Бастауыш сынып оқушыларының Ана тілі сабағында шығармашылық қабілеттерін дамыту

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Ғылыми жоба

Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларының Ана тілі сабағында шығармашылық қабілеттерін дамыту

Орындаған:
Ғылыми жетекші:

Мазмұны

І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетін дамытудың теориялыҚ негіздері ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Шығармашылық қабілет түсінігі және оның сипаттамасы ... ... ... ... ... ...5
1.2 Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2 АНА ТІЛІ САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ӘДІСТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.1Бастауыш сынып оқушыларының Ана тілі сабағындағы шығармашылық жұмыстардың рөлі мен орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2 Бастауыш сынып оқушыларының Ана тілі сабағында шығармашылық қабілеттерін дамыту тапсырмалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .20

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының өзектілігі: Бастауыш сынып - білім негізі басталатын, қайталанбас кезең. Бастауыш сынып - оқушы тұлғасының қалыптасып, дамуы қатар жүретін аса маңызды, құнды буын екендігімен ерекшеленеді. Бастауыш сынып оқушыға оқу әрекетін қалыптастырып, өзін қоршаған табиғи және әлеуметтік ортаны тануға, қорғауға, сүюге үйрету болып табылады.
Зерттеулердің көпшілігі жоғары сынып оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталып, бастауыш сынып оқушыларына жеткіліксіз көңіл бөлінуде. Негізгі білім жүйесі бастауыш сыныпта негізін қалайтындықтан, шығармашылық қабілеттерін Ана тілі сабақтарында дамыту негізгі мәселе болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты - бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін Ана тілі сабақтары арқылы дамыту.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
Шығармашылық қабілет ұғымына түсінік беріп, сипаттама беру;
Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту ерекшеліктерін анықтау;
Бастауыш сынып оқушыларының Ана тілі сабағындағы шығармашылық жұмыстардың рөлі мен орнын анықтау;
Бастауыш сынып оқушыларының Ана тілі сабағында шығармашылық қабілеттерін дамытуын зерттеу.
Зерттеу жұмысының объектісі: Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Зерттеу жұмысының пәні: Бастауыш сынып оқушыларының Ана тілі сабағында шығармашылық қабілеттерін дамыту процесі.
Зерттеу жұмысының гипотезасы: Шығармашылық қабілеттерді дамытуға бағытталған тиімді әдістемелік әдіс-тәсілдер қолданылса, онда бастауыш сынып оқушыларының жазбаша сөйлеу шығармашылығы саласында жетістіктерге жетуге, балалардың қиялын дамытуға болады деген болжам жасауға болады.
Зерттеу жұмысының әдістері: теориялық (әдістемелік әдебиеттерді талдау, бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетін дамыту бойынша зерттеулерді талдау); тәжірибелік (жоба тақырыбы бойынша зерттеу талдау).
Зерттеу жұмысының жаңалығы: Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамытуда ұсынған әдістемелік әдіс-тәсілдерді тек Ана тілі сабағында ғана емес, бастауыш сыныпта сөйлеуді дамыту сабақтарында да жүзеге асыруға болады.
Зерттеудің жұмысының теориялық маңыздылығы: әр түрлі авторлардың бастауыш сынып оқушыларының Ана тілі сабағында шығармашылық қабілеттерін дамыту туралы көзқарастарын терең зерттеу және жалпылау болып табылады.
Зерттеудің жұмысының практикалық маңыздылығы: Материалдарды мектепте Ана тілі сабағында ғана емес, бастауыш сынып оқушыларында сөйлеуді дамыту сабақтарында да қолдануға болады.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден тізімінен тұрады.

Бастауыш сынып ОҚУШЫЛАРДЫҢ оқытуда шығармашылық қабілетін дамытудың теориялық негіздері
1.1 Шығармашылық қабілет түсінігі және оның сипаттамасы

Барлық уақытта адамның қабілеттері мәселесі адамдар арасында үлкен қызығушылық тудырды. Шығармашылық қабілеттерді дамыту мәселесін талдау, көбінесе осы тұжырымдамаға енгізетін мазмұнмен анықталады. Күнделікті санада шығармашылық қабілеттер әр түрлі көркемдік іс-әрекеттің қабілеттерімен, әдемі сурет салу, өлең жазу, музыка жазу және т.б. сияқты қабілеттерімен анықталады. Шын мәнінде, шығармашылық қабілет дегеніміз не?
Қарастырып отырған ұғым шығармашылық, шығармашылық қызмет ұғымдарымен тығыз байланысты екені анық. Шығармашылық деп саналатын ұғым туралы ғалымдардың қарама-қайшы пікірлері бар. Күнделікті өмірде шығармашылық әдетте, біріншіден, өнер саласындағы қызмет, екіншіден, жаңа жобаларды құру, жобалау, жобаларды жүзеге асыру, үшіншіден, ғылыми таным, ақыл-ойды жасау, төртіншіден, жоғары формада ойлау, туындаған мәселені шешу үшін талап етілгеннен асып түсетін, бұрыннан белгілі тәсілдермен, шеберлік пен бастаманың шарты болып табылатын қиял ретінде көрінеді.
Шығармашылық әрекеттің нәтижесінде пайда болатын жаңалық объективті де, субъективті де сипатта болуы мүмкін. Айналадағы шындықтың әлі белгісіз заңдылықтары ашылатын, бір-бірімен байланыссыз деп саналатын құбылыстар арасындағы байланыстар орнатылатын және түсіндірілетін мұндай шығармашылық өнімдер үшін объективті құндылық танылады. Шығармашылық өнімдердің субъективті құндылығы шығармашылық өнім өздігінен, объективті түрде жаңа емес, оны алғаш жасаған адам үшін жаңа болған жағдайда пайда болады. Бұлар көбіне сурет салу, модельдеу, өлең шығару, ән салу саласындағы балалар шығармашылығының өнімдері. Еуропалық ғалымдардың заманауи зерттеулерінде шығармашылық сипаттамалық түрде анықталады және интеллектуалдық және жеке факторлардың жиынтығы ретінде әрекет етеді.
Күнделікті көзқарас бойынша қабілет термині адамның қасиетін білдіру үшін қолданылады (адамның тыныс алуы, адамның ән айтуы, адамның бір нәрсе жасауға қабілеттілігі т.б.) және зат (шыны кесуге қабілетті гауһар, атом бөлуге қабілетті, жасыл жапырақ күн энергиясын сіңіре алады және т.б.). Қабілеттердің мәнін тұлғаның қасиеті ретінде ғылыми тұрғыдан түсіндіру психологияда, дәлірек айтсақ дифференциалды психологияда (жеке ерекшеліктер психологиясы) кеңінен ұсынылған. Психологиялық әдебиеттерді зерттеу қазіргі уақытта қабілет түсінігін анықтаудың бірыңғай тәсілі жоқ екенін көрсетті. Ол, атап айтқанда, қабілеттерді түсінудің бірнеше тәсілдерін ұсынады: жалпы психологиялық және дифференциалды психологиялық, тұлғаға бағытталған және функционалды-генетикалық. Қабілет түсінігін қарастыру тәсілдері 1-суретте көрсетілген.

Тұлғалық-белсенділік тәсілі (белсенділік теориясы қабілеттердің пайда болуын түсіндіреді, ал тұлға теориясы тұлға құрылымындағы орнын түсіндіреді).
Тұлғалық-белсенділік тәсілі (белсенділік теориясы қабілеттердің пайда болуын түсіндіреді, ал тұлға теориясы тұлға құрылымындағы орнын түсіндіреді).

Дифференциалды психологиялық көзқарас (адамдар арасындағы қабілеттердегі айырмашылықтар атап өтіледі).
Дифференциалды психологиялық көзқарас (адамдар арасындағы қабілеттердегі айырмашылықтар атап өтіледі).
Қабілет
Қабілет

Функционалды-генетикалық көзқарас (қабілеттердің құрылымы функция және функционалдық жүйе позициясынан қарастырылады.
Функционалды-генетикалық көзқарас (қабілеттердің құрылымы функция және функционалдық жүйе позициясынан қарастырылады.

Сурет-1. Қабілет түсінігін қарастыру тәсілдері

Сонымен, шығармашылық - нәтижесінде жаңа материалдық және рухани құндылықтарды тудыратын ақыл-ой әрекетінің ең жоғары формасы, дербестік, жаңа және түпнұсқалық нәрсені жасай білу әрекеті. Шығармашылық әрекет нәтижесінде шығармашылық қабілеттер қалыптасады және дамиды [1].
Шығармашылықтың мәні, С. Медниктің айтуынша [2], ...психикалық синтездің соңғы сатысында стереотиптерді жеңу және кең ауқымды ассоциацияларды қолдану.
М.Р. Львовтың пікірінше [3], шығармашылық сезім толқыны емес, оны білім мен дағдыдан бөліп қарауға болмайды, эмоциялар шығармашылықпен бірге жүреді, адамның іс-әрекетін руханиландырады, оның барысы, адам жасаушы еңбегінің реңкін арттырады, оған күш береді. Бірақ тек қатаң, дәлелденген білім мен дағдылар шығармашылық әрекетті оятады.
Шығармашылық қабілет ұғымына Ж.Баласағұни, Әл-Фараби, Абай Құнанбаев сияқты ұлы ойшылдарымыз түсінік беріп, ой толғандырған. Сондықтан да, қазіргі уақытта қоғамға лайықты, озық, жаңашыл әдіспен жүмыс істейтін, адамның жеке басын, қабілеттерін дамытуды көздейтін адамды тәрбиелеу педагогиканың негізгі мақсаттарының бірі болып табылады. Көрнекті ағартушы Ы.Алтынсарин шығармаларында баланың қабілеттерін дамытужолдарын қарастырса, М.Жұмабаев ең алғаш оқушы шығармалына бағыт-бағдар берген еді [4].
Осылайша, ең жалпы түрде шығармашылықтың анықтамасы келесідей. Шығармашылық қабілеттер - бұл кез-келген іс-әрекеттің сәттілігіне байланысты, бірақ оқушының бойында қалыптасқан білімге, дағдыларға байланысты емес адамның жеке психологиялық ерекшеліктері.
Шығармашылық элементі адам әрекетінің кез-келген түрінде болуы мүмкін болғандықтан, тек көркем шығармашылық туралы ғана емес, сонымен қатар техникалық шығармашылық, математикалық шығармашылық және т.б. туралы айту орынды. Шығармашылық қабілеттер көптеген қасиеттердің қосындысы болып табылады. Ал адамның шығармашылық әлеуетінің құрамдас бөліктері туралы мәселе ашық күйінде қалып отыр, дегенмен қазіргі уақытта бұл мәселеге қатысты бірнеше гипотезалар бар.
Көптеген психологтар қабілеттерді шығармашылық белсенділікпен, ең алдымен ойлау ерекшеліктерімен байланыстырады. Атап айтқанда, адам интеллектінің мәселелерін зерттеген атақты американдық психолог Дж.Гильфорд шығармашылық индивидтерге дивергентті ойлау деп аталатын ерекшеліктер тән екенін анықтады. Мұндай ойлау түрі бар адамдар мәселені шешу кезінде барлық күш-жігерін жалғыз дұрыс шешімді табуға шоғырландырмайды, бірақ мүмкіндігінше көп нұсқаларды қарастыру үшін барлық мүмкін бағыттар бойынша шешімдерді іздеуге кіріседі. Мұндай адамдар көпшілігі білетін және белгілі бір жолмен ғана қолданатын элементтердің жаңа комбинацияларын құруға немесе бір қарағанда ортақ ештеңесі жоқ екі элементтің арасындағы байланыстарды құруға бейім. Шығармашылық ойлаудың негізінде дивергентті ойлау тәсілі жатыр, ол келесі негізгі белгілермен сипатталады [5]:
жылдамдық - идеялардың максималды санын білдіру мүмкіндігі (бұл жағдайда олардың сапасы емес, саны маңызды);
- икемділік - әр түрлі ойды жеткізе білу;
- түпнұсқалық - жаңа стандартты емес идеяларды тудыру мүмкіндігі (бұл жауаптарда, жалпы қабылданған шешімдермен сәйкес келмейтін шешімдерде көрінуі мүмкін);
- толықтық - өніміңізді жақсарту немесе оған дайын көрініс беру мүмкіндігі.
Шығармашылық мәселесінің зерттеушісі А.Н. Лук көрнекті ғалымдардың, өнертапқыштардың, суретшілер мен музыканттардың өмірбаяндарына сүйене отырып, келесі шығармашылық қабілеттерді анықтайды:
- басқалар көрмейтін мәселені көре білу;
- бірнеше ұғымды біреумен алмастырып, ақпарат сыйымдылығы артып келе жатқан белгілерді қолдана отырып, ақыл-ой операцияларын бұзу мүмкіндігі;
- бір мәселені шешуде алған дағдыларын екіншісін шешуге қолдана білу;
- шындықты бөліктерге бөлмей, тұтастай қабылдау қабілеті;
- алыс ұғымдарды оңай байланыстыру мүмкіндігі;
- ойлау икемділігі;
- мәселені тексеру алдында шешудің баламаларының бірін таңдай білу;
- жаңадан қабылданған ақпаратты қолданыстағы білім жүйесіне енгізу мүмкіндігі;
- заттарды сол күйінде көре білу, интерпретация арқылы енгізілгеннен байқалғанды оқшаулау. Идеяларды құрудың қарапайымдылығы;
- шығармашылық қиял;
- бастапқы тұжырымдаманы жақсарту үшін бөлшектерді нақтылау мүмкіндігі.
Ғалымдар кең көлемді тарихи-мәдени материалға (философия тарихы, әлеуметтік ғылымдар, өнер, тәжірибенің жеке салалары) сүйене отырып, адамзат тарихы процесінде қалыптасқан мынадай әмбебап шығармашылық қабілеттерді анықтады:
1. Қиялдың реализмі дегеніміз - адамда ол туралы нақты түсінік қалыптасып, оны қатаң логикалық категориялар жүйесіне сыйғызбай тұрып, біртұтас объектінің қандай да бір маңызды, жалпы тенденциясын немесе даму үлгісін бейнелі түрде түсіну. Бөлшектерден бұрын тұтасты көру мүмкіндігі.
2. Трансситуациялық - шығармашылық шешімдердің трансформациялық сипаты, мәселені шешу кезінде сырттан таңылған баламалардың ішінен жай ғана таңдап қана қоймай, өз бетінше альтернатива құру мүмкіндігі.
3. Эксперимент - кәдімгі жағдайларда объектілер өздерінің жасырын мәнін барынша айқын ашатын жағдайларды саналы және мақсатты түрде жасай білу, сондай-ақ осы жағдайлардағы объектілердің мінез-құлық ерекшеліктерін қадағалау және талдау мүмкіндігі [6].
Шығармашылық қабілеттердің құрамдас бөліктері мәселесі бойынша жоғарыда келтірілген көзқарастарды талдай отырып, оларды анықтаудағы көзқарастардың әртүрлілігіне қарамастан, зерттеушілер бірауыздан шығармашылық қиял мен шығармашылық ойлау сапасын шығармашылық қабілеттердің міндетті құрамдас бөліктері ретінде анықтайды деп қорытынды жасауға болады.

1.2 Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту ерекшеліктері

Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерінің даму ерекшеліктерін қарастырмас бұрын, бастауыш сынып оқушыларының ерекшеліктерін ескеру қажет. Бастауыш мектеп жасын балалық шақтың шыңы деп атайды. Бала бойында көптеген жеңілтектік, аңғалдық, үлкенге төменнен жоғары қарау сияқты балалық қасиеттер сақталады. Бірақ ол мінез-құлықтағы балалық стихиясын жоғалта бастады, оның ойлау логикасы басқаша. Мектепте білім мен дағдыны ғана емес, белгілі бір әлеуметтік мәртебеге ие болады. Баланың қызығушылықтары, құндылықтары және оның бүкіл өмір салты өзгереді. Бастауыш мектеп жасында ойлау басым функцияға айналады. Осының арқасында ойлау процестерінің өзі қарқынды дамып, қайта құрылымдалады, ал екінші жағынан, басқа психикалық функциялардың дамуы интеллектке байланысты.
Балада логикалық дұрыс ойлау дамиды, пайымдау кезінде ол осы жасқа тән операцияларды қолданады. Мектептегі білім беру ең алдымен сөздік және логикалық ойлауды дамытатындай құрылымдалған. Егер мектептегі алғашқы екі жылда балалар көрнекі мысалдармен көп жұмыс жасаса, келесі сыныптарда бұл әрекет түрінің көлемі азаяды.
Бастауыш сынып жасының басында қабылдау жеткілікті дәрежеде сараланбайтынын атап өту керек. Осыған байланысты бала кейде жазылуы ұқсас әріптер мен сандарды шатастырады. Оқушы заттардың сапаларын тереңірек талдауы үшін мұғалімге арнайы бақылау жұмысын жүргізу қажет.
Егер мектеп жасына дейінгі балалар қабылдауды талдаумен сипатталса, онда бастауыш мектеп жасындағы соңғы кезеңде тиісті дайындықпен қабылдау синтезі пайда болады. Дамушы интеллект қабылданатын элементтердің арасында байланыс орнату мүмкіндігін тудырады. Мұны балалар суретті сипаттағанда оңай байқауға болады [7].
А.Бине мен В.Штерн [8] 2-5 жаста суретті қабылдау кезеңін санау кезеңі, ал алты жаста суреттеу кезеңі деп бекер атамаған. Кейінірек, тоғыз-он жылдан кейін суреттің тұтас сипаттамасы онда бейнеленген құбылыстар мен оқиғаларды логикалық түсіндірумен толықтырылады (түсіндіру кезеңі). Бұл кезеңде баланың тікелей қабылдайтын бейнелі ойлауы үлкен мәнге ие болғанымен, оның ой қорытуына және дұрыс қорытынды шығаруына кедергі болмайды. Ес екі бағытта дамиды - еріктілік және мағыналылық. Балалар қызықты көрнекі құралдармен немесе есте сақтау бейнелерімен байланысты ойын түрінде берілген, олардың қызығушылығын тудыратын оқу материалын есте сақтайды. Олар өздеріне қызық емес материалды мақсатты, ерікті түрде есте сақтай алады. Жыл сайын көбірек оқу ерікті жадқа негізделген.
Бастауыш сынып оқушыларының механикалық есте сақтау қабілеті жақсы. Олардың көпшілігі бастауыш мектептегі бүкіл білімі бойына оқу мәтіндерін механикалық түрде есте сақтайды, бұл орта сыныптарда материал күрделене түскен және көлемі үлкен болған кезде айтарлықтай қиындықтарға әкеледі. Олар есте қалғандарын сөзбе-сөз аударуға бейім. Бұл жаста семантикалық есте сақтауды жақсарту есте сақтаудың ұтымды әдістерін меңгеруге мүмкіндік береді. Бала оқу материалын түсінгенде, оны есте сақтайды. Сонымен, интеллектуалдық жұмыс бір уақытта мнемоникалық әрекет болып табылады, ойлау мен мағыналық есте сақтау бір-бірімен тығыз байланысты. Е.А. Самойлованың айтуынша [9], бастауыш сынып оқушысы түсінбеген мәтінді ойдағыдай есте сақтап, жаңғырта алады. Сондықтан ересектер нәтижені ғана емес, процестің өзін, яғни оқушының оны қалай есте сақтағанын бақылауы керек.
Бастауыш сынып мұғалімі балаларға мнемотехниканы қолдануға үйретеді. Бұл, ең алдымен, мәтінді мағыналық бөліктерге бөлу, негізгі мағыналық жолдарды сызу, мағыналық күшті тұстарды немесе сөздерді бөліп көрсету, олардың мазмұнын нақтылау үшін мәтіннің бұрыннан оқылған бөліктеріне оралу, оқылған бөлікті ойша есте сақтау және дауыстап және үнсіз, сонымен қатар жатқа ұтымды оқыту әдістері. Нәтижесінде оқу материалы түсініліп, ескімен байланысып, балада бар жалпы білім жүйесіне енеді. Мұндай мағыналы материал байланыстар мен мағыналар жүйесінен оңай шығарылады, яғни оңай қайталанады.
Жоғарыда айтылғандардың негізінде зейін бастауыш сынып жасында дамиды. Бұл психикалық функция жеткілікті түрде дамымайынша, оқыту процесі мүмкін емес. Бала назарын қызықсыз әрекеттерге шоғырландыра алады, бірақ оның еріксіз зейіні әлі де басым. Бастауыш сынып оқушысы үшін сыртқы әсер қатты алаңдатады, оның зейінін түсініксіз, күрделі материалға аудару қиын. Оның зейіні шағын көлемділігімен және тұрақтылығының төмендігімен сипатталады - ол бір ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.