Атқарушы билік органдарының құқықтық мәртебесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Қ. Жұбанов атындағы Ақтобе өңірлік университеті
Экономика және құқық факультеті
Құқықтану кафедрасы

Тақырыбы: Атқарушы билік органдарының мемлекеттік биліктік өкілеттіктері

Білім бағдарламасы 6В04201-Құқықтану

Орындаған: Сағитов Қуаныш Жарасханұлы
Жетекші: Нурлин Ақылбек Қылышниязұлы

Ақтөбе,2023

МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1ҚР АТҚАРУШЫ БИЛІК ҰҒЫМЫ МЕН ТҮСІНІГі ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 1Атқарушы билік органдарының жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 6
1.2Қазақстан Республикасының - атқарушы биліктің жоғары
орган ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
1.3Атқарушы билік органдарының құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
2.ҮКІМЕТТІҢ ҚҰРЫЛУЫ ЖӘНЕ ҮКІМЕТТІҢ ҚЫЗМЕТІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24
2.1. Үкіметтің құрылуы және мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
2.2 Үкіметтің қызметін ұйымдастыру мен қолға алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34

КІРІСПЕ
Дүниежүзiлiк саяси жəне құқықтық iлiмдер тарихы - адамзаттың рухани мəдениетiнiң маңызды
құрамдас бөлiмдерiнiң бiрi. Мұнда адамзаттың өткен заманнан бүгiнгi күнге дейiнгi саяси-
құқықтық iлiмi мен тəжiрибесi жинақталған, мемлекет, саясат, заң жүргiзу, құқық, бостандық
мəселелерiнiң негiзгi қағидалары жəне iлiмдерi анықталған. Адамзаттың өткен уақыттағы саяси-
құқықтық тəжiрибесi, идеялары, ойлары қазiргi замандағы саяси жəне құқықтық iлiмнiң дамуы
мен оның бағытына едəуiр ықпал етедi, бiздiң қазiргi iс-əрекетiмiзге бағыт бередi.
Қазiргi дүниенi неғұрлым дұрыс танып, бiлу үшiн жəне болашақ жақсы өмiрдiң дұрыс жолын
таңдай бiлу үшiн адамдар əр уақытта, əр дəуiрде өзiне дейiнгi өткен идеялар мен қағидаларға
сүйенген. Өткен тарихты жəне адамзаттың ұзақ ғасырлық тəжiрибесiн пайдалану тарихи
қажеттiлiк болып табылады. Қазiргi кезде елiмiзде алуан түрлi саяси бағыт-бағдар ұсынған
партиялар мен қозғалыстар дүниеге келдi. Олар дүниеге келiп ғана қойған жоқ, белгiлi-бiр мақсат
ұстанған нақты күш ретiнде саяси аренаға шықты. Олардың саяси қызметi мемлекет iсiне,
құқыққа, саясатқа белгiлi бiр дəрежеде ықпал да жасауда.
Қоғамдық бiрлестiктердiң пайда болуы, дамуы жəне саяси платформасы əлемдiк тарихтың жəне
Қазақстанның бұған дейiнгi əр кезеңiнде болған партиялар мен қозғалыстар тарихына сипаттас,
мазмұндас жəне үндес болып келедi. Сондықтан да олардың Отан тарихында алатын орны мен
құқықтың көзқарастары жиынтығын қарастыру мен шешуде əлемдiк саяси-құқықтық iлiм
тарихының саяси тəжiрибесi мен ғылыми тұжырымдарын ескерудiң пайдасы зор болмақ.
Саясат пен құқықта ақиқатты табудың бiрден-бiр дұрыс жолы демократиялық ойлау жүйесiн
қалыптастыру екендiгi белгiлi. Ал мұндай баламалы ойлау жүйесiнiң бұған дейiнгi тарихы, ондағы
саяси оқиғалар мен ағымдардың, ойлар мен идеялардың пайда болуы мен дамуы жəне жүзеге асу
жолдары саяси жəне құқықтық iлiмдер тарихы ғылымында сараланады. Ендеше адамзаттың саяси
жəне құқықтық жолда болашақты дұрыс таңдай бiлуi оның бұрынғы тарихын жақсы оқып,
үйренуiне де байланысты.
Саяси жəне құқықтық iлiмдер тарихы əртүрлi көзқарастар мен ойлардың күресi ғана емес, сондай-
ақ адамзаттың таңдаулы өкiлдерiнiң мемлекет пен құқықтың даму тарихын, бостандық пен
əдiлдiктiң, заң мен заңдылықтың, қоғамдық жəне мемлекеттiк құрылыстың, адамдардың құқы мен
бостандығын, билiк пен жеке адамдардың өзара қарым-қатынасы мен олардың формалары мен
принциптерi туралы терең де зерделi ойлар айтқанын көрсетедi.
Саяси жəне құқықтық iлiмдер тарихы пəнi заң ғылымы жүйесiнде жеке пəн болып есептелiнедi.
Бұл пəннiң зерттеу нысаны мемлекет, құқық, саясат жəне заң шығару туралы iлiмнiң пайда болуы
мен дамуы. Саяси жəне құқықтық iлiмдер тарихы пəнi заң, тарих, философия, саясаттану
ғылымдарын да қамтиды. Құқықтық ғылым ретiнде бұл пəн сонымен бiрге мемлекет жəне құқық
теориясы, мемлекет пен құқықтың жалпы тарихы, конституциялық құқық, халықаралық құқық,
жалпы құқық жəне т.б. салалық заң ғылымдарымен де тығыз байланысты.
Саяси жəне құқықтық iлiмдер тарихы таза түрiндегi заң пəнi ғана болып табылмайды. Мемлекет
жəне құқық тарихын оқытатын заң пəнiнен бұл пəннiң негiзгi айырмашылығы саяси-құқықтық
институттар мен мекемелердiң пайда болуы, қалыптасуы жəне даму тарихының тақырыбы емес,
осылардың теориялық тану формалары мен iлiмi оқытылады. Сонымен бiрге саяси-құқықтық
идеялар мен iлiмдердiң жəне мемлекеттiк-құқықтық нысандар мен мекемелердiң өзара байланысы
мен өзара ықпалы ескерiледi. Өйткенi, мемлекет жəне құқық тарихының бiлiмiнсiз соған сəйкес
саяси-құқықтық теорияның нақты мазмұнын анықтау мүмкiн емес. Немесе, бұған керiсiнше саяси-
құқықтық теориялар мен концепцияларсыз сол кезеңдегi мемлекет жəне құқық тарихының нақты
шындығын бағалау қиынға соғады.

Атқарушы билік -- заң күшіндегі реттеу өкілеттілігін, сыртқы саяси
өкілдіктің өкілеттілігін, әртүрлі бақылау түрлерін жүзеге асыру бойынша
өкілеттіліктерді қоса алғандағы мемлекеттік істерді басқару бойынша
өкілеттіліктердің жиынтығын білдіреді.
Атқарушы билік органдары жоғары, орталық және жергілікті болып
бөлінеді. Мемлекеттік биліктің жоғары атқарушы-өкімдік етуші органы
Үкімет болып табылады. Үкіметті Республика Президенті құрады және ол
қаулылар шығарады. Республика Премьер-министрі өкімдер шығарады.
Үкімет қызметі республиканың барлық аумағын қамтиды. Үкімет өзіне
бағынышты өзге де барлық атқарушы билік органдарын біріктіреді және
олардың жұмысына бағыт беріп отырады.
Мемлекет органдарының түсінігі жəне түрлері. Мемле-
кеттік орган - бұл мемлекеттік міндеттерді орындаушы жəне осы
мақсатта сəйкес биліктік өкілеттіктерді иеленген ұйым немесе
мекеме. Əрбір мемлекеттік органға мыналар тиесілі: а) оның
оралымды басқаруындағы мемлекеттік, қазыналық мүліктер; ə)
қаржы құралдары, банктегі есепшот, бюджеттен қаржыландыру
көзі; б) өзіне тəн ұйымдастырушылық құрылымы, онымен
байланысты қызметтік бағыныстылық жəне қызметтік тəртіп
жүйесі; в) биліктік өкілеттіктердің қажетті көлемі, олардың
негізінде лауазымдық тұлғалар мен алқалық органдар заңды
міндетті əрекеттерді жүзеге асырады.
Мемлекеттік органдардың түрлері:
1. Мемлекеттік қызметті жүзеге асыру нысанына қарай мем-
лекет органдары өкілдік, атқарушылық, сот, прокурорлық жəне
басқа да бақылаушы-қадағалаушы органдар болып бөлінеді.
2. Биліктің тармақтарға бөліну қағидасы бойынша - заң шыға-
рушы, атқарушы жəне сот органдары.
3.Қызметінің құқықтық нысандары бойынша - құқықшығару-
шы, құқыққолданушы жəне құқыққорғаушы органдар.
4. Бағыныстылық деңгейіне байланысты - республикалық жəне
жергілікті органдар.
5. Өкілеттіктерінің мерзіміне байланысты - тұрақты (қызмет
ету мерзімі шектеусіз түрде құрылады) жəне уақытша (қысқа
мерзімді мақсаттарға жету үшін құрылады).
6. Құзіретінің сипатына қарай - жалпы (мысалы, Үкімет) жəне
арнайы (мысалы, министрлік) құзіретті органдар.
Басқару нысаны - бұл мемлекеттік биліктің жоғары орган-
дарының өкілеттіктерінің өзара қатынасы, олардың құрамы мен
құрылу тəртібі. Басқару нысаны жоғары билікті жалғыз адамның
немесе сайланбалы алқалық органның жүзеге асыруына байла-
нысты ерекшеленеді. Осыған сəйкес, басқарудың негізгі түрлері
болып монархия мен республика болып табылады.
Монархия - бұл жоғары мемлекеттік биліктің бір тұлғада ғана,
монархта, болуымен сипатталатын басқару нысаны. Монарх
билікті мұрагерлік бойынша өмір бойы иеленеді.
Егер монарх мемлекеттік биліктің жалғыз органы болып
табылса, бұл монархия шектелмеген деп аталады, ал жоғарғы
билік монарх пен басқа бір органның арасында бөлінсе, бұл
монархия шектелген деп аталады. Шектелген монархиялар, өз
кезегінде, өкілдік (дуалистік) жəне парламентарлық болып екіге
бөлінеді. Өкілдік монархияда монарх атқарушылық билікті жүзеге
асыра алады, ол үкіметті құру, министрлерді тағайындау, вето
жəне парламентті тарату құқықтарын иеленеді. Ал парламен-
тарлық монархияда монархтың құқықтық жағдайы əлдеқайда шек-
телген болады, монарх тағайындаған министрлер парламенттің
сенімсіздік вотумына тəуелді болады жəне монарх заңда көзделген
жекелеген жағдайларда ғана парламентті тарата алады.
