Эмоционалды - ерік сферасы бұзылған балалардың психикалық даму ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі
Академик Е.А Бөкетов атындағы Қарағанды университеті
Педагогика факультеті
Арнайы және инклюзивті білім беру кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Оқушының эмоционалды-еріктік сферасының жас ерекшеліктерін психологиялық-педагогикалық диагностикалау

Орындаған: СП-22-1 тобының студенті
Мұхат А.Н.
Тексерген: П.ғ.м., аға оқытушы
А.К. Бекмағанбетова

Қарағанды - 2023
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1 Эмоционалды - еріктік аумағы ғылыми-теориялық негіздері

1.1 Эмоциялық - еріктік аумағы бұзылған және даму ерекшеліктері бар балалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.2 Эмоционалды - ерік сферасы бұзылған балалардың психикалық даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
12
1.3 Эмоционалды - ерік сферасы бұзылған балаларға диагностика жүргізу қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
30

Кіріспе

Қазіргі уақытта елде болып жатқан қиын жаңалықтар мен өзгерістер мүмкіндігі шектеулі балалардың проблемасымен де байланысты екені анық. Атап айтқанда, дамуында ауытқулары бар балаларды дұрыс тәрбиелеуге және жан-жақты дамытуға көп көңіл бөлініп, олардың мінез-құлқының ерекшеліктері мен барлық қасиеттеріне зерттеулер жүргізіледі. Сондай-ақ мұндай балалардың білімі, дағдылары, дағдылары мен эмоционалдық ерік-жігері жұмылдырылды, арнайы мектептер, клубтар мен балабақшалар ашылды.
Қазіргі кезде балабақша-мектептер әртүрлі психология-педагогикалық бағдарламадағы көмектер алуда. Кемтар балалардың әр біреуін өзін жеке тұлға ретінде сезініп, өмірдегі орнын таба білуге үйрету үшін алдымен өзін-өзі тану тақырыбына байланысты жаттығулар, тренингтер, баяндамалар оқылуы қажет. Білім беру, ойын және жұмыс ортасын бақылау және балалардың эмоционалды өзара әрекеттесуі, сондай-ақ жағымсыз эмоцияларды жою әдістерін қолдана отырып қабылданатын тиімді шаралар. Баланың эмоционалды жағдайын әртүрлі ауытқулармен бір-бірімен және қалыпты жағдайда баламен салыстыру қорытындыға әкелуі мүмкін. Мүмкіндігі шектеулі әр баланың қыр-сырын білу үшін жан-жақты бақылау жүргізіледі.
Мінез-құлқы, эмоциясына байланысты бұл балаларды мектеп жасына жеткеннен-ақ қоғамдық өмірмен, жаңа ортадағы өз міндеттерімен таныстырамыз. Осы кездерде кемтар балалардың өздерінің ішінен қабілетті, эмоциялық ахуалын қалыпты меңгере алатындарын көре аламыз.
Эмоцияның бала өмірінде дамуы жайлы әр кезеңдегі балаға мысал келтіре отырып, салыстыру түрінде Ч. Дарвин, Г.Рибо, Г.Спенсер, Н.Н. Ланге, У. Кеннон, Э.Клапар, В. Гюго т.б. жазса, психикалық дамуы кешеуленгендердің жалпы эмоциялық ахуалдары жөнінде А.В Запорожец, П.Я Трошин, И.Куртман, С.Л.Рубинштейн, Л.Н.Каменский, Т.А. Власова, М.С.Певзнер, И.Б.Шевченко, Лапшин т.б. жазды. Сондай - ақ анамальды балалардың эмоционалды қозғыш болуының себептері жайында ғалымдар тарапынан мәселелер көтеріліп, идеялар ұсынды.
Мұғалімдер, ата-аналар тарапынан кеміс балаларды тәрбиелеу, эмоционалдық жетістіктер бойынша шығармашылық жұмыс жүргізу жеткіліксіз. Сонымен қатар, баланың эмоцияларын дұрыс дамыту үшін, ең алдымен, оның өз қалауы мен ұмтылысы болуы керек. Зерттеулер көрсеткендей, дамуында кідірісі бар балаларды оқытатын кейбір мектептер балалардың өміріне эмоционалды әсер ету маңызды екенін әлі де түсінбейді.
Кіші мектеп жасындағы кемтар балаларға арналып ұйымдастырылған психикалық ойындар өте аз. Шығармашылық әрекетке бейімдеу, ақыл-ой әрекетін белсендіру тәсілдедері шектеулі ғана. Мектеп жасындағы керең балалардың отбасындағы эмоционалды қатынастар мәселесі әлі күнге шейін арнайы психологияның зерттеу пәні болған емес. Бұл сұрақ Е.И.Исенин, Б.Д.Корсунский, В.Петшок т.б. психологтардың зерттеулерінде кіші балаларға арналып қарастырылған болатын.
Кемтарлықпен туылған балаға тәрбиелеушілер тарапынан білімді жан-жақты беру, оларға өз-өздерін кемсітуге жол бермеу және өз-өзімен жетіліп, дамуына көмек көрсету баланың эмоцияны дұрыс меңгеріп, қабылдауына арнайы ашылған үлкен бір жол.
Сондықтан да кеміс балалардың психикалық ерекшеліктері туралы алғашқы деректер алғымыз келетін болсақ, кез-келген маман-психодиагност немесе психолог алдымен баланың эмоционалды күйіне үңілген дұрыс. Біз кемтар балалар эмоциясының дамуы мен ерекшеліктерін өзекті мәселе ретінде қарастырып, ол жайлы жазған ғалымдардың еңбектеріне сүйене келіп, дипломдық жұмыс тақырыбын Кемтар балалардың өміріндегі сезім мен эмоцияның маңызы деп атауды жөн көрдік [1].
Курстық жұмыстың мақсаты - кемтар балалар өміріндегі сезім мен эмоцияның алатын орнын біртұтас өлшем ретінде қарастыру тиімділігін ғылыми тұрғыда негіздеу.
Курстық жұмыстың нысаны: дамуында ауытқушылығы бар балалардың өміріндегі сезім мен эмоцияның алатын орнын анықтап, даму ерекшеліктерін жетілдіру үрдісі.
Курстық жұмыстың пәні: дамуында ауытқушылығы бар балалардың сезімі мен эмоциясы мазмұнының теориялық мәселелері мен тәжірибелік жақтары.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- даму бұзылыстары бар балалардың психологиясы мен эмоционалды әрекеттерінің қалыптасу кезеңдерін анықтау;
- даму бұзылыстары бар балалардың сезімі мен эмоциясы мазмұнының құрылымдық ерекшеліктерін теориялық тұрғыдан негіздеу;
- даму бұзылыстары бар балалардың психологиясы мен эмоционалды әрекеттерін тексеру жолдарын қарастыру.

1 Эмоционалды - еріктік аумағы ғылыми-теориялық негіздері
Эмоциялық - еріктік аумағы бұзылған және даму ерекшеліктері бар балалар

Эмоциялық-еріктік аумақтың қалыптасуы бала тұлғасының қалыптасуындағы маңызды шарттардың бірі болып саналады. Эмоциялық аумақтың дамуына отбасы, мектеп, баланы қоршап тұратын және оған үнемі әсер ететін өмір жағдайлары ықпал етеді.
Ақыл-ойы кем балалардың эмоциялық-еріктік аумағын мақсатты түрде зерттеу мінез-құлық бұзылысының негізгі себебі баланың өз кемістігін сезіну, қолайсыз орта және басқа да жағдайлар болатынын анықтауға мүмкіндік берді.
Эмоциялық - еріктік аумақ білім, білік, дағдыларды игеруде, сондай-ақ, айналадағылармен қарым-қатынас орнатуда, баланың мектепте және мектептен тыс жерлерде әлеуметтік бейімделуінде үлкен рөл ойнайды.
Эмоционалды сала - адамның еркі бір - бірімен тығыз байланысты 2 ұғымнан тұрады, оның 1 - і адамның эмоциясы мен ақыл-ойы, ал екіншісі-ерік. Бұл адамның эмоциялары мен тәжірибелерінің мазмұнын, сапасын және мотивациясын сипаттайтын ерекшеліктер. "Баланың ерік-жігерінің тұрақты бағыттары мен күшті эмоционалды аспектілерін дамыту мектептегі оқытудың барлық кезеңдерінде маңызды, бірақ бұл әсіресе ерте жаста маңызды, өйткені оқушының оқу іс-әрекетінің барлық аспектілері маңызды.
Эмоционалды-еріктік саланы зерттеумен е. и. Рогов, И. М. Сеченов, А. С. Пуни, Л. А. и. Рыбак, Е. С. Бендер, оны Иванова сияқты отандық педагогтар мен психологтар жүргізеді. Сондықтан қазіргі психология балалардағы эмоциялар мен ерік-жігер саласын зерттеу қазіргі уақытта өзекті және бүгінгі күнге дейін өзекті болып қала береді деп санайды. Қазіргі кезеңде бұл зерттеудің проблемалары Бала құқықтары туралы Конвенция сияқты нормативтік-құқықтық дереккөздерде көрсетілген. 29-бап: "қатысушы елдер баланың білімі баланың жеке басын, талантын, ақыл-ой және физикалық қабілеттерін барынша дамытуға бағытталуы керек деп келіседі."Бастауыш білім берудің федералды мемлекеттік стандарты да" баланың жеке ерекшеліктерін, жасын, психологиясын және физиологиясын ескеру қажеттілігін көрсетеді.Aл нәтижесінде эмоционалды - ерікті саланың даму проблемаларына қызығушылық адам өміріндегі осы психикалық құбылыстың маңыздылығына байланысты.
Мектепке дейінгі жас - бұл жеке ерекшеліктерімен сипатталатын жетілдіру, жеке даму кезеңі. Баланың эмоционалды сферасының жас ерекшеліктерін зерттеудің маңыздылығы эмоционалды даму мен интеллектуалды даму арасындағы тығыз байланыста анықталады. Мектеп жасына дейінгі балалардың эмоционалды дамуының бұзылуы баланың одан әрі дамуы үшін басқа қабілеттерді, атап айтқанда интеллектті пайдалана алмайтындығына әкелетіні атап өтілді. Зерттеудің жұмыс гипотезасы ретінде ересек мектеп жасына дейінгі балалар мен қыздардың интеллектуалды және эмоционалды-ерікті саланың дамуында айырмашылықтары бар деген ереже қабылданды.
Бастауыш мектептің жасы өте қиын кезең, өйткені ерікті күш-жігерге, жауапкершілікке және осы жастағы балаларда әлі дамымаған тәуелсіздікке ерікті түрде назар аудару қажет. "Мектепке түсу кезіндегі ең үлкен эмоционалды жауап ойын мен қарым-қатынасқа емес, оқу іс-әрекетінің процесі мен нәтижелеріне, басқалардың бағалау қажеттіліктерін қанағаттандыруға және жақсы қарым-қатынасқа байланысты. Бұл жаста балалардың көпшілігі мұғалімнің бағалары мен пікірлеріне өте эмоционалды түрде жауап береді. Әр адам бірдей психикалық процестерге өзінше жауап беретіндіктен, бейтаныс жағдай бір адамның эмоционалды көтерілуін, екіншісінің қайғысы мен немқұрайлылығын тудырады, баланың ерік-жігері оқуға деген ынтасын арттырады және осы негізде оның әрекеттері мен әрекеттерін саналы түрде реттеу жақсарады.
Сонымен қатар, оқушылардың тиімді және табысты тұлғалық дамуы үшін ата-аналармен бірге баланың ерікті қасиеттерін тәрбиелеу, үйде балалармен жұмыс істеудің әртүрлі формалары мен әдістерін қолдана отырып, ақылға қонымды қажеттілікті балаларға жеткізу маңызды. Әр баланың жеке ерекшеліктерін толық зерттеу үшін оқушының психологиялық және жеке ерекшеліктерін ескере отырып, эмоционалды-ерікті саланың барлық аспектілерін зерттеу және пысықтау қажет. Осыған байланысты біз оқушылардың эмоционалды-ерікті саласын зерттеуге бағытталған әртүрлі авторлардың әдістемелерін қарастырдық.
Қазіргі таңда елімізде болып жатқан күрделі жаңалықтар, өзгерістердің кемтар балалар мәселесіне де байланысты екендігі айқын. Атап айтқанда, ақыл-ойы кем балалардың дұрыс тәрбиеленіп, жан-жақты дамуына көп көңіл бөлініп, олардың іс-әрекеттеріне және барлық қасиеттерінің ерекшеліктеріне зерттеулер жүргізіліп, өзекті мәселе ретінде қарастырылған. Сонымен қатар мұндай балалардың біліміне, іскерлігіне, қабілетіне, эмоциялық ерік жігеріне ден қойылып, арнайы мектептер, үйірмелер, бала бақшалар ашылды [2].
Мүмкіндігі шектеулі балалардың оқу, ойын, еңбек үстіндегі қоршаған ортасымен эмоцианалды қатынасы бақыланып, жағымсыз эмоциялардың жойылуы үшін әдістемелер пайдаланып, қолға алынған тиімді шара. Түрлі ауытқушылығы бар балалардың эмоционалды күйлерін бір-бірімен және қалыпты күйдегі балалармен салыстыру қандайда бір қорытындының щығыуына себепші бола алады. Өмірге келген әр кемтар баланың қыр-сырын білу үшін жан-жақты бақылаулар жүргізіледі.
Эмоционалды-мінез-құлық бұзылыстары бақытты болу, эмоцияларды бақылау және мектепте назар аудару қабілетіне әсер етеді. Гародет университетінің мәліметі бойынша, эмоционалды-мінез-құлық бұзылыстарының белгілеріне мыналар жатады:
Қалыпты жағдайда мінез-құлық пен сезімнің жеткіліксіздігі
Денсаулықтың басқа факторларынан туындамаған оқу қиындықтары
Тұлғааралық қиындықтар, соның ішінде мұғалімдермен және құрдастарымен қарым-қатынас
Жалпы бақытсыздық пен депрессия сезімі
Жеке немесе мектеп істерімен байланысты қорқыныш немесе алаңдаушылық сезімі.
Мінез-құлқы, эмоциясына байланысты бұл балаларды мектеп жасына жеткеннен ақ қоғамдық өмірмен, жаңа ортадағы өз міндеттерімен таныстырамыз. Осы кездерде кемтар балалардың өздерінің ішінен қабілетті, эмоциялық ахуалын қалыпты меңгере алатындарын көре аламыз [3].
Дене кемістігінің қай түрі болса да, мейлі ол соқыр, не саңырау, не туғаннан кем ақыл болса да оның өмірге деген көзқарасы өзгеріп қана қоймай, айналасындағы адамдармен де қарым-қатынас жасауын қиындатады. Дене кемістігімен ауру адамның әлеуметтік өміріндегі мінез-құлқының ауытқуына әкеп соқтырады. Әулеттегі кеміс балаға көбірек қамқорлық көрсетіп, оған басқа балаларға қарағанда ерекше көңіл бөлінеді. Бала басындағы бақытсыздық бәрінен бұрын оның маңындағы жақын адамдардың жан ашырлық сезімін оятып, оған деген көзқарасты өзгертеді.
Олигофрен баланың психологиясы ақылы кешеуленген бала психологиясының өзіндік дамуын зерттеумен айналысып, олардың жекелік тұлғасын қалыптастыруға, оқу және тәрбиедегі тез өзгеру мінезінің даму жолдарына ыпал жасайды [4]. Олигофрен баланың тұлғалық негізгі мінездемесіне оның эмоционалды ахуалының пісіп жетілмегендігі жатады.
Эмоция және сезім тұлға дамуында негізгі рольге ие. Олигофрен балада эмоциялық ахуалдың алғашқы дөрекі өзгерулері психопатологиялық өзіндік бейненің құрылу мінезіне, оның жаңа қарсылық сапасына, негізгі психологиялық ахауды күрт ауырлататын түзетуіне байланысты. Міне сондықтан да ақылы кешеуленген баланың эмоциясы мен сезімін, қалыптасуын және тәрбиеленуін оқып-білу өте маңызды.
Басқада балалар сияқты ақылы кешеуленген балалар да өздерінің өмірлік ағымына байланысты дамып отырады. С.Л.Рубинштейін белгілегендей, ақылдың кешеуленуі терең деңгейде болса да, психика дамиды. Психика дамуы - бұл балалық шақтағы ағзаның кез-келген ең ауыр паталогиясынан өтіп шығатын өзгешелігі.
Ақылы кешеуленген балаларда өзгешелік (спецификалық) психикалардың дамуымен қатар, жас балалық шақта өзіндік эмоциялық ахуалдар да өтеді. Ақылы кешеуленген баланың эмоция және сезімінің пісіп жетілмеуі бірінші орында оның қажеттілігінің дамымауымен, мотивтер және ақылының дамуымен ерекшеленетіндігімен ескерілген.
Оқушы олигрофеннің тұлғалық жетілмегендігі, ойын қалыпты жағдайдағы оқушы сияқты олигофрен бала үшін де әлеуметтік тәжірибені меңгеру үлгісі қажет болмайды. Сондықтан да баланың белсенді ойнай білуін ақылы кешеуленгендіктің диагностикалық көрсеткіші деп атайды. Осыдан олигофрен баланың жаңа қажеттіліктерге білімқұмарлыққа, танымдық қызығушылықтарға әсерленгіш екендігі байқалып, жаңа қызметтер түрінің орындалуына талаптануы төмен екендігі анықталды.
Денсаулығында мүмкіндігі шектеулі бала ерекше ықпал етуді қажет етеді. Оның жеке басының қалыптасуын тиімді басқару үшін психологиялық заңдылықтарды терең білу қажет, баланың барлық жас кезеңдерінде, оның эмоционалдық саласын қоса, дамуын егжей-тегжейлі сипаттау қажет.
Көмекші мектептер оқушылардың ұжымдық эмоцияларын қалыптастыруға, оларға қамқорлық жасайтын ересектерді құрметтеуге және жұмыс пен оқудағы жетістіктерге қанағаттануға ықпал етеді. Осы мақсаттарға жету үшін көмекші мектеп мұғалімдері ақыл-есі кем балалардың даму ерекшеліктерімен байланысты көптеген қиындықтарға тап болады.

Уайымдау мәселесі қазіргі заманғы психологиял ғылымның приоритетті бағыттарының бірі болып табылады. Л.С.Выготскийдің мәдени-тарихи концепциясы шеңберіндегі теоретикалық өңдеулерді біз ақыл-ойы кем балалар тұлғасының эмоционалды-ерік сферасын зерттеу кезіндегі приоритеттік әдістемелік негіз ретінде қарастырамыз. Осы теориялық жағдайларға байланысты биологиялық факторлар баланың психикалық дамуының шарттары, оның әлеуметтік көзі, қоршаған ортамен белсенді өзара әрекеттесуі оның әрекет ету қабілетін білдіреді .Бала-қоршаған ортамен қарым-қатынастың әлеуметтік тәжірибесін белсенді игеретін тәуелсіз субъект.
Ақыл-есі кем балалардың эмоция мәселелерін өңдеулер 30-жылдарға жатады, ол кезде Л.С.Выготский ақыл-есі кемдіктің жаңа сұрақтарын теориялық түрде өңдеген. Ақыл-есі кем баланың жоғарғы психикалық қызметтерінің интелектуалдық әрекетін дамыту және түзету процесінде интеллект пен аффект қатынасының өзгерісі жайлы жағдайлары негізгі болып табылады, ол кезде өзінің мінез-құлқы мен әрекетіндегі интелектуалдық саналы регуляция қабілеті өседі, онда сезім мен аффект алғашқы жетекші рольді алады.
Л.С.Выготский дамудың әлеуметтік жағдайы түсінігін қалыптастырып және балаға қоршаған ортаның ықпал етуі тек ортаның сипатымен анықталмай, сондай-ақ балада көрінетін жеке ерекшеліктер, уайымдармен болатындығын айтқан. Сонымен қатар ғалым бала оған әсерлер ықпал ететіндігін қалай түсінетіндігімен уайымдау сипаты анықталатындығын айтты. Эмоционалды ортаның ықпалы олигофрен-оқушының кемістігін түзеуге әсер етуі мүмкін. Алайда егер де пайда болған эмоциялар балада өлшеммен талқыланбаса, онда жалған талқылау пайда болады. Кейде реттелмеген сыртқы аффект балалардың тұлғасын қайта бағалауға, ұжымдағы дұрыс емес көзқарастарға, жағдайларға әкеледі.
Олигофрендердің сезімдері мен эмоцияларының ерекшеліктерін аша отырып, М.С.Певзнер (1959) кейбір балаларда олардың пайда болуы тежеулі, жай өтетіндігін айтып өтті. Олар ықпал етуші тітіркендіргіштерге немқұрайлықпен қарайды, индифферентті болып табылады. Бірақ балалардың біраз бөлігінде эмоционалды-ерік аймағы қатаң бұзылыстарды иеленбейді. Алайда олигофрендердің сезімдері жеткіліксіз дифференциалданған, ал уайымдардың диапазоны шектеулі, қуаныш пен өкініш көріністеріне қарағанда сезімдердің қарапайым көріністері жиі байқалады. Кейбір ақыл-есі кем балаларға сезімнің адекватсыз көріністері тән.
Алғаш рет көмекші мектеп оқушыларының эмоционалды-ерік аймағының динамикасын М.С.Певзнер мен В.И.Лубовский (1963) зерттеген. Олигофрен балаларды алғашқы оқу жылынан бастап бітіргенге дейінгі уақытта кешенді түрде зерттеу арнайы түзете ықпал етудің әсерінен психикалық процестер, соның ішінде эмоционалды аймақ пен мінез-құлық қалай өзгеретіндігін анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеудегі ерекше бағалы олигофрен-балалардың түрлі клиникалық нұсқасындағы тұлғасының даму динамикасы болып табылады. Егер де оқытудың алғашқы кезінде қозғыш олигофрендердің психологиялық ерекшеліктері психопотологиялыққа ұқсас болса, онда жоғарғы сыныпта олардың эмоционалды-ерік аймағында жағымды жылжу байқалады.
Едәуір анық жылжу тежеулі олигофрендерде байқалған. Эмоциялық ахуалдың бұзылу нышандарына ашушаңдық , жоғарғы қозғыштық, қозғалудағы мазасыздық, бір орында отыра алмаушылық, жанама түрдегі мотивацияның болмауы дәлел болып отыр. Қалыпты жағдайдағы оқушымен салыстырғанда олигофрен балада әлеуметтік сезімі қалыптаспаған. Оқу кезеңіндегі оқу жасындағы баланың эмоциялық ахуалының пісіп жетілмегендігін, оның тапсырманы толық орындай алмауынан байқаймыз.
Бұл мектеп жасындағы баланың даму кезеңдерінде бірдей орын алмауымен ерекшеленді және баладан мүлдем жаңа психикалық әрекетті талап етеді.Егер, мектеп жасына дейінгі бала ойын және қатынас жасау әрекеті арқылы дамыса , мектепте ол қатаң бағдарламалық талаптарғатүседі.Жүргізуші әрекет ойын түрінен оқуға ауысады, және мотивтер құрылады.Негізгі мотивке мұғалімнің жөн көрсетуі жатады [6].
Олигрофрен баланың (амандасу, сенгіштік, қызығушылық) эмоциясы жақсы дамыған. Мұндай балалар қызметтерді өздері атқара алмай, бір жұмыстан екінші жұмысқа тез ауысып отырады. Ойын ойнау кезінде басқа балалардың істеген әрекеттерін қайталайды. Ойын ойнау кезінде басқа балалардың істеген әрекеттерін қайталайды. Сонымен қатар, олигофрен балаларда эмоциясы мен сезімі мінезіне сай емес уақытта өзгеріп кетеді. Кейбір балалардың өмірлік жағдайларды қабылдауы тым жеңіл болады. Ақылы кешеуленген баланың ойы шашыраңқы, толық пісіп жетілмеген, әлсіз болады. Олар көбінесе сандырақтап, балада жоғарғы сезімдер қалыптасады.
Осындай балалардың эмоция және сезімдерін оқып, білу үшін оның мінез-құлқын және психикалық ақауының не себептен болғанын біліп, алып оған дұрыс тәрбие беріп жатыр ма? жоқ па? Екендігін анықтаған жөн.
Баланың толық дамуы үшін оның ең алғашқы күнінен бастап анасымен жан-жақты байланыста болуды қажет ететіндігін зерттеулер көрсетіп отырғаны айқын. Мұндай байланыстың жоқ болуы баланың жүйкелік психикасын қолайсыздыққа ұшыратып қана қоймай, оны түзету үшін көп күш жұмсауды талап етеді. Баланың әрбір қобалжып, қиналуы оның дұрыс дамуына және көрсетілген көмек нәтижелерінің теріс болып шығуына жол ашады.
Эмоциялар - күрделі психикалық процестердің бірі. Эмоциялар қарым-қатынастың маңызды қажеттілігіне байланысты әр түрлі формада көрінеді. Адамның эмоциялары тарихи және әлеуметтік сипатқа ие. Нәтижесінде адамның өмірі қоғамға тәуелді және оның әрекеттері де әлеуметтік саналы әрекеттер болып табылады. Демек, адамның эмоциялары да табиғаты бойынша әлеуметтік болып табылады және эмоциялардың мазмұны олардың әлеуметтік мәнімен анықталады. Эмоциялар мен эмоционалдылықты ажырата білу керек.
Эмоцияны нәзіктіктен қалай дұрыс ажыратуға болатынын білмей, сіз бұл 2 субъектінің бірдей екенін түсінуіңіз мүмкін, бұл түсінбеушілікке әкелуі мүмкін. Мысалы, мұндай түсінік жануар мен адамның психикасының арасындағы айырмашылықты жасыруы мүмкін. Жануарлардың эмоциялары-бұл жануардың сыртқы ортаға бейімделуінде, әртүрлі шартсыз рефлекстердің тізбегінде немесе инстинктінде көрінетін биологиялық құбылыс.
Эмоциялар мен әсерлердің кейбір сапалық сипаттамалары бар. 1. Осы ерекшеліктердің бірі оның сапасын көрсететін қарама-қарсы полярлық сапа деп аталады. Мысалы, мадақтау, мадақтау, көңілсіздік, шаршау, қуаныш, мазасыздық. Бұл жыныстық қасиеттер қарама-қарсы мағынаға ие, егер олардың арасында 2 полюс бөлінсе.
Эмоциялардың 2-ші ерекшелігі-олар белсенді (шаршаған) және пассивті (салбыраған) болып бөлінеді. Адамға күш пен әрекетке деген ұмтылысты беретін ынталандырушы эмоциялар мен тәжірибелер стеникалық, ал баяу және күңгірт астеникалық деп аталады. Біріншісіне жауапкершілік, достық, достық, батылдық, etc.In екіншісі, оған мазасыздық, пассивтілік, көңілсіздік және т. б. Мұнда келесі жағдайлардың бірін есте сақтаңыз: адамдар кездесетін әртүрлі нақты жағдайлардың реттілігіне байланысты 1 эмоция күшті, ал екіншісі 1 эмоция әлсіз болып көрінуі мүмкін. Мысалы, қорқыныш сезімі кейде ұлылыққа (күшті эмоцияларға) айналуы мүмкін, бұл болдырмауға болмайтын және қазір қауіп төніп тұрған бір адамның буындарын босатады.
Эмоциялардың 3-ші ерекшелігі- шиеленісті жеңілдету үшін ынталандыру және тілек. 1. Бұл сонымен қатар эмоциялардың қарама-қарсы қасиеттерінің бірі. Мысалы, шешуші кезең-студенттердің емтихан тапсыруы, адамның спортпен шұғылдануы. Мәре сызығында тікелей адам бар күшін салады. Осы кезеңнен кейін ол басқа күйге ауысады. Бұл шиеленістен босану (шешім қабылдау) сезімі деп айтылады.
Шамадан тыс күшті тітіркендіргіштер көбінесе адамға жағымсыз эмоциялар тудырады. Егер адам үнемі азап шегетін болса, оның діңі құлап, батасы жоғалады. Сондықтан психологиядағы адамды шамадан тыс зорлау стресс терминімен белгіленеді. Стресс 3 түрлі жағдайда байқалады. Оның алғашқы көрінісі мазасыздық кезеңі деп айтылады. Дененің күшті тітіркендіргіштермен күресу фактісі шиеленіс немесе зорлау кезеңі деп аталады. Егер адам сыртқы әсерлерге төтеп бере алмаса, ол әрекет ете алады. Мұндай теріс әсер жүйке жүйесінің жұмысын да, физикалық күштерді де нашарлатады, сондықтан адам өзінің сыртқы ортамен байланысын үнемі бақылап, реттеуі керек. Эмоциялар адамның бүкіл өмірімен және оның мінезінің ерекшеліктерімен тығыз байланысты. Адамның әртүрлі эмоциялары мен көңіл-күйлері оның қажеттіліктері мен хоббиіне, әлемге деген көзқарасы мен сеніміне, табиғаты мен біліміне, сана сапасы мен ерік ерекшеліктеріне байланысты қалыптасады.
Эмоция патогенетикалық факторлардың ролін атқара алады. Қазіргі кезде осындай әсерлердің механизмдері жеткілікті тереңдетіліп зерттелуде.Сөйлеу функциясының негізгісі болып, қатынас құралы ретінде эмоцияның берілуі табылады.Сөйлеудің эмоционалды айқындылығы, оның толық тәрбиеленуінің маңызды факторы. Сондықтан да баланың сөйлеуінің бұзылысы кезінде, оның эмоционалды ахуалының дамуына дем берген дұрыс.
Әрбір бала, ересек адам сияқты, эмоционалды қиындықтарға тап болуы мүмкін. Қайғы, жоғалту немесе эмоционалды экстремалды сезіну-өсудің бір бөлігі. Ата-аналар мен балалар арасындағы жанжал да сөзсіз, өйткені балалар өздерінің даралығын "қорқынышты 2" - ден 10 жасқа дейін дамытуға тырысады. Бұл өсу мен дамуға байланысты мінез-құлықтың қалыпты өзгерістері. Мұндай проблемалар отбасылық өзгерістер кезінде жиі туындауы мүмкін, мысалы, ата-әжесінің немесе отбасы мүшесінің қайтыс болуы, жаңа бала туу немесе көшу. Әдетте мұндай проблемалар өздігінен немесе балалар өміріндегі өзгерістерге бейімделе отырып, кеңесшілер мен басқа психикалық денсаулық мамандарының шектеулі сапарларының нәтижесінде пайда болуы мүмкін.
Алайда, кейде кейбір балалар уақыт өте келе сақталатын өмірлік жағдайларға эмоционалды және мінез-құлық реакцияларын дамытады. Баланың мінез-құлқы кәсіби назар аударуды қажет ететінін түсіну баласын қолдауға тырысатын ата-аналар үшін ауыр немесе қорқынышты болуы мүмкін.
Тұқым қуалаушылық, мидың зақымдануы, диета, стресс және отбасылық функциялар сияқты бірнеше факторлар ұсынылды және қарқынды зерттелді, бірақ эмоционалдық бұзылыстың нақты себебін ешкім білмейді. Көптеген зерттеулер күн сайын жалғасуда, бірақ бүгінгі күнге дейін зерттеушілер бұл факторлардың кез келгені мінез-құлық немесе эмоционалдық мәселелердің тікелей себебі екенін анықтады.
Жиілігі - CDC (ауруларды бақылау және алдын алу орталықтары) мәліметтері бойынша, 830 мен 14,5 жас аралығындағы 4 миллионға жуық бала (17%) ата-аналарға, денсаулық сақтау мамандарына немесе мектептерге балаларының эмоционалдық немесе мінез-құлық проблемалары туралы хабарлайды (6) шамамен 2,9 миллион бала осы мәселелерге қарсы дәрі алады.
Дамуында ауытқушылығы бар балалардың көп бөлігі оларды оқыту мен тәрбиелеу мақсатындағы ересектердің, қоғамның талпыныстарына қарамастан әлеуметтік-экономикалық өмірдегі интеграцияға дайын болмайды. Сонымен қатар дамуында кемістігі бар кез келген адам қажетті жағдайлар арқасында толық тұлға ретінде қалыптасып, рухани дамып, өзін-өзі материалды қамтамасыз етіп және қоғамға пайдасын тигізе алатынын зерттеу мен тәжірибе нәтижесі көрсетті.
Денсаулығында мүмкіндігі шектеулі бала ерекше ықпал етуді қажет етеді. Оның тұлғасының қалыптасуын тиімді басқару үшін баланың барлық жас кезеңдеріндегі дамуының спецификасын, соның ішінде эмоционалды сферасын түсіндіретін психологиялық заңдылықтар туралы терең білім қажет [7].

Эмоционалды - ерік сферасы бұзылған балалардың психикалық даму ерекшеліктері

Жеке тұлғаның қалыптасуы мен эмоционалды-ерікті саласы, бұл балалардың күрделі сенсорлық кемістіктеріне байланысты өзінше дамиды. Баланың дамуына қамқорлық жасау және оны тек когнитивті мәселелерді шешуге бағыттау дұрыс емес. Күрделі сенсорлық бұзылулар жағдайында баланың жеке дамуында тәуелділік және өзімшілдікке бейімділік сияқты жағымсыз қасиеттер қалыптасады. Тұлғаның даму қаупінің себептері әртүрлі.
Біріншіден, бұл күрделі бұзылулармен тікелей байланысты себептер. Баланың даму кемістігі оны халықтан, сыртқы өмірден бөлуге мәжбүр етеді. Бұл сөзсіз қайталама ақауларға әкеледі. Адамдардың кең әлемінде Әлеуметтік және эмоционалдық қатынастар бұзылады, бұрмаланады және әлсірейді. Сонымен қатар, балалар күнделікті өмірде, басқалардың көмегіне жауап ретінде, күнделікті өмірде қажетті дағдыларға ие емес (тамақ дайындау, сауда, тасымалдау), олардың іздерін қалдырады. Осы негізде Бала пассивті, қарама-қарсы өмір сүру позициясын дамыта алады. Бұл өзімшілдіктің дамуына қолайлы жағдай жасайды, басқа адамдардың мүдделерінен алшақтау және өз қажеттіліктері мен мүдделерін бірінші орынға қою позициясын нығайтады.
Екіншіден, бұл баланың айналасындағы адамдардың көзқарасына байланысты. Әдетте, баланың жақын туыстары оның елеулі кемшіліктеріне байланысты шамадан тыс жанашырлық пен алаңдаушылық сезімін сезінеді. Шамадан тыс эмпатия мен мазасыздық сезімі теріс әсер етеді. Балаға қойылатын талаптар күрт төмендейді және оның әрекеттерінің сәттілігін бағалау тым жоғары және жеткіліксіз болады. Бала отбасындағы өмірдің ең негізгі бөлігіне айналады, басқа отбасылардың мүдделері орынсыз болып, артта қалады. Нәтижесінде гиперактивтілік жағдайлары пайда болады. Бұл жағдайда алынған нәтиже баланың өзін-өзі бағалауы тым жоғары болды және басқалар оны кез-келген қиындықтан құтқаруы керек деген идея бекітілді.Енді кейбір жағдайларда ата-аналар баланы "Құлан-тазартқыш"ауруынан қалай емдеу керектігі туралы ойланады. Баланы оның жағдайына, өміріне бейімдеудің жолын табу идеясы мүлдем ескерілмейді. Сәтсіздіктен кейін көңілсіздік салқындап, баланы мүлдем қараусыз қалдыруы мүмкін. Өкінішке орай, ол баланың өмірге бейімделуі және үйренуі керек екенін ұмытады.
Үшіншіден, бұл күрделі кемшіліктері бар балаларды оқыту және тәрбиелеу практикасына қатысты мәселелер. Олар, дені сау құрдастары сияқты, өздерінің пәндік-практикалық іс-әрекеттері барысында Қоршаған орта туралы өз бетінше біле алмайды, өздері оқымайды, өздерін тәрбиелемейді, керісінше оларды үйретеді, үйретеді және тәрбиелейді. Арнайы балабақшалар мен мектеп мекемелерінде дамуында қатты ауытқулары бар баланың өз кемшіліктерін сезінуі міндетті емес, өйткені ол әрқашан өзі сияқты балалар ортасында болады. Арнайы зерттеулер көрсеткендей, мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы саңырау және соқыр адамдардың көпшілігінде есту немесе көру қабілеті бұзылмайды. Егер психологиялық-педагогикалық көмек Уақытында көрсетілмесе, жасөспірімдік кезеңдегі тиісті кемшілік кешені баланың психикалық жағдайына теріс әсер етуі мүмкін. Бұл оның жүрегіне ауыр соққы бермеуі үшін алдын-ала психологиялық және тәрбиелік қолдау көрсету қажет.
Жоғарыда айтылғандардың барлығы, ең алдымен, когнитивтік қабілетінің күрт төмендемеген адамдардағы ауыр ақаулы жағдайларға қатысты. Бірақ олардың арасында интеллектуалды қабілеті төмен балалар жиі кездеседі. Мидың ауыр зақымдануы, егер ол жатырда дамыса, мысалы, жұқпалы аурудың, саңырау-мылқау нәрестенің, шала туылған нәрестенің немесе қандай да бір себептері бар баланың нәтижесінде пайда болуы мүмкін. Бұл баланың дискинезиясында немесе психикалық дамуының бұзылуында көрінеді. Арнайы мектепте дамудың кейбір бұзылулары бар баланы оқыту және тәрбиелеу тәжірибесі (сенсорлық бұзылулар мен құрысуларды қолдану) тек негізгі тұрмыстық дағдыларды дамытуда белгілі бір нәтиже береді.
Қазіргі заманғы тәжірибешілер эмоционалды-ерікті саланы дамыту үшін келесі әдістер мен қабылдағыштарды қолданады: ертегі терапиясы, ойын терапиясы, музыкалық терапия, шығармашылық өзіндік жұмыс, ерік-жігерді дамытуға арналған түрлі жаттығулар. Тәжірибешілер сонымен қатар "эмоционалды-ерікті саланың дамуы студенттердің танымдық және тұлғалық-мотивациялық саласының дамуына пайдалы әсер етеді" деп атап өтті [2]. Осыған сүйене отырып, практиктер ұсынған әдіс бастауыш сынып оқушыларында өзара әрекеттесуді, эмпатияны, жауаптылықты, өзін-өзі оң бағалауды, тәуелсіздікті және басқа да маңызды қасиеттерді дамытудың кілті деп қорытынды жасауға болады.
Біз балалармен жұмыс істеу кезінде тұрақты эмоционалды саланы, сондай-ақ ерікті қасиеттерді тәрбиелеу мен өзін-өзі тәрбиелеудің әдістері мен әдістерінің әртүрлі комбинацияларын қолдану қажет деп санаймыз. Әдебиеттерді талдау негізінде біз бастауыш сынып оқушыларының эмоционалды - ерікті саласын дамытудың келесі әдістерін анықтадық: әдістер-ойын терапиясы, ертегі терапиясы, әңгімелеу, музыкалық терапия; және әдістер - ерікті күш-жігерді дамытуға арналған жаттығулар, релаксация жаттығулары, психодинамикалық медитация.
1. "Ойын терапиясы-бұл ойын арқылы балаларға психотерапиялық әсер ету тәсілі, өйткені ол белгілі бір ұмтылыс қасиеттері мен эмоционалды жауаптылығы бар оқушыларды тәрбиелеуге айтарлықтай әсер етеді"[1]. Сондықтан "Тор", "кейіпкерлер машинасы" сияқты психологиялық ойындарды оқушылардың "Мен" менімен оң қарым-қатынасын қалыптастыру және сынып ұжымын біріктіру үшін ойын ретінде пайдалануға болады.Белгілі бір ережелері бар ойындар шыдамдылықты, жауапкершілікті және тәртіпті дамытуға ықпал етеді. Баланың тәуелсіздігі мен өзін-өзі бақылауын дамыту үшін қолданылатын ойындар қарапайым ережелермен сипатталады.
2."Ертегі терапиясы-бұл жеке тұлғаны шоғырландыру, шығармашылықты дамыту, сананы кеңейту және бастауыш сынып оқушыларында эмоциялар туралы білімді жақсарту үшін формаларды қолдану тәсілі"[3]. Сіз балалармен сабақта мейірімділік, жауаптылық және адамгершілік туралы ертегілерді пайдалана аласыз. Ертегілер-бұл балаға шындық пен оның ішкі әлемі арасындағы Нұсқаулық. Фантастикалық бейнелерге сүйене отырып, балалар кейіпкерлердің эмоциялары мен тәжірибелерін түсінеді, сонымен қатар жанжалды жағдайлардан қалай шығу керектігін біледі. Осылайша, ертегі терапиясы баланың жауапты ішкі әлемін, оның толыққанды дамуын, өзіне және қоршаған әлемге шығармашылық көзқарасын тәрбиелеуге бағытталған.
Ертегіні оқығаннан кейін балалармен жағымды және жағымсыз кейіпкерлердің мінез-құлқын талдау қажет. Ол үшін сіз сөйлесу әдісін қолдана аласыз.
3. "Әңгімелесу-бұл жаңа білім алу немесе алған білімдерін қайталау және біріктіру процесінде оқушылардың ақыл-ой белсенділігін арттыру үшін қолданылатын сұрақ-жауап оқыту әдісі"[6]. Әңгіме ұстамды және мейірімді болу қабілетін қалыптастырады, балаларды командада жұмыс істеуге үйретеді. Материалды жалпылау және негізгі ойларды бөліп көрсету ретінде сіз ертегіні оқығаннан кейін балалармен әңгіме жүргізе аласыз.
4. "Музыкалық терапия-бұл музыканы психологиялық түзету құралы ретінде қолдану тәсілі" [1]. Функционалды музыкалық жаттығулар балаларды терезеден тыс дыбыстарды ажыратуға үйретеді және баланың қатты эмоционалды немесе физикалық кернеуін жеңілдетуге көмектеседі.
5. "Жаттығу-бұл оқушылардың жеке басын қалыптастыру және дамыту үшін әр түрлі іс-шараларды, практикалық жағдайларды жүйелі түрде ұйымдастыруды қабылдау" [2]. Оқушылармен өткізілетін сабақтарда баланың эмоциясы мен басқалардың эмоциясын жақсы түсіну маңызды. Жаттығуларды қолдану балалардың эмоцияларын дұрыс білдіру және басқару қабілетін дамытады. Мұндай жаттығулардың көмегімен баланың эмоционалды реттелуіне төзімділік деңгейі жоғарылайды, психикалық стресс пен мазасыздық төмендейді.
6. "Релаксация және психодинамикалық медитация бұлшықет кернеуін босаңсыту және жеңілдету үшін көмекші құрал ретінде қолданылады" [6]. Релаксация балаға белсенді физикалық белсенділіктен кейін физикалық және бұлшықет кернеуін жеңілдетуге көмектеседі. Мұғалім балаларға эмоционалды демалуға көмектесетін тиісті нұсқауларды егжей - тегжейлі түсіндіреді-тыныш және бейбіт атмосфера жасайды.
Жақсы нәтижеге қол жеткізу үшін эмоционалды-ерікті саланы дамыту сабақтары оқушылармен жеке және топтық түрде жүргізілуі керек, өйткені олар балаға әр түрлі әсер етеді.Педагог-психологтар бүкіл топтың жетістіктерін де, әр оқушының жеке ресурстарын да атап өтуі керек.
Осылайша, баланың эмоционалды-ерікті саласын қалыптастыруға бағытталған мұғалімнің күш-жігері оның ішкі әлемінде жаңа мән мен мағынаға ие бола бастайды, өйткені оның эмоциялары дамып, қарым-қатынас пен өзара әрекеттесуге мотивация қалыптасады, іс-әрекеттің өзін-өзі реттеуі артады. Жоғарыда аталған әдістер мен қабылдағыштарды қолдану баланың өзіне, құрдастарына және айналасындағыларға эмоционалды және мотивациялық қатынасын қалыптастырады.
Айта кету керек, балалардың көпшілігі өте баяу қарқынмен оқиды, оқу процесінде балалар қарым-қатынаста пассивтілік пен бұзақылық көрсетеді, жаңа жағдайларда үйренген дағдыларын қолдануда қиындықтарға тап болады. Қиын жағдайларда өзін-өзі күтудің негізгі дағдыларын (тазалау, өздігінен тамақ дайындау, киіну) үнемі игеру үшін шамамен 3 жыл қажет болды. Мұндай балалар бүкіл өмірін басқалардың ерекше бақылауымен және қамқорлығымен ғана өткізе алады.

1.3 Эмоционалды - ерік сферасы бұзылған балаларға диагностика жүргізу қағидалары

Бүгінгі таңда адамдар мен қоғамның салауаттылығы бүкіл өркениетті әлем үшін әлеуметтік сипатқа ие болып отыр. Адам салауатты өмір мен денсаулық мәдениетін игермей тұрып, өзін білімділер қатарына жатқыза алмайды. Өйткені әрқайсымыздың денсаулығымыз - бұл жеке байлық қана емес, сондай-ақ еліміздің экономикалық қуатының өсуі үшін де қажетті шарт. Адамдардың денсаулығы да сол елдің өркениеттік деңгейін танытатын маңызды факторлардың бірі. Ал денсаулықтың негізгі шарты - мәдени орта, салауатты өмір салты. Тұлғаның жаңа психологиялық мүмкіндіктерін қалыптастыруға бағыттау, баланың психикалық дамуы, оны ілгері дамыту, мақсатқа бағдарлай ұйымдастыру, тәрбиелеуді басқару және өзін-өзі тәрбиелеу үрдісін ұйымдастыруға кең өрісті жағдай туғызады. Қазіргі кезеңде тұлға - психологиядағы ең өзекті мәселелердің бірі болып саналады. Өйткені қоғамымыздың қарқынды әлеуметтік дамуы белсенді тұлғаны қалыптастыруға жоғары талап қояды. Ал қоғамның қазіргі жағдайында елдің саяси, мәдени, әлеуметтікэкономикалық жақтарын жаңғырту кезінде, жастардың болашақта ізгі ниетті азамат болып дамуына олардың тұлғасының дұрыс қалыптасу үрдісі үлкен ықпал тигізетіні сөзсіз. Адамның тұлғасы қарым-қатынастарының кешенді әсерінің нәтижесінде дамиды. Тұлға - бұл қоғамдық тарихи дамудың өнімі. Адамның қоғамдық қатынастар жүйесінде алатын орны, оның орындайтын іс-әрекеті - бұл оның тұлғасының қалыптасуын анықтайтын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.