Екіншілік иммундық тапшылықтар
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Сайфудин Аружан Шакратдинқызы
Иммунитеттің жетіспеушілігін зерттеу және нутрициологияның заманауи бағыттарын қолдану
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5B070100 -Биотехнология мамандығы
Нұр-Сұлтан, 2022
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қорғауға жіберілсін
Биотехнология және микробиология
кафедра меңгерушісінің м.а.
___________ Ж.Қ.Масалимов
Иммунитеттің жетіспеушілігін зерттеу және нутрициологияның заманауи бағыттарын қолдану тақырыбына
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В070100 - Биотехнология мамандығы бойынша
Орындаған: Сайфудин А. Ш.
Ғылыми жетекшісі
х.ғ.к, аға оқытушы Базарбаева Қ. Ж.
Нұр-Сұлтан, 2022
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Факультет: Жаратылыстану ғылымдары
Мамандығы: 5В070100 - Биотехнология
Кафедра: Биотехнология және микробиология
Бекітемін
кафедра меңгерушісінің м.а.
____________ Ж.Қ.Масалимов
___ __________ 2022 ж.
Дипломдық жұмысты орындауға арналған
ТАПСЫРМА
Студент - Сайфудин Аружан Шакратдинқызы
5В070100 - Биотехнология оқу формасы күндізгі, Бт - 43 тобы
1. Дипломдық жұмыс (жоба) тақырыбы Иммунитеттің жетіспеушілігін зерттеу және нутрициологияның заманауи бағыттарын қолдану университет бойынша 2022 ж. 14 қаңтар № 47-п ректордың бұйрығымен бекітілген.
Студент аяқтаған жұмысты тапсыру мерзімі 29 сәуір 2022 ж.
Жұмыстың бастапқы деректері:
1) Espanol T., Hernandez M., Giner M., Casas C., Gurbindo D., Marco T. Directory of diagnostic tests in primary immunodeficiencies Allergol Immunopathol. - 2005. - P. 157 - 161.
2) Garcia M.J., Santos-Dies L., Dopazo L. Dirty infectious deficiency in the diagnosis Protoc diagn Ter pediatr. - 2013. - P. 81 - 92.
3) Małgorzata P., Ewa B. Measures to increase the recognition of primary immunodeficiency and immunoglobulin replacement therapy Eur J Pediatr. - 2016. -V.175, №8. - P. 1099-1105.
4) Notargelo L.D., Fisher A., Geha R.S., Casanova J.L., Chapel N., Conley M.E., Cunningham-Rundles S., Etzioni A., Hammartrem L., Nonoyama S. Primary immune deficiency. - 2009. -V.124, №6. -P . 1161-1178.
Есептеу - түсіндірме хатының мазмұны (қаралатын мәселелердің тізбесі)
1) Зерттеу жұмыстың тақырыбы бойынша әдебиеттік шолу жасау;
2) Зерттеу нысаны ретінде Қалалық Қызылорда №1 емтиханынан сараптамалар жүргізу;
3) Қан талдау әдістемесімен жұмыс жасау;
4) Зерттеулердің нәтижесінен иммундық дисфункцияны зерттеу.
Графикалық материалдың тізбесі (міндетті сызбалары нақты көрсетілген). Жалпы беттер саны - 63, жобада 19 кесте, 15 сурет, 2 сызбанұсқа, 3 диаграмма көрсетілген.
Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі:
1) Chinn I.K., Shearer W.T. Severe Combined Immunodeficiency Disorders Immunol Allergy Clin. - 2015. -V. 35, №4. -P. 671-694 .
2) Black R.E., Allen L.H., Bhutta Z.A., Caulfield L.E., de Onis M., Ezzati M. Maternal and Child Undernutrition Study Group. Maternal and child undernutrition: global and regional exposures and health consequences. - 2008. -P. 243 - 260.
3) Rehman A.M., Woodd S.L., Heimburger D.C., Koethe J.R., Friis H., PrayGod G., Kasonka L., Kelly P., Filteau S. Changes in serum phosphate and potassium and their effects on mortality and antiretroviral therapy in malnourished African HIV-infected adults. - 2017. -V.117, №6. -P. 814-821.
Жоба (жұмыс) бойынша тиісті бөлімдері көрсетілген кеңестер
№
Бөлім
Кеңес беруші
Орындау мерзімі
Тапсырма бердім
(қолы)
Тапсырма алдым
(қолы)
1
Кіріспе
Базарбаева Қ.Ж.
Желтоқсан
2021 ж.
2
1 бөлім Әдебиеттерге шолу
Базарбаева Қ.Ж.
Желтоқсан
2021 ж. -
Ақпан
2022 ж.
3
2 бөлім Материалдар мен зерттеу әдістері
Базарбаева Қ.Ж.
Ақпан -
Наурыз 2022 ж.
4
3 бөлім Зерттеу нәтижелері
Базарбаева Қ.Ж.
Сәуір
2022 ж.
5
Қорытынды
Базарбаева Қ.Ж.
Сәуір
2022 ж.
Дипломдық жобаны (жұмысты) орындау графигі
№
Жұмыс сатысы
Жұмыс сатысын орындау мерзімі
Ескерту
1
Дипломдық жұмыстың тақырыбын бекіту
2022 ж. 14 қантар ректордың бұйрығы
№ 47-п
Бұйрықтың дайындалуы
2
Дипломдық жұмыстың дайындау үшін мәліметтер жинау
Қыркүйек - Қараша 2021 ж.
Практикаға кетер алдында
3
Дипломдық жұмыстың теориялық бөлігін дайындау
(1 Бөлім)
Желтоқсан 2021ж. - Ақпан 2022 ж.
Практикаға кетер алдында
4
Дипломдық жұмыстың аналитикалық бөлігін дайындау (2-3 Бөлім)
Ақпан - Наурыз
2022 ж.
Практика кезінде
5
Дипломдық жұмыстың толық мәті,нінің қолжазбалық нұсқасын аяқтау
Сәуір 2022 ж.
Практикадан келген соң бір апта көлемінде
6
Алдын-ала қорғауға дипломдық жұмысты әкелу
Сәуір 2022 ж.
Ашық дәрістер уақытында
7
Рецензияға дипломдық жұмысты жіберу
Мамыр 2022 ж.
Мемлекеттік емтиханды тапсыруға дейін
8
Ғылыми жетекшінің пікірі мен рецензиясы бар дипломдық жұмыстың соңғы нұсқасын әкелу
Мамыр 2022 ж.
Мемлекеттік емтиханды тапсырғаннан кейін
9
Дипломдық жұмысты қорғау
Маусым 2022 ж.
МАК кестесіне сәйкес
Тапсырма берілген уақыт 10 желтоқсан 2021 ж.
Ғылыми жетекші:
х.ғ. к., кафедра аға оқытушы Базарбаева Қ.Ж.
Тапсырма қабылдаушы, студент Сайфудин А.Ш.
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
7
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
8
АНЫҚТАМАЛАР
9
КІРІСПЕ
10
1
ӘДЕБИ ШОЛУ
12
1.1
Иммунитет жетіспеушілігіне жалпы түсінік
12
1.2
Иммунитет жетіспеушілігінің түрлері
13
1.3
Біріншілік және екіншілік иммундық жетіспеушілік бойынша эпидемиологиясы
15
1.4
Дифференциалды диагностика
20
1.5
Иммундық функцияның нутрициологиялық модуляциясы
21
1.6
Екіншілік иммун тапшылығының инфекциялық аурулары
25
1.7
Адам ағзасына нутрицевтикалардың әсері
30
2
ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
35
2.1
Зерттеу материалдары
35
2.2
2.3
Зерттеу жұмысында қолданылатың реагенттер мен реактивтер
Қақырықты алдын ала өңдеу
36
40
2.4
BACTEFORT MGIT 960 автоматтандырылған жүйесіне арналған пробиркалар мен егу үлгілерін дайындау
41
2.5
Мәдени материалдан микобактериялардың түрлерін анықтау үшін молекулярлық-генетикалық зерттеу
45
3
ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ
50
3.1
MBT анықтау және түрді сәйкестендіру
50
3.2
Молекулалық-генетикалық зерттеу әдісінің ұзақтығы
50
3.3
Туберкулезге қарсы препараттарға дәрілік сезімталдықты айқындау
51
3.4
Нутрициологиялық зерттеу талдауы
53
ҚОРЫТЫНДЫ
57
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
59
ҚОСЫМША
63
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Жобада келесі стандарттарға сілтемелер қолданылды:
МСТ 26072-84 Ауылшаруашылық малдары мен құстары. Туберкулезді
зертханалық бақылау әдістері.
МСТ 12.1.005-88 Жұмыс аумағы ауасына қойылатын жалпы санитарлық гигиеналық талаптар.
МСТ 15.011-96 Патенттік зерттеулер, мазмұны мен жүргізу тәртібі.
ГОСТ Р ИСО 15189-2006 Арнайы сапалық лабораториялық зерттеу
ГОСТ 12.1.008 Биологиялық объектілермен жұмыс істеу кезіндегі жалпы қауіпсіздік талаптары сәйкес болуы керек
ГОСТ 32275 сәйкес бір реттік анатомиялық медициналық қолғаптар .
ГОСТ 3 бойынша хирургиялық резеңке қолғаптар
ГОСТ Р 55991.2-2014 Иммунологиялық зерттеудің анализаторлары
МУК 4.2.3533-18 Иммунологиялық әдістер лабораториялық диагностика бойынша
ИСОМЭК 17000 Сәйкестендіру бағалауы
(ГОСТ Р 50647-94) Общественное питание. Термины и определения. Catering. Terms and definitions.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Осы дипломдық жобада келесі белгілеулер мен қысқартулар пайдаланылды:
%
Пайыздық көрсеткіш
°С
Температура
IgA
Иммуноглобулин
ПТР
Полимераздытізбекті реакция
ИФА
Иммуноферментті анализ
ИБ
Иммуноблоттинг әдісі
АИТВ
Адамның иммун тапшылығы вирусы
MBT
Туберкулез микобактериясы
РНҚ
Рибонуклеин қышқылы
Мкг
Микрограмм
Мг
Миллиграмм-процент
МТ
Туберкулез микобактериясы
НАД
Никотин амидаденинді нуклеотид
НАД-аза
НАД- гликогидролаза
ДДСҰ
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
АТ
Антидене
NK-жасушалар
Табиғи киллерлер
TNF-α
Цитотоксикалық фактор
PID
Біріншілік иммун тапшылығы
ДМИ
Дене массасы индексі
АНЫҚТАМАЛАР
Осы дипломдық жобада келесі анықтамалар пайдаланылды:
Иммунитет - организмнің антигендік қасиеттері бар жұқпалы және жұқпалы емес бөгде заттарды, жұқпалы аурулар қоздырғышын немесе олар бөліп шығаратын кейбір улы заттарды қабылдамаушылық қасиеті және оларға қарсы тұру қабілет
Нутрициология - бұл тамақ туралы ғылым деген мағына беретін, тағамтану гигиенасының бір бөлімі
Иммуноглобулин - денені қорғаумен бірге жұмыс жасайтын В лимфоциттері мен плазматикалық жасушаларды жасайтын молекулалар
Центрифуга - ғылыми қызметтің барлық дерлік салаларында қолданылатын арнайы құрылғы
Инфекция - бұл ағзадағы микробтардың шабуылы және өсуі
Термостат - белгілі бір қалыпты жылулықты ұстап тұратын аппарат
Идентификациялау - белгілердің сәйкестігі негізінде белгісіз объектінің белгіліге сәйкестігін белгілеу
Бактериоскопия - бұл инфекциялардың пайда болуын тез және қарапайым түрде анықтауға мүмкіндік беретін диагностикалық әдіс, өйткені бояудың нақты әдістері арқылы бактериялық құрылымдарды микроскоппен бейнелеуге болады.
Биоматериал - медициналық тұрғыдан алғанда тірі ұлпаларға, әсіресе хирургиялық элементтің немесе имплантанттың бөлігі ретінде енгізуге арналған кез-келген табиғи немесе синтетикалық материал.
Жасушаның дифференциациясы - биологияда бастапқы біртекті жасушалардың мамандану процесі
Иммунореттеу (Иммунокоррекция) - әр түрлі химиялық немесе биологиялық препараттар көмегімен организмнің иммунитет реакциясын жоғарлатып немесе бәсеңдетіп әсер ету.
Туберкулин - туберкулез індетін анықтауға арналған биологиялық дәрмек түрі, туберкулез кеселін анықтауға қолданады.
Туберкулез - адам мен жануарлардың созылмалы өтетін, сүтқоректілерде көбінесе өкпенің, құстарда бауырдың ерекше қабынуымен сипатталатын жұқпалы ауруы.
Уыттылық - берілген дәрмектің ағзаға енген кездегі зардаптылығы.
Фибриндік ісіну - негізгі зат пен талшықтардың бүлінуімен, тамыр қабырғасы өткізгіштігінің күрт күшеюімен, фибриноидтың түзілуімен сипатталатын дәнекер ұлпаның өте зілді ыдырауы.
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыптың өзектілігі: Қазіргі уақытта иммундық тәуелді аурулардың даму жиілігінің артуы байқалады. Аллергиялық аурулары бар (АТО -- пикалық дерматит, экзема, бронх демікпесі) және аутоиммундық аурулары бар (ревматоидты артрит, ішектің қабыну аурулары, қант диабеті -- 1 типті қант диабеті және т. б.) науқастар санының күрт артуымен қатар, иммунитеттің инфекцияға қарсы функциясы бұзылған, ұзақ жүретін науқастар санының өсуін белгілейді мысалы, ауырсыну және оппортунистік инфекциялар үшін суық тиюкандидоз, туберкулез, герпес, стафилококк.Иммундық тапшылықтар (ИД) - туа біткен және бейімделген иммундық жауапқа қатысатын әртүрлі механизмдердің сандық жәненемесе функционалдық өзгерістерінен туындаған аурулар тобы болып табылады [1-4].
Егер олардың шығу тегі генетикалық болса, олар біріншілік иммун тапшылығы ауруларына (ПИД), ал шығу тегі сатып алынған болса, қайталама (IID) жіктеледі. Макронутриенттер мен микроэлементтердің жетіспеушілігі иммундық функцияның бұзылуын тудырады, бұл қоректік заттардың толықтырылуы арқылы жойылуы мүмкін деген дәлел аз. Азық-түлік тапшылығы әлі де аз дамыған аймақтарда кең таралған және жұқпалы аурулардан болатын аурушаңдық пен өлім-жітімнің жоғары деңгейіне негізгі себепші болып табылады [5-7]
Иммунитеттің бұзылуының себептері жеткіліксіз деп аталады себебі энергетикалық құндылығы мен ақуыз мөлшері бойынша тамақтану, микроэлементтер мен дәрумендердің рационындағы дефицит, әсіресе А, С, Е, D, β-каротин, маңызды микроэлементтер (мырыш, темір,, полиқанықпаған май қышқылдарын, сондай-ақ сарқылатын аурулар мен ішек дисбиозынантибиотикалық терапия курсы немесе басқа экопатологиялық факторлардың әсері .
