Ағылшын тілінің сөздік құрамы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ғылым және Жоғары білім министрлігі
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті
Қазақ тіл білімі кафедрасы

Курстық жұмыс

Мамандығы: 6B01702 Қазақ және ағылшын тілдері

Пәні :Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы мен морфологиясы
Тақырыбы : Қазақ және ағылшын тілдерінің сөз құрамы

Орындаған: Мухаметкарим Ахбота
Тобы: КИ-21-22
Тексерген: Саменова С.Н
ф.ғ.к. ассистент-профессор

2023 жыл

ЖОСПАР:

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНДЕГІ СӨЗДІК ҚҰРАМ
1.1 Сөздік құрам ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Қазақ тілінің сөздік құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3Ағылшын тілінің сөздік құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4 Қазақ және ағылшын тілдерінің сөздік құрамының ерекшеліктері мен ұқсастықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың өзектілігі(маңыздылығы): Қоғамның мәдени, шаруашылық, саяси-әлеуметтік дамуындағы болатын өзгерістер тілдің сөздік құрамына тікелей әсер етеді. Шаруашылықтың, салт-сана, әдет-ғұрыптың ескі түрлерінің өзгеруімен байланысты тілдегі бұрын ұсталып, қолданылып жүрген бірқатар сөздер көнеріп, күнделікті қолданылудан шығып қалып отырады. Оның есесіне шаруашылықтың, мәдениеттің, қоғамдық тұрмыстың, идеологияның, ғылым мен техниканың жаңа түрлерінің шығып, дамуына байланысты жаңа түсініктер, жаңа ұғымдар пайда болып, оның жаңа атаулары - жаңа сөздер пайда болып отырады. Тілдегі бұрын қолданылып жүрген кейбір сөздердің мағыналары жаңарады.
Демек, белгілі бір тілдегі сөздердің барлық жиынтығы сол тілдің сөздік құрамын, яғни лексикасын құрайды. Қазақ тілінің сөздік құрамы тілдің күллі сөз байлығын тұтастай қамтиды. Сөз байлығы сөз санымен ғана емес, сол сөздердің беретін мағына ауқымына, мағыналық реңктердің алуандығына, көп мағыналығына қарап анықталады. Жалпы сөз байлығын, сөздік қорды толық түгелдеу, сөз байлығын ғылыми тұрғыдан дұрыс анықтап, оның қайнар бұлақтарын аша білу, сол байлықтың қыр-сырын сөздіктерде көрсету өте күрделі де, қиын дүние. Өйткені тіл қорындағы сөз байлығы шегі жоқ теңіздей мол дүние. Ол күн санап жаңарып, толығып, жаңаланып отыратын организм іспеттес дей келе, академик Ә. Т. Қайдар қазақ тілінің сөз байлығының қайнар көздеріне жергілікті тіл ерекшеліктерін, ғылыми-техникалық терминдер саласын, көнеден келе жатқан халықтық терминологиялық лексикалық қорды синонимдерді, лексикалық дублеттер мен фонетикалық варианттарға қатысты сөз қорын жатқызады [1,119-121 ].
Ғалым Әбдуәли Қайдаровтың пікірін талдай кетсек, лексикалық қорды қамтамасыз ететін барлық тілдегі барлық сөздер әлемнің ортақ тілдік қатынастарын біріктіретінін көруге болады. Сөздік құрам тек біздің тілде ғана емес өзге де тілдерде бар. Мысалы біз зерттеу нысаны ретінде алып отырған екінші тіл: ағылшын тілі. Курстық жұмыс несімен өзекті дейтін болсақ, екі тілдегі сөздік құрамның ерекшеліктері мен ұқсастықтарын салыстыра отырып талдау. Сөздіқ құрамның қазақ және ағылшын тіліндегі берілуінің теориялық және практикалық негіздерін анықтау. Зерттеу барысында алынған ғылыми нәтижелер мен тұжырымдар жан-жақты сұрыптауға, олардың теориялық принциптерін негіздеуге көмектесе отырып, жаңа ғылыми бағыттардың өзек ала бастауына әсер етеді. Жұмыс сонысымен де өзекті.

Курстық жұмыстың мақсат-міндеттері:
-Аудиторияның лексика туралы түсінігін кеңейту, сөздік қор мен сөздік құрамды ажырата білуі, қазақ тілінің сөздік құрамы мен ағылшын тілінің сөздік құрамы туралы түсінік беру және оны меңгерту ;
- екі тілдің сөздік құрамын түсіндіру арқылы аудиторияның ойлау қабілетін арттыру, тіл байлығын, сөздік қорын дамыту;
- көркем әдебиеттен мысалдар келтіре отырып тіл үйренуге және оны сүюге үйрету, сөздерді дұрыс қолдана білуге, шет тілдерін үйренуге деген қабілетін арттыра отырып тәрбиелеу.
Курстық жұмыстың ғылыми тұжырымдары: Ағылшын тілінен қазақ тіліне аударылған көркем шығармалардан жинақталған тілдік деректер қазақ тілінің сөздік құрамын байытып, сол арқылы жалпы тіл білімінің де сұранысын өтей алатындықтан, соңғы жылдарда іргесі қаланып жатқан әр түрлі саланы дамытар маңызды арналар қатарына жатқызуға болады.
Бұл қурстық жұмыста ұсынылған қағидалар мен ғылыми-теориялық мәселелерін дамыта келе, қазіргі кездегі терминдерге қатысты көкейтесті проблемаларды шешуге де ат салысып, жалпы теориялық тұжырымдарын дамытуға өз үлесін қосады деген сенімдеміз.
Курстық жұмыстың нысаны: Қазақ және ағылшын тілдерінің сөз құрамы нысан ретінде алынды.

Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, 1 бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНДЕГІ СӨЗДІК ҚҰРАМ