Республика - жоғары мемлекеттік билік белгілі бір мерзімге
сайланатын сайланбалы органға тиесілі басқару нысаны. Ха-
лықтың қай бөлігінің мемлекеттік биліктің жоғары органдарын
сайлауға қатыса алатынына байланысты республика аристокра-
тиялық жəне демократиялық болып екіге бөлінеді.
Мемлекеттік құрылым нысаны - бұл мемлекеттің аумақтық
құрылымы, оның құрамдас бөліктерінің жəне осы бөліктердің
əрбірінің мемлекетпен қарым-қатынасының сипаты. Барлық мем-
лекеттер өздерінің мемлекеттік құрылымы бойынша жай жəне
күрделі болып екіге бөлінеді.
Жай немесе біртұтас мемлекет - бұл өз ішінде бөлінбейтін
тұтас мемлекет, оның өз ішінде дербес мемлекеттік құрылымдар
болмайды, бұл мемлекетте жоғары органдардың біртұтас жүйесі,
заңнаманың ортақ жүйесі, ортақ сот жүйесі, ортақ азаматтығы мен
салықтардың бір каналды жүйесі болады.
Күрделі мемлекет - бұл белгілі бір дəрежедегі дербестікке ие
жекелеген мемлекеттік құрылымдардан құралған мемлекет. Күр-
делі мемлекеттерге империялар, федерациялар, конфедерациялар,
достастықтар мен одақтастықтар жатады.
Империялар күштеу арқылы құрылатын күрделі мемлекеттер,
бұларда құрамдас бөліктердің жоғары билікке бағыныстылық дең-
гейі əртүрлі болған. Империялардың басты ерекшелігі - олардың
құрамдас бөліктерінің ешқашан ортақ мемлекеттік-құқықтық мəр-
тебесі болмаған.
Конфедерация империяға қарағанда ерікті негізде құрылады.
Бұл нақты бір тарихи кезең шегінде белгілі бір мақсаттарға жету
үшін құрылған мемлекеттердің уақытша одағы. Конфедерацияны
құраған егеменді мемлекеттер халықаралық-құқықтық қатынастар
субъектісі болып қала береді, оларда өз азаматтығы, билік,
басқару жəне сот əділдігі органдарының жүйесі болады.
Федерация - бұл күрделі, одақтас мемлекет, оның бөліктері
мемлекеттік құрылымдар болып табылады жəне жəне белгілі бір
дəрежеде мемлекеттік егемендікке ие болады; федерацияда жоғар-
ғы федералдық органдар мен федералдық заңнамамен қатар фе-
дерация субъектілерінің жоғарғы органдары мен заңнамасы да
болады; федерацияда салықтың екіканалды жүйесі пайдаланы-
лады, оның белгілерінің бірі болып қосазаматтық табылады. Фе-
дерациялар аумақтық немесе ұлттық-мемлекеттік қағида бойынша
құрылуы мүмкін.
Қоғамның саяси жүйесіндегі мемлекеттің орны мен рөлі.
Мемлекет саяси жүйеге белгілі бір жекелеген органдары арқылы
емес, өзіндік бір саяси, аумақтық, құрылымдық бөлік ретінде
кіреді. Ол өз функцияларын басқа əлеуметтік инстиуттармен, пар-
тиялармен, кəсіптік одақтармен, жергілікті басқару органдарымен
бірлесе отырып атқарады. Ол саяси жүйеде жетекші рөлді иелен-
ген, себебі:
а) оның аумақтық шекараларында азаматтық белгісі бойынша
біріккен халықтың жалғыз ресми өкілі рөлін атқарады;
ə) егемендіктің жалғыз иесі болып табылады;
б) қоғамды басқаруға бағытталған əлеуметтік аппараты бо-
в) қарулы құрылымдары болады;
г) құқықшығармашылыққа қатысты монополияға ие;
д) материалдық құндылықтардың ерекше жиынтығына (мемле-
кеттік меншік, бюджет, валюта жəне т.б.) ие.
1 Құқықтық мемлекеттің түсінігі жəне қағидалары. Құқықтық
мемлекет - бұл адам мен азаматтың құқықтар мен бостандық-
тарының толық түрде қамтамасыз етілуіне жəне құқық бұзушы-
лықтарды болдырмау мақсатында мемлекеттік билікті құқықпен
мейлінше байланыстыруға жағдай жасаушы саяси билік ұйымы.
Құқықтық мемлекеттің мəнін қарастыруда оның негізгі екі
жағын (екі негізгі қағиданы) бөліп қарастыруға болады:
1) мазмұнды жағы - адам мен азаматтың құқықтары мен
бостандықтарын мейлінше толық көлемде қамтамасыз етуден,
тұлға үшін құқықтық ынталандыру режимін орнықтырудан кө-
рінеді;
2) формальды-заңды жағы - мемлекеттік билікті құқықпен бай-
ланыстырудан, мемлекеттік құрылымдар үшін құқықтық шектеу
режимін орнықтырудан көрінеді.
