Көмірсулар жем және ақуыз

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғарғы білім министірлігі

Торайғыров университеті

Зоотехния және ветеренария кафедрасы

курстық жұмыс

___________________________________ ______мамандағы бойынша

___________________________________ _____________пәні бойынша

Тақырыбы___________________________ _______________________________

Нормобақылаушы
_____________________________
(қызметі, ученая, ғылыми дәрежесі)
_____________________________
(аты-жөні, тегі)
_____________ ______________
(қолы) (дата)

Жетекші
_____________________________
(қызметі, ученая, ғылыми дәрежесі)
_____________________________
(аты-жөні, тегі)
______________ _____________
(қолы) (күні)

Студент _____________________________
(аты-жөні, тегі)
______________ ___________
(қолы) (күні)
_____________________________
(тобы)

2023
Мазмұны

КІРІСПЕ

1. Құс азықтандырy

4
2. Құстың aс қорыту ерекшеліктері

5
3. Құстың энeргия мен қорeктік заттарға қажеттілігі

4. Aзықтағы қоректік заттар мен элементтердің сипаттамасы

5. Құсты мөлшерлеп азықтандыру, құрама жемнің үлгілері

6. Тауық азықтандыру

7. Жұмыртқa тұқымының жaс тауықтарын азықтандыру

8. Жұмыртқа тұқымдас тауықтарды азықтандыру

9. Күркeтауық, үйрeк және қаз азықтандыру

10. Aзықтың сипаттaмасы

11. Қoрытынды

8
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
14

Кіріспе

Құс шaрyaшылығы - жoғaры сaпaлы диeтaлық aзық-түлікпeн-ет пен жұмыртқaмeн қaмтaмасыз eтетін aуыл шаруaшылығы өндіріcінің мaңызды ceрпінді дaмып келe жaтқан салaларының бірі. Сонымен қатар, қoсымша өнімдер (мaмық, қауырcын), сoндай-ақ жaнама құстан алынaды. Қазіргі уақыттa жұмыртқа өндірісі әлемдік нарықта бәсeкеге қабілетті тиімді бизнес импорттық бәсeкелестерден қорықпайды. Кептірілген қоқыс басқа жануарларға жем ретінде немесе құнды оргaникалық тыңaйтқыш рeтінде қoлданылады. Құстaрды инкубациялау және сою қалдықтaры құнды қoректік жeм және қауырcын ұнынa өңдeледі.

Біздің елімізде құс шаруaшылығын дамыту мәселелеріне көп көңіл бөлінеді. Көптеген мамандандырылған құс фaбрикалары, құс фермалары құрылды, олар жұмыртқa мен құс етін өндіруді күрт арттыруға үлкен мүмкіндік береді. Құс шарyашылығының мамандануы екі негізгі формада жүзеге асырылуы мүмкін - салaлық және салaішілік, олар көбінесе экономиканың белгілі бір бағытына сәйкес келеді, атап айтқанда: жұмыртқa, eт және eт-жұмыртқa.
Құстaрды азықтaндыру салaсындағы жетістіктер құс шарyaшылығының дамуына үлкен әсер етті. Соңғы жылдары жүргізілген ғылыми зерттеулердің нәтижесінде қажетті қоректік заттар, дәрумендер мен микроэлементтер бойынша теңдестірілген неғұрлым толыққанды диeталар әзірленіп, тәжірибеге енгізілді. Қазіргі уақытта метаболикалық энергия мен шикі ақуызды тамақтандыру нормалары кеңірек қолданыла бастады.
Жұмыртқа мен құс етін өндіруді ұлғайту тек толыққанды азықтандыру, жeм ресурстарын ұтымды пайдалану негізінде мүмкін болады. Қоректік және биологиялық белсенді заттар кешені бойынша құс диетасын теңестірудің маңызды факторы витаминдер, микроэлементтер, антиоксиданттар және басқа биологиялық белсенді компоненттерді қамтитын микро қоспаларды қолдану болып табылады. Құстың өнімділігі оның денесіне энергия түсуімен 40-50% анықталғаны анықталды.
Таңдалған тақырыптың өзектілігі - ет өнімдерінің 50%-ы құс еті. Бұл құс етінің диеталық, төмен калориялы және оңай сіңетіндігіне байланысты. Құрамында ақуыз көп және май аз. Құстaрды жоғары тиімді және жылдам өсіру.

Құс азықтандыру
Малмен салыстырғанда құстың ас қорытуымен зат алмасуы біршама ерекшеленеді. Шоқып жұтылған жем балапан ас қорыту жолында - 4-5, ал сақа құс балапан ас қорыту жолында - 7-8 сағатта қорытылып үлгереді. Сондықтан құс құнарлы, энергия мен қоректік, минералдық және биологиялық әсерлі заттарға бай жеммен азықтандырылады.
Желінген азық қуаттылығы жалпы құс өнімділігінің - 40-50% көлемінде, ал протеиндік құнарлылығы - 20-25% көлемінде ықпал етеді де, екінші жағынан, азықтың желінуі де енген азық энергиясымен шектеледі. Сондықтан азық энергетикалық қуаттылығы құс жемінің жалпы қоректілігін сипаттаумен қатар оның бүкіл азықтандыруын 141 нормалап мөлшерлейтін жүйе ретінде де қаралуы керек. Оның кұс өсіп жетілуі мен өнімділігіне оңтайлы протеинмен арақатынасы 1 кг азықтағы 1% "шикі" протеинге келетін алмасу энергиясымен есептелетін энерго-протеиндік қатынасымен (ЭПҚ) бақыланады. Құс азығындағы ЭПҚ бұзылып, энергия бірлігіне келетін протеин жетіспесе, дене ақуызының түзілуі өсу менөнімділік қажеттілігін қамтамасыз етпейді де, құс өсімталдығы мен жұмыртқалағыштығы төмендейді. Керісінше, протеинніңазық энергиясымен қалыпты қатынастан көп болуы оның биологиялық тұрғыдан тиімсіз энергетикалық мақсатта жұмсалуын өсіріп, құс өнімінің өзіндік құнын қымбаттады. Азық көмірсулары мен майлары жетіспеген жағдайда протеиннің энергия өндіруге жұмсалуының тиімсіздігі, құсденесіндегі алмасу барысында азотты заттардың толық ыдырамай зәр қышқылымен біршама ақуызэнергиясын байлаулы түрде сыртқа шығаруына (саңғырықпен) байланысты. Құс азығындағы қоректік заттар қажетті шоғырлану, көлемі 4.32- кестеде келтірілген. Құс азығы протеинінің биологиялық құнарлылығы жоғары болып, құрамындағы түзу үрдісінде орны толмас, яғни ауыспайтын лизин, метионин, цистин, триптофан, аргинин, гистидин, лейцин, изолейцин, фенилаланин, тирозин, треонин, валин мен глицин аминқышқылдары жеткілікті болуға тиіс. Олардың көлемі жеткілікті болуымен қатар сіңіріліп, игерілуге оңтайлы арақатынаста болулары шарт. Балапанның өсіп-жетілуі мен сақа құс өнімділігіне азықтың протеиндік қоректілігімен қоса минералдық және витаминдік қоректілігі де өз ықпалын тигізеді. Жұмыртқалағыш мекиендердің жұмыртқа қабығын қатайтуға кальций бастаған макроэлементтер қажет болса, балапандардың жылдам өсуіне каротин мен Д және В-тобының витаминдері жеткілікті көлемде жеткізулері керек. Дұрыс алмасуына олардың өзара қатынастары да ықпал етеді. Мысалы, В12витамині метионин, ал Д витамині лизин алмасуына, соңғы екеуі бірігіп, минералды элементтер алмасуына ықпал етеді. А витамині мен В6 бастаған В витаминдері барлық аминқышқылдар алмасуына әсер етсе, никотин қышқылының жетіспеушілігі триптофан мұқтаждығын ұлғайтады. Осындай аминқышқылдарының, минералдық элементтердің және витаминдердің қоректену барысындағы бір-бірінің әсерін күшейтетін, яғни синергистік немесе керісінше, кедергі туғызып, әлсірететін, яғниантогонистік қарым-қатынастарын мұқият ескере отырып, кұс қоректенуінің биологиялық құндылығын өсіруді көздеу қажет.
Дұрыс азықтандырған жағдайда тауық мекиенінің басына жылына 250-280 жұмыртқа өндіруге болады. Өндірілген 1000 тал жұмыртқаға - 1,5-1,7 ц, ал балапандардың 1 кг салмақ қосымына - 1,8-2 кг құрамажем 143 шығындалады. Tayық денесіңде желінген азық протеинінің 20-25% жұмыртқа ағына конверсияланып (айналдырылып), жылына мекиен басының 1 кг тірілей салмағына шаққанда - 875 кг ағын өндіруге болады. Жылдық сүт сауымы5000 кгсиыр басының1кг тірілей салмағынаодан3 есе аз не бәрі - 275 г ақуыз өндірілетінін және де мал төлімен салыстырғанда балапандарда азық протеинін дене бұлшық етіне жоғары 15-20% деңгейіңде конверсиялайтынын ескеріп, кұс шаруашылығын тиімді дамытуға жете көңіл бөлу керек

