) телескоптық немесе телескопизм. Мыс: telecast - television+broadcast.
Бұл қысқартулар қазіргі ағылшын тілінде кеңінен қолданылуда және өнімді тәсіл болып табылады.
Аффиксация тәсілі (affixation) - сөздің алдында қолданылатын префикс, сөзден кейін суффикс арқылы жасалу жолы.
Ағылшын тілінде -re, -de, -dis, -mis, -over, -un, -under сияқты префикистер қолданылады. Мыс: -re, to do - to redo, to read - to reread, to fill - to refill; -de, deformation, defaulter, decode; -dis, discover, disconnect, disarrange; - mis, mistake, misunderstand, misapply; -over, overcharge, overload, overcrowded; -un, unbend, unroll, unpack; -under, underwritten, undersized, underground.
Агглютинативті тілдерде сөздерге аффикистер жалғанып, сөздің морфологиялық құрамы түбірінің дыбыстық құрамы күрделенгенімен, сөздің түбірінің дыбыстық құрамы, негізінен алғанда, өзгермей сол күйінде қалады.
Батыс герман тобына енетін ағылшын тілі (жазуы латын алфавитіне негізделген) флективті тілдердің қатарына жатады. Флективті тілдерде ішкі флексиямен бірге сыртқы флексия да қолданылады.
Агглютинативті тілдерде сөз құрамында аффикистердің әрқайсысы көбінесе дара мағыналы болып, бір ғана қызмет атқарса, флективті тілдерде бір аффикс бірнеше грамматикалық мағынаны білдіріп, әртүрлі қызмет атқарады. Агглютинативті тілдерде аффикистер, түбірге жалғанып, негізгі морфемадан кейінгі орынға ие болса, флективті тілдерде аффикистер, префикс, суффикс, инфикс болп бөлінуіне қарай және соған сай сөз құрамында әртүрлі орынға ие болады.

3.1 Сын есімдердің грамматикалық ерекшеліктері
Ағылшын және қазақ тілдері екі түрлі тілдік топқа жататындықтан, ондағы сын есімдердің сыртқы формаларында да, құрылымдық, семантикалық ерекшеліктерінде елеулі айырмашылықтар болады.Ағылшын тіліндегі сын есімдердің қазақ тіліндегі синонимдес баламаларын өзара салыстыра отырудың маңызы зор.Ағылшын, қазақ тілдерінде сын есім - заттың, нәрсенің белгісін, қасиетін, сапасын, сипатын, көлемін, салмағын, түсін білдіретін сөз табы. Ол what? - қандай?, what kind of? - қандай? деген сұрақтарға жауап береді.Мысалы: A new firm - жаңа фирма, а wide street - кең көше, а strong companion - берік серіктестік [1,57 -б].

I. Morphological structure of adjectives (Сын есімнің морфологиялық құрылымы) Ағылшын тілінде сын есімдер құрылымына қарай simple (негізгі), derivative (туынды) және compound (күрделі) болып бөлінсе, қазақ тілінде дара (негізгі, туынды түбір) және күрделі болып бөлінеді:
а) Simple (негізгі) сын есімдер (түбір сын есімдерге ешқандай қосымшалар жалғанбайды): Ағылшын тілі: red - қызыл, white - ақ, blue - көк, big - үлкен, old - кәрі. Қазақ тілі: сұр - grey, тар - tight, биік - tall.
ә) Derivative (туынды) сын есімдер: ағылшын тілінде түбірге префикстер, жұрнақтар жалғану арқылы жасалса, қазақ тілінде тек жұрнақтар жалғану арқылы жасалады. Ағылшын тілі: acceptable - қолайлы, тиімді, unable - қабілетсіз, uncountable - саналмайтын, groundless - тиянақсыз, fixed - тұрақты Қазақ тілі: бойшаң, алғыр, білгір, өткір.
б) Сompound (күрделі) сын есімдер екі тілде де екі немесе одан да көп сөзден құралады.Мысалы: Ice - cold - тастай суық ;Snow - white - қардай аппақ ; Dark - grey - қошқыл сұр

Салыстыра келе қазақ тілінде сын есімдер құрылымына қарай дара ,күрделі болса, жасалуына қарай негізгі және туынды сын есім болып бөлінеді, ағылшын тілінде құрылымына қарай 3-ке бөлінеді.
II. Semantic groups of adjectives (Сын есімнің семантикалық топтары)
Сын есімдер заттың әр алуан сипаттары мен белгілерін тікелей де, басқа заттардың қатыстары арқылы да білдіреді. Сол себепті сын есімдер екі тілде де семантикалық жағынан екі топқа бөлінеді:
1) Сапалық (Qualitative) сын есімдер; 2) Қатыстық (Relative)
Заттардың әр алуан түр - түсін, сипатын, сапа белгісін, көлемі мен аумағын, дәмі мен иісін білдіретін сын есімдер сапалық сын есімдер деп аталады. Мысалы: beautiful - әдемі , cold - суық , black - қара
Белгілі бір заттардың сипаты мен белгісін басқа бір заттың қатысы арқылы білдіретін сын есімдер қатыстық сын есімдер деп аталады. Мысалы: өткір пышақ - sharp knife, ұзын көше - long street
Ағылшын тілінде сын есімнің есімдікке ұқсас түрлері болады: Possitive adjectives (Тәуелдік сын есім): mу, your, hisherits, our, your, their. Demonstrative adjectives (Сілтеу сын есім): thisthese, thatthose. Interrogative adjectives (Cұрау сын есім): whose, what, which. Distributive adjectives (Бөлшекті сын есім): each, every, everyone, everybody, everything, both, either, neither) Quantitative adjectives (Сандық сын есім): many and much, a littlea few and littlefew.
Ағылшын және қазақ тілдерінде сын есім жіктелмейді, септелмейді жекеше, көпше түрге бөлінбейді, оның тек үш шырай категориясы болады..
III. Degrees of comparison of adjectives (Сын есімнің шырай категориясы) Сын есімнің өзіне ғана дербес грамматикалық белгісі шырай категориясы болып табылады. Шырай дегеніміз - заттың белгісі немесе сипаты (түсі, түрі, сапасы, көлемі, аумағы, салмағы т.с.с.) біркелкі болмай, рең жағынан әртүрлі дәрежеде болатынын, яғни бір затта артық, бір затта кем болатынын білдіретін сын есім формалары.
а) Positive Degree (Жай шырай).
Екі тілдеде жай шырай түбір күйінде басқа шырай формаларына негіз болады. Мысалы: short - қысқа , кең - wide, fat - толық жеңіл - easy, happy - бақытты ,ұзын - tall
ә) Comparative Degree (Салыстырмалы шырай) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.