Отбасы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.Отбасындағы адамгершіліктің ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Адамгершілікті қалыптастырудың негізгі прициптері ... ... ... ... ... .6
1.2 Адамгершілік тәрбиесінің мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ . бөлім Отбасы қоғамның құрамдас бөлшегі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.1 Отбасындағы адамгершілік тәрбиесінің ерекшеліктері ... ... ... ... 12
2.2 Отбасының қазіргі кездегі әлеуметттік мәселелері ... ... ... ... ... ... 17
2.3. Отбасымен жұмысындағы әлеуметтік қызметкердің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.Отбасындағы адамгершіліктің ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Адамгершілікті қалыптастырудың негізгі прициптері ... ... ... ... ... .6
1.2 Адамгершілік тәрбиесінің мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ . бөлім Отбасы қоғамның құрамдас бөлшегі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.1 Отбасындағы адамгершілік тәрбиесінің ерекшеліктері ... ... ... ... 12
2.2 Отбасының қазіргі кездегі әлеуметттік мәселелері ... ... ... ... ... ... 17
2.3. Отбасымен жұмысындағы әлеуметтік қызметкердің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
Кіріспе
«Көңілді босататын, танынды атқара алатын жалғыздыққа зарыққан да ем болатын жүрекке жалғыз ғана махаббат жүректі жаралайтын тікенек. Жар сүйсе жүрек жазылады, сүймесе әлсірейді, махаббат бір тәтті у, дүниенің ушы жүрекке махаббаттай күшті әсер ете алмайды», - деген Мағжан Жұмабаев ағамыз. Ол махаббат лап жанумен қатар тез сөніп қалуы да мүмкін деп ескерткендей. Сүю мен жек көрудің арасы-бірақ аттам деген нақым сөз өмірден, тәжірбиеден алынған.
Кәмелетке жасы келген әр бір жас өз жүрек қалауымен өмірлік серігін таңдап, жас отау шаңырағын көтереді. Махаббат адам үшін өмірдің өмірдің жаңа саласы, оған тек бір жақты қарап, оны тек мерекемен қуаныштан тұратындай көрсету керек. Махаббаттың сүйген адамға артар жауапты және ауыр міндеті көп, оларды біліп, орындауға әзір тұру керек, бақылай білу керек. Өйткені махаббат еріксіз сезім емес. Оны басқару білу керек. Осының өзінде де ма- хаббатының қайталанбас сұлулығы мен даналығы жатыр.
Отбасы-әлеутетік институттардың белгілерін бойына сіңірген, әлеуметтік жүйенің маңызды саласы.
Отбасы-қоғамдық құрылымының шағын, ерекшк үлгісі, сонымен қатар адамдардың өзара қарым-қатынаста болатын тұрақты тобы,қоғамның алғашқы ұясы. Отбасы қалыптасу үшін неке қалыптасуы керек.
Отбасы әлеуметтік институт ретінде қоғамның қалыптасуымен бірге пайда болады.Отбасының дербестігі болғанмен оның дамуы- мен тікелей байланысты.
Отбасы - шағын әлеуметтік топ. Оның мүшелері некемен, қаны бір туыстығымен, тұрмыстың ортақтығымен және өзара адамгершілік, жауапкершілік байланыспен өмір сүреді.
Отбасының өмір сүріп, дамуының ерекше жағдайлары да бар.Олар әлеуметтік таптық, ұлттық сипаттары, өмір сүру ортасы, материалдық жағдайы, отбасы мүшелерінің білімі мен мәдени дәрежесі, ұстанатын әдет-ғұрыптар, экономикалық негізі. Бұлар отбасы мүшелерінің қабілетіне, адамгершілігіне жауапкершіліктк сезіміне білуіне байланысты.
Отбасының құрамы, оның мүшелерінің жиынтығын айтамыз. Оған туыстық қатынастан басқа, рухани, азаматтық,билік, беделдік қатынастар жатады.
Өмір сүру сипатына қарай жас отбасының үш түрі болады: 1) дәстүрлік отбасы - ерлі-зайыптылардың, жалпы отбасының құндылық тарына байланысты. Мұнда бүкіл отбасы мүшелері бос уақытты бірігіп өткізеді. 2) ер мен әйелдің қатынасы - кәсіби жетістікке, жеке бастарының дамуына бағытталады. Бұларда негізінен бір бала болады, үй жұмысын бөліп атқарады, мүмкіндігінше, ата-ананың көмегін пайдаланады. 3) Жас отбасы - мұнда бос уақытты бірге де бөлекте өткізеді. Мақматы- 2 бала өсіру. Шаруашылық, тұрмыстық қажеттіктері екеуіне бірдей.
Неке-әйел мен еркек арасындағы табиғи қажеттілік, олардың табиғи шарты, өзара құқықтары мен міндеттерін белгілейтін формасы.
Неке- отбасының заң жүзіндегі негізгі, еркек пен әйелдің өзара түсінісуінің, еріктілігінің негізінде құралатын одағы, адамның әлеуметтік табиғи, сонымен қатар материалдық және рухани өмі- рінің қажеттілігі.Себебі жыныстық қатынас биологиялық, сүйіс- пеншілік қатынас қана емес, сонымен қатар адамгершілік, эсте- тикалық қарым- қатынас. Содықтан некенің мазмұны мен ерекшелігі жыныстық қатынас пен ғана жектелмейді.
Некенің негізі - сүйіспеншілік. Некеде әйел мен еркектің тарихи өзгеріп отыратын қатынастарының әлеуметтік формасы. Қоғам олардың жыныстық өмірін тәртіптендіріп отырады, ата-ананың құқықпен міндетті орнатады.
Неке біздің елімізде тіркеуден (ЗАГС-тан) өтеді.Ертеректе неке суын ішу мешіт арқылы іске асырылған. Қазір әлемнің көптеген елдерінде шіркеуде тіркеледі. Бұл біздің өмірімізге де еніп келеді.
ЗАГС арқылы некеге тұру қазіргі азаматтық заңдардан туындаған.
Себебі ажырасқан жағдайда ол негізгі құжат болып саналады. Балаға материалдық кепілдеме алу, дүние-мүлікті бөлісу соның негізін- де, сот арқылы шешіледі.
Қалай болғанда да, некенің заң жүзінде немесе дін орындары арқылы тіркелуі жұбайлардың отбасындағы белгілі міндетерін қалыптастырады, жауапкершілігін арттырады.
Некелік құқықты енгізу, жұбайлар арасындағы бұл қатынастың пайда болуы табмғм заңдылық қана емес, ол прогрессивті уақиға, адамгершілік, эстетикалық құндылықтарды байытаытн тарихи құбылыс. Неке-махаббаттың іс жүзіне асуы. Некеге дейінгі қатынас жастардың бірін-бірі сүюіне, махаббатына байланысты. Сүю-сүй- ген адамның өмірімен өмір сүру, басқаның бақытынан өзіңнің жеке басыңның бақытын табу, берік, шын махаббаттың негізі.
Еркек пен әйел- отбасының екі іргетасы. Адам баласы мұқтаж болған рақатты, шын сүйіспеншілікті,мейірбандық сезімдерін аналық құшағында, әкенің қара шаңырағында табады. Олай болса
Отбасының мәні өте зор. Оның іргетасы болған ерлі-зайыптылар құқықтары мен міндеттерін түсіне біліп, дұрыс әрекет етсе, отба-сында бақыт пен шаттық орнайды. Отбасы тұрмыстық қатынасты қалыптастырудың алғашқы ұясы. Ол тарихи өзгеріп отыратын құ- былыс. Некелік қатынастардың алғашқы формасы – политолгия, ал өндіріс құралдарына жеке меншік орнығуына байланысты, моно- логиялық – бір некелік отбасы пайда болды.
«Көңілді босататын, танынды атқара алатын жалғыздыққа зарыққан да ем болатын жүрекке жалғыз ғана махаббат жүректі жаралайтын тікенек. Жар сүйсе жүрек жазылады, сүймесе әлсірейді, махаббат бір тәтті у, дүниенің ушы жүрекке махаббаттай күшті әсер ете алмайды», - деген Мағжан Жұмабаев ағамыз. Ол махаббат лап жанумен қатар тез сөніп қалуы да мүмкін деп ескерткендей. Сүю мен жек көрудің арасы-бірақ аттам деген нақым сөз өмірден, тәжірбиеден алынған.
Кәмелетке жасы келген әр бір жас өз жүрек қалауымен өмірлік серігін таңдап, жас отау шаңырағын көтереді. Махаббат адам үшін өмірдің өмірдің жаңа саласы, оған тек бір жақты қарап, оны тек мерекемен қуаныштан тұратындай көрсету керек. Махаббаттың сүйген адамға артар жауапты және ауыр міндеті көп, оларды біліп, орындауға әзір тұру керек, бақылай білу керек. Өйткені махаббат еріксіз сезім емес. Оны басқару білу керек. Осының өзінде де ма- хаббатының қайталанбас сұлулығы мен даналығы жатыр.
Отбасы-әлеутетік институттардың белгілерін бойына сіңірген, әлеуметтік жүйенің маңызды саласы.
Отбасы-қоғамдық құрылымының шағын, ерекшк үлгісі, сонымен қатар адамдардың өзара қарым-қатынаста болатын тұрақты тобы,қоғамның алғашқы ұясы. Отбасы қалыптасу үшін неке қалыптасуы керек.
Отбасы әлеуметтік институт ретінде қоғамның қалыптасуымен бірге пайда болады.Отбасының дербестігі болғанмен оның дамуы- мен тікелей байланысты.
Отбасы - шағын әлеуметтік топ. Оның мүшелері некемен, қаны бір туыстығымен, тұрмыстың ортақтығымен және өзара адамгершілік, жауапкершілік байланыспен өмір сүреді.
Отбасының өмір сүріп, дамуының ерекше жағдайлары да бар.Олар әлеуметтік таптық, ұлттық сипаттары, өмір сүру ортасы, материалдық жағдайы, отбасы мүшелерінің білімі мен мәдени дәрежесі, ұстанатын әдет-ғұрыптар, экономикалық негізі. Бұлар отбасы мүшелерінің қабілетіне, адамгершілігіне жауапкершіліктк сезіміне білуіне байланысты.
Отбасының құрамы, оның мүшелерінің жиынтығын айтамыз. Оған туыстық қатынастан басқа, рухани, азаматтық,билік, беделдік қатынастар жатады.
Өмір сүру сипатына қарай жас отбасының үш түрі болады: 1) дәстүрлік отбасы - ерлі-зайыптылардың, жалпы отбасының құндылық тарына байланысты. Мұнда бүкіл отбасы мүшелері бос уақытты бірігіп өткізеді. 2) ер мен әйелдің қатынасы - кәсіби жетістікке, жеке бастарының дамуына бағытталады. Бұларда негізінен бір бала болады, үй жұмысын бөліп атқарады, мүмкіндігінше, ата-ананың көмегін пайдаланады. 3) Жас отбасы - мұнда бос уақытты бірге де бөлекте өткізеді. Мақматы- 2 бала өсіру. Шаруашылық, тұрмыстық қажеттіктері екеуіне бірдей.
Неке-әйел мен еркек арасындағы табиғи қажеттілік, олардың табиғи шарты, өзара құқықтары мен міндеттерін белгілейтін формасы.
Неке- отбасының заң жүзіндегі негізгі, еркек пен әйелдің өзара түсінісуінің, еріктілігінің негізінде құралатын одағы, адамның әлеуметтік табиғи, сонымен қатар материалдық және рухани өмі- рінің қажеттілігі.Себебі жыныстық қатынас биологиялық, сүйіс- пеншілік қатынас қана емес, сонымен қатар адамгершілік, эсте- тикалық қарым- қатынас. Содықтан некенің мазмұны мен ерекшелігі жыныстық қатынас пен ғана жектелмейді.
Некенің негізі - сүйіспеншілік. Некеде әйел мен еркектің тарихи өзгеріп отыратын қатынастарының әлеуметтік формасы. Қоғам олардың жыныстық өмірін тәртіптендіріп отырады, ата-ананың құқықпен міндетті орнатады.
Неке біздің елімізде тіркеуден (ЗАГС-тан) өтеді.Ертеректе неке суын ішу мешіт арқылы іске асырылған. Қазір әлемнің көптеген елдерінде шіркеуде тіркеледі. Бұл біздің өмірімізге де еніп келеді.
ЗАГС арқылы некеге тұру қазіргі азаматтық заңдардан туындаған.
Себебі ажырасқан жағдайда ол негізгі құжат болып саналады. Балаға материалдық кепілдеме алу, дүние-мүлікті бөлісу соның негізін- де, сот арқылы шешіледі.
Қалай болғанда да, некенің заң жүзінде немесе дін орындары арқылы тіркелуі жұбайлардың отбасындағы белгілі міндетерін қалыптастырады, жауапкершілігін арттырады.
Некелік құқықты енгізу, жұбайлар арасындағы бұл қатынастың пайда болуы табмғм заңдылық қана емес, ол прогрессивті уақиға, адамгершілік, эстетикалық құндылықтарды байытаытн тарихи құбылыс. Неке-махаббаттың іс жүзіне асуы. Некеге дейінгі қатынас жастардың бірін-бірі сүюіне, махаббатына байланысты. Сүю-сүй- ген адамның өмірімен өмір сүру, басқаның бақытынан өзіңнің жеке басыңның бақытын табу, берік, шын махаббаттың негізі.
Еркек пен әйел- отбасының екі іргетасы. Адам баласы мұқтаж болған рақатты, шын сүйіспеншілікті,мейірбандық сезімдерін аналық құшағында, әкенің қара шаңырағында табады. Олай болса
Отбасының мәні өте зор. Оның іргетасы болған ерлі-зайыптылар құқықтары мен міндеттерін түсіне біліп, дұрыс әрекет етсе, отба-сында бақыт пен шаттық орнайды. Отбасы тұрмыстық қатынасты қалыптастырудың алғашқы ұясы. Ол тарихи өзгеріп отыратын құ- былыс. Некелік қатынастардың алғашқы формасы – политолгия, ал өндіріс құралдарына жеке меншік орнығуына байланысты, моно- логиялық – бір некелік отбасы пайда болды.
Қолданылған әдебиеттер
1. Әкімтаев Т. “Отбасындағы бала тәрбиесі”. Қазақстан мектебі 1994ж. №11, №12. 29-33 бет.
2. Бастауыш мектеп 1993ж. №3,7. 34-45 бет.
3. Бастауыш мектеп 1995ж. №1,4. 10-12 бет.
4.Есмағанбетова, Шаханова Р. “Адамгершілік тәрбиесін қалыптастыру жолдары”. Ізденіс 1997ж. №6. 131-134 бет.
5. Майғаранова Ш. “Рухани адамгершілік тәрбиесінің негіздері”. Бастауыш мектеп. 1997ж. №1,2. 12-17 бет.
6. Отбасы және балабақша. 1997ж. №5,7. 28-35б.
7. Отбасы және балабақша . 1998ж. №7-9. 3-4б.
8. Әбжанов Ә., Нысанбаев. “Ой. Ақыл. Адамгершілік”. Алматы-94
9. Бозханова к., Жұмаханов Ә., Айтманбетова Б. “Семьяда балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері”. Алматы “Мектеп” 1985жыл.
10. Байжанов Ж. “Тұрмыс сәні”. Алматы-83.
11. Дорженов С. “Инабаттылық иірімдері”. Алматы “Қайнар” 1994ж.
12. Жақыпов Ж. “Баланы семьяда тәрбиелеу”. Алматы 1987жыл.
13. Оразбеков К. “Иман және инабат”. Алматы “Ана тілі” –1993ж.
14. Ж.Б.Қоянбаев “педагогика”. Алматы “Рауан” 1992ж.
15. А.Меңжанова “Педагогикалық пәндерді оқыту әдістемесі”. Алматы – 1996ж.
16. Төлеубекова Р.К. “Адамгершілік тәрбиесінің негіздері”. Алматы – 1991ж.
17. Ә.Өменеұлы “Бұны әрбір ата-ананың білгені жөн”. Алматы – 1994ж.
18. “Адамгершілік тәрбиесі халық пен адамның моральдық бейнесі”. Алматы –90ж.
19. “Семейное воспитание” Краткий словарь. Москва – 1990ж.
20. “Әдептану”. Адамгершілік құқық сабақтары. “Мектеп” Алматы – 2001ж.
21. З.Әбілова, Қ.Қалиева “Этнопедагогика оқулығы”. Алматы – 1999ж.
22. “Әлеуметтік философия” хрестоматия. Алматы “Ғылым” 1996ж.
1. Әкімтаев Т. “Отбасындағы бала тәрбиесі”. Қазақстан мектебі 1994ж. №11, №12. 29-33 бет.
2. Бастауыш мектеп 1993ж. №3,7. 34-45 бет.
3. Бастауыш мектеп 1995ж. №1,4. 10-12 бет.
4.Есмағанбетова, Шаханова Р. “Адамгершілік тәрбиесін қалыптастыру жолдары”. Ізденіс 1997ж. №6. 131-134 бет.
5. Майғаранова Ш. “Рухани адамгершілік тәрбиесінің негіздері”. Бастауыш мектеп. 1997ж. №1,2. 12-17 бет.
6. Отбасы және балабақша. 1997ж. №5,7. 28-35б.
7. Отбасы және балабақша . 1998ж. №7-9. 3-4б.
8. Әбжанов Ә., Нысанбаев. “Ой. Ақыл. Адамгершілік”. Алматы-94
9. Бозханова к., Жұмаханов Ә., Айтманбетова Б. “Семьяда балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері”. Алматы “Мектеп” 1985жыл.
10. Байжанов Ж. “Тұрмыс сәні”. Алматы-83.
11. Дорженов С. “Инабаттылық иірімдері”. Алматы “Қайнар” 1994ж.
12. Жақыпов Ж. “Баланы семьяда тәрбиелеу”. Алматы 1987жыл.
13. Оразбеков К. “Иман және инабат”. Алматы “Ана тілі” –1993ж.
14. Ж.Б.Қоянбаев “педагогика”. Алматы “Рауан” 1992ж.
15. А.Меңжанова “Педагогикалық пәндерді оқыту әдістемесі”. Алматы – 1996ж.
16. Төлеубекова Р.К. “Адамгершілік тәрбиесінің негіздері”. Алматы – 1991ж.
17. Ә.Өменеұлы “Бұны әрбір ата-ананың білгені жөн”. Алматы – 1994ж.
18. “Адамгершілік тәрбиесі халық пен адамның моральдық бейнесі”. Алматы –90ж.
19. “Семейное воспитание” Краткий словарь. Москва – 1990ж.
20. “Әдептану”. Адамгершілік құқық сабақтары. “Мектеп” Алматы – 2001ж.
21. З.Әбілова, Қ.Қалиева “Этнопедагогика оқулығы”. Алматы – 1999ж.
22. “Әлеуметтік философия” хрестоматия. Алматы “Ғылым” 1996ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Философия және психология факультеті
Психология кафедрасы
Курстық жұмыс
Отбасы
Орындаған:
Тексерген:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.Отбасындағы адамгершіліктің ролі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Адамгершілікті қалыптастырудың негізгі
прициптері ... ... ... ... ... .6
1.2 Адамгершілік тәрбиесінің
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ - бөлім Отбасы қоғамның құрамдас бөлшегі
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.1 Отбасындағы адамгершілік тәрбиесінің
ерекшеліктері ... ... ... ... 12
2. Отбасының қазіргі кездегі әлеуметттік
мәселелері ... ... ... ... ... ... 1 7
2.3. Отбасымен жұмысындағы әлеуметтік қызметкердің негізгі
бағыттары ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .31
Кіріспе
Көңілді босататын, танынды атқара алатын жалғыздыққа зарыққан да
ем болатын жүрекке жалғыз ғана махаббат жүректі жаралайтын тікенек. Жар
сүйсе жүрек жазылады, сүймесе әлсірейді, махаббат бір тәтті у, дүниенің
ушы жүрекке махаббаттай күшті әсер ете алмайды, - деген Мағжан Жұмабаев
ағамыз. Ол махаббат лап жанумен қатар тез сөніп қалуы да мүмкін деп
ескерткендей. Сүю мен жек көрудің арасы-бірақ аттам деген нақым сөз
өмірден, тәжірбиеден алынған.
Кәмелетке жасы келген әр бір жас өз жүрек қалауымен өмірлік серігін
таңдап, жас отау шаңырағын көтереді. Махаббат адам үшін өмірдің өмірдің
жаңа саласы, оған тек бір жақты қарап, оны тек мерекемен қуаныштан
тұратындай көрсету керек. Махаббаттың сүйген адамға артар жауапты және ауыр
міндеті көп, оларды біліп, орындауға әзір тұру керек, бақылай білу керек.
Өйткені махаббат еріксіз сезім емес. Оны басқару білу керек. Осының өзінде
де ма- хаббатының қайталанбас сұлулығы мен даналығы жатыр.
Отбасы-әлеутетік институттардың белгілерін бойына сіңірген, әлеуметтік
жүйенің маңызды саласы.
Отбасы-қоғамдық құрылымының шағын, ерекшк үлгісі, сонымен қатар
адамдардың өзара қарым-қатынаста болатын тұрақты тобы,қоғамның алғашқы
ұясы. Отбасы қалыптасу үшін неке қалыптасуы керек.
Отбасы әлеуметтік институт ретінде қоғамның қалыптасуымен бірге пайда
болады.Отбасының дербестігі болғанмен оның дамуы- мен тікелей байланысты.
Отбасы - шағын әлеуметтік топ. Оның мүшелері некемен, қаны бір
туыстығымен, тұрмыстың ортақтығымен және өзара адамгершілік, жауапкершілік
байланыспен өмір сүреді.
Отбасының өмір сүріп, дамуының ерекше жағдайлары да бар.Олар
әлеуметтік таптық, ұлттық сипаттары, өмір сүру ортасы, материалдық жағдайы,
отбасы мүшелерінің білімі мен мәдени дәрежесі, ұстанатын әдет-ғұрыптар,
экономикалық негізі. Бұлар отбасы мүшелерінің қабілетіне, адамгершілігіне
жауапкершіліктк сезіміне білуіне байланысты.
Отбасының құрамы, оның мүшелерінің жиынтығын айтамыз. Оған туыстық
қатынастан басқа, рухани, азаматтық,билік, беделдік қатынастар жатады.
Өмір сүру сипатына қарай жас отбасының үш түрі болады: 1) дәстүрлік
отбасы - ерлі-зайыптылардың, жалпы отбасының құндылық тарына байланысты.
Мұнда бүкіл отбасы мүшелері бос уақытты бірігіп өткізеді. 2) ер мен
әйелдің қатынасы - кәсіби жетістікке, жеке бастарының дамуына бағытталады.
Бұларда негізінен бір бала болады, үй жұмысын бөліп атқарады,
мүмкіндігінше, ата-ананың көмегін пайдаланады. 3) Жас отбасы - мұнда бос
уақытты бірге де бөлекте өткізеді. Мақматы- 2 бала өсіру. Шаруашылық,
тұрмыстық қажеттіктері екеуіне бірдей.
Неке-әйел мен еркек арасындағы табиғи қажеттілік, олардың табиғи
шарты, өзара құқықтары мен міндеттерін белгілейтін формасы.
Неке- отбасының заң жүзіндегі негізгі, еркек пен әйелдің өзара
түсінісуінің, еріктілігінің негізінде құралатын одағы, адамның әлеуметтік
табиғи, сонымен қатар материалдық және рухани өмі- рінің қажеттілігі.Себебі
жыныстық қатынас биологиялық, сүйіс- пеншілік қатынас қана емес, сонымен
қатар адамгершілік, эсте- тикалық қарым- қатынас. Содықтан некенің мазмұны
мен ерекшелігі жыныстық қатынас пен ғана жектелмейді.
Некенің негізі - сүйіспеншілік. Некеде әйел мен еркектің тарихи
өзгеріп отыратын қатынастарының әлеуметтік формасы. Қоғам олардың жыныстық
өмірін тәртіптендіріп отырады, ата-ананың құқықпен міндетті орнатады.
Неке біздің елімізде тіркеуден (ЗАГС-тан) өтеді.Ертеректе неке суын
ішу мешіт арқылы іске асырылған. Қазір әлемнің көптеген елдерінде шіркеуде
тіркеледі. Бұл біздің өмірімізге де еніп келеді.
ЗАГС арқылы некеге тұру қазіргі азаматтық заңдардан туындаған.
Себебі ажырасқан жағдайда ол негізгі құжат болып саналады. Балаға
материалдық кепілдеме алу, дүние-мүлікті бөлісу соның негізін- де, сот
арқылы шешіледі.
Қалай болғанда да, некенің заң жүзінде немесе дін орындары арқылы
тіркелуі жұбайлардың отбасындағы белгілі міндетерін қалыптастырады,
жауапкершілігін арттырады.
Некелік құқықты енгізу, жұбайлар арасындағы бұл қатынастың пайда болуы
табмғм заңдылық қана емес, ол прогрессивті уақиға, адамгершілік,
эстетикалық құндылықтарды байытаытн тарихи құбылыс. Неке-махаббаттың іс
жүзіне асуы. Некеге дейінгі қатынас жастардың бірін-бірі сүюіне,
махаббатына байланысты. Сүю-сүй- ген адамның өмірімен өмір сүру, басқаның
бақытынан өзіңнің жеке басыңның бақытын табу, берік, шын махаббаттың
негізі.
Еркек пен әйел- отбасының екі іргетасы. Адам баласы мұқтаж болған
рақатты, шын сүйіспеншілікті,мейірбандық сезімдерін аналық құшағында,
әкенің қара шаңырағында табады. Олай болса
Отбасының мәні өте зор. Оның іргетасы болған ерлі-зайыптылар құқықтары
мен міндеттерін түсіне біліп, дұрыс әрекет етсе, отба-сында бақыт пен
шаттық орнайды. Отбасы тұрмыстық қатынасты қалыптастырудың алғашқы ұясы.
Ол тарихи өзгеріп отыратын құ- былыс. Некелік қатынастардың алғашқы
формасы – политолгия, ал өндіріс құралдарына жеке меншік орнығуына
байланысты, моно- логиялық – бір некелік отбасы пайда болды.
1.Отбасындағы адамгершіліктің ролі
1.1 Адамгершілікті қалыптастырудың негізгі прициптері.
Адамгершілік адамзат қоғамның даму тарихы арқылы қалыптасып, әрбір
дәуірдің өзіндік қайшылықтырамен біте қайнасып, жетіледі. Сондықтан
да адамгершілік мәнін абстрактылы түрде қарап, оны адамдардың
табиғатымен, биологиялық ерекшеліктерімен ғана байланыстыруға болмайды.
Әрине адамзат тарихында пайда болатын адамгершілікке байланысты
көптеген категориялар – жомарттық, батылдық, шыншылдық, баққұмарлық,
сыпайы адамгершілік, әділдік пен достық, ар мен намыс тағы басқалары
сонау көне дәуірден басталып, күні бүгінге дейін өз маңызын
жоғалтпаған. Сондай-ақ адамзаттың әрбір адамның ішкі рухани адамгершілік
дүниесінің негізгі түрі үміт, сенім және махаббат үнемі даму
үстінде.
Гегель адамгершілікке көбінесе назар аударып, оның мәнін ашу-ға
ұмтылады. Адамгершілік қоғамның әдет-ғұрыптарымен ғасыр-ларға созылған
дағдылы дәстүрлермен тығыз байланысты. Ол жеке индивидке сыртқы
дүние сияқты болса да, сайын келген онымен бірдей қоян
қастыққосыла кетеді. Шынында да адамгершілікке ие болған адам
шындықтың не түрлі тексерулерінен өткен жөн.
Алдымен, барлық халықтарға адамгершіліктің жалпы өрнектері-
адамдарды сыйлау, ең алдымен үлкенді, қарияны, елге еңбегі сіңірген
қадірлі адамдарда сый- құрметке бөлу. Сонда ол адамдар өзінің
қызметінің жемісін көріп, өмірге риза болып, болашақ ұрпаққа сенім
арта қара еді ғой.
Тәрбие көп мағына жатыр. Баланың өсуіне, олардың рухани түрде
жетілуіне, адамгершіліктің қалыптасуына көніл бөлмеген соң олар
тасбауыр, қайырымсыз боп өседі.Атақты кеңес педогогы Василий
Александрович Сухаменнский осы тәрбие туралы былай деді:
Тасбауыршылық адамдарға немқұрайды, ол немқұрайлық- менемендікті,
менемендек- қатыгездікті тудырады .
Ал енді балаларды, жастарды қай халық баласын ерекше сүйіп,
құрметпен, мәпелеп өсіруге тырысады. Мұнда да адамгершілікке
байланысты көптеген жайлар бар. Алдымен жастарды, балаларды
еркелетіп, мәпелеп құлыным, ботам, шытыным деп отырып, оларға
қатал да болып, тәртіпке шақырып, жаман әдет- ғұрыптардан жирендіріп
отыру керек. Баяғыда ананың ақ сүтіне аузы тиген балаға, ешкімнің
ана жібін аттап басушы болма деп үйреткен. Айталық Тәукенің жеті
жарғысында осы ұрпаққа қарсы, адамгершілікті тәрбиелеу мәселелер
туралы көп айтылады.
Адамгершіліктің тағы бір көрінісі біздің тарапымыздан жас-тарға
деген қатынастарымыздың қате қалыптасуымен болып отыр. Біз балаларды,
жастарды тым өбектеп, асыра бағалап, нақты түрде олардыц өзіндік
даму ерекшелігін бағдарлай аламыз. Осындай тәрбие алған жастар кейін
келе ата-анасының мойынынан қартайғанша түспейді. Ондай балалар ата-
анасын сыйламайды да, келешекте күтпейді, тіпті бара-бара өзімізге ма-
сыл болмасын деп олардан құтылуға тырысады.
Дегенмен жастарға әдет- ғұрып сақтау керек.Олар ғасыр бойы
халқымыз қадірлеп келген асыл қазынаны- адамгершілікті игеру қажет.
Мәселен, сый- құрмет көрсету ғана емес, ізеттілікте кейде әрбір
жастардың киім-киісіне, өнер- бойын ұқыпты ұстап, әр бісте ізгілікті
болуына қарап отырып, оның ішкі дүниесіне де көз жігіртуге болады.
Адамгершілік тәрбиенің негізгі міндеті - қоғамның әлеуметтік
қажетті талаптары әрбір баланың борыш, намыс, ождан, қадір- қасиет
сияқты билік адамшылық ішкі стимулдарына айналдыру болып табылады.
Адамның адамгершілік жағынан қалыптасуы оның туған кезеңнен- ақ
бастапқы адамгершілік сезімдер мен ұғымдар адамшылық мінез- құлық ең
қарапайым дағдылары қалыптасады.
Адамгершілік - қоғамдық өмірдің тарихи әлеуметтік заңдылықтарына
сәйкес, адамдар арасындағы қарым-қатынастар жүйесін реттеп отыруға
негіз болып табылатын. Қауымдық, әлеуметтік, халықтың игі іс-
әрекетіне мінез-құлықтағы имандылық пен инабаттылық, әдептілік
қалыптарын көрсететін терең мәнді ұғым.
Адамгершілік адамға тән бірден-бір игі қасиет ретінде,
өмірдегі жанға жат мінездер мен кереғар іс- әрекеттерге қарсы күресу
барысында қалыптасады. Үлкендерді сыйлау - адамгершіліктің бір
негізі. Қазақ халқының әлеуметтік өмірінде қалыптасқан дәстүр емес пе.
1.2 Адамгершілік тәрбиесінің мазмұны
Адамдардың адамгершілік қадірі мен абройына, жоғары міндетіне
табынады сенім, отаны мен халқына адал қызмет ету, шыңдық пен ақиқатты
сүйе білу, әділетсіздік атаулығына терең жиіркеніштілік сезім,
онымен күресу болып табылады. Адамгершіліктің осындай тәніне сәйкес
Белинский мен Герцин балаларда ең алдымен патриотизм, гуманизм,
еңбекке сүйіспеншілік сөзді іспен байланыстыру қасиеттері мен
сапаларын тәрбиелеуді көздейді. Олар шынайы, таза адамгершілік
адамның өз отанына жасанды сүйіспеншілікте болуын талап етеді деп
есептеді.
Нағыз тәрбиелі адам, Белинскийдің пікірінше Ең алдымен өз
елінің ұлы, соның мүдделері мен мқұтаждықтарын жүрегіндей сақтап
білетін, соның адамгершілік жағынан дпмуына себебін тигізетін өз
отанының азаматы болуға тиіс. Бұл үшін олар жас өспірімді
белсенді, отанының дамып ілгерлеуіне барынша еңбек ету
рухындатәрбиелеуді көрсеттті.
Белинскийдің үйретуінше, нағыз адамгершіліктің өлшемі мен
көрсеткіші сөз жүзінде емес, практикалық іс-әрекет үстінде бай-қалады,
сондықтан адамгершілік қасиетттерді тәрбиелеу үшін- адамгершілік
жөніндегі жүйелерді, өсиет сөздерді оқып, үйреніп қана қоймай,
дұрыс адамгершілік қасиеттерді практикалық ісі әрекет пен өмір үстінде
қалыптастыру керек. Балаға айналасын қоршаған дүние мен өмірді
табиғи түрінде іс- әрекет және адам еңбегі арқылы көрсету керек.
Кіші жастағы балаларға адамгершілік тәрбиесін сіңіру үшін
олардың мінезін теріс бағытталғаннан тазарту қажет, ал үшін олардың
көз алдына ұнамды үлгілер көрсетуі тиіс. Осы мәселеге байланысты
Белинский: Тәрбие жөніндегі ойларына жақсы оқытушылар мен
тәрбиешілер үлгісін суреттеді, ұлы адамдардың өмірін оқудың пайдалы
екендігін дәлелдеді.
Ал Добролюбовтың көзқарасында адамгершілікке тәрбиенің жолдары
мен әдістері жөнінде де құнды пікірлер бар. Нағыз шын дамгершілік
қасиеттер мен сапалар қалың халықтың ішінде, халықпен біте қайнасып
дамыған адамгершілік сол халықтардың ерекшелігін, тілектері мен
талаптарын, үмітттері мен болашақтарын білдіреді, сондықтан
адамгершілік жастарды қалыптастыру үшін халықпен, оның өмірімен өте
тығыз байланысты болуы тиіс, халықтан нәр және әсер алып отыруы
тиіс.
Добролюбов өзінің тығыз байланысы арқылы адамгершілік күшті
қайраткерлердің үлгісін көрсетті: Н.Г.Чершышевскийдің және өзінің
жақын достарының дәлелдеуінші, Добролюбовтың бейнесінде асқан
адалдықтың, табандылықтың алға ұмтылушылық және мақсат қасиеттері
басым еді.
Адамгершілік тәрбиесінің ең көп тараған формасы- этикалық
әңгіме, пікірталас, дискуссия, кездесулер, оқырман конференциялары.
Этикалық әңгімелерді морольдық кодектің кез- келген қағидасы бойынша
жүргізуге болады. Этикалық әңгіме үшін көбіне кластық мектептің
өміріндегі қайсы бір оқиғалар себепші болады.
Оқушылар жақсы мінез- құлыққа, адамгершілікке тәрбиелеу ісі,
сыпайы мінез, жақсы әдептерді қолдай отырып, оған қарама- қарсы
жамане әдет, әшкерлеу арқылы жүзеге асырылуы қажет.
Қазақ әр нәрсет жүйесімен ойлап, шебер де мәнді сөйлесе білу
қабілеттерінен ізгілік, адамгершілік қасиеттерін пайымдаса, олар
әркімнің өрген өнегесіне, тәліміне қарай әрқалай жүзеге асып жататын
ескеріп отырған. Адамгершілік өмірдің барлық салаларына да қатысты.
Адамгершілік жөніндегі қағидалар қашанда халықтың өлең- жырларынан,
шешендік сөздерінен, ауыз әдебиеті үлгілеріне тиісті орын алып
отырған.
Адамгершілік барлық адамға жарасатын қасиет. Бұл – адамның бала
жасынан алған тәрбиесіне, өскен ортасына, төңіректегі адамдардың
қарым-қатынасына байланысты қалыптасатын қасиет.
Адамгершілік тәрбиесінің міндеттері: адамның қоғамның моральдық
нормасын орындауға қатыстыру; адамдарды адамгершілік тәрбиесін
қалыптастыру; балардың санасына және мінезіне педогогикалық ықпал
жасаудың бірлігін қамтамасыз ету; отанға, халқына, еңбек және
қоғамдық іс- әрекетке балалардың жоғары адамгершілік сезімін
тәрбиелеу.
Бұл міндеттерді жүзеге асыру; біріншіден тәрбие процесінің
обьективті және субьективті жақтарын бірлігіне, жеке адамның
қоғамдық норманы меңгеруі. Екіншіден, тәрбие шараларының мазмұнына,
идеялық деңгейіне байланысты. Үлкендерді сыйлау дәстүрін бұзбау және
оны қастерлеу әрбір адамнан талап етіледі.
Адамгершілік – адамның рухани байлығы. Ғасырлар бойы адамдар
арасындағы қарым- қатынасты суреттеу, сол арқылы жастарға өнегелі
тәрбие беру адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру - ауыз әдебиетінің
негізгі принциптері.
Адамгершілік қасиеттің жоғарғы түрі ар- ұят, ождан сақтау.
Халықтың мақалдарында жастарды Кішіпейілділікпен кішіреймейсің,
сіз, біз деген - сыпайлық белгісі - әдепті, кішіпейіл, қарапайым,
сыпайы болуға баулып келеді.
Адамгершіліктің ең жоғары түрі - бауырмалдық, бүкіл адам
баласын бауыр, дос тұту, көпшіл болу, интернационалдық қасиетті
қастерлеу.
Адамгершілік тәрбиесінің өзекті міндеті өзі өмір сүріп отырған
кезеңдегі қоғамның алдына тұрған мақсат- мүддесіне сай адамгершілік
қасиеттердің тұтастығын тәрбиелеу.
ІІ - бөлім Отбасы қоғамның құрамдас бөлшегі ретінде.
2.1 Отбасындағы адамгершілік тәрбиесінің ерекшеліктері.
Отбасы- тұрақты жүйе, олардың тұрақтылығы мен заман ырқына орай
өзгеріп отырады. Отбасының адамгершілік тәрбиесінің бірінші ерекшелігі
неке – материалдық тәуелділіктен тыс қалыптасуы қажет. Отбасының
қоғамдық қасиетті мен құны дәулет пен меншікке, мұрагерлікке
байланысты емес, жеке адамдардың жүрек қалауына, ырқына байланысты
болуы өте қажет. Екінші ерекшелігі - отбасының мәні мен құндылығы оның
атқаратын қызметі арқылы анықталады. Әрбір халықтың ең бір қасиетті
дәулеті мен қазынасы сананың көптілігінде. Қазіргі кезеңде аз балалы
отбасылар көбеюде. Үшінші ерекшелігі - отбасының нығаюы ерлі-
зайыптылардың ауқыттылығына берекелі тіршілік ете білуіне тікелей
байланысты. Мұндай ықтияттылық пен үнемділік жас отбасыларна өте
қажет.
Отбасылық меншікті қорландыру әр отбасы мүшелерінің ортақ
игілігі болмақ. Әрбір халықтың тым ертеден келе жатқан көптеген
әдет- ғұрыптары бар. Бұл әдет- ғұрыптар жазылмай қалыптасқан заң сияқты
тым тамырлы. Ал қазақ халқының меймандостық, той-тамалақ түрлеренің
көптілігі отбасы іргесі нығайша тұседі және жауапкершілігін арттырады.
Француз жасу-шысы Антуан де Сент- Экуюпери : Адамгершілік қарым-
қатынас басты байлық дегендей, отбасы мен туған-туыстар арасындағы
жазылмайтын байланыстың молдығы қазақ халқының салт – дәстүрлік қорын
бойыта түседі. Ең басты адамгершілік- отбасының маңызды қызметінің
бірі – тәрбие. Баланы дүниеге әкелу, мәселе оны тәрбиелей білу.
Қорқыт бабамыздың бұл ретте айтқан қызы анадан үйренбей өнеге алмас,
ұлы атадан үйренбей сапар шекпес сөзі өзіндік құндылығын осы уақытта
дейін жойған жоқ.
Отбасыны нығайту - қоғамның әлеуметтік саясатының негізгі
мақсаты, қоғам оған тікелей мүдделі : экономакалық , әлеуметтік,
рухани дағдарыс отбасы дағдарысын да туғызады. Ал оның тұрақтылығы
отбасы мазмұнын байытып , атқаратын қызметін іске асыруға да жағдай
жасайды. Отбасы адамгершілік тәрбиесіндегі ерекшеліктердің негізгі
факторлар : а) Ерлі – зайыптылардың тату – тәттілігі бала тәрбиесінің
алтын бесігі көрген халық алыстан орағытын, алдын ала абайлауға
шақырады; б) отбасы ынтымағы жарасса, ұрпақ тәлімінеде өнегелі арнада
болары аян;
в) отбасында әдептілік көргенділік, сыпайылық, бияздық сипат болуы -
уәзипа; г) Жақсы қыз ел- жұрттың сақтар салтын де-ген! Жақсы
қасиеттерді мойындау; д) ата- бабалардың адамгершілік дәстүрін
жалғастырады.
Отбасындағы басты роль шаңырақтың шуағы - әйел Әйел қанша –
жерден жұлдыз, танымал болсын, өз отбасына, шаңырағына келгенде, ол
сол үйдің отанасы, сол үйдің әйелі, балалардың анасы, күйеуінің жары.
Соны ұмытпау парыз. Әйел ерлерден гөрі мықты. Әйелдің міндеті –
отбасына жылу шашу, шаңы-рақтың шуағы - әйел. Отбасы адамгершілігінің
басты тәрбиесі өмірдің өзегі, тіршіліктің тірегі - әйел ана. Ана
деген асыл жал-ға елжірейтін жүрек бар ма? Сірә , жоқ шығар- ау деп
ойлаушы едім ! Өткені біздің тоғыз ай көтеріп, тар құрсағын кеңейтіп
жарық дүниеге әкелген де, тұяқтыға ілдірмей, тұмсықтыға шоқытпай ,
бағып – қағып өсірген де сол ана емес пе дейміз Ұлтты өсіретін әйел
емес пе ... Балаға ұлттық тәлім – тәрбиесін дер кезінде беру,
меңгерту бірінші ана, екінші ұстаздың басты міндеті. Адамгершілік
тәрбиенің отбасының бастапқы ерекшелігі - ұлттық педогогикалық қайнар
көзі. Ата – бабамыз балаларын батырлыққа, шешендік пен шеберлікке,
табандылық пен төзімділікке баулыды. Әже - аналарымыз қыздарын
мейірімді-лікке, әдептілік пен бауырмандыққа тәрбиеледі. Білім ұясында
әрбір отбасының салт – дәстүрін ескеріп, баланың үйренгіштік дағдысына
ауытқымай, психологиялық тежелуге ұшырамауы ескерілуі шарт. Баланы
жастан деген қазақ ойның нағыз мәнін осы тұрғыда пайдалану керек.
Ал тәрбиелік жағынан алсақ – қазақ халқының бала тәрбиелеудегі
мұрасына көз жіберсек, отбасына байланысты тұнып тұрған дәстүрдің
бар екенін көреміз. Отбасында ата- ана, мектепте мұғалім бала
тәрбиесіне үлгі етіп, шешендік сөздерден мысалдар келтіріп, баланы
әңгімеге тартып, оның ақыл – ойын қалыптастырып , ойлау, сөйлеу
қабілетін ояту.
Адамгершілік тәрбиенің тағы бір бастаулары : а) ізеттілікке,
кішіпейілдікке , қайырымдылыққа тәрбиелеу ; б) Сөз анасы – сәлем, деген
аталы сөздерді баланы инабаттылыққа, ізеттілікке тәрбиелейді.
Психологиялық тұрғыдан бір ерекшелігі – олар өз айналасындағы
адамдардың бәрімен бауырмалдылықпен қарым – қатынас жасайды. Қазақ
халқының туысқандық, бауырмалдық қасиеті оның жеті атасын білуді талап
етеді. Жеті атасын білген ұл, жеті рулы елді біледі, - деген
халықтың дана сөзі бар. Сондай Қырық рулы елміз , қарға тамырлы
қазақпыз - деген аталы сөз де ежелдіктің, бірліктің, бауырмалдықтың
белгісін біл-діреді.
Отбасы адамгершілік тәрбиесінің ерекшелігінде басты назар – бала
тәрбиесіне тоқталатын болсақ : Біріншіден, ата- ана мен жұртшылықтың
бүгінгі таңда негізгі нысаналы мақсаттарының бірі ұрпақ тәрбиесі
десек, бұл жұмыс баланың білімге құштарлығын, еңбекке ынталығын
арттыру жастайынан саналыққа баулу арқылы жүзеге асырылатын сөзсіз.
Оларға жан – жақты білім беруге, мінез- құлқын заман талабына сай
қалыптастыру мектеп- тен басталғанымен бала көп уақытын үйде жанұя
ортасында өткізеді. Осы екі ортадағы тәрбие сәйкес келіп, бірін –
бірі толықтырып тұрса жақсы нәтижеге жету мүмкін емес. Қай ата – ана
болмасын өз балаларына қолдан келген жақсылықтарын аямайды. Әрбір ата-
ана балаға өнеге екенін ұмытпау керек. Сондықтан, олар барлық іс-
әрекетіне, сөзіне, жүріс – тұрысына да өте сақ болып өздеріне еліктейтін
жан барын бір сәтте естен шығарған абзал . Балалық табиғи
қасиеттеріне, жан дүниесіне үңіліп, зер салып, жас ерекшелігіне қарай
тәрбие әдіс тәсілдерін шеңберлікпен қолдана білген жөн. Кейбіреулер
баланы тәрбиелеуге уақыт жоқ! Екеумізде жұмыстамыз, қол тимейді
дегенді сылтаулатады. Бұл мүлдем дұрыс емес. Тәрбие күніне арнайы
уақыт бөлуді тілемейді. Бала үшін жанұядағы үлкендердің әрбір қимылы,
іс - әрекеті , сөзі бәрі де әсер етпейді. Бала тәрбиесіне барлық
кезде уақыт таба білген абзал. Мысалы, шешесі қызымен бірге кешкі
астың қамында жүріп – ақ , әке ұлымен үйдегі шаруашлықпен айналысу
үстінде- ақ оқу, жұмыс, түрлі жаңа-лықтар жайында әңгімелесіп, пікір
алысуына болады. Мұның өзі жанұяның күнделікті өмірі тіршілігінің
әрбір сәті тәрбие элементтерінен тұратыны көреміз. Сондықтан ата –
аналар өздерінің де балаларының да уақытын дұрыс белгілеп, оны
пайдалы іске бағаттап, ұтымды өткізуге көңіл бөлгені дұрыс. Өткені
бала қолы бос кезінде пайдалы нәрсемен шұғылданып әдеттен-бесе, көп
жағдайда не істерін білмей керенаулыққа, жалқаулыққа бойы үйреніп, әрі
теріс қылыққа үйір болады. Күнделікті уақыт кестесі білгіленген
жанұяда бала үй шаруасына көмектесу, сабақ оқу, спортпен шұғылдану,
музыка тыңдау, теледидар көру, кітап оқу, таза ауада ойнап серуен
құру, дүкенге барып келу сияқты жұмыстарға дағдыланады. Босқа уақыт
өткізу дегенді білмейді. Тентектілік жасаудан, жаман жолға түсуден
тиылады, Көбінесе бақылаусыз кеткен , еш нәрсеге бейімделмеген,
еңбекке баулынбаған балалар теріс істерге үйір келетінін есте ұстау
керек . Сбаққа ынталы, көркем әдебиеттерді оқуды ұнататын, не
музыканың, спортың бір түрін айналысатын және жастайынан
еңбеккесүйгіш баланың бос уақыты мүлдем қалмайды. Қайта өзіне
жүктелген жұмыстың бәрін істеп үлгеруге , тианақты етіп орындауға
тырысады. Жастайынан үй ішінің ыдыс – аяқ жуу, малға қарау, есік
алдын тазалау, бау-бақшаны күту сияқты ұсақ – түйек жұмыстың бәріне
қалыптастырып, оны міндетіне айналдырса, бала бұған қалай машықтанып
кеткенін өзі де бай-қамай қалады. Еңбекке кішкентайынан дағдыланған бал
ерінуді білмейді, кейін қоғамдық пайдалы еңбекті де жақсы атқарады.
Таңдаған мамандығында да тез меңгереді. Керісінше, еңбек тәрбиесін
дұрыс алмағандаржұмысқа жалқау, ешнәрсеге икемсіз, шолтаң, сотқар көше
кезбе болып өседі. Сондай баланың өзін кейбір ата–аналар үлде мен
бүлдеге орап, айтқанын екі етпей орындап бәйек болады. Мұның аяғы
жақсылыққа соқпайтыны аян. Еңбекшіл адам- ең сүйкімді, жанұяда сыйлы
бола алады. Ал ер бала - отанымызға адал азамат бола алады. Міне
осыдан шыға келетін қорытынды жалықпай еңбек етіп, адам болу. Адам
сол пәк сезімі арқылы өзін ізгілікке, мейірімділікке, басқа бір
адамның бойындағы бар жақсылықты көре білуге тәрбиелейді. Баланы
адамгершілікпен сүйе білу нәтижесінде тәрбиелеу өмірідегі ең маңызды
нәрсеге үйрету деген сөз. Баланы өмірге бейімделуде мектеп, мұғалім,
ал ата-ананың орны бөлек. Мысалы отбасы төмен балаларға заман
талабына сай білім алып, тәрбиеленуде. Өмір сүруге құштарлығының
аянуы, өзін қоршаған ортасына, мұғалімге, ата - ана, достарына
күнделікті іс - әрекетіне тағы басқа қасиеттеріне байланысты.
А.С. Макаренко айтуынша баланың жан дүниесінің келбеті
отьасының қалыптасу сатысына байланысты. Отбасындағы қа-рым – қатынас
мәселесі баланы жалпы адамгершілік тәрбиеге тү- сінуін жетелейді.
Елмен еліміздің болашақ ұрпақтарының сана – сезімен, ұлттық
психологиялық оның сонау ерте замандағы ата – бабалар салт – дәстүрімен
сабақтастыра тәрбиелеу – қазіргі күннің өзекті мәселесі.
Халық баласын азамат етіп тәрбиелеп шығаруға ерекше мән берген.
Жеті атасын білген, жеті жұртқа жөн айтар деп, ата- тегін жақсы
білген адам, халқының кемінде екі ғасырлық тари-хын білетінін
көрсеткен. Болашақ ұрпағының дені сау болып тууы үшін туыстық қан
араласпауынан ата- бабамыз қазіргі генетика ғылымынсыз – ақ білген.
Баланың отбасындағы тәрбиесінің бір басты мәселесі- отанын сүю,
инабаттылықтан басталады. Дінмен мектептің арақатынасын дұрыс бағытқа
қоя отырып, дін жолы арқылы даналыққа, кісілікке үндеп, әділеттілікті
әділетсіздікке , жақсылықты – жамандыққа қарсы қойып, салауаттылыққа
тәрбиелеу - Пайғамбарымыз Мұхамед!
Отанды сүю имандылықтан басталады, деп өсиет етсе дана
халқымыз, иманды елді жау алмас - дейді.
2.2 Отбасының қазіргі кездегі әлеуметттік мәселелері.
Қазіргі кездегі қоғамдағы қарама – қайшылықтар оның мәсе-
лелері және күрделілігі жанұяға оның өмір сүру жағдайына әсерін
тигізеді. Сондай – ақ қоғамдық дағдарыстан шығудың кепілі боларлық
аяғы шарттардың дені , қоғамдағы ас маңызды ұя болып табылатынн осы
жанұяда жасалады.
ХХ ғасырдың кім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Философия және психология факультеті
Психология кафедрасы
Курстық жұмыс
Отбасы
Орындаған:
Тексерген:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.Отбасындағы адамгершіліктің ролі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Адамгершілікті қалыптастырудың негізгі
прициптері ... ... ... ... ... .6
1.2 Адамгершілік тәрбиесінің
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ - бөлім Отбасы қоғамның құрамдас бөлшегі
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.1 Отбасындағы адамгершілік тәрбиесінің
ерекшеліктері ... ... ... ... 12
2. Отбасының қазіргі кездегі әлеуметттік
мәселелері ... ... ... ... ... ... 1 7
2.3. Отбасымен жұмысындағы әлеуметтік қызметкердің негізгі
бағыттары ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .31
Кіріспе
Көңілді босататын, танынды атқара алатын жалғыздыққа зарыққан да
ем болатын жүрекке жалғыз ғана махаббат жүректі жаралайтын тікенек. Жар
сүйсе жүрек жазылады, сүймесе әлсірейді, махаббат бір тәтті у, дүниенің
ушы жүрекке махаббаттай күшті әсер ете алмайды, - деген Мағжан Жұмабаев
ағамыз. Ол махаббат лап жанумен қатар тез сөніп қалуы да мүмкін деп
ескерткендей. Сүю мен жек көрудің арасы-бірақ аттам деген нақым сөз
өмірден, тәжірбиеден алынған.
Кәмелетке жасы келген әр бір жас өз жүрек қалауымен өмірлік серігін
таңдап, жас отау шаңырағын көтереді. Махаббат адам үшін өмірдің өмірдің
жаңа саласы, оған тек бір жақты қарап, оны тек мерекемен қуаныштан
тұратындай көрсету керек. Махаббаттың сүйген адамға артар жауапты және ауыр
міндеті көп, оларды біліп, орындауға әзір тұру керек, бақылай білу керек.
Өйткені махаббат еріксіз сезім емес. Оны басқару білу керек. Осының өзінде
де ма- хаббатының қайталанбас сұлулығы мен даналығы жатыр.
Отбасы-әлеутетік институттардың белгілерін бойына сіңірген, әлеуметтік
жүйенің маңызды саласы.
Отбасы-қоғамдық құрылымының шағын, ерекшк үлгісі, сонымен қатар
адамдардың өзара қарым-қатынаста болатын тұрақты тобы,қоғамның алғашқы
ұясы. Отбасы қалыптасу үшін неке қалыптасуы керек.
Отбасы әлеуметтік институт ретінде қоғамның қалыптасуымен бірге пайда
болады.Отбасының дербестігі болғанмен оның дамуы- мен тікелей байланысты.
Отбасы - шағын әлеуметтік топ. Оның мүшелері некемен, қаны бір
туыстығымен, тұрмыстың ортақтығымен және өзара адамгершілік, жауапкершілік
байланыспен өмір сүреді.
Отбасының өмір сүріп, дамуының ерекше жағдайлары да бар.Олар
әлеуметтік таптық, ұлттық сипаттары, өмір сүру ортасы, материалдық жағдайы,
отбасы мүшелерінің білімі мен мәдени дәрежесі, ұстанатын әдет-ғұрыптар,
экономикалық негізі. Бұлар отбасы мүшелерінің қабілетіне, адамгершілігіне
жауапкершіліктк сезіміне білуіне байланысты.
Отбасының құрамы, оның мүшелерінің жиынтығын айтамыз. Оған туыстық
қатынастан басқа, рухани, азаматтық,билік, беделдік қатынастар жатады.
Өмір сүру сипатына қарай жас отбасының үш түрі болады: 1) дәстүрлік
отбасы - ерлі-зайыптылардың, жалпы отбасының құндылық тарына байланысты.
Мұнда бүкіл отбасы мүшелері бос уақытты бірігіп өткізеді. 2) ер мен
әйелдің қатынасы - кәсіби жетістікке, жеке бастарының дамуына бағытталады.
Бұларда негізінен бір бала болады, үй жұмысын бөліп атқарады,
мүмкіндігінше, ата-ананың көмегін пайдаланады. 3) Жас отбасы - мұнда бос
уақытты бірге де бөлекте өткізеді. Мақматы- 2 бала өсіру. Шаруашылық,
тұрмыстық қажеттіктері екеуіне бірдей.
Неке-әйел мен еркек арасындағы табиғи қажеттілік, олардың табиғи
шарты, өзара құқықтары мен міндеттерін белгілейтін формасы.
Неке- отбасының заң жүзіндегі негізгі, еркек пен әйелдің өзара
түсінісуінің, еріктілігінің негізінде құралатын одағы, адамның әлеуметтік
табиғи, сонымен қатар материалдық және рухани өмі- рінің қажеттілігі.Себебі
жыныстық қатынас биологиялық, сүйіс- пеншілік қатынас қана емес, сонымен
қатар адамгершілік, эсте- тикалық қарым- қатынас. Содықтан некенің мазмұны
мен ерекшелігі жыныстық қатынас пен ғана жектелмейді.
Некенің негізі - сүйіспеншілік. Некеде әйел мен еркектің тарихи
өзгеріп отыратын қатынастарының әлеуметтік формасы. Қоғам олардың жыныстық
өмірін тәртіптендіріп отырады, ата-ананың құқықпен міндетті орнатады.
Неке біздің елімізде тіркеуден (ЗАГС-тан) өтеді.Ертеректе неке суын
ішу мешіт арқылы іске асырылған. Қазір әлемнің көптеген елдерінде шіркеуде
тіркеледі. Бұл біздің өмірімізге де еніп келеді.
ЗАГС арқылы некеге тұру қазіргі азаматтық заңдардан туындаған.
Себебі ажырасқан жағдайда ол негізгі құжат болып саналады. Балаға
материалдық кепілдеме алу, дүние-мүлікті бөлісу соның негізін- де, сот
арқылы шешіледі.
Қалай болғанда да, некенің заң жүзінде немесе дін орындары арқылы
тіркелуі жұбайлардың отбасындағы белгілі міндетерін қалыптастырады,
жауапкершілігін арттырады.
Некелік құқықты енгізу, жұбайлар арасындағы бұл қатынастың пайда болуы
табмғм заңдылық қана емес, ол прогрессивті уақиға, адамгершілік,
эстетикалық құндылықтарды байытаытн тарихи құбылыс. Неке-махаббаттың іс
жүзіне асуы. Некеге дейінгі қатынас жастардың бірін-бірі сүюіне,
махаббатына байланысты. Сүю-сүй- ген адамның өмірімен өмір сүру, басқаның
бақытынан өзіңнің жеке басыңның бақытын табу, берік, шын махаббаттың
негізі.
Еркек пен әйел- отбасының екі іргетасы. Адам баласы мұқтаж болған
рақатты, шын сүйіспеншілікті,мейірбандық сезімдерін аналық құшағында,
әкенің қара шаңырағында табады. Олай болса
Отбасының мәні өте зор. Оның іргетасы болған ерлі-зайыптылар құқықтары
мен міндеттерін түсіне біліп, дұрыс әрекет етсе, отба-сында бақыт пен
шаттық орнайды. Отбасы тұрмыстық қатынасты қалыптастырудың алғашқы ұясы.
Ол тарихи өзгеріп отыратын құ- былыс. Некелік қатынастардың алғашқы
формасы – политолгия, ал өндіріс құралдарына жеке меншік орнығуына
байланысты, моно- логиялық – бір некелік отбасы пайда болды.
1.Отбасындағы адамгершіліктің ролі
1.1 Адамгершілікті қалыптастырудың негізгі прициптері.
Адамгершілік адамзат қоғамның даму тарихы арқылы қалыптасып, әрбір
дәуірдің өзіндік қайшылықтырамен біте қайнасып, жетіледі. Сондықтан
да адамгершілік мәнін абстрактылы түрде қарап, оны адамдардың
табиғатымен, биологиялық ерекшеліктерімен ғана байланыстыруға болмайды.
Әрине адамзат тарихында пайда болатын адамгершілікке байланысты
көптеген категориялар – жомарттық, батылдық, шыншылдық, баққұмарлық,
сыпайы адамгершілік, әділдік пен достық, ар мен намыс тағы басқалары
сонау көне дәуірден басталып, күні бүгінге дейін өз маңызын
жоғалтпаған. Сондай-ақ адамзаттың әрбір адамның ішкі рухани адамгершілік
дүниесінің негізгі түрі үміт, сенім және махаббат үнемі даму
үстінде.
Гегель адамгершілікке көбінесе назар аударып, оның мәнін ашу-ға
ұмтылады. Адамгершілік қоғамның әдет-ғұрыптарымен ғасыр-ларға созылған
дағдылы дәстүрлермен тығыз байланысты. Ол жеке индивидке сыртқы
дүние сияқты болса да, сайын келген онымен бірдей қоян
қастыққосыла кетеді. Шынында да адамгершілікке ие болған адам
шындықтың не түрлі тексерулерінен өткен жөн.
Алдымен, барлық халықтарға адамгершіліктің жалпы өрнектері-
адамдарды сыйлау, ең алдымен үлкенді, қарияны, елге еңбегі сіңірген
қадірлі адамдарда сый- құрметке бөлу. Сонда ол адамдар өзінің
қызметінің жемісін көріп, өмірге риза болып, болашақ ұрпаққа сенім
арта қара еді ғой.
Тәрбие көп мағына жатыр. Баланың өсуіне, олардың рухани түрде
жетілуіне, адамгершіліктің қалыптасуына көніл бөлмеген соң олар
тасбауыр, қайырымсыз боп өседі.Атақты кеңес педогогы Василий
Александрович Сухаменнский осы тәрбие туралы былай деді:
Тасбауыршылық адамдарға немқұрайды, ол немқұрайлық- менемендікті,
менемендек- қатыгездікті тудырады .
Ал енді балаларды, жастарды қай халық баласын ерекше сүйіп,
құрметпен, мәпелеп өсіруге тырысады. Мұнда да адамгершілікке
байланысты көптеген жайлар бар. Алдымен жастарды, балаларды
еркелетіп, мәпелеп құлыным, ботам, шытыным деп отырып, оларға
қатал да болып, тәртіпке шақырып, жаман әдет- ғұрыптардан жирендіріп
отыру керек. Баяғыда ананың ақ сүтіне аузы тиген балаға, ешкімнің
ана жібін аттап басушы болма деп үйреткен. Айталық Тәукенің жеті
жарғысында осы ұрпаққа қарсы, адамгершілікті тәрбиелеу мәселелер
туралы көп айтылады.
Адамгершіліктің тағы бір көрінісі біздің тарапымыздан жас-тарға
деген қатынастарымыздың қате қалыптасуымен болып отыр. Біз балаларды,
жастарды тым өбектеп, асыра бағалап, нақты түрде олардыц өзіндік
даму ерекшелігін бағдарлай аламыз. Осындай тәрбие алған жастар кейін
келе ата-анасының мойынынан қартайғанша түспейді. Ондай балалар ата-
анасын сыйламайды да, келешекте күтпейді, тіпті бара-бара өзімізге ма-
сыл болмасын деп олардан құтылуға тырысады.
Дегенмен жастарға әдет- ғұрып сақтау керек.Олар ғасыр бойы
халқымыз қадірлеп келген асыл қазынаны- адамгершілікті игеру қажет.
Мәселен, сый- құрмет көрсету ғана емес, ізеттілікте кейде әрбір
жастардың киім-киісіне, өнер- бойын ұқыпты ұстап, әр бісте ізгілікті
болуына қарап отырып, оның ішкі дүниесіне де көз жігіртуге болады.
Адамгершілік тәрбиенің негізгі міндеті - қоғамның әлеуметтік
қажетті талаптары әрбір баланың борыш, намыс, ождан, қадір- қасиет
сияқты билік адамшылық ішкі стимулдарына айналдыру болып табылады.
Адамның адамгершілік жағынан қалыптасуы оның туған кезеңнен- ақ
бастапқы адамгершілік сезімдер мен ұғымдар адамшылық мінез- құлық ең
қарапайым дағдылары қалыптасады.
Адамгершілік - қоғамдық өмірдің тарихи әлеуметтік заңдылықтарына
сәйкес, адамдар арасындағы қарым-қатынастар жүйесін реттеп отыруға
негіз болып табылатын. Қауымдық, әлеуметтік, халықтың игі іс-
әрекетіне мінез-құлықтағы имандылық пен инабаттылық, әдептілік
қалыптарын көрсететін терең мәнді ұғым.
Адамгершілік адамға тән бірден-бір игі қасиет ретінде,
өмірдегі жанға жат мінездер мен кереғар іс- әрекеттерге қарсы күресу
барысында қалыптасады. Үлкендерді сыйлау - адамгершіліктің бір
негізі. Қазақ халқының әлеуметтік өмірінде қалыптасқан дәстүр емес пе.
1.2 Адамгершілік тәрбиесінің мазмұны
Адамдардың адамгершілік қадірі мен абройына, жоғары міндетіне
табынады сенім, отаны мен халқына адал қызмет ету, шыңдық пен ақиқатты
сүйе білу, әділетсіздік атаулығына терең жиіркеніштілік сезім,
онымен күресу болып табылады. Адамгершіліктің осындай тәніне сәйкес
Белинский мен Герцин балаларда ең алдымен патриотизм, гуманизм,
еңбекке сүйіспеншілік сөзді іспен байланыстыру қасиеттері мен
сапаларын тәрбиелеуді көздейді. Олар шынайы, таза адамгершілік
адамның өз отанына жасанды сүйіспеншілікте болуын талап етеді деп
есептеді.
Нағыз тәрбиелі адам, Белинскийдің пікірінше Ең алдымен өз
елінің ұлы, соның мүдделері мен мқұтаждықтарын жүрегіндей сақтап
білетін, соның адамгершілік жағынан дпмуына себебін тигізетін өз
отанының азаматы болуға тиіс. Бұл үшін олар жас өспірімді
белсенді, отанының дамып ілгерлеуіне барынша еңбек ету
рухындатәрбиелеуді көрсеттті.
Белинскийдің үйретуінше, нағыз адамгершіліктің өлшемі мен
көрсеткіші сөз жүзінде емес, практикалық іс-әрекет үстінде бай-қалады,
сондықтан адамгершілік қасиетттерді тәрбиелеу үшін- адамгершілік
жөніндегі жүйелерді, өсиет сөздерді оқып, үйреніп қана қоймай,
дұрыс адамгершілік қасиеттерді практикалық ісі әрекет пен өмір үстінде
қалыптастыру керек. Балаға айналасын қоршаған дүние мен өмірді
табиғи түрінде іс- әрекет және адам еңбегі арқылы көрсету керек.
Кіші жастағы балаларға адамгершілік тәрбиесін сіңіру үшін
олардың мінезін теріс бағытталғаннан тазарту қажет, ал үшін олардың
көз алдына ұнамды үлгілер көрсетуі тиіс. Осы мәселеге байланысты
Белинский: Тәрбие жөніндегі ойларына жақсы оқытушылар мен
тәрбиешілер үлгісін суреттеді, ұлы адамдардың өмірін оқудың пайдалы
екендігін дәлелдеді.
Ал Добролюбовтың көзқарасында адамгершілікке тәрбиенің жолдары
мен әдістері жөнінде де құнды пікірлер бар. Нағыз шын дамгершілік
қасиеттер мен сапалар қалың халықтың ішінде, халықпен біте қайнасып
дамыған адамгершілік сол халықтардың ерекшелігін, тілектері мен
талаптарын, үмітттері мен болашақтарын білдіреді, сондықтан
адамгершілік жастарды қалыптастыру үшін халықпен, оның өмірімен өте
тығыз байланысты болуы тиіс, халықтан нәр және әсер алып отыруы
тиіс.
Добролюбов өзінің тығыз байланысы арқылы адамгершілік күшті
қайраткерлердің үлгісін көрсетті: Н.Г.Чершышевскийдің және өзінің
жақын достарының дәлелдеуінші, Добролюбовтың бейнесінде асқан
адалдықтың, табандылықтың алға ұмтылушылық және мақсат қасиеттері
басым еді.
Адамгершілік тәрбиесінің ең көп тараған формасы- этикалық
әңгіме, пікірталас, дискуссия, кездесулер, оқырман конференциялары.
Этикалық әңгімелерді морольдық кодектің кез- келген қағидасы бойынша
жүргізуге болады. Этикалық әңгіме үшін көбіне кластық мектептің
өміріндегі қайсы бір оқиғалар себепші болады.
Оқушылар жақсы мінез- құлыққа, адамгершілікке тәрбиелеу ісі,
сыпайы мінез, жақсы әдептерді қолдай отырып, оған қарама- қарсы
жамане әдет, әшкерлеу арқылы жүзеге асырылуы қажет.
Қазақ әр нәрсет жүйесімен ойлап, шебер де мәнді сөйлесе білу
қабілеттерінен ізгілік, адамгершілік қасиеттерін пайымдаса, олар
әркімнің өрген өнегесіне, тәліміне қарай әрқалай жүзеге асып жататын
ескеріп отырған. Адамгершілік өмірдің барлық салаларына да қатысты.
Адамгершілік жөніндегі қағидалар қашанда халықтың өлең- жырларынан,
шешендік сөздерінен, ауыз әдебиеті үлгілеріне тиісті орын алып
отырған.
Адамгершілік барлық адамға жарасатын қасиет. Бұл – адамның бала
жасынан алған тәрбиесіне, өскен ортасына, төңіректегі адамдардың
қарым-қатынасына байланысты қалыптасатын қасиет.
Адамгершілік тәрбиесінің міндеттері: адамның қоғамның моральдық
нормасын орындауға қатыстыру; адамдарды адамгершілік тәрбиесін
қалыптастыру; балардың санасына және мінезіне педогогикалық ықпал
жасаудың бірлігін қамтамасыз ету; отанға, халқына, еңбек және
қоғамдық іс- әрекетке балалардың жоғары адамгершілік сезімін
тәрбиелеу.
Бұл міндеттерді жүзеге асыру; біріншіден тәрбие процесінің
обьективті және субьективті жақтарын бірлігіне, жеке адамның
қоғамдық норманы меңгеруі. Екіншіден, тәрбие шараларының мазмұнына,
идеялық деңгейіне байланысты. Үлкендерді сыйлау дәстүрін бұзбау және
оны қастерлеу әрбір адамнан талап етіледі.
Адамгершілік – адамның рухани байлығы. Ғасырлар бойы адамдар
арасындағы қарым- қатынасты суреттеу, сол арқылы жастарға өнегелі
тәрбие беру адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру - ауыз әдебиетінің
негізгі принциптері.
Адамгершілік қасиеттің жоғарғы түрі ар- ұят, ождан сақтау.
Халықтың мақалдарында жастарды Кішіпейілділікпен кішіреймейсің,
сіз, біз деген - сыпайлық белгісі - әдепті, кішіпейіл, қарапайым,
сыпайы болуға баулып келеді.
Адамгершіліктің ең жоғары түрі - бауырмалдық, бүкіл адам
баласын бауыр, дос тұту, көпшіл болу, интернационалдық қасиетті
қастерлеу.
Адамгершілік тәрбиесінің өзекті міндеті өзі өмір сүріп отырған
кезеңдегі қоғамның алдына тұрған мақсат- мүддесіне сай адамгершілік
қасиеттердің тұтастығын тәрбиелеу.
ІІ - бөлім Отбасы қоғамның құрамдас бөлшегі ретінде.
2.1 Отбасындағы адамгершілік тәрбиесінің ерекшеліктері.
Отбасы- тұрақты жүйе, олардың тұрақтылығы мен заман ырқына орай
өзгеріп отырады. Отбасының адамгершілік тәрбиесінің бірінші ерекшелігі
неке – материалдық тәуелділіктен тыс қалыптасуы қажет. Отбасының
қоғамдық қасиетті мен құны дәулет пен меншікке, мұрагерлікке
байланысты емес, жеке адамдардың жүрек қалауына, ырқына байланысты
болуы өте қажет. Екінші ерекшелігі - отбасының мәні мен құндылығы оның
атқаратын қызметі арқылы анықталады. Әрбір халықтың ең бір қасиетті
дәулеті мен қазынасы сананың көптілігінде. Қазіргі кезеңде аз балалы
отбасылар көбеюде. Үшінші ерекшелігі - отбасының нығаюы ерлі-
зайыптылардың ауқыттылығына берекелі тіршілік ете білуіне тікелей
байланысты. Мұндай ықтияттылық пен үнемділік жас отбасыларна өте
қажет.
Отбасылық меншікті қорландыру әр отбасы мүшелерінің ортақ
игілігі болмақ. Әрбір халықтың тым ертеден келе жатқан көптеген
әдет- ғұрыптары бар. Бұл әдет- ғұрыптар жазылмай қалыптасқан заң сияқты
тым тамырлы. Ал қазақ халқының меймандостық, той-тамалақ түрлеренің
көптілігі отбасы іргесі нығайша тұседі және жауапкершілігін арттырады.
Француз жасу-шысы Антуан де Сент- Экуюпери : Адамгершілік қарым-
қатынас басты байлық дегендей, отбасы мен туған-туыстар арасындағы
жазылмайтын байланыстың молдығы қазақ халқының салт – дәстүрлік қорын
бойыта түседі. Ең басты адамгершілік- отбасының маңызды қызметінің
бірі – тәрбие. Баланы дүниеге әкелу, мәселе оны тәрбиелей білу.
Қорқыт бабамыздың бұл ретте айтқан қызы анадан үйренбей өнеге алмас,
ұлы атадан үйренбей сапар шекпес сөзі өзіндік құндылығын осы уақытта
дейін жойған жоқ.
Отбасыны нығайту - қоғамның әлеуметтік саясатының негізгі
мақсаты, қоғам оған тікелей мүдделі : экономакалық , әлеуметтік,
рухани дағдарыс отбасы дағдарысын да туғызады. Ал оның тұрақтылығы
отбасы мазмұнын байытып , атқаратын қызметін іске асыруға да жағдай
жасайды. Отбасы адамгершілік тәрбиесіндегі ерекшеліктердің негізгі
факторлар : а) Ерлі – зайыптылардың тату – тәттілігі бала тәрбиесінің
алтын бесігі көрген халық алыстан орағытын, алдын ала абайлауға
шақырады; б) отбасы ынтымағы жарасса, ұрпақ тәлімінеде өнегелі арнада
болары аян;
в) отбасында әдептілік көргенділік, сыпайылық, бияздық сипат болуы -
уәзипа; г) Жақсы қыз ел- жұрттың сақтар салтын де-ген! Жақсы
қасиеттерді мойындау; д) ата- бабалардың адамгершілік дәстүрін
жалғастырады.
Отбасындағы басты роль шаңырақтың шуағы - әйел Әйел қанша –
жерден жұлдыз, танымал болсын, өз отбасына, шаңырағына келгенде, ол
сол үйдің отанасы, сол үйдің әйелі, балалардың анасы, күйеуінің жары.
Соны ұмытпау парыз. Әйел ерлерден гөрі мықты. Әйелдің міндеті –
отбасына жылу шашу, шаңы-рақтың шуағы - әйел. Отбасы адамгершілігінің
басты тәрбиесі өмірдің өзегі, тіршіліктің тірегі - әйел ана. Ана
деген асыл жал-ға елжірейтін жүрек бар ма? Сірә , жоқ шығар- ау деп
ойлаушы едім ! Өткені біздің тоғыз ай көтеріп, тар құрсағын кеңейтіп
жарық дүниеге әкелген де, тұяқтыға ілдірмей, тұмсықтыға шоқытпай ,
бағып – қағып өсірген де сол ана емес пе дейміз Ұлтты өсіретін әйел
емес пе ... Балаға ұлттық тәлім – тәрбиесін дер кезінде беру,
меңгерту бірінші ана, екінші ұстаздың басты міндеті. Адамгершілік
тәрбиенің отбасының бастапқы ерекшелігі - ұлттық педогогикалық қайнар
көзі. Ата – бабамыз балаларын батырлыққа, шешендік пен шеберлікке,
табандылық пен төзімділікке баулыды. Әже - аналарымыз қыздарын
мейірімді-лікке, әдептілік пен бауырмандыққа тәрбиеледі. Білім ұясында
әрбір отбасының салт – дәстүрін ескеріп, баланың үйренгіштік дағдысына
ауытқымай, психологиялық тежелуге ұшырамауы ескерілуі шарт. Баланы
жастан деген қазақ ойның нағыз мәнін осы тұрғыда пайдалану керек.
Ал тәрбиелік жағынан алсақ – қазақ халқының бала тәрбиелеудегі
мұрасына көз жіберсек, отбасына байланысты тұнып тұрған дәстүрдің
бар екенін көреміз. Отбасында ата- ана, мектепте мұғалім бала
тәрбиесіне үлгі етіп, шешендік сөздерден мысалдар келтіріп, баланы
әңгімеге тартып, оның ақыл – ойын қалыптастырып , ойлау, сөйлеу
қабілетін ояту.
Адамгершілік тәрбиенің тағы бір бастаулары : а) ізеттілікке,
кішіпейілдікке , қайырымдылыққа тәрбиелеу ; б) Сөз анасы – сәлем, деген
аталы сөздерді баланы инабаттылыққа, ізеттілікке тәрбиелейді.
Психологиялық тұрғыдан бір ерекшелігі – олар өз айналасындағы
адамдардың бәрімен бауырмалдылықпен қарым – қатынас жасайды. Қазақ
халқының туысқандық, бауырмалдық қасиеті оның жеті атасын білуді талап
етеді. Жеті атасын білген ұл, жеті рулы елді біледі, - деген
халықтың дана сөзі бар. Сондай Қырық рулы елміз , қарға тамырлы
қазақпыз - деген аталы сөз де ежелдіктің, бірліктің, бауырмалдықтың
белгісін біл-діреді.
Отбасы адамгершілік тәрбиесінің ерекшелігінде басты назар – бала
тәрбиесіне тоқталатын болсақ : Біріншіден, ата- ана мен жұртшылықтың
бүгінгі таңда негізгі нысаналы мақсаттарының бірі ұрпақ тәрбиесі
десек, бұл жұмыс баланың білімге құштарлығын, еңбекке ынталығын
арттыру жастайынан саналыққа баулу арқылы жүзеге асырылатын сөзсіз.
Оларға жан – жақты білім беруге, мінез- құлқын заман талабына сай
қалыптастыру мектеп- тен басталғанымен бала көп уақытын үйде жанұя
ортасында өткізеді. Осы екі ортадағы тәрбие сәйкес келіп, бірін –
бірі толықтырып тұрса жақсы нәтижеге жету мүмкін емес. Қай ата – ана
болмасын өз балаларына қолдан келген жақсылықтарын аямайды. Әрбір ата-
ана балаға өнеге екенін ұмытпау керек. Сондықтан, олар барлық іс-
әрекетіне, сөзіне, жүріс – тұрысына да өте сақ болып өздеріне еліктейтін
жан барын бір сәтте естен шығарған абзал . Балалық табиғи
қасиеттеріне, жан дүниесіне үңіліп, зер салып, жас ерекшелігіне қарай
тәрбие әдіс тәсілдерін шеңберлікпен қолдана білген жөн. Кейбіреулер
баланы тәрбиелеуге уақыт жоқ! Екеумізде жұмыстамыз, қол тимейді
дегенді сылтаулатады. Бұл мүлдем дұрыс емес. Тәрбие күніне арнайы
уақыт бөлуді тілемейді. Бала үшін жанұядағы үлкендердің әрбір қимылы,
іс - әрекеті , сөзі бәрі де әсер етпейді. Бала тәрбиесіне барлық
кезде уақыт таба білген абзал. Мысалы, шешесі қызымен бірге кешкі
астың қамында жүріп – ақ , әке ұлымен үйдегі шаруашлықпен айналысу
үстінде- ақ оқу, жұмыс, түрлі жаңа-лықтар жайында әңгімелесіп, пікір
алысуына болады. Мұның өзі жанұяның күнделікті өмірі тіршілігінің
әрбір сәті тәрбие элементтерінен тұратыны көреміз. Сондықтан ата –
аналар өздерінің де балаларының да уақытын дұрыс белгілеп, оны
пайдалы іске бағаттап, ұтымды өткізуге көңіл бөлгені дұрыс. Өткені
бала қолы бос кезінде пайдалы нәрсемен шұғылданып әдеттен-бесе, көп
жағдайда не істерін білмей керенаулыққа, жалқаулыққа бойы үйреніп, әрі
теріс қылыққа үйір болады. Күнделікті уақыт кестесі білгіленген
жанұяда бала үй шаруасына көмектесу, сабақ оқу, спортпен шұғылдану,
музыка тыңдау, теледидар көру, кітап оқу, таза ауада ойнап серуен
құру, дүкенге барып келу сияқты жұмыстарға дағдыланады. Босқа уақыт
өткізу дегенді білмейді. Тентектілік жасаудан, жаман жолға түсуден
тиылады, Көбінесе бақылаусыз кеткен , еш нәрсеге бейімделмеген,
еңбекке баулынбаған балалар теріс істерге үйір келетінін есте ұстау
керек . Сбаққа ынталы, көркем әдебиеттерді оқуды ұнататын, не
музыканың, спортың бір түрін айналысатын және жастайынан
еңбеккесүйгіш баланың бос уақыты мүлдем қалмайды. Қайта өзіне
жүктелген жұмыстың бәрін істеп үлгеруге , тианақты етіп орындауға
тырысады. Жастайынан үй ішінің ыдыс – аяқ жуу, малға қарау, есік
алдын тазалау, бау-бақшаны күту сияқты ұсақ – түйек жұмыстың бәріне
қалыптастырып, оны міндетіне айналдырса, бала бұған қалай машықтанып
кеткенін өзі де бай-қамай қалады. Еңбекке кішкентайынан дағдыланған бал
ерінуді білмейді, кейін қоғамдық пайдалы еңбекті де жақсы атқарады.
Таңдаған мамандығында да тез меңгереді. Керісінше, еңбек тәрбиесін
дұрыс алмағандаржұмысқа жалқау, ешнәрсеге икемсіз, шолтаң, сотқар көше
кезбе болып өседі. Сондай баланың өзін кейбір ата–аналар үлде мен
бүлдеге орап, айтқанын екі етпей орындап бәйек болады. Мұның аяғы
жақсылыққа соқпайтыны аян. Еңбекшіл адам- ең сүйкімді, жанұяда сыйлы
бола алады. Ал ер бала - отанымызға адал азамат бола алады. Міне
осыдан шыға келетін қорытынды жалықпай еңбек етіп, адам болу. Адам
сол пәк сезімі арқылы өзін ізгілікке, мейірімділікке, басқа бір
адамның бойындағы бар жақсылықты көре білуге тәрбиелейді. Баланы
адамгершілікпен сүйе білу нәтижесінде тәрбиелеу өмірідегі ең маңызды
нәрсеге үйрету деген сөз. Баланы өмірге бейімделуде мектеп, мұғалім,
ал ата-ананың орны бөлек. Мысалы отбасы төмен балаларға заман
талабына сай білім алып, тәрбиеленуде. Өмір сүруге құштарлығының
аянуы, өзін қоршаған ортасына, мұғалімге, ата - ана, достарына
күнделікті іс - әрекетіне тағы басқа қасиеттеріне байланысты.
А.С. Макаренко айтуынша баланың жан дүниесінің келбеті
отьасының қалыптасу сатысына байланысты. Отбасындағы қа-рым – қатынас
мәселесі баланы жалпы адамгершілік тәрбиеге тү- сінуін жетелейді.
Елмен еліміздің болашақ ұрпақтарының сана – сезімен, ұлттық
психологиялық оның сонау ерте замандағы ата – бабалар салт – дәстүрімен
сабақтастыра тәрбиелеу – қазіргі күннің өзекті мәселесі.
Халық баласын азамат етіп тәрбиелеп шығаруға ерекше мән берген.
Жеті атасын білген, жеті жұртқа жөн айтар деп, ата- тегін жақсы
білген адам, халқының кемінде екі ғасырлық тари-хын білетінін
көрсеткен. Болашақ ұрпағының дені сау болып тууы үшін туыстық қан
араласпауынан ата- бабамыз қазіргі генетика ғылымынсыз – ақ білген.
Баланың отбасындағы тәрбиесінің бір басты мәселесі- отанын сүю,
инабаттылықтан басталады. Дінмен мектептің арақатынасын дұрыс бағытқа
қоя отырып, дін жолы арқылы даналыққа, кісілікке үндеп, әділеттілікті
әділетсіздікке , жақсылықты – жамандыққа қарсы қойып, салауаттылыққа
тәрбиелеу - Пайғамбарымыз Мұхамед!
Отанды сүю имандылықтан басталады, деп өсиет етсе дана
халқымыз, иманды елді жау алмас - дейді.
2.2 Отбасының қазіргі кездегі әлеуметттік мәселелері.
Қазіргі кездегі қоғамдағы қарама – қайшылықтар оның мәсе-
лелері және күрделілігі жанұяға оның өмір сүру жағдайына әсерін
тигізеді. Сондай – ақ қоғамдық дағдарыстан шығудың кепілі боларлық
аяғы шарттардың дені , қоғамдағы ас маңызды ұя болып табылатынн осы
жанұяда жасалады.
ХХ ғасырдың кім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz