ЖАСТАҒЫ БАЛАНЫҢ ДАМУЫ ТУРАЛЫ ҒАЛЫМДАРДЫҢ КӨЗҚАРАСТАРЫ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министірлігі

РМҚМ БӨБЕК ҰЛТТЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ, БІЛІМ БЕРУ
ЖƏНЕ САУЫҚТЫРУ ОРТАЛЫҒЫ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
3 жас кезеңінде балада кездесетін дағдарыстар
Психология пəні бойынша

Орындаған:
4-курс ҚМ-405 тобының студенті
0101000 Мектепке дейінгі тəрбие жəне оқыту мамандығы бойынша
Жомартқан Айтолқын
Жетекшісі: Бөбек колледжі мұғалімі Рысбекова Б.А.
Қорғалған күні:_________
Бағасы:____________
Жетекшісінің қолы:_________
Студенттің қолы:_________

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ КЕЗЕҢІНДЕГІ ДАҒДАРЫС МƏСЕЛЕЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Дағдарыс мəселесі туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4-7
1.2 3 жастaғы балаларда жаңадан пайда болатын дағдарыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7-14
2. 3 ЖАСТАҒЫ БАЛАНЫҢ ДАМУЫ ТУРАЛЫ ҒАЛЫМДАРДЫҢ КӨЗҚАРАСТАРЫ
2.1.3 Жасар баланың мінез - құлық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 4-23
2.2. 3 Жастағы балада болатын дағдарыстардың алдын алу мен тəрбиелеу жолдары ... ... ..23-33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ƏДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35

КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың зерттеу өзектілігі: Мектепке дейіңгі баланың мінезіндегі дағдарыска ұшырау себептері оның бойындағы ішкі жане сырткы сапалы өзгерістердін пайда болуымен уштастырылған. А.Буземан сиякты авторлар баланың дағдарысқа ұшырауын əлеуметтік ортаның ықпалы деп керсеткісі келеді. Сол себепті дағдарыс кезіндегі қиын балалардың даму сипатын аныктау ушін олардың сыртқы жағдайларга əсерленуін мумкіндігінше терең зерттеп, олардан тиісті корытындылар шығарып отыруды кажет етеді.
Зерттеу əдістемесі:
-Зерттеудің теориялық негізі ретінде "Мектепке дейіңгі кезеңдегі дағдарыс" "Дағдарыс мəселесі" ұғымдарының мəнін ашып көрсету.
-Зерттеу проблемасы бойынша 3 жастағы балада болатын дағдарыс пен тəрбиелеу жолдарына тақырып бойынша теориялық талдау жасау.
-3 жасар балада кездесетін дағдарыстарға тұжырымдама жасау жəне жүзеге асыру жолдарын анықтай отырып дағдарыс кезеңіне байланысты еңбек сіңірген ғалымдардың көзқарастарын бақылап , жинақтап қорытынды жасау.
-3 жастағы балада болатын дағдарыстардың алдын алу мен қолданатын әдістер, акт пайдалану, арт терапиясын қолдана отырыпы тəрбиелеу жолдары.
Курстық жұмыстың мақсаты: 3 жас кезеңінде балада кездесетін дағдарыс мəселелерін шешу жолдары мен даму сипатын анықтай отырып олардың сыртқы жағдайларға əсерленуін мүмкүндігінше терең зерттеп, тиісті қортынды шығару. 3 жасар баланың мінез-құлық ерекшеліктері мен 3жаста пайда болатын дағдарыстарға теориялық талдау жасау. 3 Жастағы балада болатын дағдарыстардың алдын алу мен тəрбиелеу жолдарын көрсету.
Зерттеу міндеттері:
1. Үш жастағы баланың жалпы дамуын: үш жас дағдарысының ерекшеліктері мен белгілерін карастыру.
2. Балалардың үш жас кезеңіндегі жеке тұлғалык жаңа түзілістерін зерттеу.
3. Үш жастағы балада болатын дағдарыстың алдын алу мен тəрбиелеу жолдарын көрсету.
Зерттеу болжамы: 3 жас дағдарыс кезеңіндегі алдын алу жолдарын анықтау
Зерттеу пəні: 3 жас кезеңінде балада кездесетін дағдарыстар балалар психологиясы
Зерттеу обьектісі: Мектеп жасына дейіңгі балалар психологиясы, үш жас кезіндегі дағдарыстарын анықтау, 35-балабақша.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, алты тақырыпшадан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиееттер тізімінен тұрады.

I. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ КЕЗЕҢІНДЕГІ ДАҒДАРЫС МƏСЕЛЕЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
0.1 Дағдарыс мəселесі туралы түсінік
Мектепке дейіңгі бала, барлық жас кезендері сияқты, психикалық дамуыңда дағдарысқа немесе құрт өзгерістерге ұшырап отыратындығы ғылыми әдебиеттерде баяндаған. Баланы туғаннан мектепке барғанға дейінгі аралықтың өзінде бірнеше дағдарысты кезеңдерден өтеді. Әр даму кезеңдеріне өткен сайын, бір жастан екінші жасқа көшу барысында адам үлкен дағдарыстарға ұшырайды. Демек, түсінікті тілмен айтар болсақ, бала дағдарысы дегеніміз - қалау және мен де істей аламын деген кішкене адамның жан дауысы.
Дағдарыс - қалыпты емес, ауытқушылық құбылысы, дұрыс емес тәрбиенің нәтижесі. Дағдарыстардың бір қалыпты кезеңдерден ерекшелігі, ұзаққа созылмайды, бірнеше ай болуы мүмкін. Осы қысқа, бірақ буырқанды сатыда баланың дамуында көп қасиеттер тез өзгереді. Осы уақытта даму апаттық сипатқа ие болуы мүмкін. Дағдарыстық және қалыпты даму кезеңдері кезектеседі. Сондықтан Л.С.Выготский мектеп жасына дейіңгі балалардада дағдарыс болады деп, оларды топқа бөлген.Әрбір дағдарыстың мәні - адамның жасына байланысты даму мәселелерін шешудің екі баламалы нұсқалары арасында таңдауы. Қабылданған шешім барлық кейінгі өмірдің сәттілігі мен дамуына әсер етеді.
Дағдарыс кезінде баланың бойында қайта құрылатын психикалық. өзгеріс не? Бұл бала маңындағы жақын адамдарына - әкесі мен шешесіне және олардың беделіне деген әлеуметтік көзқарасын білдіреді. Сондай-ақ баланың мен деген өзіндік ерекшелігін танытқысы келіп, оның бойында бірсыпыра мінез-қьшыктары пайда болады. Ондай қылықтар ортадағы жағдайды өзгертеді деугеде болады.
Бір сөзбен айтқанда, балабақшадағы дағдарыс- баланың жеке тұлғасы мен оның маңындағы адамдардың өзара әлеуметгік қарым-қатынасын қайта құрып, оларды өзгертіп отыруға бағытталатын психикалық фактор. Баланың жеке басы мен ортаны зерттеу бірлікте қарастырылып, мұндай жағдайда патопсихология мен психологияда тіршілік әсерінің бастапқы түсінігі (единицасы) деп атауға болады. Сонымен қатар баланың іштей сыртқы ортаға қатынасын білдіруді біз оның әсерленуі деп санасақ, онда бала өзі көріп білген нәрселері жайында оған қатынасын, басынан кешірген күй-жайын аңғарған болар едік. Мұны баланың белгілі бір нәрсеге іштей қатынасы деп түсіну керек болады. Кез келген нәрсеге әсерлену баланың танымын дамытады. Мұндай таным түйсіну, қабылдау, елес, қиял, зейін қою т.б. Кез келген нәрсеге зейін аударып, оған әсерленудің өзі баланың танымдык әрекетін дамытады. Таным әрекеттері бала дамуындағы психолоиялық күрделі процестер екенін білеміз және мұндай, процестердің бәрі сананың қызметі болып саналады. Мектепке дейіңгі дағдарыс кезіндегі киын балалардың даму сипатын аныктау ушін олардын сыртқы жағдайларға әсерленуін мумкіндігінше терең зерттеп, олардан тиісті корытындылар шығарып отыруды кажет етеді. Дағдарыс жасын
мұқият зерттеу арқылы баланың негізгі әсерлерінің ауыспалы болуы осы кезеңде өтетінін көрсетеді. Дағдарыс ең алдымен баланың бойындағы күрт өзгеріс екенін байқатады. Мұндай орта үш жастағы бала үшін өзгермейді. Баланың дағдарыс кезеңдерін бақылап жүрген зерттеушілер бұрын өзін жақсы ұстап тіл алғыш және ерке болған сәби аяқ астынан кінәмшіл, ашулы, тілазар болып шыға келеді дейді.
Тағыда айта кететін болсақ Л.С. Выготский дамуды біркелкі емес, қарама-қайшылықты, ішкі қайшылықтардың пайда болуы және шешілуі арқылы жүретін ішкі анықталған, мақсатты процесс ретінде қарастырды. Сондықтан ол қысқа уақыт ішінде балада басқаларға байқалатын осындай өзгерістер орын алатын өтпелі немесе критикалық кезеңдерге назар аударады. Выготскийдің пікірінше, дағдарыс немесе сыни кезең - бұл сапалы оң өзгерістердің уақыты, оның нәтижесі жеке тұлғаның дамудың жаңа, жоғары сатысына өтуі. Дағдарыс мазмұны - дамудың қалыптасқан әлеуметтік жағдайының күйреуі және жаңасының пайда болуы.
Кішкентай адамның өмірі өмірінің алғашқы минуттарынан стресстен басталады. Сондай ақ жаңа туылған нәрестенің дағдарысы деп аталатын бұл өмір үшін күреске кірісіп, алғашқы тыныс алу арқылы жеңіске жеткен кездегі алғашқы бетбұрыс болып саналады. Айта кететін болсақ бала дамуының әртүрлі кезеңдерінде келесі балалық дағдарыстар пайда болады:
1. Өмірдің бірінші жылында. Себебі, ең жақын адам - анадан алғашқы саналы қашықтық. Бала ой-өрісін кеңейте отырып, жүре бастайды. Сондай-ақ нәресте сөйлеуді үйренеді және қазірдің өзінде жергілікті сөздермен сөйлесе алады. Бұл эмоционалды толқуға, бәрін өз бетімен орындаудың шұғыл қажеттілігіне әкеледі: оның қандай зат екенін білу, оған қол тигізу және тіпті оны сынап көру. Бұл уақытта ата-аналар баланы әлемді танып-білуге кедергі келтірмей, оның қолы жетпейтін қауіпті объектілерді алып тастамай, жай ғана бақылағаны жақсы.
2. Үшінші жылы. Бір уақытта бірнеше белгілермен сипатталатын ең эмоционалды балалар дағдарысы: бір адамның екіншісіне қатынасымен байланысты теріс реакция, қыңырлық, сынықтарды шешуге ұмтылу, тұрмыстық тәртіпке наразылық, тілек. ересектерден эмансипация үшін. Шындығында, бұл кезде бала бәрін өзі істегісі келеді, үлкендермен байланысын үзеді, ол өзінің Менін ерекшелеу кезеңін бастайды. Бұл уақытта нәрестені қоршаған әлемге деген сүйіспеншілікті қалыптастыру, оған бұл әлем оны жақсы көретінін көрсету өте маңызды. Осындай сенімді балалар ғана шешім қабылдаудан қорықпайтын және өз өміріне жауапкершілікпен қарайтын оптимист болып өседі.
3. Жетінші жылы. Бұл мектеп дағдарысы, ол жаңа білім алумен, ойлау процесінің басталуымен сипатталады, бұл кезде нәресте өз әрекетін ойланып, талдай алады. Бұл кезеңде балаларда ащы кәмпит симптомы бар: олар өздеріне еніп кетеді, оларды ештеңе мазаламайды деп санайды, бірақ өздері зардап шегуі мүмкін.
Эмоционалды түрде олар үлкен стрессті бастан кешіреді, өйткені олардың мектепке барғаннан кейінгі өмірі күрт өзгереді, әлеуметтік байланыстар қалыптаса бастайды. Мұнда ата-ананың қолдауы, олардың бірінші сынып оқушысының өміріне барынша қатысуы өте маңызды.
Дағдарыстың ішкі сипатын іздестірген шетелдік зерттеушілердің басым көпшілігі дағдарыстың ішкі сипатын биологиялық факторлармен түсіндіреді. А.Буземан сияқты авторлар баланың дағдарыска ұшырауын әлеуметтік ортаның ықпалы деп көрсеткісі келеді. Сол авторлар баланың дағдарысы түрліше ағысты бастан кешіреді деп дұрыс атайды. Бірақ Буземан бала дағдарысының таза экзогендік себептерден туындайтын ерекшелік деп емес, әртүрлі тіршілік ортасынын өзгеріс көріністері деп санайды. Буржуазияшыл зертгеушілердің бала дағдарысы жайындағы тұжырымы шындыққа сай келе бермейді. Өйткені олардың зерттеу аясы тар, олар баланы тек буржуазиялық отбасы жағдайында зерттеп, тәрбиенің белгілі бір түрімен ғана шектеледі. Дағдарыс кезеңі тәрбиенің сипатына орай түрліше жағдайда өтетінін тәжірибелер дәлелдеп отыр. [1]
Мектеп жасына дейінгі дағдарысты қарастыруға себін тигізетін үш түрлі көзқарас бар. Біріншіден, бұл дағдарыс баланың өтпелі кезеніне байланысты. Өйткені бала психологиясында бұл кезеңде жаңа-құрылымдар мен саналы ерекшеліктер пайда болады. Бала психикасының дамуындағы дағдарыстын пайда болуын оның жақын арадағы даму аймяғына қатысты қасиеттерді өзгеру заңдылығымен ұштасты түрде іздестіру керек болады. Мектеп жасына дейінгі дағдарысты тек теориялық схемамен қарастыруга болмайды. Біз іс жүзіндегі тиісті материалдарды талдаудан бастауымыз керек, мұндай материалдарды түсіктіруде ұсынылған теорияға сүйену қажет. Үш жастағы дағдарыстын мән-жайын ашып көрсету үшін балаңың дамуьшдағы сыртқы және ішкі жағдайларды қарастыру қажет. Бұл мәселенін түйінді жері бяланың үш жаста дағдарысқа ұшырау себептері нендей жағдайларға байланысты болады және оның қалыпты жағдайдан ауытқуына әсер етуші фактор қандай? деген мәселенің мәнін айқындап көрсетуді талап етеді. Отбасыдандан бірден балабақшаға келетін балаға қарағанда яслиден балабақшаға келетін баланың дағдарысы мүлдем өзгеше сипатта болады. Баланың дамуында дағдарысқа ұшырау үнемі болып отыратын құбылыс. 3 жас пен 7 жас баланың дамуында елеулі өзгерістерге ұшырау кезеңдер. Осы кезеңде бала психикасының дамуында айтарлықтай жаңа сапалар пайда болып, олар келесі сатыға ету кезеңінде елеулі қиыншылықтарды басынан кешіреді. Соның салдарынан белгілі жас кезеңнің ерекшеліктері сапалық өзгерістерге ұшырап, алдағы жас кезеңіне тән қасиеттердің жасалуына бейімделеді. Осы кезеңде баланың акыл-ойының өсуіне орай қауырт өзгерістерге ұшырап, тәрбиесі жөнінен де бұрынғы уакытқа қарағанда неғұрлым қиындай түсетіні айқын байқалады. Бұл кезеңде оны енді мектеп жасына дейінгі бала деп те, оқушы деп те атау киын. Өйткені ол өтпелі кезеңді басынан кешіреді. Соңғы уақытта бұл жасқа арналған бірқатар зерттеулер жарық көрді.
Баланың бойындағы ерекшеліктер 3-6 ай ішіндегі адам танымастай жаңа өзгерістерге ұшырап, оның ішкі дүниесіндегі елеулі құрылымдар пайда болады. Ал, баланың дағдарысқа ұшырау белгілері елеусіз болып қала береді. Осы орайда оның психологиялық өзгерістерге ұшырауы сыртқы орта мен маңындағы жағдайларға тәуелсіз екендігін аңғартады. Осы орайда біздер сәби бойындағы елеулі өзгерістерді байқап көріп, сыртқы ортаның әсерінен гөрі оның ішкі жан дүниесінің елеулі өзгерістердің неғұрлым шапшаң қарқынмен дамығанына көз жеткіземіз, сондықтан баланың ішкі өзгерістері әрқашан да оның өмірінде елеулі із қалдырып отырады. Жәнеде бала дамуының сәбилік кезеңінде елеусіз нәрсеге ашу шақырып, маңындағы адамдардың бәріне өз айтқанын істеткісі келеді. Соған орай үш жастағы дағдарыста екі жақты құбылыс пайда болады: Бала қиқарлық көрсетіп, ашу-ызасын шешесіне, ойыншықтарына ұрсып кею арқылы білдіреді. Баланың мұндай қылықтарын екінші жағынан қарағанда оның өзімшілдік әрекеті мен дербестігін, белсенділігін көрсететін сияқты. Баланың бойында енді мен деген пайымы болып, өзгелер сол баланын ығына қарай есу керек. Мұндай ерекшеліктер баланын өзіне деген қатынасынын өзгергенін көрсетеді. Осылайша, жалпы алғанда, орыс психологиясында дағдарысты жастық өтпелі кезеңнің мінез-құлық синдромы ретінде қарастыру, оның ішінде баланың ересек адам тарапынан адекватты емес педагогикалық әсерлерге ауыр реакциясы басты орынды алады.

0.2 3 жастaғы балаларда жаңадан пайда болатын дағдарыстар
Үш жас-бала өзін жеке адам ретінде ашып, басқа адамдардан бөлек өзінің әртүрлі тілектер мен әрекеттерін сезініп, өзі пайдалана алатын ерікке ие екенін түсіне бастайды. Осы кезеңде онда ерік білдіруге деген ұмтылыс пайда болып, өз қалауын ересектердің қалауына қарсы қоя қойып, талап етуге тырысатын болады. Сонымен бірге ол заттар мен адами қатынастар әлемін өзгерте алатынын және өзінің іс-әрекеті мен қиялын басқарып, өз күшінің, тәуелсіздігінің артып келе жатқанын сезініп, үлкендердің шектеулеріне тікелей қарсылық білдіре бастайды және және барлық жерде өзінің пікірін қалыптастыруға тырысады. [2]
Үш жасқа таман бала "Мен өзім" деген сана қалыптасады. Екі жарым-үш жарым жас аралығындағы балаларға кейде "негативизм сатысы " немесе "алғашқы ересектену" деп аталатын белгілер тән болады.
Бала осы уақытқа дейін үйде айтылмай жүрген балағат сөздерді қолдана бастауы мүмкін. Сөйлеулерінде тек барлық жаман мен теріс мағынаны білдіретін сөздер пайда болады. Жақында ғана сүйікті болған ойыншықтары мен кітаптары құндылығын жоғалтып, бала оларды лақтырып, жыртып, оларға қолайсыз теріс атауларды беруі мүмкін.Үш жастағы балада пайда болып бастайтын дағдарыстардың бірі.
3жасына қарай балалар секіріп, жүгіріп, шулау арқылы өзіне серіктес тауып алады. Бір-бірінің алдында мақтанып, бірінен бірі асып түскісі келетін сияқты көрінеді. Бірақ олардың осы қылықтары арқылы өзін басқамен салыстыру қабілеті дамиды. Олар үлкендермен қарым-қатынастан басқа өз қатарымен байланыста өзін-өзі және өзгегелерді де тани бастайды.

Негізінен үш жастағы балада пайда болатын дағдарысты қарастыруға себін тигізетін үш түрлі көзқарас бар.
Біріншіден, бұл дағдарыс баланың өтпелі кезеңіне байланысты. Өйткені бала психологиясында бұл кезеңде жаңа-құрылымдар мен саналы ерекшеліктер пайда болады. Бала психикасының дамуындағы дағдарыстың пайда болуын оның жақын арадағы даму аймағына қатысты қасиеттерді өзгеру заңдылығымен ұштасты түрде іздестіру керек болады. Үш жастағы дағдарысты тек теориялық схемамен қарастыруга болмайды. Біз іс жүзіндегі тиісті материалдарды талдаудан бастауымыз керек, мұндай материалдарды түсіндіруде ұсынылған теорияға сүйену қажет. Үш жастағы дағдарыстың мән-жайын ашып көрсету үшін балаңың дамуындағы сыртқы және ішкі жағдайларды қарастыру қажет. Бұл мәселенің түйінді жері баланың үш жаста дағдарысқа ұшырау себептері нендей жағдайларға байланысты болады және оның қалыпты жағдайдан ауытқуына әсер етуші фактор қандай? деген мәселенің мәнін айқындап көрсетуді талап етеді. Осы мәселенің мәнін ашып көрсетуде біріншіден, дағдарыс баланың бойындағы мұндай жағымсыз қылықтарын оның тіл алмай, қасарысуынан айыра білу қажет. Баланың жағымсыз қылықтары ересектердің қойған талаптары мен айтқандарының бәріне қарсы шығады. Алайда баланың бір нәрсені істеуге зауқы болмаса мұның бәрі жағымсыз қылықтары мен қарсылық керсетуін (мысалы, ол ойнап жүргеңде оған жатып ұйықта десе, ол бірден тесегіне жатып ұйықтамайды), мұның бәрін дағдарыс кезенінің көріністері деп санауға болмайды. Бала барынша өзінің ойындағысын істегісі келеді. Бірақ оған тыйым салынады. Бұл жайттардың бәрін қисық-қыңырлық қылық, жағымсыз мінез деуге болмайды. Осындай жағдайда баланың ересектер талабына қарсы әрекеті оның өзі ұнатқан іспен шұғылданғысы келетінін көрсетеді.
Баланың үлкендердің талабына қарсылық білдіріп, ондай ұсыныстарын орындамай қырсығуы оның өзіндік ойы мен тілегін іске асыруға ұмтылуын көрсетеді. Мұндай қылық бала әрекетіндегі өзіңдік санасындағы өзгерісті, оның сапа жағынан жаңа сатыға көтерілгенін көрсетеді. Дағдарыстың көрінісі баланың існе, осындай қылықтарынан айқын байқалады. Егер баладан басқа бір нәрсені істеуді өтініп сұраса, оңда ол бұл жағдай өзінін көңіліне қонымды болғандықтан қарсылықсыз орындайды. [9]
Мысалға келтірсем- үш жастағы дағдарыс кезеңі созылып кеткен 4 жасар қыз бала өзін балалар мәселесін талқылайтыи конференцияға ертіп баруды өтінеді. Қыз оған баруға жинала бастайды. Мен қызды жүре ғой деп шақырдым. Бірақ оны мен шақырғандықтан, ол тіпті барғысы келмей калды. Ол барынша қарсыласып бақты. Онда бері келе ғой, -- деп едім, оған да келмеді. Оны өзімен өзін қалдырғанда, ол жылай бастады. Оны ертпегеніме өкпеледі. Бұл орайда оның қасарысып айтқанға көнбеуінен ызаланып булығып
ренжу пайда болды. Ол өзінің барғысы келгенімен, оған жүр деп айтқан сөз ұнамай, қарсылық білдірді.
Баланың бойын ашу-ыза кернегенде әмірлі дауыспен айтқан сөз де оған әсер етпейтінін байқатты. Бірсыпыра авторлар мұндай жайттарды көркемдеп жазды. Мысалы, ересек адам сәбиге келіп әмірлі үнмен: Мына көйлектің түсі қара десе, ол қарсылық көрсетіп, бұл көйлектің түсі ақ дейді.
Қасарысу оған айтылған сөздердің мәніне қарамастан керісінше істеуге кесірлену дағдарыстың нақтылы көрінісі. Жағымсыз әрекетгің тіл алмаудан екі түрлі айырмашылығы бар.
Біріншіден, бұл жерде өзге адамдармен әлеуметтік қатынас жасау манызды орын алады. Бұл ретте балара айтқанды істеп, оны ықтыру орындалатын әрекет маңызына емес, өзге адамдармен қатынас жасау ниеттілігіне байланысты. Жағымсыздык мінез-қылық әлеуметтік сипаттағы әрекет, бұл орайда балаға қойылған талап мазмұны емес, оның мәні адамға: бағытталған.
Екінші ерекшелік -- баланың өзінің ашу-ызасына деген жаңаша қатынасы. Ол ашу-ыза әсерімен әрекет етпей, өзінің көңіл-күйіне керісінше әрекет жасауға ұмтылады. Ашу-ызаға бой билету мен әрекетгену үш жастағы балаға тән мінез ерекшелігі. Көптеген зерттеу нәтижелері баланың сәбилік кезеңінде оның ашу-ызасы мен іс-әрекеті бірігіп кететінін көрсетеді. Мектепке дейінгі жаста басқа адамдарға қатысты әрекет те пайда болып, ол өзге жағдайларға қатысты ашу-ызадан туындайды. Егер баланың қарсылығы белгілі бір жағдайға байланысты болса, онда оны баланың жағымсыз қылығы деп санауға болмайды. Мұндай ретте жағымсыздык әрекет дәл сол кездегі оқиғаға байланыссыз жағдайда көрініс табады.
Үш жастағы дағдарыстың екінші көрінісі -- қырсығу. Жағымсыздық қырсығудан өзгеше қылық. Қырсығудың өзін қасарысудан ажырата білу керек. Мысалы, бала бір нәрсенің орындалуын өзінше талап етіп қасарысып тұрып алады. Бұл қырсықтану емес, бұл үш жастағы дағдарысқа дейін де кездеседі. Мысалы, бала бір затты иемденгісі келеді, бірақ оны бірден ала алмайды. Ол бұл заттың өзінікі болуына қасарысумен қол жеткізеді. Қырсықтану дегеніміз, сәбиге бір зат оған аса қажет болғандықтан қасарыса қалмайды, ол затты сұрағаны үшін ғана: қасарысады. Ол өз талабының орындалуын тілейді. Айталык, сәбиді ауладан үйге шақырдық дейік; ол көнбейді, бірақ біз оның үйге кіру керектігін дәлелдеп, үгітгейміз, ол дәлелді түсінгенімен; бәрібір үйге кірмейді. Сәбидің қырсықтану себебі өзінің бастапқы шешіміне байланысты болады. Тек осы жағдай ғана қырсықтануға жатады. Қырсықтануды кәдімгі қасарысудан ерекшелейтін екі сәт бар. Оның бірі -- жағымсыз қылыққа ұқсастығы, оның себепке қатысы бар. Егер бала дәл қазір қажет етіп тұрған нәрсесін қасарысып сұраса, бұл қасарысу болмайды. Мысалы, ол шанамен сырғанауды ұнатады, сондықтан да күні бойы аулада жүргісікеледі.

Екінші сәт. Егер жағымсыздыққа әлеуметтік сипат тән болса, яғни бала ересектердің айтқанына керісінше әрекет жасайтын болса, қасарысу сипаты
болғаны. Баланың ызасы өзгермелі болады деп айтуға болмайды. Баланың дағдарысқа ұшырау кезеңіне дейін оның өзіне деген ниет-қылығының себептерін қалайша болатындығына көз жеткізуіміз керек.
Үшінші сәт -- баланың қыңырлық кезеңі.
Бала мінезіндегі ерекшеліктің алғашқылардан айырмашылығы қандай? Қыңырлык жеке бастын ерекшелігі емес. Жағымсыз қылықтар баланың қандай да болсын ересектерге қарсы қарсы бағытталған әрекеттері. Ал қыңырлық бала тәрбиесінің қалпына қарсы, өмір салтына қарсы бағытталады:
ол ой қойшы! деген баланың өзіне тән риза болмауын білдіреді, сәби өзіне ұсынылғанның, істегеннің бәріне жауап береді. Бұл жерде қырсықтық белгі адамға қатысты емес, 3 жасқа дейін қалыптасқан барлық өмір салтына қарсы. Бұрын ол қызыққан ойыншықтарды ұсыну қалпына қатысты. Қырсықтықтын қасарысудан айырмашьшығы сол, ол қалайда өзінік қажетін орындауға табандылық көрсетуі.
Буржуазиялық сипаттағы тәрбиеде қырсықтық үш жастағы бала бойындағы дағдарыстың негізгі белгісі болып саналады, Өйткені бұрын әулетте еркелетіп өсірілген бала енді айналасындағы адамдармен қатынасы дөрекілене бастайды. Баланың бойында енді назарылық білдіру пайда болып, оған бұрынғы жасалған әрекеттерге жасырын түрде қарсы шығып, өзінің риза еместігін білдіреді.
Енді төртінші ерекшелік -- өзіндік ерік немесе өзімшілдік мінез деп аталады. Бұл баланың дербестік бағытын көрсетеді. Енді бала бәрін өзі істегісі келеді. Талданып отырған дағдарыс түрлерінін бұдан басқаша үш түрі бар деп жүр, бірақ олардың қосымша ғана маңызы бар. Оның біріншісі -- қарсылық көрсету. Баланың мінез-құлқындағы бірқатар көріністердің бәрі қарсыласу сипатында болады. Оның мінез-құлқы өзгелерге қарсыласу ерекшеліктермен көрініс беріп, өз маңыңдағылармен ұрысьш, таласып, үнемі ренжісу жағдайында болып көрінеді. Баланың ата-анасымен қақтығысы әдетке айналды. Осыған орай баланың өзі елеусіз қалады. Мысалы, бұрын тату болған семьяда бала өз анасына сен ақымақсың дейді. Бюлер осы тақырыпқа сәйкес семьяның ренішің суреттеп жазды Бала. өз ойыншықтарын да бағаламауға тырысады, оларды ұстағысы келмейді, онын сөздерінде балағаттау мен кемсіту сөздері пайда болады. Мұңдай сөздер орынсыз айтылады. Бұлардан басқа тағы да екі жақты ерекшелік болатынын атап айту керек. Үйдегі. жалғыз бала болғандықтан оның талап-тілектерінің бәрі орындалып, ол нағыз өзінің өктемдігін жүргізуге тырысып бағады. Бұл көрініс әр түрлі семьяда түрліше болып келетіні байқалады. Жалғыз ғана баласы бар семьада өктемдік етуге ұмтылушьшық кездеседі. Оңдай бала маңындағы адамдарға айтқанын істеп, айдауына жүргізгісі келеді. Ондай баланың шешесі үйден шықпауға тиіс, бала талабы бойынша шешесі бөлмеде болуға тиіс. Ол талап еткенңің бәрін оған алып беру керек. Ол ұсынған тағамды жемейді, өзі сүйген тамақты ғана ішеді. Бала айналасындағы адамдарға билік жүргізу үшін неше алуан тәсілдерді

табады. Ол барлық талаптары орындалған жағдайда өзгелердің, бәріне әмірші болғысы келеді. Ал кейбір семьяда мұндай сипат қызғаншақтық деп те аталады. Өзінен жасы кіші не үлкен баланы қызғанатын болады. Міне осылайша үш жастағы баланың дағдарыстык кезеңі оның мінезіндегі дөрекілік көрсету қылықтары арқылы көзге тұседі. Мұндай дөрекі қылықтарды анықтау мақсатымен тиісті бақылау жүргізіліп, оның себеп-салдары зерттеледі. Мұңдай зерттеушілердің мақсаты бір жағынан дағдарысты кезеңнін алдын ала болжап, оны дұрыс бағалауға арналса, ал екінші тараптан сол дағдарыс ерекшеліктерін анықтауда объективті де сипат алуы мүмкін. Біз үш жастағы дардарысты балаңың әлеумеутгік ортадағы қатынасын өзекті мәселе деп санадық. Үш жастағы балада пайда болатын жағымсыз әрекет тіл алмауын дағдарыстың негізгі көрінісі қасарысудан айыра бідмуіміз керек. Сондай-ақ бұл сипат баланың қайсарлығынан да өзгеше бағдарда қарастырылуға тиіс.
Баланың бойындағы жағымсыз әрекет оның ересектер талап еткен тілектерді орыңдамауынан басталады. Оның тиісті талаптарды орындаудан бас тарту себебі оған қойылған талаптың мазмұнында емес, баланың сол ересектерге көңіл-күйінің қатынасына байланысты.Баланың жағымсыз қылығынын көрініс беруі қойылған талаптан тәуелсіз түрде пайда болатын оның өзіндік қылығы, өз ойындағы мақсатка жету ниеттілігі.
Қасарыс да дәл сондай. Тіл алмайтын қиын балалары жайындағы аналардын шағымы олардың қасарысу қалатындығын жиі айтады. Бірақ қайсарлық пен қасарысу екі түрлі нәрсе. Егер сәби бір мақсатқа қалайда жеткісі келсе, ол қайсарлық көрсетеді. Бұл қасарысу қылығына ешқандай ұқсамайды. Қасарысу кезіңде бала өзіне қажетсіз нәрсені талап етеді. Бала өз қажетінің болмысы үшін емес, сол кажеттні қалайда талап етіп отыруына сәйкес қайсарлық көрсетеді. Бұл орайда әлеуметгік жағдайдың себебі орын алады.
Дардарыстың сан қилы ерекшеліктері Өзге адамдарға қатысты әлеуметтік себептермен ұштасты екенін білдіреді. Дардарыстың сан қилы ерекшеліктері Өзге адамдарға қатысты әлеуметтік себептермен ұштасты екенін білдіреді.
Егер үш жастағы баланың дағдарысын іс жүзіңдегі сипаттарымен ашып көрсеткіміз келсе, оның мәні әлеуметтік қатынастар дағдарысы деп аталады, солай деп атауға да болады.
Дағдарыс кезінде баланың бойында қайта құрылатын психикалық өзгеріс не? Бұл бала маңындағы жақын адамдарына -- әкесі мен шешесіне және олардың беделіне деген әлеуметтік көзқарасын білдіреді. Сондай-ақ баланың мен деген өзіндік ерекшелігін танытқысы келіп, оның бойында бірсыпыра мінез-қлыктары пайда болады. Ондай қылықтар ортадағы жағдайды өзгертеді.
Ғалымдар үш жасқа дейін бала анаға деген тәуелділікпен өмір сүреді деп түсіндіреді. Кез-келген сәтте ол үшін шешім шығарып, бар талабына жауап беруге тиісті адамның бар екендіне сәби қалыпты көзқараспен қарайды. Ал, үш жасқа жақындаған шақта ол есеюдің алғашқы кезеңін басынан өткереді. Анығын айтқанда тәуелділік және тәуелсіздік тұрғысында сәби санасында алғашқы танымдар қылаң бере бастайды. Анасынан бөлек өзіне тән қалауы бар екенін, ұнататын түсі мен қаламайтын асы бар екендігін, үлкендерше есікті
ашып-жабуға, ойын толық сөйлем арқылы жеткізе алатынын түсінген бала - осы мүмкіндігін іс жүзінде дамытқысы келеді. Демек, түсінікті тілмен айтар болсақ, бала дағдарысы дегеніміз - қалау және мен де істей аламын деген кішкене адамның жан дауысы. Десе де, бала мен ата-ананың арасындағы түсінбеушілік сәбидің шын мәнінде істей алмайтын дүниені қалайтындығынан басталады. Бала қолынан келмейтін істерді жүзеге асырғысы келеді. Мұндай жағдайда қауіпсіз әрекеттерді жүзеге асырып көруге мүмкіндік берген жөн. Баланың жасаған жұмысының нәтижесіне баға беруді де ұмытып кетпеңіз. Сен қандай үлкен болып өсіп кеткенсің, маған қолқанат болуға жарап қалыпсың деген сыңайдағы пікірлер осы кезеңде балаға өте қажет делінген.
Үш жастағы балада пайда болатын дағдарыстардың түрлері:
Қыңырлық - бұл баланың қалағанынан емес, талап еткенінен туындайтын дегеніне көндіргісі келетін реакциясы болып табылады. Көбіне ата-аналар "кім кімді" деген позицияда тұрып алып, жағдайда одан сайын ушықтырып, бала қыңырлығының көріністерін бекітіп, туындаған жанжалды жағдайдан абыроймен шығуға мүмкіндік бермей, баланы тығып тастайды.
Тіл алмаушылық. Негативизм тіл алмаушылықтан өзгеше болады. Бағынбау кезінде бала өтініштің мазмұнына қарсы болып, ересек адамның нұсқауларын орындамайды, себебі, ол өзі үшін ол уақытта сіз тапсырғаннан да қызық нәрсені тапқандай болып көрінеді. Тіл алмау кезінде бала ересек адамның қалауына қарсы қарсы жүрсе, негативизм кезінде бала өз қалауына қарсы жүреді. Негативизм әлеуметтік сипатқа ие және бұл өтініштің мазмұнына емес, адамға бағытталған болады. Негативизм кейде таңдамалы болады: бала қолайсыз мінез-құлықтарын барлық адамға емес, белгілі бір адамдарға көрсетіп, олардың өтініштерін орындаудан бас тартады, мысалы, тек анасының немесе әкесінің айтқандарын орындамайтын болады.
Өз бетімен болу (қасарысу) - бала қолынан келмесе де барлығын өзі жасағасы келгенде көрінедіжәне оның тәуелсіздікке бейімділігі осымен ерекшеленеді.
Наразылық - бала басқалармен соғысып жүргендей барлық мінез-құлқы наразылық сипатқа ие болумен ерекшеленеді. Бүлікті наразылық- көбіне ата-аналармен жиі болатын жанжалдарға әкеледі. Яғни Заттарға, адамдарға, мінез-құлық ережелеріне деген бұрынғы ынтықтығының құнсыздануы. Онымен қоса үш жасар балада жиі болатын жағдайлардың бірі ол қызғаныш егер отбасында бірнеше бала болатын болса, бұл симптомды қызғаныш деп атауға болады. Бала әлі де билікке ұмтыла отырып, билікпен бөлісуге мәжбүр болған бауырластарынан қызғанышын жасырмайтын болады.Қызғаныш тек ол жағынана ғана емес балабақшада жүрген кезінде
болуы мүмкін. Бұл жастағы балалар барлық нәрсені қызғанып, күш жұмысауға дейін барады. Мысалға айта кететін болсақ негативизм баланы өз қалауына қарсы әрекет етуге мәжбүр етеді. Бала өзінен өтініш етіп сұрағанды жасағысы келмегеннен емес, өзінен осы туралы сұралғаны үшін жасаудан бас тартатын болады. Бұндағы баланы қозғап отырған басты уәж - сұрағандай емес, оған керісінше жасау болып табылады. [4]

3 жас дағдарысының сипаттамасы:
* негативизм - бала ересектер қойған талаптарға жағымсыз реакция көрсетеді. Негативизм таңдамалы да болуы мүмкін, ол отбасы мүшесінің біреуінің тілін ғана алмайды немесе бір ғана тәрбиешіні тыңдамайды, ал басқаларымен қалыпты қатынаста болады. Әрекеттің басты мотиві- барлығын керісінше жасау;
* қыңырлық (упрямство) - бұл баланың өзі қалаған нәрсесін жасауға ұмытылуы. Өтпелі кезеңде қырсықтық ( строоптивость) көрініс беруі мүмкін. Бұл нақты бір адамға емес, ерте балалық шақта қалыптасқан қатынастар жүйесіне бағытталған. Дербестілік тенденциясы байқалады: бала барлығын өзі жасап өзі шешкісі келеді. Негізінен бұл жақсы құбылыс, дегенмен дағдарыс кезінде бұл өз еріктілікке алып келуі мүмкін.
* наразылық-бүлікші (қасарыспалық) - кейбір балаларда ата-аналарымен конфликтілі жағдай жиі кездеесуі мүмкін, олар үлкендермен үнемі соғыс күйінде болады;
* деспотоизм (шексіз билеушілік) - отбасында бір ғана бала болса көрініс береді. Бала қоршаған адамдарға өзінің билігін көрсетеді;
бағасыздану (обесценивание) - 3 жас дағдарысының ең қызық сипаттамасы.3 жасар бала ұрыса бастайды, сүйікті ойыншығын лақтырып тастауы мүмкін, бұл құбылыстың барлығы баланың басқа адамдарға деген өзіне деген қатынасының өзгеруі жайында хабар береді. Бала 3 жасқа келгенде көптеген жаңа әрекеттердің түрі пайда бола бастайды. Осы кезде психикасы да ерекше қарқынмен дамиды. Мұндай жаңа әрекеттерге сәбидің ойнайтын ойынының түрленуі, сурет салуы, жапсыру, құрастыруы жатады. Бейнелеу әрекетінің әр түрі мен шұғылданып, қарандашпен қағазға өзінше жазу жазып, шимайлап, түзу таяқшалар сыза бастайды. Бұлар сурет салу дегеннің өзі бір заттың бейнесін қағазға түсіру екенін түсінеді. Баланың алғашқы сурет салуы үлкендердің басшылығымен жүзеге асады бiртiндеп бiз айтатын сөздерге құлақ салады, дыбыстарды қайталауға тырысады, естiп танып бiледi. Бала сөйлей бастайды, бiрақ барлық дыбыстарды дұрыс айтуда, буын құрылымын әрдайым айқын сақтай алмайды. Балалардың тілінің дамуы әртүрлi деңгейде болады. Кейбір балалар күрделi буын құрылымы бар сөзді және сөздерді таза және дұрыс айтады. Ал, кейбіреулері жас шамасы келсе де, сөзді әлi айқын жеткiлiктi айта алмайды, жеке дыбыстарды терiс айтады. Мұндай балалар көп. Бала тілін жан-жақты дамыту үшiн, балабақшада алған білімдерін үйде қайталауымыз керек. Мектепке дейінгі балалардың тілге үйрету, үйрену үрдісін үзiлiссiз жүргізгеніміз абзал. [8]

2. 3 ЖАСТАҒЫ БАЛАНЫҢ ДАМУЫ ТУРАЛЫ ҒАЛЫМДАРДЫҢ КӨЗҚАРАСТАРЫ
2.1 3 Жасар баланың мінез - құлық ерекшеліктері;
Бала дамуы мәселесінде ғалымдар өз көзқарастарын жазған. Айта кетсек бала 3 жасында тілі шығып, тілдік қоры молайып, даму үстінде болады. Алғашқы кезде бала айналасындағы жақын адамдарына сұрақ қою арқылы өзіне ақпарат жинайды. Соның негізінде бала тілі дамып, сыртқа шыға бастайды. Алғашқы кезде сәбидің сөзі үлкендердің сөзіне аздап қана ұқсайтын болады. Мұндай сөзді дербес (автономиялық) сөз деп атайды. Тіпті кейде үлкендер пайдаланбайтын сөздерді де қолданады дейді Ж.Қ.Дүйсенова мен Қ.Н.Нығметова. Ал Берингер 3 жасар бала әлеуметтік жағынан маңындағы адамдардан бөліне алмайды және үш жастағы дағдарыс кезінде ол өзінше ешкімге тәуелсіз өздігінен тіршілік етуге бейімделу сатысына көтеріледі, - деп ойын тұжырымдайды. Жалпы алғанда, баланың мінез-құлқы мен әрекеттерінде пайда болып отыратын қылықтарынын бәрі оның өзіндік өскендігі мен айналасындағыларға төуелсіз тіршілік етуге ұмтылуын білдіретін қасиетгер болып саналады. Мұндай ерекшеліктердің бөрін кейбір зерттеушілер бала дағдарысына тен касиет деп атайды. Ал Дарвиннін пікірі бойынша: бала дүниеге келген сәттен бастап анасынан дене мүшесі ғана бөлінеді, бірақ ол анасынсыз тамақтана да, қозғала да алмайды. Дарвин мұны сәбидін биологиялық тұрғыдан дербес өмір сүре алмайтындығы (қалталы жануарларда морфологиялық бейімділігі бар қалтасы бар болады, оған туғаннан кейін төлі орналасады) жайында айтып отыр. Дарвин пікірін жалғастыра отырып, сәби жас кезінде биологиялық жағынан бөлектенеді, бірақ психологиялық жағынан өзін қоршаған адамдардан әлі де бөліне алмайды деуге болады деген. [5]
Үш жастағы бала алғашқы рет балабақшаға келгенде ол алғашқы айлар ішінде басқа балаларды байқамағандай болады, олар мұның қасында мүлде жоқ сияқты іс істейді. Ол мысалы, өзі отырғысы келсе басқа баланың орындығын өзіне қарай сүйреп алуы мүмкін. Бірақ кейінірек жағдай өзгереді. Бірлескен іс-әрекеттің дамуы және балалар қоғамының қалыптасуы құрдастарының жақсы бағасы мен суйіспеншілігіне қол жеткізуге мінез-құлықтың мотивтерінің бірі болуға әкеліп соқтырады. Балалар өздеріне ұнайтын топ ішінде танымалылыққа ие болған құрдастарының сүйіспеншілігіне жетуге тырысады. Үш жастағы балада намыс, өзін таныту мотивтері дамиды. Олардың шығар жолы - ерте кіші шақ пен мектепке дейінгі ересек шақтың шегінде пайда болатын өзін өзге адамдардан бөлу, үлкендерге мінез-құлық үлгісі ретінде қарау. Үлкендер баланың көзімен қарағанда, жұмыстың құрметті түрімен ғанашұғылданып қоймай, өзара түрлі қарым-қатынастарға да түседі. Олар бұған қоса баланы тәрбиелейді, оған талап қояды және оны орындаттырады. Сөйтіп, бала өзгелердің өзін сыйлауын және тындауын оған назар аударуды, оның тілектерін орындауды талап ете бастайды. Өзін танытуға тырысу белгілерінің бірі - ойындарда басты рөльдерді орындауға балалардың дәмеленуі. Балалар ойында өздеріне балалардың рөлін алуды ұнатпайтындығы, белгілі. Құрмет пен беделге ие болған үлкен адамның рөлі әрдайым анағұрлым тартымдырақ. Үш жастағы балалар және ортаңғылардың өзін танытуы олардың өздеріне белгілі барлық жақсы қасиеттерді өз бастарына таяп, олардың шындыққа тура келетіні- келмейтінінде жұмысы болмай, өзінің батылдығын, күшін әсірелеп бағалайды. Күштісің бе деген сұраққа ол, әрине күштімін деп жауап катады, оның күштілігі сонша бәрін, тіпті пілді де көтере алады. Өзін танытуға тырысу белгілі жағдайларды қыңырлық пен қасарушылық түріндегі жағымсыз қылықтардың пайда болуына әкеп соқтыруы да мүмкін. Мектепке дейінгі балалардың қыңырлықтары үш жастағы Дағдарыс кезеңінде көптеген балаларда байқалатын мойындамау белгілерін ықпал етудің, пайда болған жағымсыз өзара қарым-қатынас формаларын баянды етудің салдары да болып табылады. [6]
Бала психикасы тек оқытудың негізінде қалыптасады. Осыған орай баланы 3жастан бастап ықпалын дамыту үшін алдымен оны оқыту керек деген мысалы: Выготскийдің айтуынша, оқыту баланың есеюін тездетеді. Егер баланы ақылды етемін десеңіздер, оқыту тәсілдерін оның қолы жеткен даму дәрежесіне дәл ықшамдай, шамалы алға қарай оздырып жүргізу керек. Сонда ғана баланың ой-өрісін алға қарай сүйрейтін болады, - дейді. 3 жылдық дағдарыс туралы Л. С. Выготскийдің еңбектерінде ақпарат бар. Бірақ олар ғылыми сипатқа ие, көптеген терминдерді қамтиды және барлық құбылыстарды тек психологиялық тұрғыдан түсіндіреді. Бұл кезеңді доктор Комаровский қол жетімді етеді. Тіпті оның тақырыптық бейнелері ата-аналарға балалардың наразылықтарын жеңуге көмектеседі. Сонымен қатар шетел психологы Дж. Брунердің ойынша, 3 жастағы балада психиканың дұрыс қалып тасып, дамуы үшін оқыту өте қажет, және де оны дұрыс жүргізудің маңызы өте зор.
Ал В. В. Давыдовтың ойынша, оқыту баланың ақыл-ойының дамуына өте зор әсер етеді, егер баланың сабақ үлгеріміне шақ келетін материалдар бір қалыпты меңгерілетін болса, онда психикалық даму нәтижелі болады. Бұл жерде ақыл-ой деп балалардың тиісті мәселелерді шешуде жалпы амал қолдана білуін айтамыз. баланың дамуын зерттеу күрделі мәселе, оның өзінің ерекшеліктері бар. Бұл ерекшеліктер төмендегідей принциптерге бағынады: Ізігілік принципі. 3жастағы баланың психикасына сыртқы жағымсыз ықпалдар әсер етеді, сондықтан да зерттеу барысы ізгілік принциптеріне негізделуі тиіс. Психолог немесе зерттеуші баланың мінез-құлқының ауытқуының шынайы себебін анықтайды.
Тиімділік және ғылымилық принциптері. Аталған принциптер психикалық дамуды, оның механизмдерін, заңдылықтарын балалар психологиясы тұрғысынан қарастырады. Тиімділік пен ғылымилық принциптері мектеп жасына дейінгі баланың толыққанды адам екенін, яғни әлемге өзінің көзқарасы барын, ойлау ерекшелігін ескергені дұрыс. Баланың ішкі әлемінің дамуын түсіну үшін зерттеуші арнайы психологиялық білім, ұғымдар, психология ғылымының негізгі идеяларымен қарулануы тиіс деп қорытынды жасасақ болады.
Үш жасар баланың психологиялық ерекшелігі -- бұл сезім мен сезімталдықтың айқын көрінісі. Кеңес психологы және педагогы Мухина В.С. атап өткендей, мектепке дейінгі жаста, әсіресе үш-төрт жасында, сезімдер бала өмірінің барлық аспектілерінде басым болып, оларға ерекше бояу мен мәнерлілік береді. Кішкентай бала әлі де тәжірибені қалай басқаруды білмейді, ол өзін тұтқында сезінеді, ол өзін ұстап алған сезімде (Мухина В. С. Жас психологиясы. Даму феноменологиясы , 1999). Ғалым сонымен қатар үш-төрт жасқа дейінгі мектеп жасына дейінгі балалардың сезімдері жарқын болғанымен, әлі де өте жағымды және тұрақсыз екендігіне назар аударады. Сондықтан ата-аналар оқиғаларға деген шамадан тыс эмоционалды реакцияларын байыпты қабылдамауы керек. Кейде балалар басқалардың реакциясын көру үшін және оларда алапестің қандай эмоциялар тудыратынын түсіну үшін әдейі ойыншықтар ойнайды. Бала осылайша жағымды және жағымсыз жақтарын ажырата білуге үйренеді.Кейбір аналардың балаларымен барлық жаста бірдей қарым-қатынас жасауы жиі кездесетін шатасушылық.Әр жастың өз қажеттіліктері, талаптары және баланың психикасын бір кезеңнен екінші кезеңге өзгерту үшін онымен күресу әдісі бар. Үш жас ерекшелігі - бұл, ең алдымен, баланың жеке басы мен оның айналасындағы адамдар арасында болатын қарым-қатынастарға шақырулар болып табылады. Бұл кезең ересектер баланың дербес болуға деген ұмтылысын елегісі немесе байқағысы келмей, баланың белсенділігін, бастамасын тежеп, қарым-қатынастың авторитарлық түрін жөн көрген кезде ғана ауыр болады.
Үш жасар баланың мінезіндегі ерекшелігі:
* Үш жаста баланың психикасы айтарлықтай өзгереді, бұл оның ойлау ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.