1.1.Сөздік құрам

Тілдің грамматикалық құрылысы күрделі. Бұл қасиет тілдің грамматикалық құрылымының, атап айтқанда дыбыстың, сөздің, сөз тіркесінің және сөйлемнің негізінде жатқан тілдік бірліктердің құрылыс пен құрылымның әртүрлі жақтарынан жан-жақты зерттелуімен анықталады. Осыған байланысты ғалым Қ. Аханов[2] тарихи грамматика, сипаттамалық грамматика, салыстырмалы грамматика сияқты грамматиканың түрлерін бөліп көрсетті. Грамматиканың бұл түрлерін бір-бірінен ажыратуға болмайды. Олардың әрқайсысының өзіндік зерттеу бағыты, мақсаттары мен міндеттері болғанымен, олар әрқашан бір-бірімен тығыз қарым-қатынас жасайды, бірін-бірі толықтырады және өзара дамытады.
Сөздік құрам, лексика - белгілі бір тілдегі барлық сөздердің жиынтығы. Сөздік құрам ұлттың өзіне тән кәсібі мен қоғамдық, әлеуметтік тіршілігін тұтас сипаттайды. Ұлттың рухани және материалдық мәдениеті неғұрлым бай болса, оны жеткізіп, суреттейтін сөздер де соншалықты көп әрі күрделі болады. Негізінде ұлт тіліндегі барлық сөздер реестрге тіркеліп, түсіндірме сөздікке енеді. Мысалы, 20 ғасырдың соңғы ширегінде жарық көрген 10 томдық Қазақ тілінің түсіндірме сөздігіне 70 мыңға жуық лексикалық және фразеологиялық бірліктер енген [3,112]. Ғалым Қалиев қазақ тіліндегі барлық сөздер бұл сөздікте қамтылмағанын айтады. Сөздік құрамға жалпыхалықтық лексикамен қатар кірме сөздер, терминдер, кәсіби сөздер, диалектілер, жаргондар, әдеби және ауызекі тіл лексикасы, т.б. енеді. Сөздік құрамда күнделікті жиі (актив) қолданылатын, сол тілде сөйлеушілерге түсінікті болып келетін ортақ сөздер, сондай-ақ сирек (пассив) қолданыстағы, барлығына бірдей түсінікті емес терминдер, көнерген сөздер, диалектілер, жаңа сөздер бар.
Осы тұрғыдан сөздік құрамдағы сөздер жалпыхалықтық (негізгі сөздік қорға енетіндер) және жалпыхалықтық емес (пассив қолданыстағы) лексика болып екіге бөлінеді. Тілдің сөздік құрамының ең басты әрі тұрақты бөлшегі - негізгі сөздік қор. Сөздік құрам негізгі сөздік қорға қарағанда өзгергіш келеді, тілдің тарихи даму кезеңінде өзгеріп отырады. Сөздік құрамдағы бірліктер ұдайы өзгеріске ұшырап, қоғамдағы түрлі әлеуметтік жағдайларға байланысты кей сөздер қолданыстан шығып отырған. Мысалы: комсомол, пионер, Ильич шамы, т.б. Керісінше архаизмдердің қайта қолданысқа енуі де кездеседі: әкім, мырза, ханым, т.б. Қоғамның дамуы мен ғылыми-техникалық өзгерістерге байланысты сөздік құрам үнемі толығып, дамып, жаңарып отырады.
Тілдегі сөздердің тұтас жиынтығы сөздік құрам деп аталады. Сөздік құрамға халықтың тұрмыс жағдайын, кәсібін, мәдени қалпын танытатын барлық сөздер енеді. Қазақ тілінің сөздік құрамына халқымыздың ғасырлар
бойы сақталып келе жатқан байырғы сөздері де, кейінен пайда болған жаңа сөздері де, термин сөздер де, диалектизмдер мен кәсіби сөздер де кіреді [4,78] - дей келе морфолог Момынова, сөздік құрамдағы сөздер қолданылу жағдайына қарай жай қолданылатын сөздер және сирек қолданылатын сөздер болып бөлінеді деп атап кеткен. Ғалымның пікірін талдай отырып, тілдің сөздік қоры - бұл тілде қолданылатын барлық сөздер мен лексикалық бірліктердің жиынтығы деп айтуға болады. Бұл біздің ойларымыз бен идеяларымыз арқылы жеткізе алатын сөздердің байлығы мен әртүрлілігін көрсететін лингвистикалық жүйенің негізгі компоненттерінің бірі.
Лексика тілдің даму процесінде қалыптасады және уақыт өте келе өзгерістерге ұшырайды. Бұл тарих, мәдениет, әлеуметтік жағдайлар және басқа тілдермен байланысты әртүрлі факторларға байланысты.
Тілдің сөздік құрамын зерттеу және талдау оның құрылымын, эволюциясын және ойлау мен коммуникацияға әсерін жақсы түсінуге мүмкіндік береді.
Ал енді тілдің сөздік құрамы қалай қалыптасады деген сұраққа жауап іздейтін болсақ, тілдің сөздік құрамы бірнеше факторларды қамтитын күрделі процестің нәтижесінде қалыптасады. Ә. Болғанбайұлы, Ғ.Қалиұлы тілдің сөздік құрамын қалыптастыруға әсер ететін негізгі факторларды атап өткен:

1.Сөзжасам процестері

Сөзжасам - бұл бұрыннан бар сөздердің негізінде жаңа сөздердің пайда болу процесі. Тілде сөз құрудың әртүрлі тәсілдері бар, мысалы, аффиксия (префикстер мен жұрнақтарды қосу), композиция (екі немесе одан да көп сөздердің қосылуы), конверсия (сөз формасын өзгертпестен сөйлеу бөлігін өзгерту) және т.б. бұл процестер тілдің сөздік құрамын кеңейтуге мүмкіндік береді.

2.Тілдік өзара ұқсастық

Тілдік өзара ұқсастық - бұл басқа тілден сөз немесе сөз тіркесін алу процесі. Тілдік өзара ұқсастық әр түрлі болуы мүмкін: лексикалық (сөзден тілдік өзара ұқсастық), фразеологиялық (сөз тіркесінен тілдік өзара ұқсастық), грамматикалық (грамматикалық құрылымнан тілдік өзара ұқсастық) және т.б. тілдік өзара ұқсастық тілдің сөздік құрамын толықтырады және оны әртүрлілікпен байытады.

3.Семантикалық өзгерістер

Семантикалық өзгерістер - уақыт өте келе сөз мағынасының өзгеруі. Тілде сөздердің мағынасында тұрақты өзгерістер болады, бұл жаңа сөздердің пайда болуына немесе бұрыннан бар сөздердің мағынасының өзгеруіне әкелуі мүмкін. Мысалы, компьютер сөзі бұрын есептеулер жүргізетін адам дегенді білдірсе, қазір ақпаратты өңдеуге арналған электрондық құрылғы дегенді білдіреді.

4.Терминология

Терминология - бұл белгілі бір білім салаларында немесе кәсіптерде қолданылатын арнайы терминдер. Терминдер жаңа ұғымдарға сілтеме жасау немесе бұрыннан барларын нақтылау үшін жасалуы мүмкін. Терминология тілдің сөздік қорын толықтырады және оны дәлірек және нақты етеді.
Осы факторлардың барлығы сөздік құрамның қалыптасуына әсер етеді және оны әртүрлі және бай етеді. Тілдің лексикасын зерттеу және талдау лингвистерге оның құрылымы мен эволюциясын түсінуге, сондай-ақ әртүрлі лингвистикалық құбылыстар мен процестерді зерттеуге мүмкіндік береді. Тілдің сөздік құрамына қандай факторлар әсер етеді?
Тілдің сөздік құрамы әртүрлі факторлардың әсерінен қалыптасады. Міне, олардың кейбіреулері:

Тарихи факторлар

Тарихи оқиғалар, халықтардың, әртүрлі мәдениеттер мен тілдер арасындағы байланыс - мұның бәрі тілдің сөздік құрамына әсер етеді. Мысалы, отарлау және сауда байланыстары нәтижесінде тілде басқа тілдерден тілдік өзара ұқсастық пайда болуы мүмкін.

Әлеуметтік-мәдени факторлар

Әлеуметтік және мәдени факторлар тілдің сөздік құрамына да әсер етеді. Мысалы, ғылым мен технологияның дамуы жаңа терминдер мен ұғымдардың пайда болуына әкеледі, содан кейін олар тіл сөздігіне енеді.

Географиялық факторлар

Аймақтың географиялық жағдайлары мен ерекшеліктері тілдің сөздік құрамына әсер етуі мүмкін. Мысалы, теңізге жақын жерде тұратын халықтардың тілінде теңіз тақырыбына қатысты сөздер көп болуы мүмкін.

Әлеуметтік лингвистикалық факторлар

Әлеуметтік мәртебе, жас, жыныс және басқа да әлеуметтік лингвистикалық факторлар тілдің сөздік құрамына әсер етуі мүмкін. Мысалы, әртүрлі әлеуметтік топтардың өзіндік терминдері мен жаргон сөздері болуы мүмкін [5,96].
Ғалымдардың жоғарыда атап өткен сөздік құрамға әсер ететін факторлардан түсінгеніміз, тілдің сөздік құрамы, бұл кез-келген тілдің, міндетті түрде біздің қазақ тілінің емес, барлық халықтың тілінің сөздік құрамы динамикалық жақтан және уақыт өте келе үнемі өзгеріп отырады. Бұл әлеуметтік-мәдени өзгерістер, технологиялық прогресс, басқа тілдермен байланыс және қоғамдық түсініктер мен қажеттіліктердегі өзгерістер сияқты әртүрлі факторлардың әсерінен болатынын жоғарыда атап өттік.
Яғни, тілдің сөздік құрамының өзгеруіне әсер ететін негізгі факторлардың бірі - әлеуметтік-мәдени эволюция. Уақыт өте келе тілде көрінетін қоғамдық түсініктер, құндылықтар мен нормалар өзгереді. Жаңа құбылыстар мен идеяларды сипаттау үшін жаңа ұғымдар мен терминдер пайда болады. Мысалы, қазіргі тілде жаңа технологиялар мен әлеуметтік тәжірибелерді көрсететін интернет, селфи және блог сияқты сөздер пайда болды.
Технологиялық прогресс тілдің сөздік құрамына да әсер етеді. Жаңа технологиялар мен өнертабыстардың пайда болуымен жаңа терминдер мен өрнектер пайда болады. Мысалы, бұрын компьютер деген сөз болған жоқ, өйткені компьютердің өзі болмаған. Компьютерлік технологиялар мен ақпараттық технологиялардың дамуымен сайт, бағдарламалау және әлеуметтік медиа сияқты жаңа сөздер пайда болды.
Басқа тілдермен байланыс та тілдің сөздік құрамына әсер етеді. Басқа мәдениеттермен және тілдермен өзара әрекеттесу кезінде сөздер мен сөз тіркестері алынады. Мысалы, орыс тілінде француз, ағылшын және басқа тілдерден алынған көптеген сөздер бар. Бұл мәдени алмасу, сауда және көші- қонға байланысты.
Қорыта айтқанда, қоғамдық түсініктер мен қажеттіліктердегі өзгерістер тілдің сөздік құрамына әсер етеді. Қоғамның жаңа идеялары, тұжырымдамалары мен талаптары жаңа сөздер мен терминдерді қажет етеді. Тілдің сөздік құрамындағы өзгерістерді зерттеу лингвистерге оның эволюциясын және әлеуметтік-мәдени және тарихи процестермен байланысын түсінуге мүмкіндік береді. Бұл сонымен қатар лингвистер мен лексикографтарға тілдің қазіргі жағдайын көрсету үшін сөздіктер жасауға және жаңартуға көмектеседі.

1.2.Қазақ тілінің сөздік құрамы

Қазақ тілінің сөздік құрамының үздіксіз өсу, даму, жетілу процесінде болып отырғандығын тілдің қазіргі сөздік құрамы, қазақ тілінің лексикасы ғылым объектісі ретінде зерттеле бастаған XX ғасырдың алғашқы ширегіне дейінгі сөздік құрамымен салыстыра отырып айқын көруге болады. Кеңес өкіметі дәуірі мен еліміз егемендік алған жылдар ішіндегі қазақ тілінің сөздік құрамында көптеген сандық және сапалық айырмашылықтар бар. Сапалық жағынан сөздік құрамдағы сөздердің лексикалық саласы әрі кең, әрі әр тарапты.
Тілдегі бұрынғы сөздердің бірқатары бұрынғы мағыналарын сақтай отырып, жаңа мағыналарға ие болды. Өткен ғасырда сөздік құрам негізгі сөздік қорға жататын сөздердің мағыналарының кеңеюі, жаңаруы арқылы да байыды. Мысалы, табыс, мүше, партия, жарыс, өріс, көш деген сияқты сөздер Қазақстанда кеңес өкіметі орнаған ХХ ғасырдың алғашқы ширегіне дейін қарапайым ұғымдарды ғана білдіріп, табыс - саудадан түскен пайда, партия - біріне - бірі қарсы топтар, жарыс - ат жарысы, мүше - дене мүшесі (анатомиялық атау ), өріс - мал жайылымы деген ұғымдарды ғана білдірсе, қазір олар бұрынғы мағыналарына қосымша жаңа ұғымдарға ие болып, ғылыми терминдерге айналды. Табыс - қоғамдық еңбектің жемісі, партия - саяси ұйым, жарыс - халық шаруашылығын дамытудағы сыналған жұмыс тәсілінің бір түрі, мүше - белгілі қоғамдық ұйым мүшесі, өріс - қоғамдық істің даму бағыты, аумағы, көлемі.
Тілдің сөз байлығының, лексикасының дамуы негізгі екі арнамен болып отырады. Бірінші, қазақ тілінің ішкі даму заңдылығына сай, сөздік құрамның дамуына ұйытқы, база болатын, сөздік қорға жататын байырғы түбірлік сөздерден жаңа сөздер жасалу жолымен дамиды [6,152].
Жоғарыдағы пікір иесі, ғалым Г.Сыздықова бұл сөздік құрамның дамуының ең негізгі арнасы деп атап өткен. Екінші, қазақ тілінің сөздік құрамына өзге көршілес отырған халықтардың тілдерінен әрбір тарихи кезеңдерде әртүрлі себептермен, әртүрлі жолдармен сөздер ену арқылы болып отырады. Қандай халық болса да өзінің тарихи даму жолында өзге көршілес халықтармен экономикалық, ғылыми, техникалық, мәдени - ағарту жұмысы және дипломатиялық жағынан қарым-қатынас жасамай, тек өз шеңберінде ғана қалып отыра алмайтын айтқан.
Ел мен елдің арасында болатын қарым-қатынастың түрі де, көлемі де әр тарихи кезеңнің, дәуірдің түріне қарай өзгеріп отырады. Қазақ халқының да өзінің тарихи дамуының бойында әр кезеңде әр түлі халықтармен қарым- қатынас жасап келгені тарихтан белгілі.
Қазіргі қазақ тілінің құрамындағы өзге тілдерден ауысқан (енген) сөздерді сол халықтың тілінен енуіне қарай:
а) шығыс халықтарының тілінен енген сөздер;
ә) орыс тілінен және орыс тілі арқылы европа халықтарының тілінен енген сөздер деп екіге бөлуге болады [4,85]. - дейді ғалым Б.Момынова. Ғалымның келтірген деректері бойынша, қазақ тілінің сөздік құрамына қазан төңкерісіне дейін енген сөздер, негізінде, күнделікті тұрмыста кездесетін бұйым аттары, сауда-сатыққа байланысты атаулар және кейбір дінге байланысты түсініктер мен ұғым атаулары болып келеді. Демек, қазақ халқын құраған ру-тайпалардың және XI ғасырдан кейін қазақ халқының шығыс халықтарымен (араб, иран, моңғол, түркі халықтарымен ) әр түрлі қарым-қатынаста болуынан қазақ тілінің сөздік құрамына сол халықтардың тілдерінен сөздер еніп, қазақ тілінің дыбыстық заңдарына бағынып, кейбір тұлғалық өзгерістерге ұшырап, сіңісіп кетті.
Қазақ тілінің сөздік құрамында кездесетін араб-иран тілдерінен енген сөздерді мына сияқты топтарға бөлуге болады:
а) шаруашылық, сауда - саттық қарым қатынастарға байланысты бұйым атаулары: базар, кез, пұл, несие, қарыз, дихан, таразы, шырақ, перде, айна, тарақ, опа, далап, әтір, кілем, палас, шарап, шекер, шербет, науат т. б.
ә) мәдени және ғылыми қарым-қатынастар арқылы ауысқан сөздер:
мектеп, медресе, ғылым, мұғалім, пән, мәдениет, қағаз, қалам, шәкірт, хат, кітап, әдебиет, дәптер т. б.
б) қазақ даласына ислам дінінің тарауына байланысты енген сөздер:
мешіт, имам, құран, аят, күнә, алла, намаз, дұға, парыз, шариғат, жұмақ, садақа, ораза , обал, сауап т. б. осы сияқты сөздер [4,88] екенін де атап өткен.
в) моңғол тілінен енген сөздердің көпшілігі қару-жарақ атаулары, жауынгерлікке байланысты сөздер болып келеді: түмен, ноян, дулыға, жасақ, аймақ, алтын, ұлыс, балта, жебе т. б. сияқты сөздер.
Қазақ халқының орыс мемлекетінің құрамына енуімен байланысты орыс халқымен қарым-қатынасы нығая түсті. Сондықтан қазақ тілінің сөздік құрамына Қазан төңкерісіне дейін де көптеген орыс сөздері енді. Қазақ тілінің сөздік құрамына қазан төңкерісіне дейін ауысқан орыс сөздері қазақтың ауызекі сөйлеу тіліне енгендіктен, қазақ тілінің дыбыстық заңдарына бағынып, кейбір тұлғалық өзгерістерге түсіп қалыптасты. Ол сөздер ояз , болыс, үйез, гүберна, жандарал, сот, түрме, приказ, пошта, песір, тілмаш, поштабай, салдат, атбекет, итжеккен, тескентау, мұжық, қарашекпен, ләпке, сияз сияқты әкімшілік, ел басқару жұмыстарына байланысты болды; сажын, кірпіш, бөрене, қамыт, доға, самауыр, шәйнек,бөтелке, тәрелке,үстел сияқты күнделікті тұрмыста кездесетін бұйым атаулары болды. Жәрмеңке, ләпке, сәтен, шәлі, сөлкебай, бөкебай, пұт, мәнет, кәмпит сияқты сауда-саттықпен байланысты атаулар болды [5,87]. Қазіргі қазақ тілінің ең бай, дамыған кезеңі де, орыс тілінен сөздің көп ауысқан кезеңі де Қазақстанда Кеңес өкіметі орнағаннан кейінгі дәуір болды. Бұл кезеңде қазақ тілінің ұлт тілі дәрежесіне жетуіне, әдеби тіл болып қалыптасуына жағдай туды. Кеңес дәуірінде ғылымның, техниканың, мәдениеттің дамуына байланысты қазақ тілінің сөз байлығы бұрын болып көрмеген дәрежеде дамыды. Қазақтың әдеби тілінің ғылыми-техникалық, қоғамдық-саяси, мәдени терминдері жасалды. Қазіргі қазақ тілінің сөздік құрамының дамуына орыс халқының тілі үлкен әсер етті. Орыс тілінен және орыс тілі арқылы өзге батыс европа халықтарының тілдерінен қазақ тіліне ғылымның барлық саласынан терминдік сөздер еніп қалыптасты. Мысалы, грамматика, стилистика, морфология, физика, атом, ядро, химия, зоология, кафедра, медицина, клиника, рентген, доктор, институт, семестр, фонетика, синтаксис, лицей, колледж, конференция, семинар, компьютер, калькулятор, слайд, т б. Еліміз егемендік алып, қазақ тілі Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі болып жарияланғаннан кейінгі жылдарда қазақ тілінің қолданылу аясы жаңа сатыға көтерілді.
Бұрын, негізінен, орыс, ағылшын сөздерімен аталатын көптеген терминдік сөздер, зат, ұғым, бұйым атаулары қазақтың төл сөздерімен алмастырылды. Мысалы, кеден, әуежай, ұшақ, тікұшақ, зымыран, ғаламшар, ғаламтор, ұжым, мұрағат, мұражай, әкім, заңгер, мәжіліс, жарнама,тойхана, мейрамхана, сынып, мәтін, сынақ, бағдаршам, ермексаз, оралман, жанкешті, зілзала, ота, дәрумен т.б.
Тілдің сөздік кұрамы адамның қоғамдық, өндірістік, шыгармашылық іс-әрекетімен тікелей байланысты үздіксіз жетіліп, дамып отырады. Қоғам өміріндегі әр түрлі өзгерістер мен жаңалықтар тілдің лексика саласында өз ізін қайтсе де қалдырып отырады. Қоғамдық өндірістің, әлеуметтік - экономикалық қатынастардың дамуы мен материалдық жэне рухани мәдениеттің барлық салаларындағы өзгерістерге байланысты пайда болған жаңа заттар мен құбылыстар, оларға қатысты өрбіген сан алуан ұғым - түсініктер тілде оларды сөзбен атаудың қажеттілігін тудырады[7,320]. Бұл пікірден түйгеніміз, тілде жаңа сөздер, тілде бұрыннан бар сөздер негізінде жасалған жаңа тілдік қолданыстар пайда болады. Тіліміздегі әлемдік ғылыми техногендік өркениетке қатысты жаңалықтардың атаулары да неологизмдер болып танылады. Мысалы: спутник, планетааралық, ұялы телефон, фотокөшірме, теледидар, компьютор, автотранспорт, аэропорт, вокзал, т.б. Неологизмдер бүгінгі қазақ коғамының рухани және затгық әлеміне енген жаңалықтарды бейнелейтін, қазақ тілінің лексикалық қазынасын толықтыратын жаңа тілдік бірліктер.
Сонымен сөздік құрам, бір жағынан, жаңа пайда болған, сырттан енген ауыс-түйіс сөздер арқылы байып, толығып жатса, екінші жағынан қажетті өтеп барып, көнерген, ескірген сөздердің есебінен азайып отырады. Дегенмен көнерген, ескірген сөздердің бәрі бірдей біржолата қолданыстан шығып қалмайды: олар тіл тұлғасындағы ескінің елесі, көненің көзі іспетті тілдің сөздік қорында көпке дейін сақталып кала береді. Ондай сөздердің төркіні мен сырын ашу да семантикалық, фонетикалық, морфологиялық, стильдік, тарихи- этнографиялық, социолингвистикалық т.б. заңдылықтарға сүйене отырып жасалатын этимологиялық талдаулардың маңызы зор.
Қорыта айтканда, тілде ішінде қарама-қарсы бағытта үздіксіз жүретін жаңғыру, жаңару, көнеру процестері - тілдегі сөз байлығын белгілі бір деңгейде ұстап тұратын, сөздік құрамды реттейтін басты тілдік заңдылық. Сөздік кұрамдағы мұндай көнеру мен жаңару процесіне карап, қоғам өмірінде болып жаткан жаңалықтар мен өзгерістердің сол тілге әсерін барлауға болады.

1.3.Ағылшын тілінің сөздік құрамы

Қазіргі ағылшын тілі

Тілдің қазіргі заманғы даму кезеңі, қазіргі замандағы ағылшын тілі, 1500-жылдан басталды. Жылжымалы қаріптің пайда болуының арқасында ағылшын тіліндегі кітаптар жаппай шығарыла бастады, бұл тілдің стандартталуына және оның негізгі тіл ретінде танылуына әкелді. Қайта өрлеу дәуірінің арқасында ағылшын тіліне көптеген латын және грек сөздері қосылды, сондай-ақ француз тілінен сөздер алыну жалғасты.
Ағылшын тілінің тарихындағы ең ауқымды лингвистикалық өзгерістердің бірі орта ағылшын тілінен (ME) қазіргі ағылшын тіліне (ModE) көшуді білдіретін дыбыстардың Ұлы ауысуы ретінде белгілі. Бұл елеулі дыбыстық өзгерістер дыбыстардың созылып айтылуына әсер етті, мысалы, ескі i: дыбысы at дыбысына айналғанын көруге болады. Мысалы, бұрын fi:ne деп айтылған fine сөзі енді fain деп айтылды.
Шекспир уақытында (шамамен 1600-жыл) дыбыстардың Ұлы ауысуы аяқталды. Сыртқы ықпалдар ағылшын лексикасын байытуды жалғастырды. Қайта өрлеу дәуірі Англия мен Еуропаның басқа елдерінде өнер мен ғылым үшін жаңа дәуір ашты. Француз және латын тілдеріндегі көптеген жаңа сөздермен қатар, грек сөздері барынша әсер ете бастады. Ғылыми пәндер көп жағдайда өзінің классикалық латын және грек тілдерінің сөздік қорына міндетті. Қазіргі заманғы ағылшын тіліне латын тілінен келген алғашқы сөздердің арасында exterior, appendix, delirium, contradict, exterminate және temperature болды.
Еуропалық отарлық империялардың бүкіл әлемге таралу шамасына қарай ағылшын тілі басқа да көптеген тілдерден сөздер алды. Бұл сөздердің ішінде - ағылшын қоныстанушылары тап болған америкалық үндістердің тілдерінен жануарлар мен орындардың (moose, skunk, woodchuck, Michigan, Chicago, Manhattan) атаулары; осы өнімдер туралы айтылатын африка тілдерінен алынған тамаққа байланысты терминдер (yam, gumbo, banana); австралия тілдерінен жаңа түрлер мен технологиялар (kangaroo, koala, boomerang); қытайлық әдеттен тыс ауа райы құбылыстары мен әдет-ғұрыптары (typhoon, kowtow); және басқалары.
Дегенмен, ағылшын тілі латын және грек тілдеріне сүйене отырып, Қайта өрлеу дәуірінің дәстүрлерін жалғастырады. Себебі ғылыми және басқа да арнайы лексиканы жүйелі түрде зерделеу ағылшын тілі өз тарихында алған көптеген екі тілге шоғырлануы мүмкін дегенді білдіреді. Ежелгі Римнің латынының өзі грек тілінен сөздерді алғандықтан, көптеген грек сөздері ағылшын тіліне жанама түрде, латын тілі арқылы түсті. Нәтижесінде алынған лексиканың неғұрлым маңызды үш көзі - француз, латын және грек тілдері ағылшын тіліне өз үлестерін қосты. Қайта өрлеу кезеңінде және одан кейін латын және грек тілдеріндегі сөздерді белсенді түрде иемденіп алу ғана емес, сондай-ақ ескі иемденіп алулардың бөліктерін пайдалану да орын алды, бұл латын және грек тілдерінде олар тірі болған кезде ешқашан болмаған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.