Дұрыс тамақтанбау қайталама иммундық тапшылықтың қалыптасуында маңызды рөл атқарады, жасырын туберкулез инфекциясын бақылау үшін қажет емес туа біткен және адаптивті иммундық реакцияларды нашарлатады .Ақуыз-энергетикалық жетіспеушілік т-лимофоциттерге тікелей әсер етеді, тимустың, шеткергі лимфоидты органдардың атрофиясын тудырады, бұл өз кезегінде лейкопенияны қалыптастырады, CD4 - және CD8 - лимфоциттердің арақатынасын азайтады, шеткергі қандағы жетілмеген Т-жасушалардың санын көбейтеді. BMI деңгейі төмен адамдарда циркуляциялық қабынуға қарсы (IFN - γ, TNF-α, IL-22, IL-1α, IL-1β және IL-6) цитокиндердің деңгейі төмендейді, сонымен бірге реттеуші цитокиндердің деңгейі жоғарылайды (IL-10, TGF - β, IL-5, IL-13), бұл оларды туберкулез ауруына бейім етеді [8].
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, олардың 80% - ы аурулар белгілі бір дәрежеде тамақтанумен байланысты.Қазіргі таңда ДНҚ диагностикасы-бұл қазіргі заманғы жоғары технологиялық зерттеу әдістерінің бірі. ДНҚ талдаулары жұқпалы ауруларды диагностикалауда кеңінен қолданылады, бұл тіпті адам ағзасындағы жалғыз микроорганизмдерді анықтауға мүмкіндік береді [9, 10].
Зерттеу материалдары ретінде Қызылорда қаласы Фтизиопульмонология орталығындағы науқастардың анализдері және антропометриялық көрсеткіштері аурулардан алынып зертелінді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Ағзадағы иммундық тапшылықты зерттеу және оған нутрициологияның әсерін бағалау
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1) Зерттеу жұмыстың тақырыбы бойынша әдебиеттік шолу жасау;
2) Зерттеу нысаны ретінде Қызылорда қаласы Фтизиопульмонология орталағындағы науқастардың анализдері және антропометриялық көрсеткіштері жинақтау
3) ДНҚ диагностикасымен танысу, халықтың тамақтануын эпидемиологиялық зерттеу үшін ұсынылған тамақ тұтыну жиілігін талдау және жұмыс істеу тәсілдерін үйрену;
4) ДНҚ диагностика көмегімен дәріге сезімталдығын анықтадық ,ал жиілігін талдау бойынша тағамтану нутриенттерін анықтау.
Ғылыми жаңалығы: Арнайы ДНҚ-Стрип әдісі қысқа мерзімде және тығыз және сұйық қоректік ортада оң нәтижелерден кейін микобактериялардың түрлерін дәл анықтауға мүмкіндік береді.Ал ,бұл мүмкіндік қоздырғыштың әртүрлі дәрілік тұрақтылығы бар тыныс алу органдары туберкулезімен ауыратын науқастардың тағамдық мәртебесін және нақты тамақтануын бағалауға септігін тигізді
Практикалық маңыздылығы: Біз өзіміздің зерттеу жұмысымызда алғаш рет диагностика көмегімен туберкулездің дәріге сезімталдығын анықтадық және де оның нутрициология саласы бойынша антропометриялық көрсеткіштер бойынша иммундық жетіспеушілік жағдайын зерттей алдық
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық жоба 63 беттен тұрады. Дипломдық жоба кіріспеден, зерттеу бөлімдері мен зерттеу нәтижелерінен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жобада 19 кесте, 15 сурет , 2 сызбанұсқа, 3 диаграмма көрсетілген.
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
ИММУНИТЕТ ЖЕТІСПЕУШІЛІГІНЕ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
Иммунитет тапшылығы иммундық жүйе элементтерінің, соның ішінде лимфоциттер, фагоциттер және комплемент жүйесінің жеткіліксіздігінен немесе болмауынан туындайды. Иммундық тапшылықтар бастапқы немесе қайталама болуы мүмкін. Біріншілік иммундық тапшылық Т-жасушаның тапшылығын, В-клетка тапшылығын, Т-жасушаның да, В-клеткасының да тапшылығын, комплемент тапшылығын, фагоциттер тапшылығын және иммуноглобулин А тапшылығын тудыратын түрлерге бөлінеді. Т-клетка тапшылығына әкелетін алғашқы иммундық тапшылықтарға туа біткен тимус аплазиясы ретінде белгілі ДиДжордж синдромы, созылмалы шырышты тері кандидозы, гипер-иммуноглобулин М синдромы және интерлейкин-12 рецепторларының тапшылығы жатады. В-клетка тапшылығына әкелетін біріншілік иммундық тапшылыққа X-байланысты агаммаглобулинемия жатады, оны Брутон агаммаглобулинемия деп те атайды. Т-жасушаның да, В-клеткасының да тапшылығына әкелетін біріншілік иммун тапшылығына ауыр аралас иммун тапшылығы ауруы, Вискотт-Олдрих синдромы, атаксия-телангиэктазиясы бар иммун тапшылығы және негізгі гистосәйкестік кешенінің тапшылығы жатады. Комплемент тапшылығына әкелетін біріншілік иммундық тапшылықтарға тұқым қуалайтын ангионевроздық ісіну, С3 тапшылығы, мембраналық шабуыл кешенінің тапшылығы және аутоиммундылыққа екіншілік С2 немесе С4 тапшылығы жатады. Фагоциттер тапшылығына әкелетін алғашқы иммундық тапшылықтарға созылмалы гранулематозды ауру және лейкоциттердің адгезиясының тапшылығы синдромы жатады. Селективті иммуноглобулин А тапшылығы да біріншілік иммун тапшылығы болып табылады. Иммундық тапшылықтың қайталама себептеріне стероидтер, қоректік заттардың тапшылығы, семіздік, жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы (ЖИТС) немесе басқа вирустық инфекциялар жатады. [3-4].
Иммундық тапшылық ауруларын анықтаудың зертханалық әдістері гуморальды және жасушалық иммунитеттің, комплемент жүйесінің жұмысын бағалауды, басқа эффекторлық механизмдерді, соның ішінде фагоцитозды және қабыну реакцияларын талдауды қамтиды. Скринингтік зерттеу, жалпы қан анализінен басқа, IgM, IgG, IgA иммуноглобулиндерінің концентрациясын зерттеуден, содан кейін лимфоциттердің негізгі жасушалық популяцияларын сандық анықтаудан басталуы керек: Т-лимфоциттер, В-лимфоциттер, табиғи өлтірушілер. Қан сарысуындағы иммуноглобулиндердің концентрациясы, сондай-ақ лимфоциттердің субпопуляцияларының арақатынасы науқастың жасына және клиникалық жағдайына байланысты [5].
ИММУНИТЕТ ЖЕТІСПЕУШІЛІГІНІҢ ТҮРЛЕРІ
Иммундық тапшылықтың себептері мен патогенезі тұрғысынан оларды үш үлкен топқа бөлуге болады.
Физиологиялық иммундық тапшылықтар
Иммундық жүйенің ерекшеліктерімен байланысты өмірдің белгілі бір кезеңінде пайда болатын физиологиялық иммундық тапшылықтар . Ең танымал түрлері - неонатальды кезеңде және ерте балалық шақта пайда болатын нәрестелер, жүктілік кезінде иммундық жүйенің өзгеруі, сондай-ақ иммундық қорғаныстың кәрілік төмендеуі. Олар емдеуді қажет етпейді, бірақ инфекциялар жиірек және біршама ауыр болуы мүмкін.
Біріншілік иммун тапшылығы (PID)
Біріншілік иммун тапшылығы (PID) гендердегі ақаулармен байланысты. Оның белгілері туылғаннан бастап пайда болады, белгілі бір геннің ыдырауымен байланысты, ол иммунитеттің бір немесе басқа буындарының белсенділігіне жауап береді (белгілі бір жасушалардың, қорғаныш ақуыздарының болмауы). Бүгінгі таңда PID-тің 200-ден астам нұсқасы белгілі, жалпы алғанда, әлемде бұл жағдайдан 6 миллионға дейін адам зардап шегеді және олардың көпшілігінде жағдай дер кезінде анықталмайды. Ресейде әрбір 500 бала біріншілік иммунитетінде белгілі бір ақаумен туылады, бүгінде 3000-нан астам науқас дәрігерлердің бақылауында. Иммундық тапшылықтың біріншілік аурулары иммундық жасушалардың, соның ішінде Т жасушаларының, комплемент компоненттерінің және фагоциттердің ішкі ақауларынан туындайды. Жасушадан тыс бактериялардан туындаған қайталанатын пневмония антидене тапшылығын көрсетеді. Екінші жағынан, қайталанатын саңырауқұлақ инфекциялары Т-лимфоциттердің жетіспеушілігінен туындауы мүмкін.
Ауыр аралас иммун тапшылығы бұзылыстары өмірмен үйлеспейді және зардап шеккен балалар әдетте алғашқы 2 жыл ішінде өледі. SCID еркектерде жиі кездеседі. Ол 50% -дан астам жағдайда Х хромосомасындағы гендік ақаудан туындайды. Ақаулы ген интерлейкин-2 (ИЛ-2) рецепторының гамма тізбегін кодтайды. Бұл тізбек IL-2, IL-4, IL-7, IL-11, IL-15 және IL-21 рецепторларының молекулалық бөлігін құрайды. Екінші жағынан, SCID аздаған жағдайлары аденозиндеаминазаны немесе нуклеозидфосфорилазаны кодтайтын ақаулы гендерден туындайды. Бұл ферменттердің жетіспеушілігі рибонуклеотид-редуктазаның тежелуіне әкеледі, бұл ДНҚ синтезі мен жасуша репликациясының бұзылуына әкеледі. RAG1 немесе RAG2 кодтайтын гендердегі мутация SCID-тің аутосомды-рецессивті түрін тудырады (1 сурет) [6].
Сурет 1 Бастапқы иммун тапшылығы ауруларының Азия аумағы бойынша тізімі
Екіншілік иммундық тапшылықтар
Екіншілік иммун тапшылығы өмір бойы болады. Олардың ішіндегі ең танымалы - АИВ-инфекциясын жұқтырудан туындаған патология, ол дамып келе жатқанда жүре пайда болған иммун тапшылығы синдромын (ЖИТС) тудырады. Бірақ ересек адамда иммун тапшылығының басқа вирустары да белгілі, бұл иммундық жүйенің бұзылуына және дененің қорғанысындағы буындардың бірінің істен шығуына әкеледі. Вирустық инфекциялардан басқа, онкологиялық ауруларды емдеудің әртүрлі әдістері және осы патологиялардың өздері, ауыр патологияларды емдеуде дәрі-дәрмектерді қабылдау арандатушыларға айналуы мүмкін.[7].
Екіншілік иммун тапшылығы кезінде иммунитетті қалпына келтіру әдетте біріншілік жағдайды басқару немесе бұзушы агентті жою арқылы жүзеге асырылады (кесте 1 ) [8] .
Дұрыс тамақтанбау екіншілік жетіспеушіліктің себебі болып табылады, мысалы, ақуыз-энергетикалық жеткіліксіз тамақтану жасушалық иммунитет пен фагоцитозға әсер етеді, микроорганизмдердің жұтылуы бұзылмаған, бірақ фагоцитарлық жасушалардың жасушаішілік организмдерді өлтіру қабілеті бұзылады. Тағамдық жетіспеушілік қатерлі ісік, күйік, созылмалы бүйрек ауруы, көптеген жарақаттар және созылмалы инфекциялардан туындауы мүмкін. Мырыш пен темірдің жетіспеушілігі иммунитетке әртүрлі әсер етеді, соның ішінде кешіктірілген тері сезімталдығының төмендеуі. Иммундық жүйенің қалыпты жұмыс істеуі үшін витаминді толықтыру (B6 және B12), селен және мыс да маңызды [9].
Кесте 1
Екіншілік иммундық тапшылықтың таңдамалы себептері
Шарт
Иммундық функцияға әсері
Жаңа туған кезең
Жетілмеген лимфоидты мүшелер
Жад иммунитетінің
жоқтығы Шала туылған нәрестелердегі аналық IgG деңгейінің төмендігі
Нейтрофилді сақтау пулының
төмендеуі Нейтрофилдер функциясының
төмендеуі Табиғи өлтіруші белсенділіктің төмендеуі
Жетілдірілген жас
Антиген-спецификалық жасушалық иммунитеттің төмендеуі
Т-жасушалық олигоклональдық
В-жасушалық репертуардың шектелуі
Дұрыс тамақтанбау
Жасушалық иммундық жауаптың төмендеуі
Шырышты қабаттардың әлсіреуі
Жұқпалы аурулар: ВИЧ инфекциясы
Т-жасушалық лимфопения
Жасушалық иммундық жауаптың және анергияның төмендеуі
Антиген-спецификалық антиденелердің ақаулары
1.3 БІРІНШІЛІК ЖӘНЕ ЕКІНШІЛІК ИММУНДЫҚ ЖЕТІСПЕУШІЛІК БОЙЫНША ЭПИДЕМИОЛОГИЯСЫ
Кореяда 2001 жылдан 2005 жылға дейін біріншілік иммун тапшылығымен (ПИД) барлығы 152 науқас байқалды. Таралу миллион балаға шаққанда 11,25 болды. Ең жиі табылған иммун тапшылығы антидене тапшылығы болды, 53,3% (n = 81), одан кейін фагоцитарлық бұзылулар, 28,9% (n = 44) [11] .
Швеция 1974-1979 жылдар аралығында бұл мәселенің жиілігін зерттеу жүргізді және нәтижесінде 201 жағдай тіркелді. [12] .
Антиденелердің жетіспеушілігі ең жиі (45,0%), одан кейін фагоцитарлық бұзылулар (22,0%) және Т-жасушаларының және В-клеткаларының біріктірілген тапшылығы (20,8%) болды. Тайваньдағы үшінші сатыдағы ауруханада 1985 жылдың қаңтарынан 2004 жылдың қазан айына дейін біріншілік иммун тапшылығы бар 37 науқас анықталды: ең жоғары таралу антидене тапшылығына (46%) сәйкес келеді,одан кейінфагоциттер функциясының бұзылуы (24%) және Т-жасушалық иммун тапшылығы (19%) Оңтүстік Африкада 1983 жылдан 2009 жылға дейін PID диагнозы қойылған 168 пациентке зерттеу жүргізілді, антидене тапшылығы басым болды (51%). Сол сияқты, Сингапурда 1990 және 2000 жылдар аралығында PID бар 39 науқас анықталды және антидене тапшылығы (41%) ең көп таралған. Жалпы ауыспалы иммун тапшылығының (ЖҚИ) таралуы дүние жүзінде әр түрлі [13].