Сонымен қатар, құқықтық мемлекеттің қағидасына мыналар да
жатады:
- билікті заңсыз пайдалануды болдырмау мақсатында оны
заңшығарушылық, атқарушылық жəне сот тармақтарына бөлу;
- заңның үстемдігі, яғни, биліктің жоғары органымен барлық
конституциялық тəртіптерді сақтай отырып қабылданған заң
атқарушылық билік актілерімен жоққа шығарылуы, өзгертіліуі
жəне тоқтатылуы мүмкін емес;
- мемлекет пен тұлғаның өзара жауапкершілігі;
- қоғамдағы құқықтық сана мен құқықтық мəдениеттің жоғары
деңгейі;
- азаматтық қоғамның болуы жəне тарапынан құқық субъек-
тілерінің заңдарды орындауына бақылау жүргізілуі.
2 Биліктің тармақтарға бөлінуі құқықтық мемлекеттің
қағидасы ретінде. Бұл қағиданы алғаш рет Д.Локк пен Ш.Мон-
тескье ұсынған болатын. Қағиданың басты талабы - саяси бос-
тандықты бекіту, заңдылықты қамтамасыз ету жəне белгілі бір
əлеуметтік топтың, мекеменің немесе жеке тұлғаның билікті асырапайдалануын болдырмау үшін мемлекеттік билікті заң шығару-
шылық (халық сайлайтын жəне қоғамды дамытуды заңдар қа-
былдау жолымен жүзеге асыруға бағытталған), атқарушылық (би-
ліктің өқілдік органы тағайындайтын жəне заңдар мен оралым-
дық-шаруашылық қызметті жүзеге асырумен айналысатын) жəне
сот (бұзылған құқықтарды қалпына келтірудің, кінəлілерді
əділетті түрде жазалаудың кепілі болып табылатын) биліктері деп
бөлу қажет. Жəне осы əр бір билік түрлері дербес жəне бір-бірін
тежей отырып, өз функцияларын органдардың ерекше жүйесі
арқылы жəне арнайы нысандарда жүзеге асыруы тиіс.
Констиуцияда бекітілген тепе-теңдік жəне тежемелік жүйесі
заң шығару, атқарушы, сот билігінің нақты бір билік түріне
қатысты құқықтық шектеулерінің жиынтығын білдіреді. Мысалы,
заң шығару билігіне қатысты тежемелік жүйесінде ерекше рөлді
Президент иеленген, ол заң шығарушыға қатысты вето құқығын
иеленеді; атқарушы билікке қатысты тежемелік сипатта болып
президент өкілеттіктерінің мерзімі, импичмент, сенімсіздік воту-
мы, атқарушы органдардың жауапты қызметкерлеріне заңшығару-
шылық құрылымға сайлануға тыйым салу, коммерциялық қызмет-
пен айналысу табылады; сот билігі үшін конституцияда көрініс
тапқан құқықшектеуші құралдар болып мыналар табылады: кінə-
сіздік презумпциясы, қорғану құқығы, азаматтардың заң мен сот
алдындағы теңдігі, іс жүргізудің жариялылығы мен жарыспалы-
лығы, соттарға отвод жариялау жəне т.б.
3 Мемлекет пен тұлғаның өзара жауапкершілігі. Бұл құ-
қықтық мемлекеттің дербес қағидасы болып табылады. Бұл саяси
билікті шектеудің өзінше бір тəсілі, ол сасяи биліктің иесі ретін-
дегі мемлекет пен оны жүзеге асырудың қатысушысы ретіндегі
азаматтың арасындағы қарым-қатынастардың адамгершілік-заңды
бастамаларын көрсетеді. Қоғам мен тұлғаның бостандығын заң-
шығарушылық нысанда бекіте отырып, мемлекет өз шешімдері
мен əрекеттерінде белгілі бір шектеулерді иеленеді. Заң арқылы ол
өзінің азаматтармен, қоғамдық ұйымдармен, басқа мемлекеттер-
мен қарым-қатынастарындағы əділеттілік пен теңдікті қамтамасыз
ететін міндеттемелерді өз мойнына алуы тиіс.
Құқыққа бағына отырып, мемлекеттік органдар ондағы ере-
желерді бұза алмайды жəне осы міндеттерді орындамағаны үшін
жауапкершілікке тартылады. Заңның мемлекеттік билік үшін мін-
деттілігі əкімшіліктік қателіктерді болдырмауға бағытталған ке-
пілдіктер жүйесімен қамтамасыз етіледі. Оларға Үкіметтің өкілдік
органдардың алдындағы жауапкершілігі, мемлекеттің кез-келген деңгейдегі лауазымды тұлғаларының нақты бір тұлғалардың құ-
қықтары мен бостандықтарын бұзғандығы, билікті асыра пайда-
ланғаны, қызметтік жағдайын асыра пайдаланғаны үшін тəртіптік,
азаматтық-құқықтық жəне қылмыстық жауапкершілігі, импичмент
жəне т.б. жатады.
Жалпы қауымның мемлекеттік құрылымдардың өз міндеттерін
орындауды бақылауының нысандары болып референдумдар, де-
путтардың сайлаушылар алдында есеп беруі жəне т.б. табылады.
Тұлғаның мемлекет алдындағы жауапкершілігі де дəл осы құ-
қықтық бастамалар негізделеді. Мемлекеттік мəжбүрлеуді қол-
дану құқықтық сипатта болуы, ол тұлғаның бостандығын бұзбауы
жəне жасалған құқықбұзушылықтың ауырлығына сай болуы тиіс.
Сонымен, мемлекет пен тұлғаның арасындағы қарым-қатынастар
өзара жауапкершіліктің негізінде жүзеге асырылуы тиіс.