Құстың ас қорыту ерекшеліктері
Құстың ас қорыту және зат алмасу ерекшеліктерін білу өнеркәсіптік негізде саланы жүргізу кезінде оның өнімділігін арттыруда өте маңызды. Өмірді қолдау және өнім өндіру үшін құс жеткілікті энергия мен қажетті қоректік заттар кешенін алуы керек: жемді қабылдау, қоректік заттардың қорытылуы және сіңуі -- Үйлестірілген функционалды тізбектің бастапқы кезеңдері, оның келесі буындары аралық алмасу және секреция болып табылады. Ауыз қуысында қысқа болу кезінде алынған жем муцинге бай сілекеймен суланып, жұтылады, содан кейін сол және оң қапшықтардан тұратын зобқа түседі (зобтың орнына қаздар мен үйректер өңештің жоғарғы бөлігінде кеңеюге ие). Зобта жем сумен, сілекей муцинімен, өңештің муцині бар секрециямен араласады және жемде кездесетін және микрофлорадан бөлінетін ферменттерге (амилазалар мен протеазалар) ішінара әсер етеді. Жем ортасы әдетте қышқыл болғандықтан, зобтың құрамындағы рН 7-ден (4,5-5,8) едәуір төмен. Қышқыл орта жемді ыдыратудың қарқынды бактериялық процестері үшін қолайлы. Құстың құрама жемге үнемі қол жеткізуімен зобтың құрамындағы масса шектеулі (бірақ тауықтардағы зоб 100-120 г жемді ұстайды) және онда болу уақыты 1-1,5 сағаттан аспайды. Зобтың мазмұны оның және өңештің перистальтикалық жиырылуының көмегімен пепсин, тұз қышқылы, бүйрек және муцин бар безді асқазанға түседі; безді асқазанның құрамындағы рН тауықтарда 4,7 -- 3,6 және үйректерде 3,4 құрайды.
Аса сапалы өнім өндіру үшін құсты тіршілігіне жеткілікті түрде қуатпен және қоректі заттармен қамтамасыз ету керек. Желінген азық аз уақыттың ішінде ауыз қуысында болады. Өте жақсы ылғалданған азық птиалинмен араласып одан әрі жемсауға (бөтегеге) түседі. Кейбір құстар сол және оң қапшықтардан тұрады (қаз бен үйректе жемсаудың орына өңештің кеңуі). Жемсауда азық сумен, муцинмен араласып және ферменттер арқылы ыдырай бастайды. Бұл кезде азықтың қышқылдығы рН 7-ден бастап 4,5-5,8 төмендейді. Жемсауда азық 1-1,5 сағат уақыт болады. Жемсаудағы ас тез асқазанға жеткізіліп, олар пепсин, тұзды қышқыл ферменттермен, муцинмен араласады, асқазанда қышқылдық ортада тауықтарда рН - 4,7-3,6, үйректерде - 3,4 ұлғаяды. Араласқан ас ары бұлшықты асқазанда қиыршық арқылы ұнтақталып асқазандағы қышқылдықтың әсеріне байланысты қосымша пепсиннің ақуыз полипептиндері арқылы ыдырап, көмірсуларға тарайды. Ас бұлшықты асқазаннан ары азық бүйен, он екі елі ішекте, аш ішекке жеткізіліп қорытылады. Ас қорыту кезінде ақуыз пен пептондар-аминқышқылдарына дейін, көмірсулар - моноқанттарға, май - глицериндер - майқышқылдарына дейін ыдырайды. Негізгі қорытатын фермент (ұйқы бездерінің сөлі). Ақуыздың қорытылуы аш ішекте басталады, бұл кезде тұз қышқылымен пептондар, асқазанның сөлімен араласып аш ішекте аминқышқылдарына дейін ыдырайды. Осы жағынан жануар тектес азықтардың протеині 85-95%, ал өсімдік азықтарының протеині 80-85% ыдырайды, бірақ жалпы протеин құстарда небәрі 45-55% қорытылады. Көмірсулар моноқантқа дейін ұйқы безінің сөлімен және қосымша өт арқылы қосылып ыдырайды. Өт арқылы май ыдырай бастайды. Бүйенде өт пен панкратит сөлінің арқасында аяқталады. Соқыр ішекте ақуыздың, көмірсулардың және майдың ыдырауы жалғасады. Соқыр ішекте микроорганизмдер ас қорыту үдерістеріне аз мөлшерде қатынасады, ферменттермен бірге ас қорыту жалғасады. Осының бәрін ескере отырып, оларға шикі жасұнық қиын қорытылатын қоректік зат ретінде аз мөлшерде беріледі. Орта есеппен азықтың қуаты (көмірсулар, май, жасұнық 273 және протеиннің) шағын бөлшегі 70-80% пайдаланылады. Құрама жеммен азықтандырғанда азық салмағы қорытылатын жолдармен балапандарда, тауықтарда 3-4 сағатта өтеді. Құста тежеу үдерістері байқалады. Аш ішекте аминқышқылдары сіңіріледі. Мысалы, метионин, лейцин, фенилаланин, глютамин қышқылдары қаныққан май қышқылдарының (пальметин, стеарин) сіңірілуі ұлғаяды. Рацион құрамындағы май қышқылының қатынас мөлшері 3:1 болуы керек. Ферменттің мөлшері 50-60%-дан аспайды. Құрама жемнің қоректі заттары қорытылмаған азықтың тік ішекте жиналып қи арқылы (тезек, зәр) шығарылады. Зәрмен қоса зәр қышқылының тұздары және көбінесе аммиак тұздары шығарылады.