Ең көп таралған қайталама иммун тапшылығы - бұл АИТВ-мен қоздырылған және жүре пайда болған иммун тапшылығы синдромын тудырады, оның таралуы дүние жүзінде әртүрлі. 2016 жылдың аяғында АИТВ-мен өмір сүретін шамамен 37 миллион адам болды [14] .
2017 жылдың ортасына қарай антиретровирустық терапияны (АРТ) алатын 20,9 миллион адам жұқтырған. АИТВ жұқтырған жүкті 10 әйелдің жетеуі ретровирусқа қарсы ем алды. Антиретровирустық терапияның (АРТ) ауқымды кеңеюі 2015 жылы АИТВ-мен байланысты себептерден өлетін адамдардың жаһандық санын шамамен 1,1 миллионға дейін қысқартты, бұл 2005 жылмен салыстырғанда 45%-ға аз. 2003 жылдан бастап ЖИТС-тен болатын жыл сайынғы өлім-жітім 43%-ға азайды. Дүние жүзіндегі ең көп зардап шеккен аймақта, шығыс және оңтүстік Африкада 10,3 миллион адам емделді, бұл адам саны 2010 жылдан бері екі есеге өсті. 2010 жылдан бері оппортунистік инфекциялар мен СПИД-ке байланысты басқа аурулардан болатын өлім-жітім 36%-ға азайды. Қазақстан Республикасында АИТВ жағдай 2022 жылдың 2 айында 584 жұқпа тіркелді, оның ішінде шетел азаматтары арасында - 23 жағдай, ҚР азаматтары арасында - 561 жұқпа (100 мың тұрғынға шаққанда-3,0).2021 жылдың 2 айында - 519, оның ішінде шетелдіктер арасында-17 адам, ҚР азаматтары арасында-502 жағдай (100 мың тұрғынға шаққанда-2,7).
Өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда анықталу көрсеткіші 59 жағдайға(11,8%) артқан.
Алматы қаласында - 14 жағдайға (1,2 есе), Павлодар облысында - 12 жағдайға (1,6 есе), Нұр-сұлтан қаласында - 7 жағдайға, Маңғыстау облысында - 6 жағдайға, Атырау, Жамбыл,Қарағанды облыстарында - 5 жағдайға, Ақтөбе, Алматы, Түркістан облыстарында - 4 жағдайға, Шығыс Қазақстан облысында - 3 жағдайға, Батыс Қазақстан облысында - 2 жағдайға, Солтүстік Қазақстан облысында - 1 жағдайға.
Қостанай облысында АИТВ-инфекциясының төмендеуі - 9 жағдайға, Шымкент қаласында - 3 жағдайға, Ақмола облысында - 1 жағдайға (кесте 2).
Кесте 2
ҚР бойынша 2021-2022 жж. 2 айдағы АИТВ-инфекциясын тіркеудің салыстырмалы деректер
№
Облыстар
2 ай 2021ж.
2 ай 2022ж.
Эпид.жағдай (өсу,төмендеу)
Абсолютті саны
100 мың адамға
Абсолютті саны
100мың адамға
Барлығы
14 жасқа дейін
барлығы
14 жасқа дейін
Барлығы
14 жасқа дейін
Барлығы
14 жасқа дейін
Барлығы
14 жасқа дейі
1
Ақмола
16
2,2
15
2
- 1 сл.
2
Ақтөбе
8
0,9
12
1,3
+ 4 сл.
3
Алматы
43
1
2,1
0,2
47
2,3
+ 4 сл.
- 1 сл.
4
Атырау
7
1,1
12
1,8
+ 5 сл.
5
ШҚО
54
4
57
4,2
+ 3 сл.
6
Жамбыл
17
1
1,5
0,3
22
1,9
+ 5 сл.
- 1 сл.
7
Батыс-Қазақстан
16
2,4
18
2,7
+ 2 сл.
8
Қарағанды
63
2
4,6
0,6
68
4,9
+ 5 сл.
- 2 сл.
9
Қостанай
52
6
43
5
- 9 сл.
10
Қызылорда
6
0,7
6
0,7
11
Маңғыстау
5
0,7
11
1,5
+ 6 сл.
12
Павлодар
20
2,7
32
4,3
+ 12 сл.
13
СҚО
18
3,3
19
3,5
+ 1 сл.
14
Туркістан
17
0,8
21
1
+ 4 сл.
15
Алматы қаласы
93
1
4,7
0,2
107
5,4
+ 14 сл.
- 1 сл.
16
Нұр-Сұлтан қаласы
43
3,6
50
4,2
+ 7 сл.
17
Шымкент қаласы
24
2,2
21
2
- 3 сл.
Барлығы
502
5
2,7
0,1
561
3,0
+ 59 сл.
- 5 сл.
Ерлердің үлес салмағы 72,0%, әйелдер - 28,0%, ерлерәйелдер арақатынасы2,6:1,0 құрайды.
Қызылорда облысындағы Туберкулезден аурушаңдылық көрсеткіші 3-ші кестеде көрсетілгендей 100 мың тұрғынға шаққанда 2021 жылдың 12 айында Қызылорда облысында 2020 жылғы 48,5-тен 46,2-ге (379 ауру, 2020 жылы-392 ауру) төмендеді. Аурушаңдылық көрсеткішінің төмендеу қарқыны 4,9% құрап, республика бойынша 0,8% өсуімен 36,0 болса, Атырау облысынан кейін 2-ші қатарда орналасты. Яғни, туберкулезге шалдығу облыс көлемінде күрделі болып қалыптасуда.
Кесте 3
2022 жылдың 2 айындағы АИТВ жұқтырғандардың жынысы бойынша бөлінуі ҚР үшін
№
Облыстар
Барлығы
Еркектер
Әйелдер
Абс. саны
Уд.вес. %
Абс. саны
Уд.вес. %
1
Ақмола
15
12
80
3
20
2
Ақтөбе
12
10
83,3
2
16,7
3
Алматы
47
29
61,7
18
38,3
4
Атырау
12
8
66,7
4
33,3
5
Шығыс-Қазақстан
57
41
71,9
16
28,1
6
Жамбыл
22
13
59,1
9
40,9
7
Батыс-Қазақстан
18
13
72,2
5
27,8
8
Қарағанды
68
45
66,2
23
33,8
9
Қостанай
43
28
65,1
15
34,9
10
Қызылорда
6
4
66,7
2
33,3
11
Маңғыстау
11
8
72,7
3
27,3
12
Павлодар
32
24
75
8
25
13
Шығыс-Қазақстан
19
14
73,7
5
26,3
14
Туркістан
21
13
61,9
8
38,1
15
Алматы қаласы
107
91
85
16
15
16
Нұр-Сұлтан қаласы
50
36
72
14
28
17
Шымкент қаласы
21
15
71,4
6
28,6
Барлығы
561
404
72,0
157
28,0
Дәлірек талдасақ, келесі мекемелерде аурушандылық көрсеткішінің өсу қарқыны тіркелді: №6 емхана (31,4%-ға; 14 науқасқа),Темір жол емханасы (38,1%-ға; 3 науқасқа), Достармед (125%-ға; 3 науқасқа), Шиелі (23%-ға; 7 науқасқа). Ал, Сырдария ауданында (62,2%), Байқонырда (57,7%), Сенім клиникасында (43%) керісінше 40 пайыздан жоғары төмендеу қарқыны тіркелді (кесте 4).
Кесте 4
Туберкулезбен аурушаңдылық көрсеткіші 12 ай 2020-2021 ж.ж.
Облыс, аудан, емханалар
Халық саны
Жаңа жағдай
Аурушаңдылық
Төмендеу немесе өсу қарқыны
2020
2021
2020
2021
2020
2021
ҚР
18742290
18981015
6694
6824
35,7
36,0
0,8
Облыс
807071
820260
392
379
48,6
46,2
4,9
Арал
80004
81046
38
36
47,5
44,4
6,5
Жалағаш
35135
35215
20
18
56,9
51,1
10,2
Жаңақорған
84529
85696
27
23
31,9
26,8
16,0
Қазалы
77536
78268
42
40
54,2
51,1
5,7
Қазалы ЦРБ
55805
56077
32
31
57,3
55,3
3,5
Қазалы ЛВА
20543
20314
10
9
48,7
44,3
9,0
Қармақшы
32912
33440
24
23
72,9
68,8
5,6
Сырдария
38421
38592
21
8
54,7
20,7
62,2
Шиелі
82875
83626
29
36
35,0
43,0
22,9
Байқоңыр
41790
43239
16
7
38,3
16,2
57,7
Қызылорда
315418
324494
175
188
55,5
57,9
4,3
№1
39241
39971
22
20
56,1
50,0
10,9
ТОО ASA
38468
38922
26
24
67,6
61,7
8,7
№3
63706
65742
23
24
36,1
36,5
1,1
№4
39111
40120
19
18
48,6
44,9
7,6
№5
36335
36651
24
26
66,1
70,9
7,3
№6
62514
66578
35
49
56,0
73,6
31,4
ТЖ
16300
16232
8
11
49,1
67,8
38,1
Сенім
23517
23204
16
9
68,0
38,8
42,9
Достармед
11859
13144
2
5
16,9
38,0
124,9
Интертич
1891
1891
0
2
0,0
105,8
100,0
Жалпы облыста туберкулезге шалдығу жиілігі өсу себептері:
Облыста Covid - 19 күдігі кезінде туберкулез диагностикасының өзгертілген алгоритмі енгізіліп, Covid - 19 күдікті науқастар арасында сол алгоритмға сай жұмыстар атқарылды. Белсенді туберкулезбен есепке алынған 650 аурудың 14,3 пайызы(93) КВИ ауырды, олардың ішінде 73 пайызы (68 ауру) туберкулез белсенділігі анықталғанға дейін КВИ ауырған.
Жоғары қауіпті топқа іріктелген контингентті флюоромен қамтудың мақсатты түрде жүргізілуі 100% құрады немесе әр 1000 адамнан табу көрсеткіші-10,6 (381 науқас), өткен жылы фг жоспар 97,2 пайызға орындалып, ТБ табу көрсеткіші 7,7 болған еді.
Өткен жылмен салыстырғанда туберкулезге күдікті науқастарды МГМ әдісімен текскерудің саны және сапасы жақсарды. Туберкулезге күдікті деп танылған адамдар молекулярлы-генетикалық әдіспен зерттеуге 100% қамтылды, осы аталған МГ әдіспен туберкулезді дәлелдеу 12% құрады (2020 ж.-8,1%).
Бастапқы медициналық-санитариялық көмек беру ұйымдарында мамандардың, әсіресе жалпы тәжірибелік дәрігерлердің жиі ауысуы, дәрігерлердің жүктемесінің жоғарылығы, аймақты дәрігерлер арасында туберкулезге деген қырағылықтын төмендігі. Оған дәлел, 2 туберкулез асқыну және 6 кеш ағықтау жағдайлары, деструкция кезінде табу өсті.
ДИФФЕРЕНЦИАЛДЫ ДИАГНОСТИКА
Бұл бұзылулар пневмония, менингит, отит, диарея, зәр шығару сепсисі, септицемия, остеомиелит, целлюлит, конъюнктивит, гепатит, гастроэнтерит сияқты бактериялық инфекциялармен сипатталады және кейбір Giardia lamblia ішектің мальабсорбциясын тудырады. Олар ерте балалық шақта басталады және X-байланысты агаммаглобулинемия, IgG селективті тапшылығы, нәрестелік кезеңдегі өтпелі гипогаммаглобулинемия, жалпы ауыспалы иммун тапшылығы, гипер-IgM синдромы және SCID-тің кейбір түрлерін қамтиды.
Оларды келесідей жоққа шығаруға болады: X-тәрізді агаммаглобулинемия 5-6 айлық жастағы ер балаларда ана IgG жоғалған кезде байқалады. Барлық иммуноглобулиндердің (IgG, IgA, IgM, IgD және IgE) төмен деңгейі бар және ДНҚ зерттеулері сүйек кемігіндегі В лимфоциттерінің прекурсорларының жетілген В лимфоциттеріне айналмауын тудыратын Брутон тирозинкиназа (BTK) мутацияларын көрсетеді. Бұл мутация осы иммун тапшылығының айрықша белгісі болып табылады, сондықтан басқа иммундық тапшылықтарды жоққа шығаруға болады.
Сәбилік шақтың өтпелі гипогаммаглобулинемиясы иммундық жүйенің физиологиялық жетілмегендігінен туындайды және X-тәрізді агаммаглобулинемияға ұқсас көрінеді, бірақ нәрестелер өздерінің иммуноглобулиндерін шығара бастағанда қайталанатын бактериялық инфекциялар тоқтайды.
IgG селективті жетіспеушіліктері бактериялық қайталанатын инфекцияларға бейім, бірақ олар IgG бір немесе бірнеше қосалқы сыныптарының болмауы немесе төмен сарысу деңгейлерінің көрсетілуімен жоққа шығарылуы мүмкін. Бұл мәселе гаммаглобулиндер немесе ішілік иммуноглобулиндерді енгізу арқылы түзетіледі.
Жалпы ауыспалы иммун тапшылығы қайталанатын бактериялық инфекциялардың немесе сирек вирустық инфекциялардың себебі болып табылады, бірақ ол жоққа шығарылады, өйткені инфекциялар өмірде және көбінесе балалық шақтан кейін басталады. Антидене тапшылығының барлық себептері осы мәселенің диагнозын қарастырмас бұрын алынып тасталады.
Гипер-IgM синдромы Х-тәрізді агаммаглобулинемияда пайда болатын қайталанатын бактериялық инфекциялардың болуымен сипатталады, бірақ бұл аурудың себебі Т-лимфоциттерде CD40 кодталатын геннің мутациясы болып табылады, ол Т және В лимфоциттерінің кооперациясының бұзылуына әкеледі. , бұл В жасушаларының IgM-ден иммуноглобулиндердің басқа кластарына ауысуы үшін маңызды. Генетикалық зерттеу бұл иммундық тапшылықты анықтайды.
Ауыр аралас иммун тапшылығы аурулары (ҚКБ) көбінесе қайталанатын бактериялық инфекциялардың болуымен сипатталады, бірақ олар жоққа шығарылады, өйткені олар қатерлі ісіктер және қайталанатын вирустық, саңырауқұлақтық, паразиттік және шартты-патогенді инфекциялар сияқты басқа көріністер болып табылады [15] .
1.5 ИММУНДЫҚ ФУНКЦИЯНЫҢ НУТРИЦИОЛОГИЯЛЫҚ МОДУЛЯЦИЯСЫ
Иммунометаболизм иммундық функцияға қажетті химиялық реакцияларды және метаболизм өнімдерінің иммундық жасушаларға өзара әсерлерін білдіреді . Жасушаның активтенуі анаболизмнің ( де-ново молекула синтезі) және катаболизм арқылы энергия генерациясының жоғары энергия талаптарын өндіру үшін метаболикалық ығысуға әкеледі.(сызбанұсқа 1) [16].
Сызбанұсқа 1 Иммундық дисфункцияның тұжырымдамалық негізі дұрыс тамақтанбаудың себебі мен салдары.
Иммундық жауап әдетте жасына қарай төмендейді, өйткені иммундық жасушалардың саны мен сапасы төмендейді. Егер егде жастағы адамдарда созылмалы немесе өткір аурулар пайда болса, бұл нәтиженің нашарлау қаупін арттырады. Сонымен қатар, индустриалды дамыған елдердегі егде жастағы адамдардың үштен біріне қоректік заттар жетіспейді [17].
Жеке қоректік заттардың жетіспеушілігі ағзаның иммундық реакциясын өзгерте алады. Жануарларды зерттеу мырыш, селен, темір, мыс, фолий қышқылы және A, B6, C, D және E дәрумендерінің жетіспеушілігі иммундық реакцияны өзгерте алатындығын көрсетті. Бұл қоректік заттар иммундық жүйеге бірнеше жолмен көмектеседі: сау жасушаларды қорғау үшін антиоксидант ретінде жұмыс істейді, иммундық жасушалардың өсуі мен белсенділігін қолдайды және антиденелер шығарады. Эпидемиологиялық зерттеулер нашар тамақтанатын адамдарға бактериялық, вирустық және басқа инфекциялар қаупі жоғары екенін көрсетеді [17].
Иммунологиялық тепе-теңдікті сақтау факторлары:
D дәрумені басқа дәрумендерге қарағанда ерекше, өйткені күн сәулесінің әсерінен адам ағзасы оны теріде 7-дегидрохолестериннің прекурсорынан синтездей алады.
Иммунологиялық әсер және механизм: D дәруменінің қаңқадан тыс әсері иммундық жүйеде жақсы көрсетілген. Иммундық жасушалардың көпшілігі VDR экспрессиясы және олардың кейбіреулері 1-α-гидроксилаза шығара алады; осылайша жүйелі де, жергілікті түрде де генерацияланған D дәрумені белсенді түрде эндокриндік, паракриндік және автокринді түрде иммундық жасушалармен экспрессияланған VDR-ге әсер ете алады.
D дәрумені әртүрлі туа біткен иммундық жасушаларға, сондай-ақ жасушалардың белгілі бір түрінің әртүрлі функцияларына әр түрлі әсер ететіні көрсетілгенімен, D витаминінің туа біткен иммунитетке жалпы әсері ынталандырушы болып табылады. Д витаминінің моноциттер мен макрофагтарға әсері ең ерте танылған және сонымен бірге ең қарқынды зерттелген [18-19].
Сонымен қатар, 1,25(OH) 2 D3 макрофагтардың хемотактикалық және фагоцитарлық қабілетіне ықпал етеді [20].
Сонымен қатар, 1, 25(OH) 2D3 моноциттерде, нейтрофилдерде және эпителий жасушаларында кателицидин және дефенсиндер сияқты бірнеше эндогенді микробқа қарсы пептидтердің өндірісін индукциялай алады [21-23].
D дәрумені осы туа біткен микробқа қарсы иммундық жауаптарды ынталандыру арқылы инвактивті бактерияларды, вирустарды және саңырауқұлақтарды жоюды күшейтеді.
D дәрумені адаптивті иммундық жауапқа айтарлықтай әсер етуі мүмкін. VDR және D витаминін белсендіретін ферменттер Т және В жасушаларында кездеседі [24].
Т немесе В жасушаларының белсендірілуі және олардың кейінгі пролиферациясы тыныштықта төмен базальды деңгейден VDR экспрессиясын айтарлықтай жоғарылатуы мүмкін. D дәрумені CD4 + Т жасушаларының субпопуляцияларға дифференциациялануын модуляциялау арқылы Т жасушаларының қызметіне әсер етуі мүмкін. аңғал CD4 +Т-клеткалары (Th0) белгілі бір патогендік микроорганизмдермен кездескен кезде туа біткен иммундық жүйе өндіретін арнайы цитокиндердің қатысуымен TCR қосылғаннан кейін және бірлескен ынталандырудан кейін Th1, Th2, Th17 және реттеуші T (Treg) жасушалары сияқты әртүрлі эффекторлық жиынтықтарға дифференциациялануы мүмкін. Th1 және Th17 жасушалары негізінен жасушаішілік патогендерге қарсы иммунитетке қатысады, ал Th2 жасушалары гуморальды иммунитетке және жасушадан тыс патогендерге бағытталған. Трег жасушалары өздігінен төзімділікті сақтауға көмектеседі және шамадан тыс және қате бағытталған әрекеттердің алдын алу үшін иммундық жауаптарды реттейді. Th1 және Th17 қабынуды және аутоиммунды ынталандырады деп саналады, ал Th2 және Treg қарама-қарсы рөл атқарады деп саналады. Қарама-қайшылықтар болғанымен, жалпы алғанда D дәрумені CD4 + шектейтін көрінедіҚабынуға қарсы Th1 және Th17 жасушаларына қарай Т-жасушасының поляризациясы Th2 және Treg жасушаларының реттеуші дамуын қолдайды [25-26] .
Клиникалық өзектілігі D дәруменінің жоғарыда аталған иммундық функциялардың әртүрлі аспектілеріне әсерін ескере отырып, D дәруменін барабар қабылдау туа біткен иммунитетті көтермелеу арқылы ағзаның инфекцияға қарсы қорғанысын сақтауғакүшейтуге көмектеседі деп күтілуде. Керісінше, оның Т-клеткаларына және DC-ге реттеуші әсері D дәрумені Т-жасушалары арқылы жүретін аутоиммунды қабыну ауруларын жеңілдетуге көмектесетінін көрсетеді. Клиникалық зерттеулер туберкулез, жоғарғы тыныс жолдарының инфекциясы, С гепатиті вирусы және АИТВ сияқты бірнеше инфекциялық нәтижелерге D витаминін енгізудің кейбір перспективалы әсерін көрсеткенімен, зерттеулер арасында үлкен сәйкессіздіктің болуы түпкілікті қорытынды жасауға мүмкіндік бермейді [27-28] .
Е витамині - α-токоферолдың биологиялық белсенділігін көрсететін барлық токоферолдар мен токотриенолдар үшін жалпы термин. Е дәруменінің негізгі түрлері α- және γ-токоферолдар рационда бірдей көп болғанымен, биожетімділігі мен метаболизмі әртүрлі артықшылықтарға байланысты α-токоферол қандағы γ-токоферолға қарағанда шамамен 5-10 есе жоғары [29-30].
Иммунологиялық әсер және механизм: Е дәрумені мембрана тұтастығына тікелей жәрдемдесу және Т жасушаларындағы сигналдық оқиғаларды оң модуляциялау арқылы Т-клеткалық функцияны жақсарта алады, сонымен қатар макрофагтардан PGE 2 сияқты Т жасушаларын басатын факторлардың өндірісін азайту арқылы Т жасушаларының қызметін жанама түрде қорғайды. бұрын қаралған [31-32].
Е дәрумені белсендірілген Т-жасушаларының кеңеюінің және аңғал Т жасушаларында IL-2 өндірісінің жасқа байланысты төмендеуін қалпына келтіре алады [33] және бұл әсерлер оның Т жасушаларының белсендірілуінің ерте оқиғаларына оң әсері, соның ішінде APC және аңғал CD4 + T жасушалары арасында тиімді иммундық синапстардың қалыптасуы, сондай-ақ сигналдық молекулалардың (Zap70, LAT, Vav және PLCγ) қайта бөлінуімен байланысты болуы мүмкін. ) осы иммундық синапстарда [34-35] .
Жанама әсерлерге келетін болсақ, Е витаминінің PGE 2 өндірісін тежейтіні көрсетілген. PGE 2 аденилилциклазаны белсендіру арқылы Т-жасушасының жауабын басады, осылайша cAMP деңгейін арттырады [36-37].
PGE 2 туа біткен және бейімделген иммундық жүйенің әртүрлі компоненттеріне кең әсер етеді
Клиникалық өзектілігі : Бірнеше зерттеулер жануарлар үлгілерінде Е витаминінің тұмау инфекциясына қорғаныш әсерін анықтады. Е дәрумені (500 мгкг диета) APort Chalmers173 (H3N2) тұмауын жұқтырған жас және кәрі тышқандардағы вирустық титрлерді төмендететінін, бірақ ескі тышқандарда айтарлықтай төмендегенін хабарлады. Сол сияқты, Han et al. Е витаминімен қоректенетін тышқандардағы тұмау инфекциясынан кейін вирустық титрлердің және симптомдардың төмендеуін хабарлады және бұл қорғаныс әсері IFN-γ және IL-2 өндірісі көрсеткендей жақсартылған Th1 реакциясымен байланысты болды [38-39].
Бактериялық инфекция моделін қолданатын жақында жүргізілген зерттеу Е витаминімен (500 мгкг диета) 4 апта бойы тамақтандырылған кәрі тышқандарда өкпедегі бактериялық жүктемені, өлімге әкелетін септицемияны және өкпе қабынуын (нейтрофилді инфильтрация) төмендеткенін көрсетті.Streptococcus pneumoniae [40].
Бірнеше клиникалық сынақтар адамдардағы инфекцияға Е дәрумені қоспасының әсерін тікелей зерттеді. Ретроспективті зерттеуде , сау адамдарда (=60 y) плазмадағы Е дәруменінің деңгейі осы адамдарда өткен инфекциялардың санына теріс байланысты екені анықталды; дегенмен, витамин мәртебесі мен иммундық функцияны, соның ішінде Т-жасушаның фенотипін, митоген-индукцияланған лимфоциттердің пролиферациясын және DTH көрсеткіштерін өлшеу арасында ешқандай корреляция болған жоқ..
Макронутриенттер:Натрий, хлор, калий, кальций, фосфат және магний күн сайын салыстырмалы түрде көп мөлшерде қажет.
Суды макронутриенттерге де жатқызуға болады, өйткені. оның энергия шығыны 1 млккал (0,24 млкДж) немесе шамамен 2500 млтәу. Суға деген қажеттілік дене температурасының көтерілуіне, физикалық белсенділікке, климат пен ылғалдылықтың өзгеруіне байланысты өзгереді (кесте 5) [41] .
Кесте 5
Макронутриенттердің түрлері және функциялары
Қоректік зат
Негізгі көздері
Функциялар
Кальций
Сүт және сүт өнімдері, ет, балық, жұмыртқа, жарма, үрме бұршақ, жемістер, көкөністер
Қаңқа және тіс сүйектерінің түзілуі, қанның ұюы, жүйке өткізгіштігі, бұлшықеттің жиырылуы, жүрек бұлшықетінің өткізгіштігі.
Хлор
Тамақ өнімдерінің көпшілігі негізінен жануарлардан алынған, бірақ кейбір көкөністерде де кездеседі; натрийге ұқсас
Қанның және жасушаішілік кеңістіктің қышқылды-негіздік балансы, осмостық қысым, бүйрек қызметі
Калий
Көптеген тағамдар, соның ішінде қаймағысыз және майсыздандырылған сүт, банан, қара өрік, мейіз, ет
Бұлшықет жиырылуы, жүйке өткізгіштігі, жасушаішілік қышқыл-негіз балансы, су балансы
Магний
Жасыл, жаңғақтар, жарма, дәнді дақылдар, теңіз өнімдері
Қаңқа және тіс сүйектерінің түзілуі, жүйке өткізгіштігі, бұлшықеттің жиырылуы, ферменттердің активтенуі.
Натрий
Көптеген тағамдар, соның ішінде сиыр еті, шошқа еті, сардина, ірімшік, жасыл зәйтүн, жүгері наны, картоп чипсы, ашытылған қырыққабат
Қанның қышқыл-негіз балансы және жасушаішілік қышқыл-негіз тепе-теңдігі, осмостық қысым, бұлшықеттің жиырылуы, жүйке өткізгіштігі, жасуша мембранасының градиенттерінің сақталуы
Фосфор
Сүт, ірімшік, ет, құс еті, балық, жарма, жаңғақтар, бұршақ
Қаңқа мен тіс сүйектерінің түзілуі, қанның қышқылдық-негіздік тепе-теңдігі және жасушаішілік қышқыл-негіздік тепе-теңдік, энергия өндіру
1.6 ЕКІНШІЛІК ИММУН ТАПШЫЛЫҒЫНЫҢ ИНФЕКЦИЯЛЫҚ АУРУЛАРЫ
Екіншілік иммундық тапшылықтар жұқпалы агенттерді, дәрі-дәрмектерді, метаболикалық ауруларды және қоршаған ортаны қоса алғанда, иммундық жүйесі қалыпты иесіне әсер етуі мүмкін әртүрлі факторлардан туындайды. Иммунитеттің бұл кемшіліктері клиникалық түрде жиі кездесетін инфекциялардың жиілігінің жоғарылауымен немесе әдеттен тыс асқынуларымен және кейде оппортунистік инфекциялардың пайда болуымен көрінеді (1-сурет).
Екіншілік иммундық тапшылықтар қоздырғыш сыртқы жағдайдың шамасына және иесінің сезімталдығына байланысты кең таралу спектріне ие. Мысалы, кортикостероидтарды және басқа да иммуносупрессивті препараттарды қолданудан туындаған иммундық тапшылық 2 , 3 қолданылатын дозаға және аз дәрежеде сепсистің болуы сияқты иесінің қатарлас ауру процестеріне байланысты. АИТВ жұқтыру нәтижесінде пайда болған ЖИТС ең танымал қайталама иммун тапшылығы болып табылады, өйткені оның таралуы және емделмеген жағдайда өлімнің жоғары деңгейі. Дегенмен, дүние жүзінде ең көп таралған иммун тапшылығы туа біткен және бейімделген иммунитетке әсер ететін ауыр жеткіліксіз тамақтанудан туындайды (сурет 2) .
Сурет 2 Иммундық функцияның ақауларына әкелетін сыртқы факторлар
Екіншілік иммундық тапшылықтар қоздырғыш сыртқы жағдайдың шамасына және иесінің сезімталдығына байланысты кең таралу спектріне ие. Мысалы, кортикостероидтарды және басқа да иммуносупрессивті препараттарды қолданудан туындаған иммундық тапшылық 2 , 3 қолданылатын дозаға және аз дәрежеде сепсистің болуы сияқты иесінің қатарлас ауру процестеріне байланысты. АИТВ жұқтыру нәтижесінде пайда болған ЖИТС ең танымал қайталама иммун тапшылығы болып табылады, өйткені оның таралуы және емделмеген жағдайда өлімнің жоғары деңгейі. Дегенмен, дүние жүзінде ең көп таралған иммун тапшылығы туа біткен және бейімделген иммунитетке әсер ететін ауыр жеткіліксіз тамақтанудан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Сайфудин Аружан Шакратдинқызы
Иммунитеттің жетіспеушілігін зерттеу және нутрициологияның заманауи бағыттарын қолдану
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5B070100 -Биотехнология мамандығы
Нұр-Сұлтан, 2022
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қорғауға жіберілсін
Биотехнология және микробиология
кафедра меңгерушісінің м.а.
___________ Ж.Қ.Масалимов
Иммунитеттің жетіспеушілігін зерттеу және нутрициологияның заманауи бағыттарын қолдану тақырыбына
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В070100 - Биотехнология мамандығы бойынша
Орындаған: Сайфудин А. Ш.
Ғылыми жетекшісі
х.ғ.к, аға оқытушы Базарбаева Қ. Ж.
Нұр-Сұлтан, 2022
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Факультет: Жаратылыстану ғылымдары
Мамандығы: 5В070100 - Биотехнология
Кафедра: Биотехнология және микробиология
Бекітемін
кафедра меңгерушісінің м.а.
____________ Ж.Қ.Масалимов
___ __________ 2022 ж.
Дипломдық жұмысты орындауға арналған
ТАПСЫРМА
Студент - Сайфудин Аружан Шакратдинқызы
5В070100 - Биотехнология оқу формасы күндізгі, Бт - 43 тобы
1. Дипломдық жұмыс (жоба) тақырыбы Иммунитеттің жетіспеушілігін зерттеу және нутрициологияның заманауи бағыттарын қолдану университет бойынша 2022 ж. 14 қаңтар № 47-п ректордың бұйрығымен бекітілген.
Студент аяқтаған жұмысты тапсыру мерзімі 29 сәуір 2022 ж.
Жұмыстың бастапқы деректері:
1) Espanol T., Hernandez M., Giner M., Casas C., Gurbindo D., Marco T. Directory of diagnostic tests in primary immunodeficiencies Allergol Immunopathol. - 2005. - P. 157 - 161.
2) Garcia M.J., Santos-Dies L., Dopazo L. Dirty infectious deficiency in the diagnosis Protoc diagn Ter pediatr. - 2013. - P. 81 - 92.
3) Małgorzata P., Ewa B. Measures to increase the recognition of primary immunodeficiency and immunoglobulin replacement therapy Eur J Pediatr. - 2016. -V.175, №8. - P. 1099-1105.
4) Notargelo L.D., Fisher A., Geha R.S., Casanova J.L., Chapel N., Conley M.E., Cunningham-Rundles S., Etzioni A., Hammartrem L., Nonoyama S. Primary immune deficiency. - 2009. -V.124, №6. -P . 1161-1178.
Есептеу - түсіндірме хатының мазмұны (қаралатын мәселелердің тізбесі)
1) Зерттеу жұмыстың тақырыбы бойынша әдебиеттік шолу жасау;
2) Зерттеу нысаны ретінде Қалалық Қызылорда №1 емтиханынан сараптамалар жүргізу;
3) Қан талдау әдістемесімен жұмыс жасау;
4) Зерттеулердің нәтижесінен иммундық дисфункцияны зерттеу.
Графикалық материалдың тізбесі (міндетті сызбалары нақты көрсетілген). Жалпы беттер саны - 63, жобада 19 кесте, 15 сурет, 2 сызбанұсқа, 3 диаграмма көрсетілген.
Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі:
1) Chinn I.K., Shearer W.T. Severe Combined Immunodeficiency Disorders Immunol Allergy Clin. - 2015. -V. 35, №4. -P. 671-694 .
2) Black R.E., Allen L.H., Bhutta Z.A., Caulfield L.E., de Onis M., Ezzati M. Maternal and Child Undernutrition Study Group. Maternal and child undernutrition: global and regional exposures and health consequences. - 2008. -P. 243 - 260.
3) Rehman A.M., Woodd S.L., Heimburger D.C., Koethe J.R., Friis H., PrayGod G., Kasonka L., Kelly P., Filteau S. Changes in serum phosphate and potassium and their effects on mortality and antiretroviral therapy in malnourished African HIV-infected adults. - 2017. -V.117, №6. -P. 814-821.
Жоба (жұмыс) бойынша тиісті бөлімдері көрсетілген кеңестер
№
Бөлім
Кеңес беруші
Орындау мерзімі
Тапсырма бердім
(қолы)
Тапсырма алдым
(қолы)
1
Кіріспе
Базарбаева Қ.Ж.
Желтоқсан
2021 ж.
2
1 бөлім Әдебиеттерге шолу
Базарбаева Қ.Ж.
Желтоқсан
2021 ж. -
Ақпан
2022 ж.
3
2 бөлім Материалдар мен зерттеу әдістері
Базарбаева Қ.Ж.
Ақпан -
Наурыз 2022 ж.
4
3 бөлім Зерттеу нәтижелері
Базарбаева Қ.Ж.
Сәуір
2022 ж.
5
Қорытынды
Базарбаева Қ.Ж.
Сәуір
2022 ж.
Дипломдық жобаны (жұмысты) орындау графигі
№
Жұмыс сатысы
Жұмыс сатысын орындау мерзімі
Ескерту
1
Дипломдық жұмыстың тақырыбын бекіту
2022 ж. 14 қантар ректордың бұйрығы
№ 47-п
Бұйрықтың дайындалуы
2
Дипломдық жұмыстың дайындау үшін мәліметтер жинау
Қыркүйек - Қараша 2021 ж.
Практикаға кетер алдында
3
Дипломдық жұмыстың теориялық бөлігін дайындау
(1 Бөлім)
Желтоқсан 2021ж. - Ақпан 2022 ж.
Практикаға кетер алдында
4
Дипломдық жұмыстың аналитикалық бөлігін дайындау (2-3 Бөлім)
Ақпан - Наурыз
2022 ж.
Практика кезінде
5
Дипломдық жұмыстың толық мәті,нінің қолжазбалық нұсқасын аяқтау
Сәуір 2022 ж.
Практикадан келген соң бір апта көлемінде
6
Алдын-ала қорғауға дипломдық жұмысты әкелу
Сәуір 2022 ж.
Ашық дәрістер уақытында
7
Рецензияға дипломдық жұмысты жіберу
Мамыр 2022 ж.
Мемлекеттік емтиханды тапсыруға дейін
8
Ғылыми жетекшінің пікірі мен рецензиясы бар дипломдық жұмыстың соңғы нұсқасын әкелу
Мамыр 2022 ж.
Мемлекеттік емтиханды тапсырғаннан кейін
9
Дипломдық жұмысты қорғау
Маусым 2022 ж.
МАК кестесіне сәйкес
Тапсырма берілген уақыт 10 желтоқсан 2021 ж.
Ғылыми жетекші:
х.ғ. к., кафедра аға оқытушы Базарбаева Қ.Ж.
Тапсырма қабылдаушы, студент Сайфудин А.Ш.
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
7
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
8
АНЫҚТАМАЛАР
9
КІРІСПЕ
10
1
ӘДЕБИ ШОЛУ
12
1.1
Иммунитет жетіспеушілігіне жалпы түсінік
12
1.2
Иммунитет жетіспеушілігінің түрлері
13
1.3
Біріншілік және екіншілік иммундық жетіспеушілік бойынша эпидемиологиясы
15
1.4
Дифференциалды диагностика
20
1.5
Иммундық функцияның нутрициологиялық модуляциясы
21
1.6
Екіншілік иммун тапшылығының инфекциялық аурулары
25
1.7
Адам ағзасына нутрицевтикалардың әсері
30
2
ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
35
2.1
Зерттеу материалдары
35
2.2
2.3
Зерттеу жұмысында қолданылатың реагенттер мен реактивтер
Қақырықты алдын ала өңдеу
36
40
2.4
BACTEFORT MGIT 960 автоматтандырылған жүйесіне арналған пробиркалар мен егу үлгілерін дайындау
41
2.5
Мәдени материалдан микобактериялардың түрлерін анықтау үшін молекулярлық-генетикалық зерттеу
45
3
ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ
50
3.1
MBT анықтау және түрді сәйкестендіру
50
3.2
Молекулалық-генетикалық зерттеу әдісінің ұзақтығы
50
3.3
Туберкулезге қарсы препараттарға дәрілік сезімталдықты айқындау
51
3.4
Нутрициологиялық зерттеу талдауы
53
ҚОРЫТЫНДЫ
57
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
59
ҚОСЫМША
63
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Жобада келесі стандарттарға сілтемелер қолданылды:
МСТ 26072-84 Ауылшаруашылық малдары мен құстары. Туберкулезді
зертханалық бақылау әдістері.
МСТ 12.1.005-88 Жұмыс аумағы ауасына қойылатын жалпы санитарлық гигиеналық талаптар.
МСТ 15.011-96 Патенттік зерттеулер, мазмұны мен жүргізу тәртібі.
ГОСТ Р ИСО 15189-2006 Арнайы сапалық лабораториялық зерттеу
ГОСТ 12.1.008 Биологиялық объектілермен жұмыс істеу кезіндегі жалпы қауіпсіздік талаптары сәйкес болуы керек
ГОСТ 32275 сәйкес бір реттік анатомиялық медициналық қолғаптар .
ГОСТ 3 бойынша хирургиялық резеңке қолғаптар
ГОСТ Р 55991.2-2014 Иммунологиялық зерттеудің анализаторлары
МУК 4.2.3533-18 Иммунологиялық әдістер лабораториялық диагностика бойынша
ИСОМЭК 17000 Сәйкестендіру бағалауы
(ГОСТ Р 50647-94) Общественное питание. Термины и определения. Catering. Terms and definitions.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Осы дипломдық жобада келесі белгілеулер мен қысқартулар пайдаланылды:
%
Пайыздық көрсеткіш
°С
Температура
IgA
Иммуноглобулин
ПТР
Полимераздытізбекті реакция
ИФА
Иммуноферментті анализ
ИБ
Иммуноблоттинг әдісі
АИТВ
Адамның иммун тапшылығы вирусы
MBT
Туберкулез микобактериясы
РНҚ
Рибонуклеин қышқылы
Мкг
Микрограмм
Мг
Миллиграмм-процент
МТ
Туберкулез микобактериясы
НАД
Никотин амидаденинді нуклеотид
НАД-аза
НАД- гликогидролаза
ДДСҰ
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
АТ
Антидене
NK-жасушалар
Табиғи киллерлер
TNF-α
Цитотоксикалық фактор
PID
Біріншілік иммун тапшылығы
ДМИ
Дене массасы индексі
АНЫҚТАМАЛАР
Осы дипломдық жобада келесі анықтамалар пайдаланылды:
Иммунитет - организмнің антигендік қасиеттері бар жұқпалы және жұқпалы емес бөгде заттарды, жұқпалы аурулар қоздырғышын немесе олар бөліп шығаратын кейбір улы заттарды қабылдамаушылық қасиеті және оларға қарсы тұру қабілет
Нутрициология - бұл тамақ туралы ғылым деген мағына беретін, тағамтану гигиенасының бір бөлімі
Иммуноглобулин - денені қорғаумен бірге жұмыс жасайтын В лимфоциттері мен плазматикалық жасушаларды жасайтын молекулалар
Центрифуга - ғылыми қызметтің барлық дерлік салаларында қолданылатын арнайы құрылғы
Инфекция - бұл ағзадағы микробтардың шабуылы және өсуі
Термостат - белгілі бір қалыпты жылулықты ұстап тұратын аппарат
Идентификациялау - белгілердің сәйкестігі негізінде белгісіз объектінің белгіліге сәйкестігін белгілеу
Бактериоскопия - бұл инфекциялардың пайда болуын тез және қарапайым түрде анықтауға мүмкіндік беретін диагностикалық әдіс, өйткені бояудың нақты әдістері арқылы бактериялық құрылымдарды микроскоппен бейнелеуге болады.
Биоматериал - медициналық тұрғыдан алғанда тірі ұлпаларға, әсіресе хирургиялық элементтің немесе имплантанттың бөлігі ретінде енгізуге арналған кез-келген табиғи немесе синтетикалық материал.
Жасушаның дифференциациясы - биологияда бастапқы біртекті жасушалардың мамандану процесі
Иммунореттеу (Иммунокоррекция) - әр түрлі химиялық немесе биологиялық препараттар көмегімен организмнің иммунитет реакциясын жоғарлатып немесе бәсеңдетіп әсер ету.
Туберкулин - туберкулез індетін анықтауға арналған биологиялық дәрмек түрі, туберкулез кеселін анықтауға қолданады.
Туберкулез - адам мен жануарлардың созылмалы өтетін, сүтқоректілерде көбінесе өкпенің, құстарда бауырдың ерекше қабынуымен сипатталатын жұқпалы ауруы.
Уыттылық - берілген дәрмектің ағзаға енген кездегі зардаптылығы.
Фибриндік ісіну - негізгі зат пен талшықтардың бүлінуімен, тамыр қабырғасы өткізгіштігінің күрт күшеюімен, фибриноидтың түзілуімен сипатталатын дәнекер ұлпаның өте зілді ыдырауы.
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыптың өзектілігі: Қазіргі уақытта иммундық тәуелді аурулардың даму жиілігінің артуы байқалады. Аллергиялық аурулары бар (АТО -- пикалық дерматит, экзема, бронх демікпесі) және аутоиммундық аурулары бар (ревматоидты артрит, ішектің қабыну аурулары, қант диабеті -- 1 типті қант диабеті және т. б.) науқастар санының күрт артуымен қатар, иммунитеттің инфекцияға қарсы функциясы бұзылған, ұзақ жүретін науқастар санының өсуін белгілейді мысалы, ауырсыну және оппортунистік инфекциялар үшін суық тиюкандидоз, туберкулез, герпес, стафилококк.Иммундық тапшылықтар (ИД) - туа біткен және бейімделген иммундық жауапқа қатысатын әртүрлі механизмдердің сандық жәненемесе функционалдық өзгерістерінен туындаған аурулар тобы болып табылады [1-4].
Егер олардың шығу тегі генетикалық болса, олар біріншілік иммун тапшылығы ауруларына (ПИД), ал шығу тегі сатып алынған болса, қайталама (IID) жіктеледі. Макронутриенттер мен микроэлементтердің жетіспеушілігі иммундық функцияның бұзылуын тудырады, бұл қоректік заттардың толықтырылуы арқылы жойылуы мүмкін деген дәлел аз. Азық-түлік тапшылығы әлі де аз дамыған аймақтарда кең таралған және жұқпалы аурулардан болатын аурушаңдық пен өлім-жітімнің жоғары деңгейіне негізгі себепші болып табылады [5-7]
Иммунитеттің бұзылуының себептері жеткіліксіз деп аталады себебі энергетикалық құндылығы мен ақуыз мөлшері бойынша тамақтану, микроэлементтер мен дәрумендердің рационындағы дефицит, әсіресе А, С, Е, D, β-каротин, маңызды микроэлементтер (мырыш, темір,, полиқанықпаған май қышқылдарын, сондай-ақ сарқылатын аурулар мен ішек дисбиозынантибиотикалық терапия курсы немесе басқа экопатологиялық факторлардың әсері .
Дұрыс тамақтанбау қайталама иммундық тапшылықтың қалыптасуында маңызды рөл атқарады, жасырын туберкулез инфекциясын бақылау үшін қажет емес туа біткен және адаптивті иммундық реакцияларды нашарлатады .Ақуыз-энергетикалық жетіспеушілік т-лимофоциттерге тікелей әсер етеді, тимустың, шеткергі лимфоидты органдардың атрофиясын тудырады, бұл өз кезегінде лейкопенияны қалыптастырады, CD4 - және CD8 - лимфоциттердің арақатынасын азайтады, шеткергі қандағы жетілмеген Т-жасушалардың санын көбейтеді. BMI деңгейі төмен адамдарда циркуляциялық қабынуға қарсы (IFN - γ, TNF-α, IL-22, IL-1α, IL-1β және IL-6) цитокиндердің деңгейі төмендейді, сонымен бірге реттеуші цитокиндердің деңгейі жоғарылайды (IL-10, TGF - β, IL-5, IL-13), бұл оларды туберкулез ауруына бейім етеді [8].
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, олардың 80% - ы аурулар белгілі бір дәрежеде тамақтанумен байланысты.Қазіргі таңда ДНҚ диагностикасы-бұл қазіргі заманғы жоғары технологиялық зерттеу әдістерінің бірі. ДНҚ талдаулары жұқпалы ауруларды диагностикалауда кеңінен қолданылады, бұл тіпті адам ағзасындағы жалғыз микроорганизмдерді анықтауға мүмкіндік береді [9, 10].
Зерттеу материалдары ретінде Қызылорда қаласы Фтизиопульмонология орталығындағы науқастардың анализдері және антропометриялық көрсеткіштері аурулардан алынып зертелінді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Ағзадағы иммундық тапшылықты зерттеу және оған нутрициологияның әсерін бағалау
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1) Зерттеу жұмыстың тақырыбы бойынша әдебиеттік шолу жасау;
2) Зерттеу нысаны ретінде Қызылорда қаласы Фтизиопульмонология орталағындағы науқастардың анализдері және антропометриялық көрсеткіштері жинақтау
3) ДНҚ диагностикасымен танысу, халықтың тамақтануын эпидемиологиялық зерттеу үшін ұсынылған тамақ тұтыну жиілігін талдау және жұмыс істеу тәсілдерін үйрену;
4) ДНҚ диагностика көмегімен дәріге сезімталдығын анықтадық ,ал жиілігін талдау бойынша тағамтану нутриенттерін анықтау.
Ғылыми жаңалығы: Арнайы ДНҚ-Стрип әдісі қысқа мерзімде және тығыз және сұйық қоректік ортада оң нәтижелерден кейін микобактериялардың түрлерін дәл анықтауға мүмкіндік береді.Ал ,бұл мүмкіндік қоздырғыштың әртүрлі дәрілік тұрақтылығы бар тыныс алу органдары туберкулезімен ауыратын науқастардың тағамдық мәртебесін және нақты тамақтануын бағалауға септігін тигізді
Практикалық маңыздылығы: Біз өзіміздің зерттеу жұмысымызда алғаш рет диагностика көмегімен туберкулездің дәріге сезімталдығын анықтадық және де оның нутрициология саласы бойынша антропометриялық көрсеткіштер бойынша иммундық жетіспеушілік жағдайын зерттей алдық
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық жоба 63 беттен тұрады. Дипломдық жоба кіріспеден, зерттеу бөлімдері мен зерттеу нәтижелерінен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жобада 19 кесте, 15 сурет , 2 сызбанұсқа, 3 диаграмма көрсетілген.
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
ИММУНИТЕТ ЖЕТІСПЕУШІЛІГІНЕ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
Иммунитет тапшылығы иммундық жүйе элементтерінің, соның ішінде лимфоциттер, фагоциттер және комплемент жүйесінің жеткіліксіздігінен немесе болмауынан туындайды. Иммундық тапшылықтар бастапқы немесе қайталама болуы мүмкін. Біріншілік иммундық тапшылық Т-жасушаның тапшылығын, В-клетка тапшылығын, Т-жасушаның да, В-клеткасының да тапшылығын, комплемент тапшылығын, фагоциттер тапшылығын және иммуноглобулин А тапшылығын тудыратын түрлерге бөлінеді. Т-клетка тапшылығына әкелетін алғашқы иммундық тапшылықтарға туа біткен тимус аплазиясы ретінде белгілі ДиДжордж синдромы, созылмалы шырышты тері кандидозы, гипер-иммуноглобулин М синдромы және интерлейкин-12 рецепторларының тапшылығы жатады. В-клетка тапшылығына әкелетін біріншілік иммундық тапшылыққа X-байланысты агаммаглобулинемия жатады, оны Брутон агаммаглобулинемия деп те атайды. Т-жасушаның да, В-клеткасының да тапшылығына әкелетін біріншілік иммун тапшылығына ауыр аралас иммун тапшылығы ауруы, Вискотт-Олдрих синдромы, атаксия-телангиэктазиясы бар иммун тапшылығы және негізгі гистосәйкестік кешенінің тапшылығы жатады. Комплемент тапшылығына әкелетін біріншілік иммундық тапшылықтарға тұқым қуалайтын ангионевроздық ісіну, С3 тапшылығы, мембраналық шабуыл кешенінің тапшылығы және аутоиммундылыққа екіншілік С2 немесе С4 тапшылығы жатады. Фагоциттер тапшылығына әкелетін алғашқы иммундық тапшылықтарға созылмалы гранулематозды ауру және лейкоциттердің адгезиясының тапшылығы синдромы жатады. Селективті иммуноглобулин А тапшылығы да біріншілік иммун тапшылығы болып табылады. Иммундық тапшылықтың қайталама себептеріне стероидтер, қоректік заттардың тапшылығы, семіздік, жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы (ЖИТС) немесе басқа вирустық инфекциялар жатады. [3-4].
Иммундық тапшылық ауруларын анықтаудың зертханалық әдістері гуморальды және жасушалық иммунитеттің, комплемент жүйесінің жұмысын бағалауды, басқа эффекторлық механизмдерді, соның ішінде фагоцитозды және қабыну реакцияларын талдауды қамтиды. Скринингтік зерттеу, жалпы қан анализінен басқа, IgM, IgG, IgA иммуноглобулиндерінің концентрациясын зерттеуден, содан кейін лимфоциттердің негізгі жасушалық популяцияларын сандық анықтаудан басталуы керек: Т-лимфоциттер, В-лимфоциттер, табиғи өлтірушілер. Қан сарысуындағы иммуноглобулиндердің концентрациясы, сондай-ақ лимфоциттердің субпопуляцияларының арақатынасы науқастың жасына және клиникалық жағдайына байланысты [5].
ИММУНИТЕТ ЖЕТІСПЕУШІЛІГІНІҢ ТҮРЛЕРІ
Иммундық тапшылықтың себептері мен патогенезі тұрғысынан оларды үш үлкен топқа бөлуге болады.
Физиологиялық иммундық тапшылықтар
Иммундық жүйенің ерекшеліктерімен байланысты өмірдің белгілі бір кезеңінде пайда болатын физиологиялық иммундық тапшылықтар . Ең танымал түрлері - неонатальды кезеңде және ерте балалық шақта пайда болатын нәрестелер, жүктілік кезінде иммундық жүйенің өзгеруі, сондай-ақ иммундық қорғаныстың кәрілік төмендеуі. Олар емдеуді қажет етпейді, бірақ инфекциялар жиірек және біршама ауыр болуы мүмкін.
Біріншілік иммун тапшылығы (PID)
Біріншілік иммун тапшылығы (PID) гендердегі ақаулармен байланысты. Оның белгілері туылғаннан бастап пайда болады, белгілі бір геннің ыдырауымен байланысты, ол иммунитеттің бір немесе басқа буындарының белсенділігіне жауап береді (белгілі бір жасушалардың, қорғаныш ақуыздарының болмауы). Бүгінгі таңда PID-тің 200-ден астам нұсқасы белгілі, жалпы алғанда, әлемде бұл жағдайдан 6 миллионға дейін адам зардап шегеді және олардың көпшілігінде жағдай дер кезінде анықталмайды. Ресейде әрбір 500 бала біріншілік иммунитетінде белгілі бір ақаумен туылады, бүгінде 3000-нан астам науқас дәрігерлердің бақылауында. Иммундық тапшылықтың біріншілік аурулары иммундық жасушалардың, соның ішінде Т жасушаларының, комплемент компоненттерінің және фагоциттердің ішкі ақауларынан туындайды. Жасушадан тыс бактериялардан туындаған қайталанатын пневмония антидене тапшылығын көрсетеді. Екінші жағынан, қайталанатын саңырауқұлақ инфекциялары Т-лимфоциттердің жетіспеушілігінен туындауы мүмкін.
Ауыр аралас иммун тапшылығы бұзылыстары өмірмен үйлеспейді және зардап шеккен балалар әдетте алғашқы 2 жыл ішінде өледі. SCID еркектерде жиі кездеседі. Ол 50% -дан астам жағдайда Х хромосомасындағы гендік ақаудан туындайды. Ақаулы ген интерлейкин-2 (ИЛ-2) рецепторының гамма тізбегін кодтайды. Бұл тізбек IL-2, IL-4, IL-7, IL-11, IL-15 және IL-21 рецепторларының молекулалық бөлігін құрайды. Екінші жағынан, SCID аздаған жағдайлары аденозиндеаминазаны немесе нуклеозидфосфорилазаны кодтайтын ақаулы гендерден туындайды. Бұл ферменттердің жетіспеушілігі рибонуклеотид-редуктазаның тежелуіне әкеледі, бұл ДНҚ синтезі мен жасуша репликациясының бұзылуына әкеледі. RAG1 немесе RAG2 кодтайтын гендердегі мутация SCID-тің аутосомды-рецессивті түрін тудырады (1 сурет) [6].
Сурет 1 Бастапқы иммун тапшылығы ауруларының Азия аумағы бойынша тізімі
Екіншілік иммундық тапшылықтар
Екіншілік иммун тапшылығы өмір бойы болады. Олардың ішіндегі ең танымалы - АИВ-инфекциясын жұқтырудан туындаған патология, ол дамып келе жатқанда жүре пайда болған иммун тапшылығы синдромын (ЖИТС) тудырады. Бірақ ересек адамда иммун тапшылығының басқа вирустары да белгілі, бұл иммундық жүйенің бұзылуына және дененің қорғанысындағы буындардың бірінің істен шығуына әкеледі. Вирустық инфекциялардан басқа, онкологиялық ауруларды емдеудің әртүрлі әдістері және осы патологиялардың өздері, ауыр патологияларды емдеуде дәрі-дәрмектерді қабылдау арандатушыларға айналуы мүмкін.[7].
Екіншілік иммун тапшылығы кезінде иммунитетті қалпына келтіру әдетте біріншілік жағдайды басқару немесе бұзушы агентті жою арқылы жүзеге асырылады (кесте 1 ) [8] .
Дұрыс тамақтанбау екіншілік жетіспеушіліктің себебі болып табылады, мысалы, ақуыз-энергетикалық жеткіліксіз тамақтану жасушалық иммунитет пен фагоцитозға әсер етеді, микроорганизмдердің жұтылуы бұзылмаған, бірақ фагоцитарлық жасушалардың жасушаішілік организмдерді өлтіру қабілеті бұзылады. Тағамдық жетіспеушілік қатерлі ісік, күйік, созылмалы бүйрек ауруы, көптеген жарақаттар және созылмалы инфекциялардан туындауы мүмкін. Мырыш пен темірдің жетіспеушілігі иммунитетке әртүрлі әсер етеді, соның ішінде кешіктірілген тері сезімталдығының төмендеуі. Иммундық жүйенің қалыпты жұмыс істеуі үшін витаминді толықтыру (B6 және B12), селен және мыс да маңызды [9].
Кесте 1
Екіншілік иммундық тапшылықтың таңдамалы себептері
Шарт
Иммундық функцияға әсері
Жаңа туған кезең
Жетілмеген лимфоидты мүшелер
Жад иммунитетінің
жоқтығы Шала туылған нәрестелердегі аналық IgG деңгейінің төмендігі
Нейтрофилді сақтау пулының
төмендеуі Нейтрофилдер функциясының
төмендеуі Табиғи өлтіруші белсенділіктің төмендеуі
Жетілдірілген жас
Антиген-спецификалық жасушалық иммунитеттің төмендеуі
Т-жасушалық олигоклональдық
В-жасушалық репертуардың шектелуі
Дұрыс тамақтанбау
Жасушалық иммундық жауаптың төмендеуі
Шырышты қабаттардың әлсіреуі
Жұқпалы аурулар: ВИЧ инфекциясы
Т-жасушалық лимфопения
Жасушалық иммундық жауаптың және анергияның төмендеуі
Антиген-спецификалық антиденелердің ақаулары
1.3 БІРІНШІЛІК ЖӘНЕ ЕКІНШІЛІК ИММУНДЫҚ ЖЕТІСПЕУШІЛІК БОЙЫНША ЭПИДЕМИОЛОГИЯСЫ
Кореяда 2001 жылдан 2005 жылға дейін біріншілік иммун тапшылығымен (ПИД) барлығы 152 науқас байқалды. Таралу миллион балаға шаққанда 11,25 болды. Ең жиі табылған иммун тапшылығы антидене тапшылығы болды, 53,3% (n = 81), одан кейін фагоцитарлық бұзылулар, 28,9% (n = 44) [11] .
Швеция 1974-1979 жылдар аралығында бұл мәселенің жиілігін зерттеу жүргізді және нәтижесінде 201 жағдай тіркелді. [12] .
Антиденелердің жетіспеушілігі ең жиі (45,0%), одан кейін фагоцитарлық бұзылулар (22,0%) және Т-жасушаларының және В-клеткаларының біріктірілген тапшылығы (20,8%) болды. Тайваньдағы үшінші сатыдағы ауруханада 1985 жылдың қаңтарынан 2004 жылдың қазан айына дейін біріншілік иммун тапшылығы бар 37 науқас анықталды: ең жоғары таралу антидене тапшылығына (46%) сәйкес келеді,одан кейінфагоциттер функциясының бұзылуы (24%) және Т-жасушалық иммун тапшылығы (19%) Оңтүстік Африкада 1983 жылдан 2009 жылға дейін PID диагнозы қойылған 168 пациентке зерттеу жүргізілді, антидене тапшылығы басым болды (51%). Сол сияқты, Сингапурда 1990 және 2000 жылдар аралығында PID бар 39 науқас анықталды және антидене тапшылығы (41%) ең көп таралған. Жалпы ауыспалы иммун тапшылығының (ЖҚИ) таралуы дүние жүзінде әр түрлі [13].
Ең көп таралған қайталама иммун тапшылығы - бұл АИТВ-мен қоздырылған және жүре пайда болған иммун тапшылығы синдромын тудырады, оның таралуы дүние жүзінде әртүрлі. 2016 жылдың аяғында АИТВ-мен өмір сүретін шамамен 37 миллион адам болды [14] .
2017 жылдың ортасына қарай антиретровирустық терапияны (АРТ) алатын 20,9 миллион адам жұқтырған. АИТВ жұқтырған жүкті 10 әйелдің жетеуі ретровирусқа қарсы ем алды. Антиретровирустық терапияның (АРТ) ауқымды кеңеюі 2015 жылы АИТВ-мен байланысты себептерден өлетін адамдардың жаһандық санын шамамен 1,1 миллионға дейін қысқартты, бұл 2005 жылмен салыстырғанда 45%-ға аз. 2003 жылдан бастап ЖИТС-тен болатын жыл сайынғы өлім-жітім 43%-ға азайды. Дүние жүзіндегі ең көп зардап шеккен аймақта, шығыс және оңтүстік Африкада 10,3 миллион адам емделді, бұл адам саны 2010 жылдан бері екі есеге өсті. 2010 жылдан бері оппортунистік инфекциялар мен СПИД-ке байланысты басқа аурулардан болатын өлім-жітім 36%-ға азайды. Қазақстан Республикасында АИТВ жағдай 2022 жылдың 2 айында 584 жұқпа тіркелді, оның ішінде шетел азаматтары арасында - 23 жағдай, ҚР азаматтары арасында - 561 жұқпа (100 мың тұрғынға шаққанда-3,0).2021 жылдың 2 айында - 519, оның ішінде шетелдіктер арасында-17 адам, ҚР азаматтары арасында-502 жағдай (100 мың тұрғынға шаққанда-2,7).
Өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда анықталу көрсеткіші 59 жағдайға(11,8%) артқан.
Алматы қаласында - 14 жағдайға (1,2 есе), Павлодар облысында - 12 жағдайға (1,6 есе), Нұр-сұлтан қаласында - 7 жағдайға, Маңғыстау облысында - 6 жағдайға, Атырау, Жамбыл,Қарағанды облыстарында - 5 жағдайға, Ақтөбе, Алматы, Түркістан облыстарында - 4 жағдайға, Шығыс Қазақстан облысында - 3 жағдайға, Батыс Қазақстан облысында - 2 жағдайға, Солтүстік Қазақстан облысында - 1 жағдайға.
Қостанай облысында АИТВ-инфекциясының төмендеуі - 9 жағдайға, Шымкент қаласында - 3 жағдайға, Ақмола облысында - 1 жағдайға (кесте 2).
Кесте 2
ҚР бойынша 2021-2022 жж. 2 айдағы АИТВ-инфекциясын тіркеудің салыстырмалы деректер
№
Облыстар
2 ай 2021ж.
2 ай 2022ж.
Эпид.жағдай (өсу,төмендеу)
Абсолютті саны
100 мың адамға
Абсолютті саны
100мың адамға
Барлығы
14 жасқа дейін
барлығы
14 жасқа дейін
Барлығы
14 жасқа дейін
Барлығы
14 жасқа дейін
Барлығы
14 жасқа дейі
1
Ақмола
16
2,2
15
2
- 1 сл.
2
Ақтөбе
8
0,9
12
1,3
+ 4 сл.
3
Алматы
43
1
2,1
0,2
47
2,3
+ 4 сл.
- 1 сл.
4
Атырау
7
1,1
12
1,8
+ 5 сл.
5
ШҚО
54
4
57
4,2
+ 3 сл.
6
Жамбыл
17
1
1,5
0,3
22
1,9
+ 5 сл.
- 1 сл.
7
Батыс-Қазақстан
16
2,4
18
2,7
+ 2 сл.
8
Қарағанды
63
2
4,6
0,6
68
4,9
+ 5 сл.
- 2 сл.
9
Қостанай
52
6
43
5
- 9 сл.
10
Қызылорда
6
0,7
6
0,7
11
Маңғыстау
5
0,7
11
1,5
+ 6 сл.
12
Павлодар
20
2,7
32
4,3
+ 12 сл.
13
СҚО
18
3,3
19
3,5
+ 1 сл.
14
Туркістан
17
0,8
21
1
+ 4 сл.
15
Алматы қаласы
93
1
4,7
0,2
107
5,4
+ 14 сл.
- 1 сл.
16
Нұр-Сұлтан қаласы
43
3,6
50
4,2
+ 7 сл.
17
Шымкент қаласы
24
2,2
21
2
- 3 сл.
Барлығы
502
5
2,7
0,1
561
3,0
+ 59 сл.
- 5 сл.
Ерлердің үлес салмағы 72,0%, әйелдер - 28,0%, ерлерәйелдер арақатынасы2,6:1,0 құрайды.
Қызылорда облысындағы Туберкулезден аурушаңдылық көрсеткіші 3-ші кестеде көрсетілгендей 100 мың тұрғынға шаққанда 2021 жылдың 12 айында Қызылорда облысында 2020 жылғы 48,5-тен 46,2-ге (379 ауру, 2020 жылы-392 ауру) төмендеді. Аурушаңдылық көрсеткішінің төмендеу қарқыны 4,9% құрап, республика бойынша 0,8% өсуімен 36,0 болса, Атырау облысынан кейін 2-ші қатарда орналасты. Яғни, туберкулезге шалдығу облыс көлемінде күрделі болып қалыптасуда.
Кесте 3
2022 жылдың 2 айындағы АИТВ жұқтырғандардың жынысы бойынша бөлінуі ҚР үшін
№
Облыстар
Барлығы
Еркектер
Әйелдер
Абс. саны
Уд.вес. %
Абс. саны
Уд.вес. %
1
Ақмола
15
12
80
3
20
2
Ақтөбе
12
10
83,3
2
16,7
3
Алматы
47
29
61,7
18
38,3
4
Атырау
12
8
66,7
4
33,3
5
Шығыс-Қазақстан
57
41
71,9
16
28,1
6
Жамбыл
22
13
59,1
9
40,9
7
Батыс-Қазақстан
18
13
72,2
5
27,8
8
Қарағанды
68
45
66,2
23
33,8
9
Қостанай
43
28
65,1
15
34,9
10
Қызылорда
6
4
66,7
2
33,3
11
Маңғыстау
11
8
72,7
3
27,3
12
Павлодар
32
24
75
8
25
13
Шығыс-Қазақстан
19
14
73,7
5
26,3
14
Туркістан
21
13
61,9
8
38,1
15
Алматы қаласы
107
91
85
16
15
16
Нұр-Сұлтан қаласы
50
36
72
14
28
17
Шымкент қаласы
21
15
71,4
6
28,6
Барлығы
561
404
72,0
157
28,0
Дәлірек талдасақ, келесі мекемелерде аурушандылық көрсеткішінің өсу қарқыны тіркелді: №6 емхана (31,4%-ға; 14 науқасқа),Темір жол емханасы (38,1%-ға; 3 науқасқа), Достармед (125%-ға; 3 науқасқа), Шиелі (23%-ға; 7 науқасқа). Ал, Сырдария ауданында (62,2%), Байқонырда (57,7%), Сенім клиникасында (43%) керісінше 40 пайыздан жоғары төмендеу қарқыны тіркелді (кесте 4).
Кесте 4
Туберкулезбен аурушаңдылық көрсеткіші 12 ай 2020-2021 ж.ж.
Облыс, аудан, емханалар
Халық саны
Жаңа жағдай
Аурушаңдылық
Төмендеу немесе өсу қарқыны
2020
2021
2020
2021
2020
2021
ҚР
18742290
18981015
6694
6824
35,7
36,0
0,8
Облыс
807071
820260
392
379
48,6
46,2
4,9
Арал
80004
81046
38
36
47,5
44,4
6,5
Жалағаш
35135
35215
20
18
56,9
51,1
10,2
Жаңақорған
84529
85696
27
23
31,9
26,8
16,0
Қазалы
77536
78268
42
40
54,2
51,1
5,7
Қазалы ЦРБ
55805
56077
32
31
57,3
55,3
3,5
Қазалы ЛВА
20543
20314
10
9
48,7
44,3
9,0
Қармақшы
32912
33440
24
23
72,9
68,8
5,6
Сырдария
38421
38592
21
8
54,7
20,7
62,2
Шиелі
82875
83626
29
36
35,0
43,0
22,9
Байқоңыр
41790
43239
16
7
38,3
16,2
57,7
Қызылорда
315418
324494
175
188
55,5
57,9
4,3
№1
39241
39971
22
20
56,1
50,0
10,9
ТОО ASA
38468
38922
26
24
67,6
61,7
8,7
№3
63706
65742
23
24
36,1
36,5
1,1
№4
39111
40120
19
18
48,6
44,9
7,6
№5
36335
36651
24
26
66,1
70,9
7,3
№6
62514
66578
35
49
56,0
73,6
31,4
ТЖ
16300
16232
8
11
49,1
67,8
38,1
Сенім
23517
23204
16
9
68,0
38,8
42,9
Достармед
11859
13144
2
5
16,9
38,0
124,9
Интертич
1891
1891
0
2
0,0
105,8
100,0
Жалпы облыста туберкулезге шалдығу жиілігі өсу себептері:
Облыста Covid - 19 күдігі кезінде туберкулез диагностикасының өзгертілген алгоритмі енгізіліп, Covid - 19 күдікті науқастар арасында сол алгоритмға сай жұмыстар атқарылды. Белсенді туберкулезбен есепке алынған 650 аурудың 14,3 пайызы(93) КВИ ауырды, олардың ішінде 73 пайызы (68 ауру) туберкулез белсенділігі анықталғанға дейін КВИ ауырған.
Жоғары қауіпті топқа іріктелген контингентті флюоромен қамтудың мақсатты түрде жүргізілуі 100% құрады немесе әр 1000 адамнан табу көрсеткіші-10,6 (381 науқас), өткен жылы фг жоспар 97,2 пайызға орындалып, ТБ табу көрсеткіші 7,7 болған еді.
Өткен жылмен салыстырғанда туберкулезге күдікті науқастарды МГМ әдісімен текскерудің саны және сапасы жақсарды. Туберкулезге күдікті деп танылған адамдар молекулярлы-генетикалық әдіспен зерттеуге 100% қамтылды, осы аталған МГ әдіспен туберкулезді дәлелдеу 12% құрады (2020 ж.-8,1%).
Бастапқы медициналық-санитариялық көмек беру ұйымдарында мамандардың, әсіресе жалпы тәжірибелік дәрігерлердің жиі ауысуы, дәрігерлердің жүктемесінің жоғарылығы, аймақты дәрігерлер арасында туберкулезге деген қырағылықтын төмендігі. Оған дәлел, 2 туберкулез асқыну және 6 кеш ағықтау жағдайлары, деструкция кезінде табу өсті.
ДИФФЕРЕНЦИАЛДЫ ДИАГНОСТИКА
Бұл бұзылулар пневмония, менингит, отит, диарея, зәр шығару сепсисі, септицемия, остеомиелит, целлюлит, конъюнктивит, гепатит, гастроэнтерит сияқты бактериялық инфекциялармен сипатталады және кейбір Giardia lamblia ішектің мальабсорбциясын тудырады. Олар ерте балалық шақта басталады және X-байланысты агаммаглобулинемия, IgG селективті тапшылығы, нәрестелік кезеңдегі өтпелі гипогаммаглобулинемия, жалпы ауыспалы иммун тапшылығы, гипер-IgM синдромы және SCID-тің кейбір түрлерін қамтиды.
Оларды келесідей жоққа шығаруға болады: X-тәрізді агаммаглобулинемия 5-6 айлық жастағы ер балаларда ана IgG жоғалған кезде байқалады. Барлық иммуноглобулиндердің (IgG, IgA, IgM, IgD және IgE) төмен деңгейі бар және ДНҚ зерттеулері сүйек кемігіндегі В лимфоциттерінің прекурсорларының жетілген В лимфоциттеріне айналмауын тудыратын Брутон тирозинкиназа (BTK) мутацияларын көрсетеді. Бұл мутация осы иммун тапшылығының айрықша белгісі болып табылады, сондықтан басқа иммундық тапшылықтарды жоққа шығаруға болады.
Сәбилік шақтың өтпелі гипогаммаглобулинемиясы иммундық жүйенің физиологиялық жетілмегендігінен туындайды және X-тәрізді агаммаглобулинемияға ұқсас көрінеді, бірақ нәрестелер өздерінің иммуноглобулиндерін шығара бастағанда қайталанатын бактериялық инфекциялар тоқтайды.
IgG селективті жетіспеушіліктері бактериялық қайталанатын инфекцияларға бейім, бірақ олар IgG бір немесе бірнеше қосалқы сыныптарының болмауы немесе төмен сарысу деңгейлерінің көрсетілуімен жоққа шығарылуы мүмкін. Бұл мәселе гаммаглобулиндер немесе ішілік иммуноглобулиндерді енгізу арқылы түзетіледі.
Жалпы ауыспалы иммун тапшылығы қайталанатын бактериялық инфекциялардың немесе сирек вирустық инфекциялардың себебі болып табылады, бірақ ол жоққа шығарылады, өйткені инфекциялар өмірде және көбінесе балалық шақтан кейін басталады. Антидене тапшылығының барлық себептері осы мәселенің диагнозын қарастырмас бұрын алынып тасталады.
Гипер-IgM синдромы Х-тәрізді агаммаглобулинемияда пайда болатын қайталанатын бактериялық инфекциялардың болуымен сипатталады, бірақ бұл аурудың себебі Т-лимфоциттерде CD40 кодталатын геннің мутациясы болып табылады, ол Т және В лимфоциттерінің кооперациясының бұзылуына әкеледі. , бұл В жасушаларының IgM-ден иммуноглобулиндердің басқа кластарына ауысуы үшін маңызды. Генетикалық зерттеу бұл иммундық тапшылықты анықтайды.
Ауыр аралас иммун тапшылығы аурулары (ҚКБ) көбінесе қайталанатын бактериялық инфекциялардың болуымен сипатталады, бірақ олар жоққа шығарылады, өйткені олар қатерлі ісіктер және қайталанатын вирустық, саңырауқұлақтық, паразиттік және шартты-патогенді инфекциялар сияқты басқа көріністер болып табылады [15] .
1.5 ИММУНДЫҚ ФУНКЦИЯНЫҢ НУТРИЦИОЛОГИЯЛЫҚ МОДУЛЯЦИЯСЫ
Иммунометаболизм иммундық функцияға қажетті химиялық реакцияларды және метаболизм өнімдерінің иммундық жасушаларға өзара әсерлерін білдіреді . Жасушаның активтенуі анаболизмнің ( де-ново молекула синтезі) және катаболизм арқылы энергия генерациясының жоғары энергия талаптарын өндіру үшін метаболикалық ығысуға әкеледі.(сызбанұсқа 1) [16].