Мемлекеттің мақсаты - əрбір адамға мүлікті еркін пайдалану мен қауіпсіздікті
қамтамасыз ету
Макиавелли, Боден

1.2Қазақстан Республикасының - атқарушы биліктің жоғары
Орган
Конституциялық құқық-Қазақстан Республикасы салаларының бірі. Ол өзінің ішкі тұтастығымен сипатталатын құқықтық нормалар жүйесін білдіреді және басқа құқық жүйесінің нормаларынан ерекшеленеді. Ішкі тұтастық конституциялық нормалардағы қатынастардың ерекшеліктерімен белгіленетін, солар арқылы реттелетін жалпы белгілердің болатындығын біддіреді. Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар оның пәнін құрайды. Конституциялық құқық пәнінің өзіндік ерекшеліктері Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар мемлекет және қоғам құрылымының негізін құрайды және мемлекеттік биліктің жүзеге асуымен тікелей байланысты жүргізіледі. Конституциялық Құқық пәнін түсіндірудің теориялық ,семинарлық мәні бар. Онсыз конституциялық құқықтың нормалары мен институттарына тән мәнін дұрыс түсінуге болмайды олардың құқықтық реттеудегі мөні мен рөлін ашып көрсету, құқықтық жүйедегі орнын анықгау мүмкін емес. Конституциялық құқық пәнін білмейінше оның нормаларын қолдану саласын да анықтау мүмкін емес. Өйткені, нақты құқықтық әрекеттерді талдау кезінде, ең алдымен қай саланың нормасын қолдану қажеттігін анықтап алу керек. Ал ол үшін, реттеудің нысаны болып табылатын қоғамдық қатынастар сипатын белгілеу қажет.
Конституциялық құқық, тұтас алғанда, құқықтың реттеу әдістері деп
аталатың белгілі бір тәсілдер мен әдістердің көмегімен мемлекеттік және
қоғамдық қатыңастарды реттейді. Конституциялық-құқықтық қатыңастарды
реттеу үшін төмендегідей: 1) міндеттеу әдісі; 2) тыйым салу әдісі; 3) рұқсат
ету әдісі; 4) тану әдісі қолданылады. Міндеттеу әдісі мемлекеттік органға
сияқты, жеке тұлғаларға да қатысты, олардың барлық қызмет саласында
қолданыладьу Қазақстан Республикасы Конституциясының Мемлекеттік органдар қоғамдық бірлестіктер, лауазымды адамдар және бұқаралық ақпарат құралдары әрбір азаматқа өзінің құқықтары мүдделеріне қатысты құжаттармен, шешімдермен және ақпарат көздерімен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті деп жазылған. Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабы бұл әдісті қолданудың тағы бір мысалы болып табылады. Яғни: Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс.
Қазақстан Республикасының конституциялық кұқығы, меніңше, құқықтық реттеудің тағы бір әдісін -- тану (танымау) әдісін де қолданады. Кеңестік кезеңнен кейінгі конституциялық құқық жөніндегі әдебиеттерде мұндай әдістің қолданылу мүмкіндігі байқалмайды. Оның үстіне бұл әдіс обьективті фактордан -- адамдардың табиғи құқығын заң тұрғысынан танудан туындайды. Мемлекет адамдардың табиғи құқығына рұқсат етеді емес, дәлірек айтқанда, таниды. Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабының 2-тармағында былай деп жазылған: Адам құқықтары мен
бостандыктары әркімге тумысынан жазылған, олар абсолютті деп танылады,
олардан ешкім айыра алмайды, зандар мен өзге де нормативтік құқықтық
актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған қарай аныкталады. Құқықтық
реттеуді әдіс ретінде тану да конституциялық құқықтың демократиялық және
адамгершілік мәнін сипаттайды.
Құқық көзі түрінде құқық нормаларын білдіретін формалар түсіндіріледі.
1995 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 1-
тармағында конституциялық құқық көздері тізіп көрсетілген. Бірақ бұл жерде мынаны ескеру қажет, конституцияда атап көрсетілген барлық нормативтік- құқықтық актілер оның көздері болып саналмайды. Бір нормативтік актілер тек конституциялық құқық нормаларынан ғана тұрады, ал келесі бірі -
әртүрлі салалардың құқық нормалары және т.б. с.с.
Формаларына қатысты, конституциялық құқықтың барлық көздері
мынадай түрлерге бөлінеді:
1.Қазақстан
Республикасының
құқықтың негізгі көзі.
2
Конституциялық
конституциямен (мысалы, конституцияның 92-бабы) қаралған. Қарапайым
заңдар тәртібімен салыстырғанда неғұрлым күрделі, Конституцияда арнайы
ескертілген, мемлекет үшін аса маңызды мәселелер бойынша қабылданады.
Депутаттардың жалпы саның 23 дауысымен қабылданады.
3.Әдеттегі заңдарды, негізінен қарапайым көпшілік дауыспен (50%+1)
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары қабылдайды.
Әдеттегіден өзгеше заңдар, Республика Парламентінің әрбір Палаталары
депутаттарының басым көпшілік дауысымен Парламентте қабылданған
өзгертулер
мен
толықтыруларды
өзгертулер мен толықтыруларды Конституцияға енгізеді.
4 ҚР Парламент Палаталарының Қаулысы.
5 ҚР Президентінің Жарлықтары, өз кезегінде:
а) Конституциялық заң күшіне ие жарлықтарға.
ә) Заң күшіне ие жарлықтарға.
б) Заңға бағынышты нормативтік жарлықтарға бөлінеді.
Дегенмен, Президенттің конституциялық құқық көздері болып саналмайды, тек конституциялық- құқықтық нормалардан тұратын жарлықтар ғана конституциялық-құқық
көздері болуы мүмкін.
6.Егемендік қағидаларын жариялаған Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Заңда,1993 ж. және 1995 ж.
1.Конституциялық құқық ғылым саласы
ретіндегі орны. Конституциялық құқық құқықтық ғылымның бір саласы ретінде оқытылады. Ғылым ретінде конституциялық құқыққа өз пөні, өз бастаулары, оны оқып- үйренуге өзіндік бағыт-бағдар тән. Ғылым конституциялық құқықты құқықтық ғылымның бір бөлігі ретінде қарастыратындықган, ол салалық ғылымдардың катарына жатады. Конституциялық құқық ғылымы конституциялық құқықтың қалыптасу, даму, қызмет ету зандылығын зерттеуге бағытталған, конституциялық заңдылыққа сүйенетін негізгі ұғымдар мен санаттарды қалыптастырады және конституциялық құқықтың құқықтық ғылым жүйесіндегі орны мен рөлін анықтайды. Конституциялық құқық ғылымы мемлекеттік басқару және мемлекеттік құрылыс нысандарын, Қазақстан мемлекеті механизмін, мемлекеттік органдардың өзара қарым- қатынасының нысандарын, әдістері
мен тәсілдерін зерттейді. Ол конституциялық құқыктың мәнін, нормалары мен
институттарының бағыттарын және оны жүзеге асыруға байланысты процестерді зерттейді. Осындай жұмыстарды жүзеге асырудың нәтижесінде
конституциялық- құқықтық қатынастар туады, езгертіледі және тоқгатылады. Сондықтан конституциялық құқық ғылымы конституциялық-құкықтық қатынастардың сипатын және табиғатын, олардың басқа салалық құқықтық қатынастармен салыстырғандағы ерекшеліктерін зерттейді. Конституциялық құқық ғылымы реттелетін қоғамдық қатынастардың конституциялық құқықтық нормалар әрекетінің тиімділігін зерттейді, ондай тиімділік әлсіреген жағдайда оны күшейту үшін ұсыныстар жасайды. Аталған ғылым мәртебесі конституциялық заң арқылы белгіленетін мемлекеттік органдардың қызметін зерттейді. Сөйтіп, бұл мемлекеттік органдар, әрине, оқшауланған күйде
емес, олардың өзарабайланысыдеңгейінде зерттеледі. Мұнда, сондай-ақ конституциялық- құқықтық нормалардың тиімділігі де қарастырылады. Конституциялық құқық ғылымы құқықтық нормалардың тиімділігін ғана
қарастырың қоймайды, сонымен бірге қоғамдық қатынастардың құқықтық реттелу шегін обьективті түрде зерттейді. Былайша конституциялық-құқықтық
нормалармен реттелуі мүмкін қоғамдық қатынастарды жалпылама анықтауға
болғанмен, іс жүзінде олар реттейтін қоғамдық қатынастар шегін белгілеу
оңай да емес. Нәтижесінде конституциялық-құқықтық нормалар өз
табиғатында құқықтың басқа салаларының нормаларымен реттелуі тиіс
қатынастарды қоса барынша кең көлемдегі қатынастарды реттеуі мүмкін
немесе, керісінше, айталық, өзінің әлеуметтік мәніне орай солар арқылы
реттелуі тиіс қоғамдық қатынастар конституциялық-құқықтық нормалардың
назарынан тыс қалдырылуы мүмкін. Ғылым мұндай мәселелердің жауабын
іздеп, табуы тиіс. Үкімет Республика Конституциясының, аталған Жарлық пен Конституциялық заңның, Республиканың өзге де заңнамаларының негізінде және оларды орындау үшін қызмет атқарады. Үкіметті Президент Конституцияда көзделген тәртіппен құрады. Республиканың Премьер-Министрі өзі тағайындалғаннан кейін он күн мерзімде Үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы Республика Президентіне ұсыныс енгізеді .[8.22б] Үкіметтің құрылымын министрліктер және өзге де орталық атқарушы органдар құрайды. Үкімет - алқалы орган. Оның құрамына Үкімет мүшелері - ПремьерМинистр, оның орынбасарлары, министрлер және республиканың өзге де лауазымды адамдары кіреді. Үкімет мүшесі Қазақстан халқына және Президентіне Үкімет туралы Конституциялық заңда белгіленген мазмұнда ант береді. Премьер-Министрді Президент Парламенттің келісімімен қызметке тағайындайды. Үкіметтің басқа мүшелерін де Президент тағайындайды. Премьер-Министрге ерекше мәртебе берілген. Ол Президентке министрліктерді, Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдарды құру, қайта құру және тарату туралы, министр қызметіне тағайындау үшін кандидатуралар жөнінде, министрді, оның ішінде Үкімет жүргізіп отырған саясатпен келіспейтін немесе оны жүргізбей отырған министрді қызметтен босату туралы ұсыныстар енгізеді; Үкіметтің қызметін ұйымдастырып, оған басшылық жасайды және оның жұмысы үшін дербес жауап береді. Үкіметтің негізгі конституциялық өкілеттіктеріне: 1)Мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының, оның қорғаныс қабілетінің, қауіпсіздігінің, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудің негізгі бағыттарын әзірлеу және олардың жүзеге асырылуын ұйымдастыру; 2)Парламентке республикалық бюджетті және оның атқарылуы туралы есепті ұсыну, бюджеттің атқарылуын қамтамасыз ету; 3) Мәжіліске заң жобаларын енгізу және заңдардың орындалуын қамтамасыз ету; 4) Мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастыру; 5)Республиканың сыртқы саясатын жүргізу жөнінде шаралар әзірлеу; 6) Министрліктердің, өзге де орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметіне басшылық жачау; 7) Республиканың министрліктері, өзге де орталық және жергілікті атқарушы органдары актілернің қолданылуын толық не бір бөлігінде жою немесе тоқтата тұру. 8) Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдардың басшыларын қызметке тағайындап қызметтен босату; 9) Конституциямен, заңдармен және Президент актілерінен өзіне жүктелген өзге де қызметтерде орындау жатады. Үкімет өзінін бүкіл қызметінде Конституцияда және жоғарыда аталған Үкімет туралы Конституциялық заңда белгіленген нысандарда Президент алдында жауауапты. Ал, Үкімет мүшелері өз құзіретінің шегінде өз бетінше шешім қабылдайды, Премьер-Министрдің алдында өздеріне бағынысты мемлекеттік органдардың жұмысы немесе өздеріне тапсырылған жұмыс аясы үшін дербес жауап береді. Үкіметтің өз өкілеттіктерін жүзеге асыратын құқықтық нысандарына Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар Үкіметтің қаулылары мен Премьер-Министрдің өкімдері жатады. Бұл қаулылар мен өкімдер Конституцияға, заңдарға, Президенттің актілеріне қайшы келмеуге тиіс. Үкімет Президенттің өкілеттік мерзімі біткенше қызмет атқарады. Бұдан кейін ол жаңадан сайланған және қызметке ресми кіріскен Президентке Үкімет мүшелері қол қойған жазбаша өтініш беру арқылы өз өкілеттігін доғарады. Конституцияда (70-бап) және Үкімет туралы Конституциялық Заңда Үкіметтің, оның мүшелерінің өклетті мерзімінен бұрын орындарынан түсу себептері мен тәртіптері қаралған. Егер Үкімет және оның кез келген мүшесі өздеріне жүктелген міндеттерді одан әрі жүзеге асыру мүмкін емес деп санайтын болса, онда олар Президентке өз орнынан түсуі туралы мәлімдеуге хақылы. Конституцияда (53-б., 7-тармақ 61, 6, 7-тармақ) көзделген жағдайларда Парламент Үкіметке сенімсіздік білдіретін болса, Үкімет өзінің орнынан түсуі туралы Президентке мәлімдейді. [9.34б] Үкіметтің орнынан түсуін қабылдау немесе қабылдамау туралы мәселені Президент он күн мерзімде қарайды. Орнынан түсуді қабылдау Үкіметтің не оның тиісті мүшесінің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді. ПремьерМинистрдің орнынан түсуін Президенттің қабылдауы немесе оны қызметінен босатуы бүкіл Үкіметтің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді.
Президент өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы
шешім қабылдауға және оның кез-келген мүшесін қызметтен босатуға
хақылы.
Министрліктердің және өзге де орталық атқарушы органдардың
басшылары болып табылатын Үкімет мүшелері:
1) тиісті мемлекеттік органдарға басшылықты жүзеге асырылды;
2) Өз құзіреті шетінде шешімдер қабылдауға дербес болады;
3) Премьер-Министрдің алдында өздеріне бағынышты мемлекеттік
органдардың жұмысы үшін дербес жауап береді;
4) тиісті мемлекеттік органдардың қарауындағы мемлекеттік басқару
саласындағы аясындағы істің жайына және заңдардың, Президент пен Үкімет
актілерінің орындалуын қамтамасыз ету үшін жауап береді.
Конституцияның 57-бабының 6-тармақшасында көзделген ретте, яғни өз
қызметі мәселелері жөнінде министр Парламент палаталарына есеп береді.
Атқарушы биліктің орталық (республикалық) органдарын олардың
қызметінің сипатына қарай салалық құзіретті органдарға, салааралық құзіретті
органдарға, бақылау және қадағалау органдарына, мемлекеттің арнайы немесе
ерекше функцияларын іске асыратын мамандандырылған-мемлекеттік
органдарға бөлуге болады.
Қазіргі кезде төмендегі салалар бойынша республиканың мынадай
орталық атқарушы органдары бар:
А) экономика салалары бойынша: Қазақстан Республикасының
Экономика және бюджеттік жоспарлау; Индустрия және сауда; Энергетика
және минералдық ресурстар; Ауыл шаруашылығы; Көлік және коммуникация;
Қаржы; Қоршаған ортаны қорғау министрліктері; Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік материалдық резервтер жөніндегі;
Мемлекеттік сатып алу жөніндегі; Табиғи монополияларды реттеу және
бәсекелестікті қорғау жөніндегі; Жер ресурстарын басқару жөніндегі
Статистика жөніндегі агенттіктері;
Ә) әлеуметтік-мәдениет салалары бойынша Қазақстан Республикасының
Білім және ғылым; Денсаулық сақтау; Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау;
Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрліктері; Қазақстан
Республикасының Көші-қон және демография; Туризм және спорт жөніндегі
агенттіктері;
Б) әкімшілік-саяси қызмет салалары бойынша: Қазақстан
Республикасының Әділет, ішкі істер; Қоруғаныс, Сыртқы істер
министрліктері; Қазақстан Республикасының Қаржы полициясы Кедендік
бақылау; Мемлекеттік құпияларды қорғау жөніндегі; Төтенше жағдайлар
жөніндегі агенттіктері. [9.44б]
Министрліктердің құрамында Үкімет құратын ведомстволар комитеттер
болады. Мысалы, Индустрия және сауда министрлігінің құрылыс істері
жөніндегі Шағын бизнесті қолдау жөніндегі; Сауда және т.б. жөніндегі
комитеттері; Әділет министрлігінің Тіркеу; Қылмыстық атқару жүйесі және
т.б. жөніндегі комитеттері.
Кейбір органдардың өкілеттіктері мемлекеттің бірнеше салаларына
таратылады. Мысалы, денсаулық сақтау министрлігінің емдеу ісін
ұйымдастыру жөніндегі нұсқаулары мен ережелері Қорғаныс, Ішкі істер және
өзге де министрліктері мен ведомстволардың денсаулық сақтау мекемелері
мен органдары үшін орындау міндетті болып табылады.

1.3Атқарушы билік органдарының құқықтық мәртебесі
Атқару билігінің белгілерін талдау барысында бірінші орынға оның ұйымдастырушылық сипатын қоюға болады. Егер билік әлеуметтік басқару құралы болса, атқару билігі - мемлекеттік басқару құралы. Ол экономикалық, әлеуметтік-мәдени, әкімшілік-саяси аймақтарда қоғамдық байланыстардың күрделі өрнегін құру, жасампаз және қорғаушы әрекеті үшін қажет. Ол тұрақты түрде және бір мақсатқа бағытталып әрекет етеді және мемлекеттік билік тармақтарының ішінде бірінші болып қоршаған ортаның өзгерістеріне бет бұрады, тіпті заңмен реттелмеген төтенше жағдайлардың өзін де тәртіпті қалпына келтіруге міндетті [1;38]. Атқару билігі уақыт пен кеңістікте әмбебап сипатқа ие, яғни адам ұжымы болатын барлық жерлерде үздіксіз жүзеге асырылады. Ол қоғамдық өмірдің барлық маңызды жақтарын реттейді, елдің барлық аймағына тарайды. Оның әмбебаптығы сонда, ол тек орындаушылықпен ғана айналыспайды, белгілі бір шектерде құқық жасаушылық және юрисдикциялық әрекеттерді де жүзеге асырады. Қазіргі таңда құқықтық мемлекет қалыптастыру кезеңінде мемлекет пен мемлекеттік биліктің, сондай-ақ оның әрбір тармағының, соның ішінде барынша күрделі және заң әдебиетінде аз зерттелген атқару билігі мәселелерін қарастыру келелі іс болып көрінеді. Қазіргі уақытта атқару билігі қызметтері (функциялары) туралы мәселені зерттеудің ерекше ғылыми-теориялық және практикалық маңызы зор, сондықтан да ол арнаулы тарауда қарастырылады.
Атқару билігінің құрылымдық күрделілігі және ерекшеліктері оның атқаратын қызметтерінің екі деңгейі туралы сөз қозғауды қажет етеді деп санайды, профессор К.С. Бельский [2;26]. Атқару билігі өзінен кейін пайда болған заң шығарушы билікке қарағанда мемлекеттің бірлігін, мәнін, қызметтік бағытталғандығын толығырақ бейнелейді, сондықтан да мемлекеттің негізгі міндеті - қоғамның ішкі және сыртқы тыныштығын қорғау, оның дұрыс өмір сүруін қамтамасыз ету - атқару билігінің қызметінде барынша мәнді ашып көрсетіледі. Қоғамның әлеуметтік өмірін ұйымдастыру барынша практикалық әрекетті жүзеге асыра отырып, қоғамдық тәртіпті бекіту және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, әлеуметтік өмір салаларын басқару, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау қызметтерін жүзеге асыру үшін атқару билігі өз әрекеттерімен құқықтық реттеуді, құқық қолдану мен заңдық әрекетті іске асыруға мүмкіндік беретін өкілеттіктерді қажет етеді. Қазіргі таңда атқару билігі мәселелерін өзінің өміршеңдігін танытқан биліктің жіктелуі теориясының тұрғысынан қарастыру барынша жемісті деп саналады. Оның танымал институттарын пайдалану ғалымдар мен көптеген елдердің мемлекеттік құрылысының практикасымен жинақталған аса зор ғылыми мүмкіндіктерді қолдануға жол ашады. Мұндай жағдайда билікті зерттеу барысындағы басты назар оның мемлекеттік органдарының жіктелуі тәріздес формалдық элементтерінен гөрі, олардың әрекетінің мәндік жақтарына ауысады. Мемлекет органдары арасындағы биліктің әділетті және шынайы бөлінуі, шын мәніндегі халықтық билікті қамтамасыз ету мәселелері көтеріледі [3;27]. Биліктің жіктелуінің заңдық түсінігі мен практикасының өзгерістерін көрсете отырып, Л. Попов бұл теория белгілі бір әлеуметтік күштердің билігі ретінде көрінетін саяси билікке емес, заңдық мағынадағы мемлекет билігіне арналған деп тұжырымдайды. Аталған биліктерді өзара алмастыру және оны бір партиялыққа бейімдеуге тырысу жоққа шығаруға әкеліп соғуы мүмкін, нәтижесінде мемлекеттік басқарудағы демократияның қуатты мүмкіндіктерінің біреуінен айырылып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.