Құстың энергия мен қоректік заттарға қажеттілігі
Құстардың диетасындағы энергияның негізгі көзі-көмірсулар, негізінен дәнді дақылдардың крахмалы. Сонымен қатар, жоғары концентрацияланған энергия көзі-бұл май, оны тауықтар шығарылғаннан кейін бірден қажет етеді және оны қалдық сарысынан пайдаланады.
Басқа жануарлар сияқты, құстар да өздерінің энергетикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жемді тұтынады. Олар дене температурасын ұстап тұру және дененің барлық функцияларын қамтамасыз ету үшін қажет. Жемнің энергетикалық құндылығы оны құстың тұтынуының анықтаушы факторы болып табылады. Төмен энергиялы жем тұтыну артып келеді. Майдың диетаға қосылуы оның жеуге жарамдылығын төмендетеді. Бұл ретте олардың ағзаға түсуінің тәуліктік нормасының азаюына немесе ұлғаюына жол бермеу үшін азықты тұтынудың өзгеруіне сәйкес диетадағы қоректік және биологиялық белсенді заттардың концентрациясын нақтылау қажет. Құс үшін метаболикалық энергияға деген қажеттілік нормалары жасалды, олар организмнің негізгі функцияларын сақтауға, сондай-ақ көбеюге, құс массасының өсуіне, өнім синтезіне кететін шығындардан тұрады.
Құс рационындағы майлар энергетикалық функциядан басқа, майда еритін дәрумендердің сіңуіне ықпал етеді және маңызды май қышқылдарының көзі болып табылады. Әдетте бет деп санайды сол жақ қышқылы ең қажетті май қышқылы болып табылады, олар басқа маңызды май қышқылдарының жетіспеушілігін болдырмауға қабілетті. Құсты тамақтандыруда майды қолдануға мұқият қарау керек. Диетадағы майдың артық мөлшері диареяға, сондай -- ақ организмде минералдармен-кальциймен, темірмен ерімейтін қосылыстардың пайда болуына әкеледі және әр түрлі жастағы құстарда рахит, остеомаляция, анемияның пайда болуын тудырады. Оның жетіспеушілігі құстың тірі салмағының, оның өміршеңдігі мен өнімділігінің төмендеуіне әкеледі.
Ақуыздар мен аминқышқылдары құсқа ағзаның барлық физиологиялық функцияларын қамтамасыз ету үшін қажет: дене тіндерінің қалыптасуы мен жаңаруы, қауырсындарды, теріні қалыпты күйде ұстау, өндіріс синтезі және т. б. Диеталардағы ақуызды нормалаудағы маңызды сәт-құстың маңызды аминқышқылдарына деген қажеттіліктерін сандық және сапалық тұрғыдан қанағаттандыратын оның көздерін дұрыс таңдау, олар бір уақытта жеткілікті мөлшерде жеткізілуі керек.
Ақуыз және аминқышқылдарының құрамы бойынша жем толық және төмен ақуыз көздеріне бөлінеді. Толықтығы маңызды және маңызды емес аминқышқылдарының құрамымен анықталады.
Маңызды аминқышқылдары (лизин, метионин, аргинин, гистидин, лейцин, изолейцин, валин, фенилаланин, триптофан) құс ағзасында синтезделмейді және жеммен бірге берілуі керек. Құрамында маңызды аминқышқылдары бар ақуыз толық. Сондықтан құстың қажеттілігін қанағаттандыратын мөлшерде маңызды аминқышқылдары бар жемдер ең жақсы болып табылады. Олардың құрамы төмен жемдер ақуыздың төмендігіне жатады. Мұндай ақуыздың құрамында дәнді дақылдар бар. Олар лизин, метионин, триптофан және т. б. бойынша тапшы.
Құс үшін жануарлардан алынатын жем ерекше құнды, өйткені оларда ақуыздың көп болуымен қатар, аминқышқылдарының деңгейі мен қатынасы құстың ақуызға деген қажеттілігін барынша қанағаттандырады. Сондықтан құстың рационында жануарлардан алынатын ақуыздың 2-1% болуы керек. Жануарлардан алынатын жемшөптің басқалармен салыстырғанда артықшылығы оларда құстардың денесінде ақуыздың сіңуін қамтамасыз ететін В тобындағы дәрумендер кешенінің, соның ішінде В12 болуымен байланысты.
Микробиологиялық синтездің жем ақуыздары (жем ашытқысы) жоғары биологиялық құндылыққа ие. Құстардың рационында толық ақуыздың жақсы көзі-май экстракциясы өнеркәсібінің жанама өнімдері (торттар мен тағамдар) және дәнді бұршақ жемшөптері (бұршақ, соя). Алайда, жануарлардан алынатын азық (балық ұны, ет және сүйек ұны және т.б.) жоғары ақуызды өсімдік тағамдарына қарағанда аминқышқылдарының жақсы балансына ие.
Құс өсіру тәжірибесінде жеке жемшөптің ақуыздық құндылығын жақсы түсіну үшін олар маңызды шектейтін аминқышқылдарын (лизин, метионин, цистин, триптофан, аргинин) атап өтеді. Бұл ерекшелікті білу сізге әр түрлі жемдердің ең жақсы үйлесімін таңдауға мүмкіндік береді, ақуыз мен аминқышқылдарының құрамы құстың физиологиялық қажеттіліктеріне толық жауап береді. Жем ақуызының қосымша әсер ету принципін ескере отырып, сіз үнемді теңдестірілген диета жасай аласыз.
Қазіргі уақытта ақуыздың сіңімді аминқышқылдарының құрамы ескеріледі. Бұл, әрине, құстарды тамақтандырудағы ақуыздың биологиялық құндылығын дәлірек анықтауға мүмкіндік береді. Аминқышқылдарының сіңімділігі көбінесе олардың қол жетімділігімен анықталады, бұл дұрыс емес жем дайындау технологиясымен төмендейді. Аминқышқылдарының қол жетімділігіне теріс әсер етеді, сондықтан оны жоғары температурада өңдеу жемдегі ақуыздың биологиялық құндылығына әсер етеді. Мысалы, балық ұнын кептіру режимінің бұзылуы ақуыздың сіңімділігінің төмендеуіне әкеледі.
Аминқышқылдары бойынша диетаны теңестіру-бұл диетаны құру кезінде өте күрделі және жауапты сәт. Оның құрамына ақуыздың биологиялық құндылығы бойынша айтарлықтай ерекшеленетін дәнді дақылдардың 70-80% - ы кіреді.
Ақуыздың кез-келген көзін диетада қолдану аминқышқылдарының теңгерімсіздігіне әкелуі мүмкін, яғни осы көздегі жеке аминқышқылдарының басым мөлшері. Кем дегенде бір амин қышқылының артық немесе жетіспеуі диетадағы барлық жемді пайдалану тиімділігін айтарлықтай төмендетеді. Мысалы, артық лизин аргинин жеткіліксіздігінің белгілерін тудыруы мүмкін, артық лейцин изолейцин мен валинге қатысты және керісінше көрінеді.
Осылайша, құс үшін ақуыздың дұрыс көзін таңдау үшін оның жемдегі мөлшерін ғана емес, сонымен қатар аминқышқылдарының құрамын да білу қажет. Жемдегі маңызды аминқышқылдарының мөлшері жем ақуызының толықтығын анықтауға мүмкіндік береді.
Диетадағы ақуызды теңестіру үшін синтетикалық аминқышқылдары қолданылады, олар диетаға олардың жетіспеушілігін жабу үшін қосылады. Көбінесе жем және жем қоспалары нарығында бар лизин мен метиониннің синтетикалық формалары қолданылады.

Азықтағы қоректік заттар мен элементтердің сипаттамасы
Азықтың құрамына келесі қоректік заттар кіреді: көмірсулар, ақуыз, майлар, дәрумендер, микроэлементтер.
Көмірсулар жем және ақуыз
Жем көмірсулары (крахмал, қант және т.б.) денеде дене температурасын ұстап тұру, бұлшықет жұмысы және майдың тұндырылуы үшін қолданылады.
Ақуызға ақуыздар мен амидтер (құрамында азот бар ақуызды емес органикалық қосылыстар) кіреді. Ақуыздар толық және төмен. Толыққанды ақуыздарға ағзаға қажетті барлық маңызды аминқышқылдары (аргинин, лизин, метионин, триптофан, цистин, гистидин, лейцин, изолейцин, фенилаланин, треонин, валин, глицин) бар ақуыздар жатады. Толық ақуыз жануарлардан алынатын ақуыздық жемде кездеседі. Өсімдік азығының ақуызы төмен болып саналады, өйткені оның құрамында барлық маңызды аминқышқылдары жоқ. Сондықтан өсімдік тектес ақуызды Жем жануарлардан алынатын жеммен қоспада беріледі, ал жетіспейтін аминқышқылдары препараттар түрінде қосылады.

Жем ақуыздары құс ағзасында дене ақуызын қалыптастыру үшін қолданылады және ішінара температураны ұстап тұруға, бұлшықеттердің жұмысына және майдың жиналуына кетеді. Олардың диетадағы жетіспеушілігі тез шаршауды, өнімділіктің төмендеуін және т. б.
Жем майлары
Құс денесі Жем майларын майдың тұндырылуына, сондай-ақ жылу және механикалық энергияға пайдаланады.
Майлардың құрамына аз мөлшерде маңызды қанықпаған май қышқылдары кіреді, олар болмаған кезде құс типтік дәрумендердің жетіспеушілігіне ұқсас созылмалы тері ауруларын дамытады, сонымен қатар метаболизм бұзылады.
Витаминдер

Витаминдер маңызды, өмірлік маңызды заттар болып табылады. Олар ақуыз, май, көмірсу, пигмент, су және минералды метаболизмді, сондай-ақ тотығу-тотықсыздану процестерін реттейді. Витаминдердің болмауы немесе олардың құс ағзасына жеткіліксіз түсуі ауыр ауруларды -- витамин тапшылығын тудырады. Жемдегі дәрумендердің уақытша жетіспеушілігі де өсуді кешіктіреді және құстың өнімділігін төмендетеді.щ
Витаминдер майда еритін және суда еритін болып бөлінеді. Майда еритіндердің қатарына ретинол (А), эргокальциферол (D), токоферол (Е), филлахинон (К); суда еритіндерге -- В тобындағы дәрумендер, никотинамид (РР), пантотен қышқылы (В3), биотин (Н), фолий қышқылы (әк), парааминобензой қышқылы, холин, аскорбин қышқылы жатады (С).
Ретинол (А) -- өсу және даму дәрумені.
Оның жемде болуы жоғары өнімділікті қамтамасыз етеді және дененің әртүрлі ауруларға төзімділігін арттырады. Жас жануарлардың шығарылуы мен өміршеңдігі жұмыртқадағы ретинолдың құрамына байланысты.
А витаминінің бір халықаралық бірлігі осы витаминнің 0,3 мкг құрайды. Демек, 1 мкг А дәрумені 3,3 И. Е. каротиннің бір халықаралық бірлігі үшін бір микрограмм қабылданды. Оның ағзасын сіңіру процесінде каротиннің биологиялық белсенділігі А дәруменінен 3,3 есе аз болады.
А дәрумені оттегі мен ультракүлгін сәулелердің әсерінен жойылады. Оны бұзудан қорғау үшін әртүрлі антиоксиданттар қолданылады, ал шөп ұнындағы каротинді сақтау үшін оны сақтауға арналған ыдыстарды толтыратын бейтарап газдар қолданылады. Каротин шөп ұнын түйіршіктеу кезінде де жақсы сақталады.
Эргокальциферол (D) -- антирахитикалық; ол жас жануарлардың өсуін ынталандырады, минералды метаболизмді реттейді, сүйек тінінің минералдануына ықпал етеді, ересек құстарда остеомаляция құбылысының алдын алады, жас жануарлардың жоғары жұмыртқа өндірісін және тіршілігін қамтамасыз етеді.
Филлахинон (К) -- антигеморрагиялық. К-витаминінің жетіспеушілігімен құстар анемияны дамытады. К витаминінің көзі-жоңышқа, балық ұны және синтетикалық препараттар.
Токоферол (Е) -- аптистерил. Оның жетіспеушілігі эмбриондардың бедеулігі мен қалыптан тыс дамуын, сондай-ақ балапандардың экссудативті диатез ауруы мен қозғалыс үйлестіруінің бұзылуын тудырады. Е витаминінің көзі-ашытқы, жоңышқа,бидай дәндері және жүгері.
Тиамин (В1) жүйке жүйесінің қалыпты жұмысын қамтамасыз етеді, көмірсулар алмасуына және глюкозадан гликоген түзілуіне ықпал етеді. Диетада бұл дәруменнің болмауы жүйке жүйесінің ауруын тудырады (полиневрит): жас жануарларда тәбеттің төмендеуі, өсудің тежелуі, әлсіздік, дененің сарқылуы, паралич және конвульсия бар.
Тиамин шөп ұнында, Кебекте, сүтте, сұлы дәндерінде және наубайхана ашытқысында кездеседі.
Рибофлавин (В2) инфекцияға қарсы және геморрагияға қарсы қасиеттерге ие, жүйке жүйесінің қалыпты функцияларын қамтамасыз етеді.
Тауықтардың рационында рибофлавиннің жетіспеушілігімен тауықтардың шығуы төмендейді, ал оларда хондродистрофия байқалады -- қауырсындардың бұйралануы, бастың тамшысы және аяқ-қолдардың қисаюы; паралич пайда болады. В2 витаминінің көзі-ашытқы, өнген дән, рибофлавин препараты.
Пиридоксин немесе адермин (В6) құсты дерматит пен конъюнктивит ауруынан қорғайды, құстың өсуін ынталандырады. Тауықтардың диетасының жетіспеушілігімен жұмыртқа өндірісі төмендейді, тауықтардың шығарылуы нашарлайды. В6 дәрумені ашытқы, шөп ұны, жемдік меласса, Кебекте кездеседі.
Цианкобаламин (В12) қабаттардың қалыпты өнімділігі, эмбриондардың дамуы және жас жануарлардың шығарылуы үшін қажет. Бұл витамин моллюскалардың етінде, кит бауырында, саңырауқұлақ мицелиясында, ағынды сулардың тұнбасында кездеседі.
Фолий қышқылы (әк) ақуыз алмасуын реттеуге қатысады, шығарылуын жақсартады, жас жануарлардың жақсы өсуіне және өсуіне ықпал етеді.
Фолий қышқылының жетіспеушілігі тауықтарда анемияны тудырады, ал құстың жотасы сарғыш түске ие болады, ауыздың шырышты қабаты бозарады. Ашытқы, шөп ұны, бауырда кездеседі.
Никотин қышқылы (РР) терінің, ас қорыту жолдарының және ауыз қуысының шырышты қабығының пелларгиялық ауруларының алдын алады және жас жануарлардың қалыпты өсуі үшін қажет. Оның көп бөлігі астық қабығында.
Холин тауықтардың жұмыртқа өндірісін арттырады, бауырдың семіздігі мен метаболикалық бұзылулардың алдын алады, жас жануарларды перозис ауруынан және жүйке жүйесінің бұзылуынан қорғайды.5

Минералдар мен микроэлементтер
Минералдар мен микроэлементтер құстың қалыпты жұмыс істеуі үшін үлкен маңызға ие.
Құстың денесінде кездесетін барлық минералдардың ішінде кальций мен фосфор шамамен 65-70% құрайды, ал сүйектерде кальцийдің 99% және организмдегі фосфордың шамамен 85% болады.
Кальций сүйектердің қалыпты өсуі, жұмыртқа қабығының пайда болуы және т.б. Кальций көмірқышқыл газы мен фосфор қышқылының тұздары түрінде болады және магний сияқты сүйектерде фосфор қышқылы және ішінара көмірқышқыл газы мен фтор тұздары түрінде болады. Сүйектің күлінде 85% фосфор қышқылы, 10% көмірқышқыл газы, шамамен 0,3% кальций фториді және 1,5% магний фосфор қышқылы бар. Иондалған күйде кальций мен магний басқа ұлпалар мен жасушалардың, қан плазмасының және барлық дене сұйықтықтарының бөлігі болып табылады.
Фосфор организмде Бейорганикалық фосфорқышқыл тұздары түрінде кездеседі, сонымен қатар нукле - және фосфоропротеидтердің құрамына кіреді.
Кальций мен фосфордың жетіспеуі де, артық болуы да өсу процестері мен қаңқа түзілуін бұзуы мүмкін.
Диетадағы кальцийдің жетіспеушілігі қорытылатын қоректік заттар мен жем ақуызын пайдаланудың нашарлауына, жұмыртқа өндірісі мен құс салмағының төмендеуіне әкеледі. Кальций мен фосфордың артық болуымен тәбет төмендейді, метаболизм бұзылады.
Натрий тіндер мен қанда кездеседі. Натрий хлориді асқазанда тұз қышқылын қалыптастыру үшін қолданылады.

Құсты мөлшерлеп азықтандыру, кұрама жемнің үлгілері
Құсты азықтандырған кезде ескеретін жағдай - бұл биологиялық пәрменді заттар және алмасу қуатының мөлшері. Өнімнің төмен болуы көбінесе қуаттың, содан кейін аминқышқылдардың, дәрумендердің, макро- және микроэлементтердің жетіспеуіне байланысты. 160-кестеде құсқа қажетті азық мөлшері келтірілген. Осы көрсеткіштерді қолдана отырып, құрама жеммен және рациондағы қуат қажеттілігі анықталынады. Негізгі қуат қорына құста дәнді және басқа азықтар (күнжара, жануар тектес т. б.) жатады. Құсты өсірген кезде протеин және негізгі әсер ететін аминқышқылдарының мөлшерлері бақыланады, олардың ішінде, ауыспайтын аминқышқылы 40-45% болу керек, ауысатын аминқышқылы 55-60%. Қазіргі кезде зерттелген никотин қышқылы-лизинмен, Д дәрумені, В12 дәрумені- метионин, А дәрумені жетіспеген кезде В топ дәрумендері және аминқышқылдардың қорытылуы төмендейді. Аминқышқылдардың жетіспегені жануар тектес азықтармен толықтырылады, немесе синтетикалық қоспаларды қолданады. Минералдық заттардың мөлшері 160-кестеде көрсетілген. Құстар әсіресе, кальций мен фосфорды сүйек ұлпасы жұмыртқа қабығын құруға қажет етеді. Минералдық заттардың қоры астық тұқымдас дәндерде, жануар тектес азықтарда көп болады. Минералдық заттарды толықтыру үшін бор, преципитат, сүйек ұны, бір, екі және үшкальций фосфат, фторсызданған фосфат қолданылады. Бор қолданған кезде кальцийдің мөлшерін асырмау керек. Жануар тектес азықтар рационда аз болған кезде қорытылатын фосфорда азаяды, яғни өсімдік тектес 274 азықтың құрамында фитинді заттар көп, олардың құрамындағы фосфор сақа құстар 50%, ал жастарында 30%-ға дейін қорытады. Сондықтан олардың рациондарын фосфор қорларымен толықтыру керек. Фосфордың көлемі 0,40-0,45% болады. Құрама жемдегі микроэлементтер мөлшері 160-кесте көрсетілген. Микроэлемент мөлшері құрама жемде, гт. марганец, мырыш, темір, мыс, кобальт, йод қоспалар арқылы құрама жемге қосылады. Микроэлементтер қосқан кезде үшінші қосымша кестедегі көрсеткіштерді қолданады. Микроэлементтерді пайдаланған кезде қолданатын дәрумендердің қажеттілігі 162,163-кестелерде келтірілген. Дәрумендердің құрама жемге қолданатын мөлшері, гкг. Халықаралық өлшем А дәрумені 0,23 мкг ретинолға немесе 0,344 мкг А-ацетат немесе 0,556 мкг А-пальмиата, Д2 -дәрумені-0,025 мкг холекальциферол; С-дәрумені -1мг токоферолацетат. Аскорбин қышқылы стресс кезінде мөлшері 50-150 гт азыққа, бройлерге - барлық уақытта 50 гт. В12 дәрумені барлық құсқа - 0,025 гт. Өнімділікті көбейту үшін құрама-жемге азықтық антибиотик қосады - бацитрацин, пиридин және антиоксиданттар (164-кестеде). Құстарды азықтандырған кезде ферменттік қоспалар қолданады. Құстардың рационында қоспа ретінде салмағының 0,5% қиыршық тас қосады. Өсіруге арналған құсты азық мөлшерге байланысты азықтандырған жөн. Төмендегі көрсеткіштерді: жалпы алмасу қуаты, протеиндік қажеттілігі - шикі протеин, оның құрамындағы аминқышқылдары; көмірсулар - қант, крахмал және шикі жасұнық; минералдық заттар - макро- және микроэлементтер; дәрумендер мен биологиялық пәрменді заттар. Құсты азықтандырғанда рационның құрамында оның типіне және азықтың физикалық-химиялық көрсеткіштеріне, дайындау әдістеріне және азықтандыру кезеңіне көңіл бөлу керек. Азықтандырудың екі типі бар: бірінші құрғақ түрінде азықтандырғанда барлық заттар 100 г азықтың құрғақ зат қоспасына шағылады (құрама жем), екінші түрінде бір басқа мөлшеріне есептеледі. Құстың дәрумендерге, микроэлементтерге және басқа заттарға тұрғылықты 1 тонна немесе 1 кг құрама жемге саналады. 275 Алғашқы қоспа 1% мөлшерінде қосылады. Бұл қоспаларды есептеген кезде азықтың құрамындағы мөлшері және құстың рационына түйіршіктерді 0,5% мөлшерінде қосады.

Тауық азықтандыру
Тауық азықтандыруына әсіресе жұмыртқалауының бастапқы кезеңінде баса көңіл аударады. Бұл кезеңде әлі өсіп-жетілуі аяқталмаған жас мекиеннің жұмыртқалағыштығы мен қатар өсуінде қамтамасыз ету қажеттігін ескеріп, жемімен алғашқыда жеткізілетін 1,05 МДжАЭ мен 13,5-14% шикі протеинін, біртіндеп- 1,14 МДжАЭмен17% "шикі" протеин көлемінде жеткізілетін сақа тауық рационына көшіреді. Оны жас мекиен құрамажемнің жұмырткалағыштығы 10-15% деңгейіне болатын жұмыртқалауының 1-аптасында - 25%, жұмыртқалағыштығы 15-20% деңгейіне болатын жұмыртқалауының 2-аптасында-50%, жұмыртқалағыштығы 25-30% деңгейіне болатын жұмыртқалауының 3- аптасында - 75%, жүмыртқалағыштығы 30-35% деңгейіне болатын, бірақ 35-40% аспаған жұмыртқалауының 4-аптасында - 100%, яғни толық көлемде сақа тауық құрамажемімен алмастырады. Осыдан бастап содан кейінгі мекиен жұмыртқалағыштығы жоғары деңгейде жүретін 5 айында оларды энергия мен протеин, минералдық заттар мен витаминдерге қаныққан толық рационды құрамажем не жем қосындысымен азықтандырады. Жемге оның энергетикалық куаттылығын арттыратын техникалық май, протеиндік құнарлылығын арттыратын ашытқы, бұршақ тұқымдастар ұнтағы, ет ұны, қан ұны, ет-сүйек ұны, синтетикалық аминқышқылдары, минералдық қоректілігін арттыратын кальций-фосфорлық және микроэлементтік қосындылармен, витаминдік құндылығын арттыратын препараттармен толықтырады. Соларды қосқан мекиен құрамажемі не қосындысы 60-75% астық-бұршақ тұкымдастар дәнінен, 0-7% бидай кебегінен, 5-25% күнжара мен шроттан, 4-6% жануартектес азықтардан, 3-5% минералды қоспалардан, 0-3% азықтық майдан тұрады (4.33- кесте). Осындай толықрационды құрамажемді жұмыртқа өндіру бағытындағы жұмыртқалағыш мекиен басын тәулігіне... торда өсіргенде- 115 г, еденде өсіргенде - 120 г; ет өндіру бағытындағы етті тұқым мекиеніне - 155 г; тұқымды қоразға - 160 г, жұмыртқалағыш 144 тұқым балапанына... 1-аптада -- 7-8 г бастап 22-аптада - 95-105 г, етті тұқым балапанына 12-15 г бастап 26-аптада - 145-155 г береді. 10-11- айда мекиен жемінің қоректілігін 1,13 МДж АЭ мен 16% шикі протеинге төмендетіп, 420-430-күндігінде олардың заталмасуда орын алатын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.