Сызбанұсқа 1 Иммундық дисфункцияның тұжырымдамалық негізі дұрыс тамақтанбаудың себебі мен салдары.
Иммундық жауап әдетте жасына қарай төмендейді, өйткені иммундық жасушалардың саны мен сапасы төмендейді. Егер егде жастағы адамдарда созылмалы немесе өткір аурулар пайда болса, бұл нәтиженің нашарлау қаупін арттырады. Сонымен қатар, индустриалды дамыған елдердегі егде жастағы адамдардың үштен біріне қоректік заттар жетіспейді [17].
Жеке қоректік заттардың жетіспеушілігі ағзаның иммундық реакциясын өзгерте алады. Жануарларды зерттеу мырыш, селен, темір, мыс, фолий қышқылы және A, B6, C, D және E дәрумендерінің жетіспеушілігі иммундық реакцияны өзгерте алатындығын көрсетті. Бұл қоректік заттар иммундық жүйеге бірнеше жолмен көмектеседі: сау жасушаларды қорғау үшін антиоксидант ретінде жұмыс істейді, иммундық жасушалардың өсуі мен белсенділігін қолдайды және антиденелер шығарады. Эпидемиологиялық зерттеулер нашар тамақтанатын адамдарға бактериялық, вирустық және басқа инфекциялар қаупі жоғары екенін көрсетеді [17].
Иммунологиялық тепе-теңдікті сақтау факторлары:
D дәрумені басқа дәрумендерге қарағанда ерекше, өйткені күн сәулесінің әсерінен адам ағзасы оны теріде 7-дегидрохолестериннің прекурсорынан синтездей алады.
Иммунологиялық әсер және механизм: D дәруменінің қаңқадан тыс әсері иммундық жүйеде жақсы көрсетілген. Иммундық жасушалардың көпшілігі VDR экспрессиясы және олардың кейбіреулері 1-α-гидроксилаза шығара алады; осылайша жүйелі де, жергілікті түрде де генерацияланған D дәрумені белсенді түрде эндокриндік, паракриндік және автокринді түрде иммундық жасушалармен экспрессияланған VDR-ге әсер ете алады.
D дәрумені әртүрлі туа біткен иммундық жасушаларға, сондай-ақ жасушалардың белгілі бір түрінің әртүрлі функцияларына әр түрлі әсер ететіні көрсетілгенімен, D витаминінің туа біткен иммунитетке жалпы әсері ынталандырушы болып табылады. Д витаминінің моноциттер мен макрофагтарға әсері ең ерте танылған және сонымен бірге ең қарқынды зерттелген [18-19].
Сонымен қатар, 1,25(OH) 2 D3 макрофагтардың хемотактикалық және фагоцитарлық қабілетіне ықпал етеді [20].
Сонымен қатар, 1, 25(OH) 2D3 моноциттерде, нейтрофилдерде және эпителий жасушаларында кателицидин және дефенсиндер сияқты бірнеше эндогенді микробқа қарсы пептидтердің өндірісін индукциялай алады [21-23].
D дәрумені осы туа біткен микробқа қарсы иммундық жауаптарды ынталандыру арқылы инвактивті бактерияларды, вирустарды және саңырауқұлақтарды жоюды күшейтеді.
D дәрумені адаптивті иммундық жауапқа айтарлықтай әсер етуі мүмкін. VDR және D витаминін белсендіретін ферменттер Т және В жасушаларында кездеседі [24].
Т немесе В жасушаларының белсендірілуі және олардың кейінгі пролиферациясы тыныштықта төмен базальды деңгейден VDR экспрессиясын айтарлықтай жоғарылатуы мүмкін. D дәрумені CD4 + Т жасушаларының субпопуляцияларға дифференциациялануын модуляциялау арқылы Т жасушаларының қызметіне әсер етуі мүмкін. аңғал CD4 +Т-клеткалары (Th0) белгілі бір патогендік микроорганизмдермен кездескен кезде туа біткен иммундық жүйе өндіретін арнайы цитокиндердің қатысуымен TCR қосылғаннан кейін және бірлескен ынталандырудан кейін Th1, Th2, Th17 және реттеуші T (Treg) жасушалары сияқты әртүрлі эффекторлық жиынтықтарға дифференциациялануы мүмкін. Th1 және Th17 жасушалары негізінен жасушаішілік патогендерге қарсы иммунитетке қатысады, ал Th2 жасушалары гуморальды иммунитетке және жасушадан тыс патогендерге бағытталған. Трег жасушалары өздігінен төзімділікті сақтауға көмектеседі және шамадан тыс және қате бағытталған әрекеттердің алдын алу үшін иммундық жауаптарды реттейді. Th1 және Th17 қабынуды және аутоиммунды ынталандырады деп саналады, ал Th2 және Treg қарама-қарсы рөл атқарады деп саналады. Қарама-қайшылықтар болғанымен, жалпы алғанда D дәрумені CD4 + шектейтін көрінедіҚабынуға қарсы Th1 және Th17 жасушаларына қарай Т-жасушасының поляризациясы Th2 және Treg жасушаларының реттеуші дамуын қолдайды [25-26] .
Клиникалық өзектілігі D дәруменінің жоғарыда аталған иммундық функциялардың әртүрлі аспектілеріне әсерін ескере отырып, D дәруменін барабар қабылдау туа біткен иммунитетті көтермелеу арқылы ағзаның инфекцияға қарсы қорғанысын сақтауғакүшейтуге көмектеседі деп күтілуде. Керісінше, оның Т-клеткаларына және DC-ге реттеуші әсері D дәрумені Т-жасушалары арқылы жүретін аутоиммунды қабыну ауруларын жеңілдетуге көмектесетінін көрсетеді. Клиникалық зерттеулер туберкулез, жоғарғы тыныс жолдарының инфекциясы, С гепатиті вирусы және АИТВ сияқты бірнеше инфекциялық нәтижелерге D витаминін енгізудің кейбір перспективалы әсерін көрсеткенімен, зерттеулер арасында үлкен сәйкессіздіктің болуы түпкілікті қорытынды жасауға мүмкіндік бермейді [27-28] .
Е витамині - α-токоферолдың биологиялық белсенділігін көрсететін барлық токоферолдар мен токотриенолдар үшін жалпы термин. Е дәруменінің негізгі түрлері α- және γ-токоферолдар рационда бірдей көп болғанымен, биожетімділігі мен метаболизмі әртүрлі артықшылықтарға байланысты α-токоферол қандағы γ-токоферолға қарағанда шамамен 5-10 есе жоғары [29-30].
Иммунологиялық әсер және механизм: Е дәрумені мембрана тұтастығына тікелей жәрдемдесу және Т жасушаларындағы сигналдық оқиғаларды оң модуляциялау арқылы Т-клеткалық функцияны жақсарта алады, сонымен қатар макрофагтардан PGE 2 сияқты Т жасушаларын басатын факторлардың өндірісін азайту арқылы Т жасушаларының қызметін жанама түрде қорғайды. бұрын қаралған [31-32].
Е дәрумені белсендірілген Т-жасушаларының кеңеюінің және аңғал Т жасушаларында IL-2 өндірісінің жасқа байланысты төмендеуін қалпына келтіре алады [33] және бұл әсерлер оның Т жасушаларының белсендірілуінің ерте оқиғаларына оң әсері, соның ішінде APC және аңғал CD4 + T жасушалары арасында тиімді иммундық синапстардың қалыптасуы, сондай-ақ сигналдық молекулалардың (Zap70, LAT, Vav және PLCγ) қайта бөлінуімен байланысты болуы мүмкін. ) осы иммундық синапстарда [34-35] .
Жанама әсерлерге келетін болсақ, Е витаминінің PGE 2 өндірісін тежейтіні көрсетілген. PGE 2 аденилилциклазаны белсендіру арқылы Т-жасушасының жауабын басады, осылайша cAMP деңгейін арттырады [36-37].
PGE 2 туа біткен және бейімделген иммундық жүйенің әртүрлі компоненттеріне кең әсер етеді
Клиникалық өзектілігі : Бірнеше зерттеулер жануарлар үлгілерінде Е витаминінің тұмау инфекциясына қорғаныш әсерін анықтады. Е дәрумені (500 мгкг диета) APort Chalmers173 (H3N2) тұмауын жұқтырған жас және кәрі тышқандардағы вирустық титрлерді төмендететінін, бірақ ескі тышқандарда айтарлықтай төмендегенін хабарлады. Сол сияқты, Han et al. Е витаминімен қоректенетін тышқандардағы тұмау инфекциясынан кейін вирустық титрлердің және симптомдардың төмендеуін хабарлады және бұл қорғаныс әсері IFN-γ және IL-2 өндірісі көрсеткендей жақсартылған Th1 реакциясымен байланысты болды [38-39].
Бактериялық инфекция моделін қолданатын жақында жүргізілген зерттеу Е витаминімен (500 мгкг диета) 4 апта бойы тамақтандырылған кәрі тышқандарда өкпедегі бактериялық жүктемені, өлімге әкелетін септицемияны және өкпе қабынуын (нейтрофилді инфильтрация) төмендеткенін көрсетті.Streptococcus pneumoniae [40].
Бірнеше клиникалық сынақтар адамдардағы инфекцияға Е дәрумені қоспасының әсерін тікелей зерттеді. Ретроспективті зерттеуде , сау адамдарда (=60 y) плазмадағы Е дәруменінің деңгейі осы адамдарда өткен инфекциялардың санына теріс байланысты екені анықталды; дегенмен, витамин мәртебесі мен иммундық функцияны, соның ішінде Т-жасушаның фенотипін, митоген-индукцияланған лимфоциттердің пролиферациясын және DTH көрсеткіштерін өлшеу арасында ешқандай корреляция болған жоқ..
Макронутриенттер:Натрий, хлор, калий, кальций, фосфат және магний күн сайын салыстырмалы түрде көп мөлшерде қажет.
Суды макронутриенттерге де жатқызуға болады, өйткені. оның энергия шығыны 1 млккал (0,24 млкДж) немесе шамамен 2500 млтәу. Суға деген қажеттілік дене температурасының көтерілуіне, физикалық белсенділікке, климат пен ылғалдылықтың өзгеруіне байланысты өзгереді (кесте 5) [41] .
Кесте 5
Макронутриенттердің түрлері және функциялары
Қоректік зат
Негізгі көздері
Функциялар
Кальций
Сүт және сүт өнімдері, ет, балық, жұмыртқа, жарма, үрме бұршақ, жемістер, көкөністер
Қаңқа және тіс сүйектерінің түзілуі, қанның ұюы, жүйке өткізгіштігі, бұлшықеттің жиырылуы, жүрек бұлшықетінің өткізгіштігі.
Хлор
Тамақ өнімдерінің көпшілігі негізінен жануарлардан алынған, бірақ кейбір көкөністерде де кездеседі; натрийге ұқсас
Қанның және жасушаішілік кеңістіктің қышқылды-негіздік балансы, осмостық қысым, бүйрек қызметі
Калий
Көптеген тағамдар, соның ішінде қаймағысыз және майсыздандырылған сүт, банан, қара өрік, мейіз, ет
Бұлшықет жиырылуы, жүйке өткізгіштігі, жасушаішілік қышқыл-негіз балансы, су балансы
Магний
Жасыл, жаңғақтар, жарма, дәнді дақылдар, теңіз өнімдері
Қаңқа және тіс сүйектерінің түзілуі, жүйке өткізгіштігі, бұлшықеттің жиырылуы, ферменттердің активтенуі.
Натрий
Көптеген тағамдар, соның ішінде сиыр еті, шошқа еті, сардина, ірімшік, жасыл зәйтүн, жүгері наны, картоп чипсы, ашытылған қырыққабат
Қанның қышқыл-негіз балансы және жасушаішілік қышқыл-негіз тепе-теңдігі, осмостық қысым, бұлшықеттің жиырылуы, жүйке өткізгіштігі, жасуша мембранасының градиенттерінің сақталуы
Фосфор
Сүт, ірімшік, ет, құс еті, балық, жарма, жаңғақтар, бұршақ
Қаңқа мен тіс сүйектерінің түзілуі, қанның қышқылдық-негіздік тепе-теңдігі және жасушаішілік қышқыл-негіздік тепе-теңдік, энергия өндіру
1.6 ЕКІНШІЛІК ИММУН ТАПШЫЛЫҒЫНЫҢ ИНФЕКЦИЯЛЫҚ АУРУЛАРЫ
Екіншілік иммундық тапшылықтар жұқпалы агенттерді, дәрі-дәрмектерді, метаболикалық ауруларды және қоршаған ортаны қоса алғанда, иммундық жүйесі қалыпты иесіне әсер етуі мүмкін әртүрлі факторлардан туындайды. Иммунитеттің бұл кемшіліктері клиникалық түрде жиі кездесетін инфекциялардың жиілігінің жоғарылауымен немесе әдеттен тыс асқынуларымен және кейде оппортунистік инфекциялардың пайда болуымен көрінеді (1-сурет).
Екіншілік иммундық тапшылықтар қоздырғыш сыртқы жағдайдың шамасына және иесінің сезімталдығына байланысты кең таралу спектріне ие. Мысалы, кортикостероидтарды және басқа да иммуносупрессивті препараттарды қолданудан туындаған иммундық тапшылық 2 , 3 қолданылатын дозаға және аз дәрежеде сепсистің болуы сияқты иесінің қатарлас ауру процестеріне байланысты. АИТВ жұқтыру нәтижесінде пайда болған ЖИТС ең танымал қайталама иммун тапшылығы болып табылады, өйткені оның таралуы және емделмеген жағдайда өлімнің жоғары деңгейі. Дегенмен, дүние жүзінде ең көп таралған иммун тапшылығы туа біткен және бейімделген иммунитетке әсер ететін ауыр жеткіліксіз тамақтанудан туындайды (сурет 2) .
Сурет 2 Иммундық функцияның ақауларына әкелетін сыртқы факторлар
Екіншілік иммундық тапшылықтар қоздырғыш сыртқы жағдайдың шамасына және иесінің сезімталдығына байланысты кең таралу спектріне ие. Мысалы, кортикостероидтарды және басқа да иммуносупрессивті препараттарды қолданудан туындаған иммундық тапшылық 2 , 3 қолданылатын дозаға және аз дәрежеде сепсистің болуы сияқты иесінің қатарлас ауру процестеріне байланысты. АИТВ жұқтыру нәтижесінде пайда болған ЖИТС ең танымал қайталама иммун тапшылығы болып табылады, өйткені оның таралуы және емделмеген жағдайда өлімнің жоғары деңгейі. Дегенмен, дүние жүзінде ең көп таралған иммун тапшылығы туа біткен және бейімделген иммунитетке әсер ететін ауыр жеткіліксіз тамақтанудан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz