Инсульттан кейінгі науқастарды оңалту әдістері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТІРЛІГІ
ШЖК КМК АТЫРАУ ЖОҒАРЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ
Мамандығы 0302000 Мейіргер ісі
Біліктілігі0302054 Мейіргер ісінің колданбалы бакалавры
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Инсульттен кейінгі науқастарға оңалту кезіндегі мейіргердің рөлі
Орындаған: _____Ергазиева Нурия Нұрланқызы__________ __________
Т.А.Ж қолы
Ғылыми жетекшісі _____Куанышева Ләззәт Бүркітовна________ __________
Т.А.Ж қолы
Атырау қ. 2023 жыл
Мазмұны.
Қысқартулар мен белгілер
Кіріспе
1 Тарау
Инсульт туралы жалпы түсінік.
Аурудың пайда болу себептері.
Инсультті алдын алудың негізгі бағыттары.
1.4 Диагностикалық тексерулер кешені.
1.5 Инсульттен кейінгі науқастардың тамақтану ерекшелігі.
1.6 Инсульттен кейінгі науқастарды оңалту әдістері.
1.7 Инсульттен кейінгі науқастарды оңалту кезіндегі мейіргердің рөлі.
1.8 Науқастарға күтім жасауды туыстарына үйрету.
1.9 Инсульт алған адамдардың әлеуметтік-психологиялық портреті.
1.10 Ұзақ төсек қалпымен байланысты асқынулар және оларды алдын алу.
2-ТАРАУ, ЗЕРТТЕУЛЕР МАТЕРИАЛДАРЫ ЖӘНЕ ӘДІСТЕРІ.
2.1 Зерттеулер материалдары мен әдістері.
2.2 Зерттеулер нәтижелері.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қысқартулар мен белгілер
АҚҚ - артериялық қан қысымы.
ЖФ - жүрек фибриляциясы.
АВМ - артериялдық веналық мальформациясы.
КТ- компьютерлік томография.
CVA- жедел цереброваскулярлық ауру.
ЖИА-жүрек ишемиялық ауруы.
МРТ- магниттік-резонанстық томография.
КТА - компьютерлік томографиялық ангиография.
ЭКГ- электрокардиография.
ПТ - протромбин.
ПТУ - протромбиндік уақыт.
ЭТЖ- эритроциттердің тұну жылдамдығы.
Кіріспе
Түйінді сөздер: Инсульт ауруы туралы түсінік, инсульттан кейінгі науқасты оңалту шаралары, мейіргерлік рөлі.
Зерттеу мақсаты: Ми қан айналымы бұзылысының негізгі белгілерін анықтау. Инсульттан кейінгі науқастарды оңалтудағы мейіргер қызметінің негізгі бағыттарын қарастыру.
Зерттеу міндеттері:
1.Инсульт: түсінігі, белгілері, қауіп факторлары, реабилитация сұрақтары бойынша теориялық және практикалық негіздерін зерделеу және талдау.
2. Инсульттан кейінгі оңалту кезіндегі мейіргерлік рөлін зерттеу.
3.Инсульттан кейінгі оңалтудың ерекшеліктерін анықтау.
4.Инсульт алған науқастардың әлеуметтік-психологиялық портретінің қасиеттерін сипаттау.
5.Инсультпен түскен науқастардың статистикасын анықтау және сауалнама жүргізу.
Зерттеу базасы: Атырау қалалық №2 емханасы.
Зерттеу мәні: Инсульттан кейінгі науқастарды оңалту кезіндегі мейіргерлер қызметінің рөлі.
Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы: Дипломдық жұмыс бетшелерден құралған, кіріспе,зерттеу жұмыстары, сауалнама.
Тақырыптың өзектілігі.
Инсульт алған науқастарды оңалту маңызды медициналық-әлеуметтік мәселе болып табылады. Жыл сайын жедел цереброваскулярлық аурулардан (СVA) 6,5 миллионға дейін адам қайтыс болады. Инсульт жүрек ауруы, қатерлі ісік, тыныс алу жолдарының созылмалы аурулары және абайсызда болған жарақаттар мен апаттардан кейінгі өлім-жітімнің бесінші себебі болып табылады. Инсульт көбінесе қозғалыс, сөйлеу және басқа да бұзылыстар түріндегі үлкен зардаптарды көрсетеді. Бұл адамды мүгедектікке әкеліп, науқастардың және олардың туған-туыстарының өмір сүру сапасын төмендетеді. Қазақстан Республикасында инсультпен күрес проблемасы әлеуметтік саясаттың басты бағыттарының бірі болып табылады.
Қазақстанда ресми статистика бойынша соңғы 20 жылда қан айналымы жүйесі патологияларымен сырқаттанушылықтың үш есе өскені байқалды. Елімізде медициналық көмектің қарқынды дамып келе жатқанына қарамастан, мидың қан тамырлары ауруларының алдын алу, диагностикалау және емдеу жақсарып келеді, соған қарамастан жыл сайын 40 мыңнан астам инсульт жағдайы тіркеліп жатыр. Және олардың 25%-дан астамы қайтыс болып жатыр. CVA бар науқастардың саны жыл сайын 3%-ға дейін артады . Мәселен, 2023 жылдың 5 айының қорытындысы бойынша 2022 жылмен салыстырғанда ишемиялық инсульт саны 1302 жағдайға артқан.
Біздің қиын кездерімізде белгілі бір өмірлік жағдайға байланысты жарақаттардан, аурулардан кейін қоршаған ортаға, жалпы қоғамға дер кезінде бейімделе алмайтын адамдардың саны өте көп. Адамдардың бұл санатына зейнеткерлер, мүгедектер, жұмыссыздар, ауыр дертке шалдыққандарды жатқызамыз. Бұл адамдардың барлығын физикалық және рухани азаптар, денсаулық проблемалары және қоғамдағы проблемалар біріктіреді. Адамдардың бұл санатына инсульт алған адамдарда кіреді. Мұндай науқастар негізгі емнен кейін көптеген проблемаларды бастан кешіреді, бұл денсаулық мәселесі, қарым-қатынас мәселесі, өзін-өзі күту мәселесі, қоршаған шындыққа бейімделу мәселесі, адамның психологиялық мәселелері және т.б. Мұндай адамдар аурудың психологиялық және физикалық зардаптарын жеңуге көмектесетін әлеуметтік қорғауды қажет етеді. Науқастардың қозғалысы шектелгендіктен, басқа жанның көмегіне толығымен тәуелді болып келеді. Сондықтан мұндай науқастарды басқаруда, олармен қарым қатынасты қамтамасыз етуде, дұрыс күтім жасауда, емдеуде, асқынулардың алдын алуда және пациенттердің туыстарына күтім көрсетуді үйрету барлық медициналық қызметкерлердің маңызды рөлі болып табылады.
Оңалтудағы негізгі рөл мейіргерге жүктеледі, өйткені ол тәулік бойы қадағалауды қамтамасыз етеді, дәрігердің тағайындауларын орындайды. Оңалтудың сәттілігі мейіргер жұмысының сапасына байланысты болып келеді.
Ми қан айналымының жіті бұзылуынан өткен пациенттерді оңалту маңызды медициналық-әлеуметтік проблема болып табылады. Емдеу және оңалту процесінде бүгінгі таңда мейіргердің рөлі зор. Мейіргердің жоғары кәсіби деңгейдегі жұмысы пациенттің сауығуына деген сенімін арттырып, тиімді емделуге ықпал ететіні белгілі. Мейіргер науқастың емдеу процесіне белсенді қатысады, жұмысына ұқыпты қарайды. Мейіргер науқастармен үнемі байланыста болады, сондықтан оның науқаспен қарым-қатынас орнату қабілеті өте маңызды, бұл оны аурудың оң нәтижесіне бағыттайды.
Инсульт бұл науқастың ғана емес, оның туыстарының да өмір сүру сапасын күрт өзгертетін оқиға.
Инсульттен кейінгі науқастарды оңалту мейіргерлердің рөлін кеңейте отырып, науқастың денсаулығына байланысты өмір сүру сапасын жақсартуға көмектесетін қызметтің негізгі бағыттарын анықтайды. Оңалту шаралары неғұрлым ерте басталса, соғұрлым тиімдірек болады. Оңалтудың негізгі мақсаты тұрақты патологиялық жүйелердің (контрактуралар, ойылу және т.б) алдын алу болып табылады. Ерте оңалту әлеуметтік және психикалық бейімделудің, депрессиялық және невротикалық жағдайлардың дамуына жол бермейді.
1.1 Инсульт туралы жалпы түсінік.
Жедел цереброваскулярлық апат (CVA) немесе инсульт-бұл мидың қан айналымының бұзылысы салдарынан пайда болатын ауру. Яғни, ми қан тамырларының үзілуі, түйілуі немесе тығындалуы салдарынан пайда болады. Инсульт термині (латын тілінен Insultus - ұстама) неврологиялық белгілердің кенеттен дамитынын көрсетеді. Оттегі ағыны тоқтаған кезде жүйке жасушалары бес минут ішінде өледі.
Соңғы уақытта инсульт проблемасы медициналық және әлеуметтік маңыздылыққа ие болды.
Инсульттің ауырлығы қан айналымының бұзылуынан туындаған зақымданудың мөлшеріне байланысты.
Инсульттің екі негізгі түрі бар. Олар:
а) Ишемиялық инсульт- мидың қан тамырларының бітелуінен туындайды.
б) Геморрагиялық инсульт- мидың қан тамырларының жарылуы нәтижесінде пайда болады.
Инсульттің екі түріде мидың бір бөлігін қан мен оттегіден айырады, бұл ми жасушаларының өлуіне әкеледі.
Ишемиялық инсульт.
Ишемиялық инсульт - мидың бір аймағына қанмен қамтамасыз етудің тоқтауынан немесе айтарлықтай төмендеуінен туындаған ми қан айналымының жедел бұзылуы. Бұрын айтылғандай, бұл көбінесе мидың үлкен және кіші тамырларындағы атеросклеротикалық өзгерістердің дамуымен байланысты, соның салдарынан мидың аймақтарын қанмен қамтамасыз ету азаяды. Тамыр қабырғаларының біркелкі емес беті және оның тарылуы қан ұйығыштарының пайда болуына ықпал етеді. Мұндай тамырдағы қан ағымының толық тоқтауы мидың жеткізілген бөлігінің өліміне әкеледі, өйткені жүйке жасушалары гипоксияға өте сезімтал. Көбінесе мидың ишемиялық инсультінің себебі жүрек патологиясы бар науқастарда жүрек қуысында пайда болған қан ұйығы болуы мүмкін. Шамамен 28-30% жағдайда инсульттің себебі біріншілік артериялық гипертензия болып табылады. Әдетте, ишемиялық түрдегі инсульт 50-69 жаста дамиды, әйелдерге қарағанда жиі ерлерде көп кездеседі. Оның тән ерекшелігі - жалпы церебральды қарағанда ошақты белгілердің басым болуы: бет және гипоглоссальды нервтердің орталық парезімен үйлесетін қарама-қарсы аяқ-қолдардың парезі және салдануы, сезімталдық пен көру өрісінің ақаулары (гемианопсия), афазия және дисфагия.
Зақымдану аймағына, клиникалық және патогенетикалық аспектілеріне, науқастың жағдайының ауырлығына, неврологиялық симптомдардың пайда болу уақытына және ұзақтығына байланысты ишемиялық инсульттің әртүрлі жіктелуі бар. Олардың ішінен біреуін қарастырайық.
Прогрессивті ишемиялық инсульт, жалпы церебральды және ошақты симптомдар бірнеше сағат немесе күн ішінде біртіндеп дамиды, содан кейін функциялардың толық қалпына келмеуі, минималды неврологиялық симптомдар сақталады. Аяқталған (жалпы) ишемиялық инсульт тапшылығы тұрақты болып қалады немесе толық емес дәрежеде регрессияланады.
Симптомдары:
Көбіне түнгі уақытта және таңертен ұйқыдан кейін бірден дамиды.
Ауру бірте-бірте дамиды, сана сезімі сақталады.
Бас ауруы, бас айналуы, жалпы әлсіздік, терінің бозаруы байқалады.
Қолдың немесе аяқтың уақытша ұюы.
Көру және жұтынудың бұзылуы.
Мазасыздық бірнеше минут, бірнеше сағат, кейде бірнеше күнге созылады.
Қол мен аяқта үнемі күшейіп келе жатқан ауырлық сезіледі, ол кейіннен күрт әлсіреп, қозғалысын толығымен тоқтатады.
Ишемиялық процесс түнде дамитын болса, онда таңертең науқас тұра алмай, қолы мен аяғының қозғалмайтынын сезеді.
Егер науқаста оң аяқ-қолдарда бұзылулар дамитын болса, онда науқастың сөйлеуі бұзылады.
Қауіп факторларына мыналар жатады:
1.Артериялық қан қысымының артуы (50%);
2.Қант диабеті (8%);
3.Жүрек кеселдері (33%);
4.Темекі тарту (15%) ;
5.Алкогольді шектен тыс тұтыну(30%);
6.Гипокинезия (36%);
7.Семіздік (23%):
8.Психоэмоционалдық зорығу (76%);
Геморрагиялық инсульт.
Геморрагиялық инсульт -қан тамырларының қабырғаларының жарылуы нәтижесінде және жиі қан қысымының жоғарылауы салдарынан пайда болады. Құйылған қан ми тіндерін қысып, әртүрлі ошақты белгілердің дамуына әкеледі. Инсульттің дамуы эмоцинальды күйзеліспен немесе физикалық стресспен бірге жүруі мүмкін.
Геморрагиялық инсульт жоғары артериалдық қысымның, аневризманың, артериялық-веналық мальформациялардың (АВМ) салдарынан пайда болуы мүмкін.
Геморрагиялық инсульт барлық жедел цереброваскулярлық бұзылулардың шамамен 15-20% құрайды. Мұндай инсульт мидың тініне немесе ми қарыншаларына және хореоидқа қан кетумен сипатталады. Көбінесе қанның тұтқырлығының жоғарылауынан немесе жүрек қызметінің бұзылуынан туындайды, жүйелі қан айналымының бұзылуына әкеледі (пароксизмальды аритмиялар, коллапс және т.б.). Жарқын мысал - бастапқы артериялық гипертензия кезінде ми затына қан құйылу. Бұл негізінен церебральды қан тамырларының жеткіліксіздігі (аневризмасы) немесе артериялық гипертензиямен ауыратын адамдарға әсер етеді. Көбінесе геморрагиялық инсульт 50-69 жаста, сирек 39-49 жаста байқалады. 60 жасқа дейінгі ерлер мен әйелдердің жиілігі бірдей, бірақ 60 жастан кейін геморрагиялық инсульт әйелдерде жиі дамиды.
Геморрагиялық инсульт, әдетте, күшті эмоционалды немесе физикалық стресспен, алкогольдік интоксикациямен, жоғары температурамен, жөтелмен, түшкірумен, кернеумен немесе қызып кетумен бірге жүретін инфекцияның болуымен кенеттен пайда болады. Клиникалық көрініс өте әртүрлі және қан кетудің сипатына, орналасуына және дәрежесіне байланысты. Ишемиялық инсульттан айырмашылығы, геморрагиялық инсульт жалпы церебральды симптомдармен көбірек сипатталады: қатты бас ауруы, бет терісінің және шырышты қабатының қызаруы, құсу, қан қысымының жоғарылауы, безгегі, ессіздік пен кома, психомоторлы қозу, тахикардия немесе брадикардия, ауыр менингеальды симптомдар. және ошақты ми зақымдану белгілері, көбінесе гемипарез немесе гемиплегия және моторлы афазия. Жедел геморрагиялық инсульт кезінде ең қауіпті кезең - бұл церебральды ісіну құбылыстары мен артериялардың спазмы күшейетін бірінші аптасы.
Клиникалық белгілері:
Кенеттен естің толық жоғалуы;
Беттің гиперемиясы (қызаруы);
Маңдайдағы тердің пайда болуы;
Мойындағы қан тамырларының пульсациясы күшейеді;
Қатты бас ауруы;
Жоғары артериялық қан қысымы;
Тахикардия (жүректің тез соғуы);
Дене температурасының 37-39*С дейін көтерілуі.
Тыныс алу бұзылысы;
Бір жақты аяқ-қолдарының салдануы;
Сөйлеудің бұзылуы;
Зәр шығару бұзылысы;
Құрысулар болуы мүмкін (зақымдалған қолдың немесе аяқтың еріксіз қозғалысы).
Инсульттің алғашқы белгілері: Инсультті анықтау үшін FAST тестті (Face Arm Speech Test, аудармасы Бет-қол-сөз-тест) қолдануға да болады.
Инсультпен ауырып тұрған адамның күйін мынадай 4 қарапайым белгісі арқылы анықтауға болады.
Науқасқа күлуін өтініңіз (ол талпынуы мүмкін, бірақ күле алмайды)
Әңгімеге тартыңыз (мысалы ауа райы керемет, солай ма?десеңіз, сөйлеуге қиналады немесе сөйлей алмайды)
Екі қолын қатар көтеруін өтініңіз (ол бұны істей алмайды)
Тілін шығаруын өтініңіз (тілі жыбырлап не қайырылып тұрады)
1.2 Аурудың пайда болу себептері.
Жасы.
Ишемиялық және геморрагиялық инсульттің жиілігі жас ұлғайған сайын артады. Инсульт жаңа туған нәрестелерде де, жастарда да кездесетініне қарамастан, науқастардың көпшілігі егде жастағы топқа жатады. 55 жастан кейінгі әрбір келесі онжылдықта инсульттің жиілігі екі есе артады. 60 жастан асқан адамдарда инсульт жастарға қарағанда 17 есе жиі кездеседі.
Жынысы.
Жалпыланған мәліметтерге сәйкес, ер адамдарда инсульттің жиілігі әйелдердегі инсультпен жиірек кездеседі.
Науқастың отбасылық тарихы.
Бірқатар зерттеушілердің пікірінше, жақын туыстардағы цереброваскулярлық бұзылулардың отбасылық тарихы инсульт қаупін арттырады. Кейбір деректерге қарағанда, инсультке тұқым қуалайтын бейімділік аналық жолмен жиі беріледі.
Туа біткен ақаулардың немесе қан тамырларының ауытқуларының болуы.
Артериялық аневризмалардың, артериовенозды ақаулардың, кавернозды ангиомалардың болуы геморрагиялық инсульттің ауыр қауіп факторы болып табылады.
Анамнезінде инсульт немесе өтпелі ишемиялық ұстама.
Инсульт тарихы бар адамдарда қайталанатын жедел цереброваскулярлық апаттың ықтималдығы өте жоғары.
Жыл мезгілі және климат.
Жалпы, цереброваскулярлық апаттар температураның кенеттен өзгеруі кезеңдерінде жиі кездеседі. Барлық түрдегі инсульттің жиілігі көктем мен күзде шыңына жетеді: қазан - қараша және ақпан - наурыз айларында. Субарахноидальды қан кетулер көбінесе ерлерде күздің соңында, ал әйелдерде ерте көктемде болады. Суық жүйке жүйесінің айтарлықтай тітіркендіргіші болып табылады, ол қан қысымын жоғарылатуы мүмкін. Сонымен қатар, гипотермия қан ағынын бәсеңдетеді, тамыр ауруларымен өзгертілген қабырғалардың жарылуын тудыруы мүмкін. Жазда ыстық ауа-райы да инсультті тудыруы мүмкін.
Модификацияланатын қауіп факторлары.
Модификацияланатын қауіп факторлары өмір салтын өзгерту немесе дәрілік және кейде хирургиялық емдеу әдістерін қолдану арқылы оларды жоюға немесе олардың патогенетикалық әсерін төмендетуге болатындығымен анықталады, олар төменде талқыланады. Мұнда жоғары дәлелдемелік базасы бар барлық өзгертілетін тәуекел факторларын тізімдеймін:
Артериялық гипертензия.
Жоғары артериалдық қысым. Жоғары артериалдық қысым - инсульттің дамуының негізгі қауіп факторы. Артериалдық қысым жоғары саналады, егер ұзақ уақыт бойы 14090 мм.сын.бағ. деңгейінде немесе одан асатын болса.
2. Қант диабеті.
Қант диабеті инсульт қаупін 3 есе арттырады (кейбір деректер бойынша 6 есе). Инсульттің даму механизмі микро және макроангиопатиялармен байланысты, олар қатар жүретін артериялық гипертензиямен одан да тез дамиды .
3. Кардиогенді эмболияның қауіп факторлары.
Жүрекшелердің фибрилляциясы инсульт қаупін 3,6 есе арттырады (кейбір деректер бойынша 5 есе). Жүрекшелердің фибрилляциясымен байланысты инсульт әдетте үлкен ишемиялық ошақпен және жоғары өліммен сипатталады.
Жасанды жүрек қақпағы;
Ревматикалық жүрек қақпағының зақымдануы;
Миокард инфарктісінің 1-ші айында;
Жүрек ішілік тромб;
Жүрек ішілік массаның түзілуі (миксома).
6. Артық дене салмағы.
Кейбір мәліметтер бойынша семіздік инсульт қаупін 1,5-2 есе арттырады. Дене салмағының артық болуы артериялық гипертензия, қант диабеті, дислипидемия дамуы арқылы инсульттің дамуына ықпал етеді.
7. Төмен физикалық белсенділік.
Төмен физикалық белсенділік артериялық гипертензияның дамуымен және одан да ауыр ағымымен байланысты, бұл оның инсульт дамуындағы жағымсыз рөлін анықтайды.Тәулігіне кем дегенде 30 минут орташа қарқынды күнделікті жаттығулар (жаяу, велосипед немесе басқа аэробты жаттығулар) ұсынылады. Бұл инсульт қаупін азайтады.
8. Темекі шегу.
Темекі шегу инсульт қаупін 1,5-2 есе арттырады. Темекі шегу брахицефальды артериялардың атеросклерозының үдеуін тездетеді, қанның тұтқырлығын және фибриноген деңгейін жоғарылатады, тромбоциттер агрегациясын арттырады, эндотелий дисфункциясы мен қан тамырларының тарылуын тудырады. Мұның бәрі цереброваскулярлық бұзылулардың дамуындағы темекі шегудің үлкен теріс рөлін анықтайды. Бірқатар авторлар инсульт қаупі ерлерге қарағанда темекі шегетін әйелдерде жоғарылайтынын атап өтті.
9. Ауыр алкогольді сусындарды шамадан тыс тұтыну.
Алкогольді теріс пайдалану инсульт қаупін 1,7 есе арттырады. Алкогольдің теріс әсері артериялық гипертензияның күшеюімен байланысты. Дегенмен, орташа мөлшерде алкоголь, кейбір авторлардың пікірінше, зиян келтірмейді, тіпті жүрек-тамыр ауруларының даму қаупін азайтады. Мұндай жағдайларда олар физиологиялық доза туралы айтады - күніне 30 граммнан аспайтын таза алкоголь. Кейбір деректерге сәйкес, алкогольдің шағын дозаларының қорғаныс әсері тек қызыл шарапқа тән, бірақ сыра мен спирттік ішімдіктер үшін емес.
10. Психоэмоционалды күйзеліс.
Айта кету керек, барлық зерттеушілер инсульттің осы қауіп факторын анықтай бермейді, дегенмен психоэмоционалдық стресстің, алаңдаушылық пен депрессияның жүрек-қан тамырлары ауруларының дамуына жалпы теріс әсері туралы көптеген жарияланымдар бар. Осылайша, 6553 жапон тұрғындарын зерттеген Цуцуми А. және т.б. деректері бойынша психоэмоционалды шаршауды және созылмалы кәсіптік стрессті бастан өткерген ерлерде (65 жасқа дейін) инсульт қаупі 2 есеге артқаны анықталды.
Ишемиялық инсульт үшін:
1. Жасы (80 жас және одан да көп);
2. Ер жынысы;
3. Артериялық гипертензия;
4. Ас тұзын көп тұтыну;
5. Жиі гипотермия;
6. Семіздік, нашар физикалық белсенділік;
7. ЖИА (жүректің ишемиялық ауруы);
8. Гиперхолестеринемия;
9. Жүрек ырғағының бұзылуы;
10. Жүрек жеткіліксіздігі;
11. Миды қанмен қамтамасыз ететін тамырлардың атеросклерозы;
12. Темекі шегу;
13. Алкогольді тұтыну;
14. Отбасылық бейімділік (туыстарындағы инсульт);
Геморрагиялық инсульт үшін:
1. Миды қанмен қамтамасыз ететін тамырлы құрылымдар өзгеруі;
2. Артериялық гипертензия;
3. Антиагреганттарды, тромболитиктерді, антикоагулянттарды ұзақ уақыт қолдану, өйткені олар жүйедегі коагуляциялық өзгерістерге ықпал етеді;
4. Алкогольді асыра пайдалану;
5. Есірткі қабылдау;
6. Ми ісіктері;
7. Ми тамырларының қабыну аутоиммунды аурулары.
1.3 Инсультті алдын алудың негізгі бағыттары.
Жедел цереброваскулярлық бұзылулардың дамуының негізгі этиологиялық себептері ми тамырларының атеросклерозы және ишемиялық инсульт кезіндегі гипертензия және церебральды қан тамырлары патологиясы фонындағы қатерлі гипертензия (аневризмалар, артериовенозды ақаулар, диабеттік ангиопатиялар және басқа да вазопатиялар) болып табылады.
Осыған байланысты инсульттің бастапқы және қайталама профилактикасының негізгі бағыттары:
:: біріншілік артериялық гипертензиясы немесе эссенциалды гипертензиясы бар науқастарды белсенді анықтау және адекватты емдеу;
:: жүрек және қан тамырлары патологиясы (ритмнің бұзылуы, жүрек ақаулары, миокард инфарктісі және эндокардит) бар науқастарда ишемиялық инсульттің (церебральды инфаркт) алдын алу және осы ауруларды уақытылы емдеу;
:: өтпелі ишемиялық ұстамалары немесе кішігірім инсульттары бар науқастарда, хирургиялық емдеу әдістерін қоса алғанда, ми қан айналымының қайталанатын жедел бұзылыстарының алдын алу;
:: ми тамырларының, ұйқы артерияларының атеросклеротикалық зақымдалуы бар адамдарда және коронарлық артерия ауруы бар науқастарда липидтер алмасуының бұзылыстарына арналған дәрілік терапия.
Инсульттің алдын алу шаралары:
Артериялық қан қысымыңызды бақылауда ұстау;
Дене салмағыңызды бақылау;
Қан құрамындағы қант мөлшерін бақылап тұру;
Қан құрамындағы холестерин деңгейін бақылау;
Өмір салтын өзгертіп, темекіден бас тарту;
Күніне кем дегенде 30 минут дене жаттығуларымен айналысу;
Күнделікті жеміс пен көкөністі тұтыну, ас үлесінде тұз, май мен қанттың болуын шектеу.
Ишемиялық инсульттің алдын алу үшін дәрілік ем.
Инсульттің алдын алу дәрі-дәрмектермен уақтылы емдеуді қамтиды:
:: липидтерді төмендететін терапия (статиндерді қолдану);
:: гипертензияға қарсы терапия;
:: соматикалық ауруларды және инсульттің дамуына ықпал ететін инфекциялық-қабыну процестерін тиімді емдеу (коллагеноз, хламидиоз, АҚТҚ коагулопатиялары, қант диабеті);
:: липидтер алмасуын қалыпқа келтіру және қан қысымын төмендету (дәрілік терапиямен бірге) үшін шөптік препараттар мен халықтық емдеу әдістерін қолдану.
Липидтерді төмендететін препараттарды қолдану.
Атеросклероз липидтер алмасуының бұзылуы және гиперхолестеринемияның дамуы нәтижесінде пайда болады. Холестерин қан тамырларының ішкі қабығына жиналып, тамырлар арқылы қанның ағуына кедергі келтіретін атеросклеротикалық бляшкаларды құрайды - жүрек, ми және басқа органдар. Олардың бляшкалардың бір бөлігінің бөлінуімен жаралануы церебральды артерияның облитерациясына әкеледі - жүйке жасушаларының тамақтануы мен тыныс алуының бұзылуы, церебральды инфаркттың пайда болуымен нейрондардың некрозына әкеледі.
Қандағы холестерин деңгейінің ұзақ уақыт бойы 10% -ға артуы церебральды инфаркт қаупінің 25-30% -ға дейін артуына әкеледі.
Статиндер - бұл плазмадағы липидтердің деңгейін төмендететін және холестеринді бляшкалар түріндегі холестериннің жоғарылауы мен тұндырылуын төмендететін және ишемиялық инсульт пен миокард инфарктісінің қаупін төмендететін дәрілер.
Ишемиялық және геморрагиялық инсульттардың қайталама профилактикасы.
Қайталама инсульттің алдын алу - дәрілік емес және дәрілік әдістерді қамтитын қайталанатын инсульттің дамуын болдырмаудың кешенді бағдарламасы.
Дәрілік емес әдістерге мыналар жатады:
темекі шегуден және басқа да жаман әдеттерден (алкоголь, нашақорлық) бас тарту;
гипохолестеринді диета;
дене белсенділігін біртіндеп арттыру (физикалық терапия, массаж, серуендеу);
артық салмақты азайту.
Қайталанатын инсульттің алдын алу үшін емдік шаралар:
:: антитромботикалық препараттар (антиагреганттар және жанама антикоагулянттар);
:: гипертензияға қарсы препараттармен емдеу;
:: халықтық емдеу әдістерімен инсульттің алдын алу;
:: хирургиялық емдеу (каротид эндатеректомиясы).
Заманауи антитромботикалық терапия.
Бүгінгі күні антитромботикалық препараттарды қолдану қайталанатын инсульттің алдын алудың маңызды элементі болып табылады. Осы мақсатта негізінен ацетилсалицил қышқылы (аспирин), тиклопидин, клопидогрел және дипиридамол қолданылады.
Профилактикалық антитромботикалық терапия ұзақ мерзімді және үздіксіз (бірнеше жыл бойы) тромбоциттер агрегациясын тексерудің бақылауымен рецептке дейін және антиагреганттық терапия басталғаннан кейін бірнеше күннен кейін жүргізіледі. Ишемиялық инсульттің даму қаупі бар емделушілерде тромбоциттер агрегациясының белсенділігінің жоғарылауы және осы патологияны тиімді дәрілік түзету антиагреганттарды тағайындау қажеттілігінің критерийлерінің бірі болып табылады.
Диагностикалық тексерулер кешені.
Аспаптық диагностикалық әдістердің арқасында дұрыс диагноз қоюға және науқастың жағдайы туралы максималды ақпаратты алуға болады. Ең жақсы нұсқа - мидың компьютерлік томографиясы.
Мидың компьютерлік томографиясы (КТ).
Мидың компьютерлік томографиясы (КТ) - рентген сәулелерінің көмегімен мидың айқын, толық суретін алуға мүмкіндік беретін, ауырсынусыз тексеріс. Тексерудің бұл түрі, көбінесе, инсульт болғаннан кейін бірден өткізіледі.
КТ инсульт кезіндегі қан кетуін немесе ми жасушаларының зақымдануын көрсетеді. Сондай-ақ, тексеру симптомдардың себебін құрайтын басқа да мидың ауруларын анықтауға мүмкіндік береді.
Мидың магниттік-резонанстық томографиясы (МРТ).
Ағзалар мен дененің құрылымының айқын суретін алу үшін МРТ кезінде радиотолқындар және магниттер қолданылады. Бұл тексеріс кезінде ми тінінің өзгерістері және ми жасушаларының зақымдануы анықталуы мүмкін.
Компьютерлік томографиялық ангиография және магниттік-резонанстық ангиография.
КТ-ангиографияда (КТА) және магниттік-резонанстық ангиографияда (МРА) мидағы ірі қан тамырларын көруге болады. Бұл тексерулер дәрігерге тромбының орналасуы және мидағы қан ағымы туралы ақпарат береді.
Каротидтік ангиография.
Каротидтік ангиография - бұл ұйқы артериясын көрнекі ету үшін бояғыш және арнайы рентген сәулелері қолданылатын әдіс. Бұл тексерудің барысында катетер аталатын түтік шаптың аумағында (жамбастың жоғары тұсында) орналасқан артерияға орнатылады. Осыдан кейін түтік жоғары қарай ұйқы артериясының біреуіне жылжиды. Дәрігер контрастылық заттекті осы арқылы ұйқы артериясына енгізеді. Бояғыш артерияларды рентген суреттерінде көрінетіндей етуге көмектеседі.
Қан талдауы.
Дәрігер қан талдауын инсультті анықтау үшін қолданады. Қандағы қант деңгейін анықтау (глюкоза). Қандағы глюкозаның төмен деңгейінде инсультке ұқсайтын симптомдар болуы мүмкін.
Қандағы тромбоциттер мөлшерін анықтау. Тромбоциттер - қанның ұюына көмектесетін қан жасушалары. Тромбоциттердің ауытқылы деңгейі - қан ұюының бұзылысының немесе тромбоздық бұзылыстардың (ұюдың жеткіліксіздігі) белгісі болуы мүмкін. Сондай-ақ, дәрігер қан талдауын қанның ұюының уақытын өлшеу үшін қолданады. Екі тексеру - протромбинге (ПТ) және протромбиндік уақытқа (ПТУ) - қанның қалыпты ұюының жағдайын көрсетеді.
Алғашқы 6-8 сағатта лейкоцитоз, қан формуласының солға қарай таяқша-ядролы ауытқуы, ЭТЖ үдеуі байқалады. Ауру басталған алғашқы сағаттарды Протромбиндік индекс 40%-ға дейін төмендейді, ал кейде плазманың гепаринге толеранттылығының ұзақтығы 6-10 мин дейін созылады және фибриноген 200мг %-ға дейін жетеді. 2-3 тәулікте қанның коагуляцияландыру қасиеті жоғарылай бастайды. Протромбиндік индекс 110-115%-ға ,фибриноген 400-500мг% артады. Плазманың гепаринге толеранттылығы 3-4 мин дейін қысқарады.
Қан ұю жүйесі белсенділігінің артуы тор қабық асты кеңістігі - паренхиматоздық қан құйылу кезінде айқынырақ білінеді.
1.5 Инсульттан кейінгі науқастардың тамақтану ерекшелігі.
Инсульттан кейін адамның салауатты өмір салтын ұстануы және дұрыс тамақтануы өте маңызды. Диетаның келесі мақсаттары бар: инсульттан кейін денені қалпына келтіруге көмектесу, сондай-ақ қайталанатын инсульттің алдын алу үшін бар ауруларға (атеросклероз, гипертония) әсер ету.
Дәрігерлер инсульттан зардап шеккен адамдарға No10 емдік диетаны ұсынады. Бұл диета әртүрлі жүрек-қан тамырлары ауруларына кеңінен қолданылады.
Диетаның негізгі принциптері:
Азық-түліктегі жануар майының мөлшерін азайтыңыз;
Өсімдік майының мөлшерін арттыру;
Жеңіл сіңімді көмірсулардың (ақ ұн өнімдері, кондитерлік өнімдер, картоп және т.б.) тұтынуын азайту және күрделі көмірсуларға (жарма, жарма, көкөністер) артықшылық беру;
Белоктарды жеткілікті мөлшерде жеу керек;
Тұзды тұтынуды шектеңіз;
Ағзаға холестеринді қабылдауды шектеңіз;
Күніне ішетін сұйықтық мөлшерін 1,5 литрге дейін шектеңіз;
Диетада В, С, Е дәрумендерінің, калийдің, магнийдің мазмұнын арттыру;
Тамақты қайнату, бумен пісіру арқылы дайындаңыз, қуырудан аулақ болыңыз.
Инсульттан кейінгі тамақтану калорияда жеткілікті төмен болуы керек және ақуыздардың, майлардың және көмірсулардың қажетті мөлшерін қамтуы керек. Жоғарыда айтылғандай, күрделі көмірсулар арқылы ағзаны көмірсулармен қамтамасыз ету қажет. Күрделі көмірсуларға бай тағамдардың калориясы төмен және құрамында диеталық талшықтар, витаминдер мен минералдар бар. Өз кезегінде, тағамдық талшықтар (талшық, пектин) аз болса да, гиполипидемиялық әсерге ие, осылайша қандағы зиянды липидтердің деңгейін төмендетеді. Маңызды күрделі көмірсулар келесі тағамдарды қамтиды:
Көкөністер (сәбіз, қырыққабат, қызанақ, цуккини);
Дәнді дақылдар (сұлы, қарақұмық, қоңыр күріш, бидай);
Тұтас ұннан жасалған өнімдер (нан, мюсли, макарон).
Майларды кез келген жағдайда аулақ болу керек абсолютті зұлымдық деп ойлау қате болар еді. Шын мәнінде, майлардың құрамында денеге әртүрлі әсер ететін май қышқылдары бар. Осылайша, негізінен жануарлардың майларында болатын қаныққан май қышқылдары қандағы липидтердің деңгейін арттыруға көмектеседі. Өсімдік майлары мен балық майының құрамындағы қанықпаған май қышқылдары, керісінше, қандағы липидтердің деңгейін төмендетеді. Сондықтан инсульттан кейінгі адамның диетасы көп мөлшерде қанықпаған май қышқылдары бар тағамдарға бай болуы керек. Дәрігерлер күніне отыз грамға дейін өсімдік майын тұтынуды ұсынады. Бұл зығыр, зәйтүн немесе тіпті қарапайым күнбағыс майы болуы мүмкін.
Инсульттан кейінгі кезеңде диета маңызды минералдар мен витаминдерге бай болуы өте маңызды. Ғылыми зерттеулерге сәйкес, калийге бай диетаны тұтынатын гипертониямен ауыратын адамдарда инсульт қаупі аз болады.
Калийге бай тағамдарға мыналар жатады:
Жемістер (өрік, банан, алма, қара өрік, кептірілген өрік және мейіз);
Көкөністер (қызанақ, ақжелкен, асқабақ);
Теңіз балдыры;
Жаңғақтар;
Балық және теңіз өнімдері.
Дәрігерлер диетаны инсульттан кейін жүйке тінін қалпына келтіру үшін қажет В дәрумендерімен байытуды ұсынады. Бұл топтың витаминдерін жарма мен кебектен, жаңғақтардан, жасыл көкөністерден және етте іздеу керек.
Сондай-ақ антиоксидант болып табылатын Е дәруменіне де назар аудару керек. Ғалымдар Е дәрумені инсульттан кейінгі ауыр зардаптарды азайтатынын айтады. Бұл витамин өсімдік майларында, теңіз балықтарында және теңіз өнімдерінде, жаңғақтар мен дәнді дақылдарда көп мөлшерде кездеседі.
Күнге арналған үлгі мәзірі келесідей:
8.00 - кептірілген жемістермен сұлы жармасы, жасыл шай;
11.00 - бес пайыздық сүзбе, жидек компоты;
14.00 - майсыз тауық сорпасы, жаңа піскен көкөністердің бір бөлігі, шай;
17.00 - омлет, жаңа піскен қызанақтардың бір бөлігі;
20.00 - бұқтырылған майсыз балық, қарақұмық ботқасы.
Түнде майсыз айран немесе ашытылған пісірілген сүтті ішуге болады. Күні бойы 1,5 литрге дейін сұйықтық ішіңіз (сорпа, компот, шай).
Нашар тамақтану инсультпен ауыратын науқастарда қолайсыз нәтиже қаупін арттырады. Жұтылу бұзылыстары (дисфагия) науқастардың 50% -ында анықталады. Пациенттердің 13% тамақ ішуге отыра алмайды немесе сананың қандай да бір түрі бұзылған. Сондықтан дұрыс тамақтанбау және сұйықтықты қабылдау мұндай науқастарды емдеуде маңызды мәселе болып табылады. Адекватты энтеральды тамақтануды қамтамасыз ету мүмкін болмаса, пациент міндетті түрде электролит ерітінділерін көктамырішілік инфузиямен парентеральді тамақтануға ауыстырылады. Мұндай инфузиялар тек үлкен тамырларға жасалады (флебиттің алдын алу). Жұқтыру қаупі жоғары болғандықтан, парентеральді қоректену жүргізілетін орталық веноздық катетер басқа ерітінділерді енгізу немесе қан алу үшін пайдаланылмайды.
Дегенмен, мүмкіндігінше, қауіпсіз, үнемді, толық және ішектің функционалдық тұтастығын бұзбайтын энтеральды түтікпен қоректендіруге көшу қажет. Назогастральды түтік көбінесе энтеральды тамақтану үшін қолданылады. Ұзақ уақыт пайдаланған жағдайда зонд ауыз және мұрын қуысына жүйелі күтіммен әр 4 апта сайын ауыстырылады.
Дисфагияға байланысты нашар болжамы бар науқастарда гастростомиялық түтік орнатылады. Түтік арқылы тамақтандыру науқастың басы мен иығын жоғары көтеріп, қарсы көрсетілімдер болмаған жағдайда - аяқтарын салбыратып отыру жағдайында жүзеге асырады. Энергияға қажеттілік жеке есептеледі (орта есеппен қалыпты дене салмағы үшін - 30-35 ккалкг, дене салмағын қалпына келтіру үшін - 35-40 ккалкг). Сұйықтықтың қажеттілігі 30 млкг + 10% дене температурасының 37°С-тан жоғары немесе ыстық ауа райында әрбір градусқа көтерілуі үшін анықталады. Қоректік қоспалар (Берламин, Нутринор, Нутрен, Нутризон) шприцпен немесе күніне 3-5 рет тамшылатып, 50 мл-ден бастап, максималды 250 мл-ге дейін енгізіледі. Дәрілік заттардың ұсақталған таблетка формаларын түтік арқылы енгізуге болады.
Медбике инсультпен ауыратын науқастардың тамақтануы мен ылғалдануын бағалауда маңызды рөл атқарады. Қабылданған барлық науқастар жұтылу функциясына скринингтік тестілеуден өтеді. Алынған нәтижелерге байланысты пациентті одан әрі басқару тактикасы анықталады.
Медбике емделушінің жағдайына қарай емдеуші дәрігер белгілеген тәртіппен тамақтандыруды қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, әрбір науқасқа ол ұстануға тиіс диета тағайындалады. Рұқсат етілген азық-түлік өнімдерінің тізімі туралы туыстарына ескерту, науқастың бұл тізімге кірмейтін тағамдарды қабылдауына жол бермеу медбикенің міндеті болып табылады
1.6 Инсульттан кейінгі науқастарды оңалту әдістері.
Бұл тарауда оңалту әдісі, ағзаны қалпына келтірудің негізгі принциптері, инсульттан кейінгі науқастарды оңалту әдісінің дәрілік және дәрілік емес әдістері туралы айтылады.
Инсульттан кейінгі алғашқы үш ай қалпына келтірудің шыңы болып саналады. Дәл осы кезеңде жоғалған функциялардың 50% -дан астамын қайтаруға болады. Ал келесі 3 айда - 30% аспайды, ал келесі алты айда тек 20%.
Уақыт қалпына келтіру процесінде маңызды рөл атқарады. Оңалту неғұрлым ерте басталса, оның тиімділігі соғұрлым жоғары болады.
Қалпына келтіру кезеңдері:
Оңалтудың жедел кезеңі жедел жәрдем ауруханасында инсульттан кейін 24-48 сағат ішінде басталады. Бұл кезеңнің ұзақтығы шамамен 3-4 апта;
Ерте қалпына келтіру кезеңі - инсульттан кейінгі алғашқы 6 ай. Бірақ мотор функцияларын қалпына келтіру үшін алғашқы 3 айда емдеуді бастау өте маңызды. Дәл осы кезеңде қалпына келтіруге кешенді көзқарасты қабылдау үшін оңалту орталығына хабарласу маңызды;
Кеш кезең - инсульттан кейінгі алты айдан 1 жылға дейінгі кезең. Оңалту амбулаториялық негізде де, үйде де жүргізілуі мүмкін;
1 жылдан кейінгі (ұзақ мерзімді) кезең үйде де, медициналық мекемеде де жүргізіледі.
Оңалту түрлері :
1.Медициналық оңалту:
Физиотерапиялық жаттығулар;
Психотерапия;
Логопотерапия;
Оңалтудың физикалық әдістері (электротерапия, лазерлік терапия,электрлік ынталандыру)
Курорттық емдеу;
Массаж;
Оңалтудың механикалық әдістері (механотерапия, кинезиотерапия)
Қалпына келтіру хирургиясы.
2. Әлеуметтік оңалту:
Пациенттерді өз өзін күтуді үйрету;
Науқастың жанұясын оқыту;
Әлеуметтік тұрмыстық оңалту мәселелері бойынша науқасты және туыстарына, отбасы мүшелерін ақпараттандыру және кеңес беру;
Оңалтудың техникалық құралдарымен қамтамасыз ету;
Күнделікті өмірде пациенттің өмірін ұйымдастыру.
3. Әлеуметтік экологиялық оңалту:
Отбасына психологиялық көмек көрсетуді жүзеге асыру;
Жеке мәселелерін шешуге көмектесу;
Заңгерлік кеңес беру;
Бос уақытты және демалысты ұйымдастыру дағдыларына үйрету.
Оңалту мамандары:
Дәрігер мамандары (неврапотологтар, ортопедтер, терапевтер және т.б.). Олар медициналық оңалту мәселелерін шешеді, науқастардың өмірін шектейтін ауруларды диагностикалауға және емдеуге көмектеседі.
Реабилитолог.
Реабилитациялық медбике. Науқасқа көмек көрсетеді, оны және отбасы мүшелерін оқытады.
Физиотерапия маманы.
Көру, сөйлеу, есту қабілетінің бұзылуын емдеуші мамандар.
Психолог.
Психотерапевт.
Әлеуметтік қызметкер және басқа мамандар.
Оңалту әдісі немесе қалпына келтіру әдісі - ағза функцияларының тұрақты бұзылуымен денсаулық проблемаларынан туындаған өмірлік шектеулерді жоюға немесе мүмкіндігінше толық өтеуге бағытталған медициналық, психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік-экономикалық шаралардың процесі мен жүйесінен тұрады. Оңалту емі науқастың функционалдық қабілеттері, оқу қабілеттері айтарлықтай төмендеген, еңбек белсенділігі, әлеуметтік қарым-қатынастары және т.б. бұзылған кезде қажет. Басқаларға қарағанда оңалту процесі ерекше орын алады, өйткені ол тек ағза мүшелері мен жүйелерінің күйін ғана емес, сонымен қатар адамның медициналық мекемеден шыққаннан кейінгі күнделікті өміріндегі функционалдық мүмкіндіктерін де қарастырады.
Науқасты инсульттан кейін оңалту - бұл өте ұзақ процесс, оның ішінде жеке гигиенаны сақтауға, қозғалыс, сөйлеу, әлеуметтік және психологиялық реабилитация.
Ең алдымен, инсульттан кейінгі науқастарды оңалтудың негізгі принциптерін атап өту қажет. Әрине, оңалту процесінің ерте басталуы маңызды рөл атқарады. Егер науқастың жағдайы мүмкіндік берсе, оңалтуды дереу бастау керек, сонымен қатар асқынуларды (төсек жаралары, контрактуралар, іріңді пневмония, тромбофлебит) алдын алу керек.
Реабилитациялық терапияның ұзақтығы мен реттілігі науқастың жедел жәрдеммен жеткізілетін неврология бөлімінде басталуы тиіс. Осыдан кейін аурухананың оңалту бөлімінде немесе оңалту орталығындасанаторийде оңалту процесін жалғастыру қажет.
Оңалту шараларының тиімділігіне тек жоғары білікті мамандар: невропатолог-реабилитологтар, емдік дене шынықтыру әдіскерлері, логопед-афазиологтар, психотерапевтер, физиотерапевтер кепілдік бере алады.
Пациенттер мен олардың туыстары оңалту үдерісі бойынша іс-шараларды белсенді түрде жүргізуі, сонымен қатар үй тапсырмаларын орындауы керек.
Инсульттан кейін көптеген науқастар психологиялық және әлеуметтік бейімделуді сезінеді. Науқастардың сөйлеу белсенділігі күрт төмендейді немесе мүлдем болмайды. Мұндай науқастарда айқын ауырсыну синдромы, эмоционалдық бұзылулар және әлеуметтік мәртебенің жоғалуы байқалады.
Дәрілік реабилитация. Инсульттан кейінгі науқастарды оңалтудың алғашқы күндерінен бастап жаттығу терапиясын, массажды және дәрі-дәрмектерді қолдануды біріктіру қажет. Осы санаттағы адамдардың оңалту нәтижелерін жақсарту үшін әртүрлі дәрі-дәрмектердің кең спектрі ұсынылады.
Инсульттан кейінгі науқастарды дәрілік реабилитациялау, ең алдымен, мидың метаболикалық қорғанысын және церебральды гемодинамикаға әсерін қамтиды.
Бұл препараттарға мыналар жатады:
цитофлавин,
актовегин,
церебролизин,
цераксон
мексидол,
глиатилин,
элькар,
тиоцетам.
Атап айтқанда: Cavinton, Sermion, Vasobral - бұл препараттар церебральды гемодинамикаға пайдалы әсер етеді.
Жоғарыдағы тізімнен кейбір дәрілік заттардың әсер ету механизмдерінің негізгі ерекшеліктерін қарастырайық.
1. Цитофлавин - нейропротекторлық, гипоксиялық және антиоксиданттық әсерлері бар. Препарат қанның оттегімен қанықтыруын жақсартады және жасушалық тыныс алуды белсендіреді.
2. Актовегин - сілтілі және қышқыл фосфатазаның белсенділігін арттырады, нәтижесінде белоктар мен көмірсулар синтезінің жылдамдығы артады.
3. Цераксон - цитотоксикалық және вазогенді церебральды ісінуді азайтуға көмектеседі.
4. Церебролизин - ми жасушаларының метаболизмін қалыпқа келтіреді, жүйке тінін зақымдайтын ишемиялық факторлардың теріс әсерінен қорғайды.
5. Элькар - ми тінінің гипоксия мен ишемияға төзімділігін арттырады.
6. Вазонит - қан айналымы бұзылған аймақта қанмен қамтамасыз ету деңгейін арттырады және нейрометаболизмді жақсартуға көмектеседі.
Кейбір инсульт түрлері ауырсынуды тудырады, бұл ми құрылымдарының зақымдалуымен байланысты. Егер мұндай ауырсыну пайда болса антидепрессанттар тағайындалады (мысалы, амитриптилин).
Шамамен 3-4 аптадан кейін бұлшықет тонусы көтеріле бастайды, бұл спастикалық деп аталатын салданған аяқ-қолдар. Ботулин токсинін инсульттан кейінгі спастицияны емдеу үшін қолдануға болады. Ботулиндік токсин аяқ-қолдардағы жоғары бұлшықет тонусын төмендетеді және салданған аяқ-қолдардың ауырсынуын азайтады.
Афазия үшін (сөйлеу белсенділігінің бұзылуы) ноотропты әсері бар препараттарды қолданған жөн, мысалы, ноотропил, церебролизин. Қан қысымын қалыпқа келтіру үшін ACE ингибиторлары қолданылады, мысалы, эналаприл, лизиноприл және т.б.
Есте сақтау керек, дәрі-дәрмекпен емдеуді тек емдеуші дәрігер тағайындай алады.
Денені тиімді қалпына келтіру үшін әртүрлі оңалту әдістерін біріктіру қажет.
Қозғалыс функцияларын қалпына келтіруді бастау кезінде қол жеткізуге тиіс мақсаттарды нақты анықтау қажет. Негізгі мақсат бұзылған қозғалыс дағдыларын максималды қалпына келтіру болып табылады, алайда, егер қозғалыс дағдыларын толық қайтару мүмкін болмаса, жақын арада мақсат пациентке күнделікті әрекеттер кезінде қозғалыстарды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін компенсаторлық дағдыларды дамыту болып табылады. Компенсаторлық қозғалыстардың дамуымен қатар, инсульт кезінде пациент қалған неврологиялық тапшылықты және қозғалыс белсенділігін шектеуді ескере отырып, өзгеретін қозғалтқыш стереотипіне бейімделуі керек.
Қозғалтқышты қалпына келтірудің мақсаттарын анықтау үлкен маңызға ие. Науқастың туыстары қозғалтқыш белсенділігін толық қалпына келтіру мүмкін болмаса да, жүйке-бұлшықет өткізгіштігін сақтауға бағытталған жұмыс толық көлемде жүргізілуі керек екенін түсінуі керек. Аурухана сатысында инсульттан кейін науқастарды моторлық оңалту, әдетте, зардап шеккен аяқ-қолдардың буындарында пассивті қозғалыстарды орындауға келеді. Сонымен қатар, гемипарез немесе гемиплегия (бір жақты зақымдану) жағдайында науқастың өзі сау аяқ-қолында қозғалыстар жасауы керек, әйтпесе біз зақымданбаған қаңқа бұлшықеттерінде де моториканың бұзылуына қауіп төндіреміз, бұл кейіннен процестерге өте жағымсыз әсер етеді.
Инсульттан кейінгі оңалту емдеудің негізгі әдісі физиотерапия немесе кинезиотерапия болып табылады. Жаттығу терапиясының негізгі міндеті - қозғалыс ауқымын, тепе-теңдікті және өзін-өзі күту дағдыларын толық немесе ішінара қалпына келтіру.
Физиотерапия - бұл әртүрлі физикалық факторлардың, мысалы, магниттік сәулеленудің, жарықтың, электрлік импульстардың, ауаның және жылудың адам ағзасына емдік әсері бар терапиялық әдістердің жиынтығы.
Инсульттің негізгі салдарының бірі - қозғалыс белсенділігінің бұзылуы: паралич, парез, қозғалысты үйлестіру проблемалары, бұлшықет гипертониясы, қолдар мен аяқтардағы сезімнің жоғалуы және т.б. Физиотерапиясыз толық оңалту мүмкін емес.
Процедуралардың нақты тізімін, ұзақтығын, жаңа жиілігін наукастың жеке көрсеткіштеріне, денсаулық жағдайына байланысты маман таңдайды:
Механотерапия;
Магнитотерапия;
Массаж;
Кинезотерапия;
Эрготерапия
Парафин, құм, бу, жылумен, озокерит, емдік балшық және т.б. қолдану арқылы емдеу;
Ине терапиясы;
Электрофорез;
Ультрадыбыстық емдеу;
Гальванизация;
Гальваникалық балшықпен емдеу;
Ультракүлгін сәулелену (жергілікті);
Лазерлі терапия, және т.б.
Механотерапия.
Қозғалтқыш функцияларын қалпына келтірудің ең маңызды әдісі. Науқастың жағдайы оған мүмкін болатын қозғалыстарды жасауға мүмкіндік берген кезде ол тағайындалады. Негізгі мақсат - дененің қозғалыс қызметін толық немесе ішінара қалпына келтіру, аяқ-қолдардағы күш пен ептілік, қозғалыстарды үйлестіру. Жаттығулар аяқ-қолдардың тонусын қалыпқа келтіруге және төсек жарасының пайда болу қаупін жоюға көмектеседі.
Эрготерапия
Эрготерапия - ұсақ моториканы және қозғалыстарды үйлестіруді үйретуге арналған арнайы гимнастика. Сауықтыру белсенділік арқылы жүзеге асады - бұл сабақтардың мәні. Мақсат - науқасты басқалардың көмегіне үнемі тәуелді болмай, әдеттегі тәуелсіз өміріне қайтару.
Инсультпен ауыратындар қарапайым әрекеттерді орындауда қиналады: душ қабылдау, есікті құлыптау, аяқ киімін байлау. Дені сау адамға елеусіз болып көрінетін нәрсе олар үшін мүмкін емес жұмыс болуы мүмкін. Шектеулі мүмкіндіктер туралы хабардар болу депрессияға ұшырайды - және физикалық белсенділіктің төмендеуі депрессияның дамуымен ауырлатуы мүмкін.
Гимнастика.
Гимнастикамен айналысу кезінде паретикалық аяқ-қолдардың пассивті қозғалысы баяу қарқынмен, мұқият орындалады, бұл кезде ауырсынуды тудырмауға немесе бұлшықет тонусын арттыруға тырысады. Гимнастиканың бұл түрі алдымен сау жағына, содан кейін ауырған жағына жасалады. Проксимальды түрде, әрбір буыннан оқшауланған түрде бастау маңызды. Бұл жағдайда әрбір буынға 8-10 қозғалыс жасалады. Инсульт алған науқастарға күніне бірнеше рет аяқ-қолдың паретикалық бұлшықеттерін шаршатпай, 10-15 минутқа дейін әртүрлі қол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ШЖК КМК АТЫРАУ ЖОҒАРЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ
Мамандығы 0302000 Мейіргер ісі
Біліктілігі0302054 Мейіргер ісінің колданбалы бакалавры
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Инсульттен кейінгі науқастарға оңалту кезіндегі мейіргердің рөлі
Орындаған: _____Ергазиева Нурия Нұрланқызы__________ __________
Т.А.Ж қолы
Ғылыми жетекшісі _____Куанышева Ләззәт Бүркітовна________ __________
Т.А.Ж қолы
Атырау қ. 2023 жыл
Мазмұны.
Қысқартулар мен белгілер
Кіріспе
1 Тарау
Инсульт туралы жалпы түсінік.
Аурудың пайда болу себептері.
Инсультті алдын алудың негізгі бағыттары.
1.4 Диагностикалық тексерулер кешені.
1.5 Инсульттен кейінгі науқастардың тамақтану ерекшелігі.
1.6 Инсульттен кейінгі науқастарды оңалту әдістері.
1.7 Инсульттен кейінгі науқастарды оңалту кезіндегі мейіргердің рөлі.
1.8 Науқастарға күтім жасауды туыстарына үйрету.
1.9 Инсульт алған адамдардың әлеуметтік-психологиялық портреті.
1.10 Ұзақ төсек қалпымен байланысты асқынулар және оларды алдын алу.
2-ТАРАУ, ЗЕРТТЕУЛЕР МАТЕРИАЛДАРЫ ЖӘНЕ ӘДІСТЕРІ.
2.1 Зерттеулер материалдары мен әдістері.
2.2 Зерттеулер нәтижелері.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қысқартулар мен белгілер
АҚҚ - артериялық қан қысымы.
ЖФ - жүрек фибриляциясы.
АВМ - артериялдық веналық мальформациясы.
КТ- компьютерлік томография.
CVA- жедел цереброваскулярлық ауру.
ЖИА-жүрек ишемиялық ауруы.
МРТ- магниттік-резонанстық томография.
КТА - компьютерлік томографиялық ангиография.
ЭКГ- электрокардиография.
ПТ - протромбин.
ПТУ - протромбиндік уақыт.
ЭТЖ- эритроциттердің тұну жылдамдығы.
Кіріспе
Түйінді сөздер: Инсульт ауруы туралы түсінік, инсульттан кейінгі науқасты оңалту шаралары, мейіргерлік рөлі.
Зерттеу мақсаты: Ми қан айналымы бұзылысының негізгі белгілерін анықтау. Инсульттан кейінгі науқастарды оңалтудағы мейіргер қызметінің негізгі бағыттарын қарастыру.
Зерттеу міндеттері:
1.Инсульт: түсінігі, белгілері, қауіп факторлары, реабилитация сұрақтары бойынша теориялық және практикалық негіздерін зерделеу және талдау.
2. Инсульттан кейінгі оңалту кезіндегі мейіргерлік рөлін зерттеу.
3.Инсульттан кейінгі оңалтудың ерекшеліктерін анықтау.
4.Инсульт алған науқастардың әлеуметтік-психологиялық портретінің қасиеттерін сипаттау.
5.Инсультпен түскен науқастардың статистикасын анықтау және сауалнама жүргізу.
Зерттеу базасы: Атырау қалалық №2 емханасы.
Зерттеу мәні: Инсульттан кейінгі науқастарды оңалту кезіндегі мейіргерлер қызметінің рөлі.
Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы: Дипломдық жұмыс бетшелерден құралған, кіріспе,зерттеу жұмыстары, сауалнама.
Тақырыптың өзектілігі.
Инсульт алған науқастарды оңалту маңызды медициналық-әлеуметтік мәселе болып табылады. Жыл сайын жедел цереброваскулярлық аурулардан (СVA) 6,5 миллионға дейін адам қайтыс болады. Инсульт жүрек ауруы, қатерлі ісік, тыныс алу жолдарының созылмалы аурулары және абайсызда болған жарақаттар мен апаттардан кейінгі өлім-жітімнің бесінші себебі болып табылады. Инсульт көбінесе қозғалыс, сөйлеу және басқа да бұзылыстар түріндегі үлкен зардаптарды көрсетеді. Бұл адамды мүгедектікке әкеліп, науқастардың және олардың туған-туыстарының өмір сүру сапасын төмендетеді. Қазақстан Республикасында инсультпен күрес проблемасы әлеуметтік саясаттың басты бағыттарының бірі болып табылады.
Қазақстанда ресми статистика бойынша соңғы 20 жылда қан айналымы жүйесі патологияларымен сырқаттанушылықтың үш есе өскені байқалды. Елімізде медициналық көмектің қарқынды дамып келе жатқанына қарамастан, мидың қан тамырлары ауруларының алдын алу, диагностикалау және емдеу жақсарып келеді, соған қарамастан жыл сайын 40 мыңнан астам инсульт жағдайы тіркеліп жатыр. Және олардың 25%-дан астамы қайтыс болып жатыр. CVA бар науқастардың саны жыл сайын 3%-ға дейін артады . Мәселен, 2023 жылдың 5 айының қорытындысы бойынша 2022 жылмен салыстырғанда ишемиялық инсульт саны 1302 жағдайға артқан.
Біздің қиын кездерімізде белгілі бір өмірлік жағдайға байланысты жарақаттардан, аурулардан кейін қоршаған ортаға, жалпы қоғамға дер кезінде бейімделе алмайтын адамдардың саны өте көп. Адамдардың бұл санатына зейнеткерлер, мүгедектер, жұмыссыздар, ауыр дертке шалдыққандарды жатқызамыз. Бұл адамдардың барлығын физикалық және рухани азаптар, денсаулық проблемалары және қоғамдағы проблемалар біріктіреді. Адамдардың бұл санатына инсульт алған адамдарда кіреді. Мұндай науқастар негізгі емнен кейін көптеген проблемаларды бастан кешіреді, бұл денсаулық мәселесі, қарым-қатынас мәселесі, өзін-өзі күту мәселесі, қоршаған шындыққа бейімделу мәселесі, адамның психологиялық мәселелері және т.б. Мұндай адамдар аурудың психологиялық және физикалық зардаптарын жеңуге көмектесетін әлеуметтік қорғауды қажет етеді. Науқастардың қозғалысы шектелгендіктен, басқа жанның көмегіне толығымен тәуелді болып келеді. Сондықтан мұндай науқастарды басқаруда, олармен қарым қатынасты қамтамасыз етуде, дұрыс күтім жасауда, емдеуде, асқынулардың алдын алуда және пациенттердің туыстарына күтім көрсетуді үйрету барлық медициналық қызметкерлердің маңызды рөлі болып табылады.
Оңалтудағы негізгі рөл мейіргерге жүктеледі, өйткені ол тәулік бойы қадағалауды қамтамасыз етеді, дәрігердің тағайындауларын орындайды. Оңалтудың сәттілігі мейіргер жұмысының сапасына байланысты болып келеді.
Ми қан айналымының жіті бұзылуынан өткен пациенттерді оңалту маңызды медициналық-әлеуметтік проблема болып табылады. Емдеу және оңалту процесінде бүгінгі таңда мейіргердің рөлі зор. Мейіргердің жоғары кәсіби деңгейдегі жұмысы пациенттің сауығуына деген сенімін арттырып, тиімді емделуге ықпал ететіні белгілі. Мейіргер науқастың емдеу процесіне белсенді қатысады, жұмысына ұқыпты қарайды. Мейіргер науқастармен үнемі байланыста болады, сондықтан оның науқаспен қарым-қатынас орнату қабілеті өте маңызды, бұл оны аурудың оң нәтижесіне бағыттайды.
Инсульт бұл науқастың ғана емес, оның туыстарының да өмір сүру сапасын күрт өзгертетін оқиға.
Инсульттен кейінгі науқастарды оңалту мейіргерлердің рөлін кеңейте отырып, науқастың денсаулығына байланысты өмір сүру сапасын жақсартуға көмектесетін қызметтің негізгі бағыттарын анықтайды. Оңалту шаралары неғұрлым ерте басталса, соғұрлым тиімдірек болады. Оңалтудың негізгі мақсаты тұрақты патологиялық жүйелердің (контрактуралар, ойылу және т.б) алдын алу болып табылады. Ерте оңалту әлеуметтік және психикалық бейімделудің, депрессиялық және невротикалық жағдайлардың дамуына жол бермейді.
1.1 Инсульт туралы жалпы түсінік.
Жедел цереброваскулярлық апат (CVA) немесе инсульт-бұл мидың қан айналымының бұзылысы салдарынан пайда болатын ауру. Яғни, ми қан тамырларының үзілуі, түйілуі немесе тығындалуы салдарынан пайда болады. Инсульт термині (латын тілінен Insultus - ұстама) неврологиялық белгілердің кенеттен дамитынын көрсетеді. Оттегі ағыны тоқтаған кезде жүйке жасушалары бес минут ішінде өледі.
Соңғы уақытта инсульт проблемасы медициналық және әлеуметтік маңыздылыққа ие болды.
Инсульттің ауырлығы қан айналымының бұзылуынан туындаған зақымданудың мөлшеріне байланысты.
Инсульттің екі негізгі түрі бар. Олар:
а) Ишемиялық инсульт- мидың қан тамырларының бітелуінен туындайды.
б) Геморрагиялық инсульт- мидың қан тамырларының жарылуы нәтижесінде пайда болады.
Инсульттің екі түріде мидың бір бөлігін қан мен оттегіден айырады, бұл ми жасушаларының өлуіне әкеледі.
Ишемиялық инсульт.
Ишемиялық инсульт - мидың бір аймағына қанмен қамтамасыз етудің тоқтауынан немесе айтарлықтай төмендеуінен туындаған ми қан айналымының жедел бұзылуы. Бұрын айтылғандай, бұл көбінесе мидың үлкен және кіші тамырларындағы атеросклеротикалық өзгерістердің дамуымен байланысты, соның салдарынан мидың аймақтарын қанмен қамтамасыз ету азаяды. Тамыр қабырғаларының біркелкі емес беті және оның тарылуы қан ұйығыштарының пайда болуына ықпал етеді. Мұндай тамырдағы қан ағымының толық тоқтауы мидың жеткізілген бөлігінің өліміне әкеледі, өйткені жүйке жасушалары гипоксияға өте сезімтал. Көбінесе мидың ишемиялық инсультінің себебі жүрек патологиясы бар науқастарда жүрек қуысында пайда болған қан ұйығы болуы мүмкін. Шамамен 28-30% жағдайда инсульттің себебі біріншілік артериялық гипертензия болып табылады. Әдетте, ишемиялық түрдегі инсульт 50-69 жаста дамиды, әйелдерге қарағанда жиі ерлерде көп кездеседі. Оның тән ерекшелігі - жалпы церебральды қарағанда ошақты белгілердің басым болуы: бет және гипоглоссальды нервтердің орталық парезімен үйлесетін қарама-қарсы аяқ-қолдардың парезі және салдануы, сезімталдық пен көру өрісінің ақаулары (гемианопсия), афазия және дисфагия.
Зақымдану аймағына, клиникалық және патогенетикалық аспектілеріне, науқастың жағдайының ауырлығына, неврологиялық симптомдардың пайда болу уақытына және ұзақтығына байланысты ишемиялық инсульттің әртүрлі жіктелуі бар. Олардың ішінен біреуін қарастырайық.
Прогрессивті ишемиялық инсульт, жалпы церебральды және ошақты симптомдар бірнеше сағат немесе күн ішінде біртіндеп дамиды, содан кейін функциялардың толық қалпына келмеуі, минималды неврологиялық симптомдар сақталады. Аяқталған (жалпы) ишемиялық инсульт тапшылығы тұрақты болып қалады немесе толық емес дәрежеде регрессияланады.
Симптомдары:
Көбіне түнгі уақытта және таңертен ұйқыдан кейін бірден дамиды.
Ауру бірте-бірте дамиды, сана сезімі сақталады.
Бас ауруы, бас айналуы, жалпы әлсіздік, терінің бозаруы байқалады.
Қолдың немесе аяқтың уақытша ұюы.
Көру және жұтынудың бұзылуы.
Мазасыздық бірнеше минут, бірнеше сағат, кейде бірнеше күнге созылады.
Қол мен аяқта үнемі күшейіп келе жатқан ауырлық сезіледі, ол кейіннен күрт әлсіреп, қозғалысын толығымен тоқтатады.
Ишемиялық процесс түнде дамитын болса, онда таңертең науқас тұра алмай, қолы мен аяғының қозғалмайтынын сезеді.
Егер науқаста оң аяқ-қолдарда бұзылулар дамитын болса, онда науқастың сөйлеуі бұзылады.
Қауіп факторларына мыналар жатады:
1.Артериялық қан қысымының артуы (50%);
2.Қант диабеті (8%);
3.Жүрек кеселдері (33%);
4.Темекі тарту (15%) ;
5.Алкогольді шектен тыс тұтыну(30%);
6.Гипокинезия (36%);
7.Семіздік (23%):
8.Психоэмоционалдық зорығу (76%);
Геморрагиялық инсульт.
Геморрагиялық инсульт -қан тамырларының қабырғаларының жарылуы нәтижесінде және жиі қан қысымының жоғарылауы салдарынан пайда болады. Құйылған қан ми тіндерін қысып, әртүрлі ошақты белгілердің дамуына әкеледі. Инсульттің дамуы эмоцинальды күйзеліспен немесе физикалық стресспен бірге жүруі мүмкін.
Геморрагиялық инсульт жоғары артериалдық қысымның, аневризманың, артериялық-веналық мальформациялардың (АВМ) салдарынан пайда болуы мүмкін.
Геморрагиялық инсульт барлық жедел цереброваскулярлық бұзылулардың шамамен 15-20% құрайды. Мұндай инсульт мидың тініне немесе ми қарыншаларына және хореоидқа қан кетумен сипатталады. Көбінесе қанның тұтқырлығының жоғарылауынан немесе жүрек қызметінің бұзылуынан туындайды, жүйелі қан айналымының бұзылуына әкеледі (пароксизмальды аритмиялар, коллапс және т.б.). Жарқын мысал - бастапқы артериялық гипертензия кезінде ми затына қан құйылу. Бұл негізінен церебральды қан тамырларының жеткіліксіздігі (аневризмасы) немесе артериялық гипертензиямен ауыратын адамдарға әсер етеді. Көбінесе геморрагиялық инсульт 50-69 жаста, сирек 39-49 жаста байқалады. 60 жасқа дейінгі ерлер мен әйелдердің жиілігі бірдей, бірақ 60 жастан кейін геморрагиялық инсульт әйелдерде жиі дамиды.
Геморрагиялық инсульт, әдетте, күшті эмоционалды немесе физикалық стресспен, алкогольдік интоксикациямен, жоғары температурамен, жөтелмен, түшкірумен, кернеумен немесе қызып кетумен бірге жүретін инфекцияның болуымен кенеттен пайда болады. Клиникалық көрініс өте әртүрлі және қан кетудің сипатына, орналасуына және дәрежесіне байланысты. Ишемиялық инсульттан айырмашылығы, геморрагиялық инсульт жалпы церебральды симптомдармен көбірек сипатталады: қатты бас ауруы, бет терісінің және шырышты қабатының қызаруы, құсу, қан қысымының жоғарылауы, безгегі, ессіздік пен кома, психомоторлы қозу, тахикардия немесе брадикардия, ауыр менингеальды симптомдар. және ошақты ми зақымдану белгілері, көбінесе гемипарез немесе гемиплегия және моторлы афазия. Жедел геморрагиялық инсульт кезінде ең қауіпті кезең - бұл церебральды ісіну құбылыстары мен артериялардың спазмы күшейетін бірінші аптасы.
Клиникалық белгілері:
Кенеттен естің толық жоғалуы;
Беттің гиперемиясы (қызаруы);
Маңдайдағы тердің пайда болуы;
Мойындағы қан тамырларының пульсациясы күшейеді;
Қатты бас ауруы;
Жоғары артериялық қан қысымы;
Тахикардия (жүректің тез соғуы);
Дене температурасының 37-39*С дейін көтерілуі.
Тыныс алу бұзылысы;
Бір жақты аяқ-қолдарының салдануы;
Сөйлеудің бұзылуы;
Зәр шығару бұзылысы;
Құрысулар болуы мүмкін (зақымдалған қолдың немесе аяқтың еріксіз қозғалысы).
Инсульттің алғашқы белгілері: Инсультті анықтау үшін FAST тестті (Face Arm Speech Test, аудармасы Бет-қол-сөз-тест) қолдануға да болады.
Инсультпен ауырып тұрған адамның күйін мынадай 4 қарапайым белгісі арқылы анықтауға болады.
Науқасқа күлуін өтініңіз (ол талпынуы мүмкін, бірақ күле алмайды)
Әңгімеге тартыңыз (мысалы ауа райы керемет, солай ма?десеңіз, сөйлеуге қиналады немесе сөйлей алмайды)
Екі қолын қатар көтеруін өтініңіз (ол бұны істей алмайды)
Тілін шығаруын өтініңіз (тілі жыбырлап не қайырылып тұрады)
1.2 Аурудың пайда болу себептері.
Жасы.
Ишемиялық және геморрагиялық инсульттің жиілігі жас ұлғайған сайын артады. Инсульт жаңа туған нәрестелерде де, жастарда да кездесетініне қарамастан, науқастардың көпшілігі егде жастағы топқа жатады. 55 жастан кейінгі әрбір келесі онжылдықта инсульттің жиілігі екі есе артады. 60 жастан асқан адамдарда инсульт жастарға қарағанда 17 есе жиі кездеседі.
Жынысы.
Жалпыланған мәліметтерге сәйкес, ер адамдарда инсульттің жиілігі әйелдердегі инсультпен жиірек кездеседі.
Науқастың отбасылық тарихы.
Бірқатар зерттеушілердің пікірінше, жақын туыстардағы цереброваскулярлық бұзылулардың отбасылық тарихы инсульт қаупін арттырады. Кейбір деректерге қарағанда, инсультке тұқым қуалайтын бейімділік аналық жолмен жиі беріледі.
Туа біткен ақаулардың немесе қан тамырларының ауытқуларының болуы.
Артериялық аневризмалардың, артериовенозды ақаулардың, кавернозды ангиомалардың болуы геморрагиялық инсульттің ауыр қауіп факторы болып табылады.
Анамнезінде инсульт немесе өтпелі ишемиялық ұстама.
Инсульт тарихы бар адамдарда қайталанатын жедел цереброваскулярлық апаттың ықтималдығы өте жоғары.
Жыл мезгілі және климат.
Жалпы, цереброваскулярлық апаттар температураның кенеттен өзгеруі кезеңдерінде жиі кездеседі. Барлық түрдегі инсульттің жиілігі көктем мен күзде шыңына жетеді: қазан - қараша және ақпан - наурыз айларында. Субарахноидальды қан кетулер көбінесе ерлерде күздің соңында, ал әйелдерде ерте көктемде болады. Суық жүйке жүйесінің айтарлықтай тітіркендіргіші болып табылады, ол қан қысымын жоғарылатуы мүмкін. Сонымен қатар, гипотермия қан ағынын бәсеңдетеді, тамыр ауруларымен өзгертілген қабырғалардың жарылуын тудыруы мүмкін. Жазда ыстық ауа-райы да инсультті тудыруы мүмкін.
Модификацияланатын қауіп факторлары.
Модификацияланатын қауіп факторлары өмір салтын өзгерту немесе дәрілік және кейде хирургиялық емдеу әдістерін қолдану арқылы оларды жоюға немесе олардың патогенетикалық әсерін төмендетуге болатындығымен анықталады, олар төменде талқыланады. Мұнда жоғары дәлелдемелік базасы бар барлық өзгертілетін тәуекел факторларын тізімдеймін:
Артериялық гипертензия.
Жоғары артериалдық қысым. Жоғары артериалдық қысым - инсульттің дамуының негізгі қауіп факторы. Артериалдық қысым жоғары саналады, егер ұзақ уақыт бойы 14090 мм.сын.бағ. деңгейінде немесе одан асатын болса.
2. Қант диабеті.
Қант диабеті инсульт қаупін 3 есе арттырады (кейбір деректер бойынша 6 есе). Инсульттің даму механизмі микро және макроангиопатиялармен байланысты, олар қатар жүретін артериялық гипертензиямен одан да тез дамиды .
3. Кардиогенді эмболияның қауіп факторлары.
Жүрекшелердің фибрилляциясы инсульт қаупін 3,6 есе арттырады (кейбір деректер бойынша 5 есе). Жүрекшелердің фибрилляциясымен байланысты инсульт әдетте үлкен ишемиялық ошақпен және жоғары өліммен сипатталады.
Жасанды жүрек қақпағы;
Ревматикалық жүрек қақпағының зақымдануы;
Миокард инфарктісінің 1-ші айында;
Жүрек ішілік тромб;
Жүрек ішілік массаның түзілуі (миксома).
6. Артық дене салмағы.
Кейбір мәліметтер бойынша семіздік инсульт қаупін 1,5-2 есе арттырады. Дене салмағының артық болуы артериялық гипертензия, қант диабеті, дислипидемия дамуы арқылы инсульттің дамуына ықпал етеді.
7. Төмен физикалық белсенділік.
Төмен физикалық белсенділік артериялық гипертензияның дамуымен және одан да ауыр ағымымен байланысты, бұл оның инсульт дамуындағы жағымсыз рөлін анықтайды.Тәулігіне кем дегенде 30 минут орташа қарқынды күнделікті жаттығулар (жаяу, велосипед немесе басқа аэробты жаттығулар) ұсынылады. Бұл инсульт қаупін азайтады.
8. Темекі шегу.
Темекі шегу инсульт қаупін 1,5-2 есе арттырады. Темекі шегу брахицефальды артериялардың атеросклерозының үдеуін тездетеді, қанның тұтқырлығын және фибриноген деңгейін жоғарылатады, тромбоциттер агрегациясын арттырады, эндотелий дисфункциясы мен қан тамырларының тарылуын тудырады. Мұның бәрі цереброваскулярлық бұзылулардың дамуындағы темекі шегудің үлкен теріс рөлін анықтайды. Бірқатар авторлар инсульт қаупі ерлерге қарағанда темекі шегетін әйелдерде жоғарылайтынын атап өтті.
9. Ауыр алкогольді сусындарды шамадан тыс тұтыну.
Алкогольді теріс пайдалану инсульт қаупін 1,7 есе арттырады. Алкогольдің теріс әсері артериялық гипертензияның күшеюімен байланысты. Дегенмен, орташа мөлшерде алкоголь, кейбір авторлардың пікірінше, зиян келтірмейді, тіпті жүрек-тамыр ауруларының даму қаупін азайтады. Мұндай жағдайларда олар физиологиялық доза туралы айтады - күніне 30 граммнан аспайтын таза алкоголь. Кейбір деректерге сәйкес, алкогольдің шағын дозаларының қорғаныс әсері тек қызыл шарапқа тән, бірақ сыра мен спирттік ішімдіктер үшін емес.
10. Психоэмоционалды күйзеліс.
Айта кету керек, барлық зерттеушілер инсульттің осы қауіп факторын анықтай бермейді, дегенмен психоэмоционалдық стресстің, алаңдаушылық пен депрессияның жүрек-қан тамырлары ауруларының дамуына жалпы теріс әсері туралы көптеген жарияланымдар бар. Осылайша, 6553 жапон тұрғындарын зерттеген Цуцуми А. және т.б. деректері бойынша психоэмоционалды шаршауды және созылмалы кәсіптік стрессті бастан өткерген ерлерде (65 жасқа дейін) инсульт қаупі 2 есеге артқаны анықталды.
Ишемиялық инсульт үшін:
1. Жасы (80 жас және одан да көп);
2. Ер жынысы;
3. Артериялық гипертензия;
4. Ас тұзын көп тұтыну;
5. Жиі гипотермия;
6. Семіздік, нашар физикалық белсенділік;
7. ЖИА (жүректің ишемиялық ауруы);
8. Гиперхолестеринемия;
9. Жүрек ырғағының бұзылуы;
10. Жүрек жеткіліксіздігі;
11. Миды қанмен қамтамасыз ететін тамырлардың атеросклерозы;
12. Темекі шегу;
13. Алкогольді тұтыну;
14. Отбасылық бейімділік (туыстарындағы инсульт);
Геморрагиялық инсульт үшін:
1. Миды қанмен қамтамасыз ететін тамырлы құрылымдар өзгеруі;
2. Артериялық гипертензия;
3. Антиагреганттарды, тромболитиктерді, антикоагулянттарды ұзақ уақыт қолдану, өйткені олар жүйедегі коагуляциялық өзгерістерге ықпал етеді;
4. Алкогольді асыра пайдалану;
5. Есірткі қабылдау;
6. Ми ісіктері;
7. Ми тамырларының қабыну аутоиммунды аурулары.
1.3 Инсультті алдын алудың негізгі бағыттары.
Жедел цереброваскулярлық бұзылулардың дамуының негізгі этиологиялық себептері ми тамырларының атеросклерозы және ишемиялық инсульт кезіндегі гипертензия және церебральды қан тамырлары патологиясы фонындағы қатерлі гипертензия (аневризмалар, артериовенозды ақаулар, диабеттік ангиопатиялар және басқа да вазопатиялар) болып табылады.
Осыған байланысты инсульттің бастапқы және қайталама профилактикасының негізгі бағыттары:
:: біріншілік артериялық гипертензиясы немесе эссенциалды гипертензиясы бар науқастарды белсенді анықтау және адекватты емдеу;
:: жүрек және қан тамырлары патологиясы (ритмнің бұзылуы, жүрек ақаулары, миокард инфарктісі және эндокардит) бар науқастарда ишемиялық инсульттің (церебральды инфаркт) алдын алу және осы ауруларды уақытылы емдеу;
:: өтпелі ишемиялық ұстамалары немесе кішігірім инсульттары бар науқастарда, хирургиялық емдеу әдістерін қоса алғанда, ми қан айналымының қайталанатын жедел бұзылыстарының алдын алу;
:: ми тамырларының, ұйқы артерияларының атеросклеротикалық зақымдалуы бар адамдарда және коронарлық артерия ауруы бар науқастарда липидтер алмасуының бұзылыстарына арналған дәрілік терапия.
Инсульттің алдын алу шаралары:
Артериялық қан қысымыңызды бақылауда ұстау;
Дене салмағыңызды бақылау;
Қан құрамындағы қант мөлшерін бақылап тұру;
Қан құрамындағы холестерин деңгейін бақылау;
Өмір салтын өзгертіп, темекіден бас тарту;
Күніне кем дегенде 30 минут дене жаттығуларымен айналысу;
Күнделікті жеміс пен көкөністі тұтыну, ас үлесінде тұз, май мен қанттың болуын шектеу.
Ишемиялық инсульттің алдын алу үшін дәрілік ем.
Инсульттің алдын алу дәрі-дәрмектермен уақтылы емдеуді қамтиды:
:: липидтерді төмендететін терапия (статиндерді қолдану);
:: гипертензияға қарсы терапия;
:: соматикалық ауруларды және инсульттің дамуына ықпал ететін инфекциялық-қабыну процестерін тиімді емдеу (коллагеноз, хламидиоз, АҚТҚ коагулопатиялары, қант диабеті);
:: липидтер алмасуын қалыпқа келтіру және қан қысымын төмендету (дәрілік терапиямен бірге) үшін шөптік препараттар мен халықтық емдеу әдістерін қолдану.
Липидтерді төмендететін препараттарды қолдану.
Атеросклероз липидтер алмасуының бұзылуы және гиперхолестеринемияның дамуы нәтижесінде пайда болады. Холестерин қан тамырларының ішкі қабығына жиналып, тамырлар арқылы қанның ағуына кедергі келтіретін атеросклеротикалық бляшкаларды құрайды - жүрек, ми және басқа органдар. Олардың бляшкалардың бір бөлігінің бөлінуімен жаралануы церебральды артерияның облитерациясына әкеледі - жүйке жасушаларының тамақтануы мен тыныс алуының бұзылуы, церебральды инфаркттың пайда болуымен нейрондардың некрозына әкеледі.
Қандағы холестерин деңгейінің ұзақ уақыт бойы 10% -ға артуы церебральды инфаркт қаупінің 25-30% -ға дейін артуына әкеледі.
Статиндер - бұл плазмадағы липидтердің деңгейін төмендететін және холестеринді бляшкалар түріндегі холестериннің жоғарылауы мен тұндырылуын төмендететін және ишемиялық инсульт пен миокард инфарктісінің қаупін төмендететін дәрілер.
Ишемиялық және геморрагиялық инсульттардың қайталама профилактикасы.
Қайталама инсульттің алдын алу - дәрілік емес және дәрілік әдістерді қамтитын қайталанатын инсульттің дамуын болдырмаудың кешенді бағдарламасы.
Дәрілік емес әдістерге мыналар жатады:
темекі шегуден және басқа да жаман әдеттерден (алкоголь, нашақорлық) бас тарту;
гипохолестеринді диета;
дене белсенділігін біртіндеп арттыру (физикалық терапия, массаж, серуендеу);
артық салмақты азайту.
Қайталанатын инсульттің алдын алу үшін емдік шаралар:
:: антитромботикалық препараттар (антиагреганттар және жанама антикоагулянттар);
:: гипертензияға қарсы препараттармен емдеу;
:: халықтық емдеу әдістерімен инсульттің алдын алу;
:: хирургиялық емдеу (каротид эндатеректомиясы).
Заманауи антитромботикалық терапия.
Бүгінгі күні антитромботикалық препараттарды қолдану қайталанатын инсульттің алдын алудың маңызды элементі болып табылады. Осы мақсатта негізінен ацетилсалицил қышқылы (аспирин), тиклопидин, клопидогрел және дипиридамол қолданылады.
Профилактикалық антитромботикалық терапия ұзақ мерзімді және үздіксіз (бірнеше жыл бойы) тромбоциттер агрегациясын тексерудің бақылауымен рецептке дейін және антиагреганттық терапия басталғаннан кейін бірнеше күннен кейін жүргізіледі. Ишемиялық инсульттің даму қаупі бар емделушілерде тромбоциттер агрегациясының белсенділігінің жоғарылауы және осы патологияны тиімді дәрілік түзету антиагреганттарды тағайындау қажеттілігінің критерийлерінің бірі болып табылады.
Диагностикалық тексерулер кешені.
Аспаптық диагностикалық әдістердің арқасында дұрыс диагноз қоюға және науқастың жағдайы туралы максималды ақпаратты алуға болады. Ең жақсы нұсқа - мидың компьютерлік томографиясы.
Мидың компьютерлік томографиясы (КТ).
Мидың компьютерлік томографиясы (КТ) - рентген сәулелерінің көмегімен мидың айқын, толық суретін алуға мүмкіндік беретін, ауырсынусыз тексеріс. Тексерудің бұл түрі, көбінесе, инсульт болғаннан кейін бірден өткізіледі.
КТ инсульт кезіндегі қан кетуін немесе ми жасушаларының зақымдануын көрсетеді. Сондай-ақ, тексеру симптомдардың себебін құрайтын басқа да мидың ауруларын анықтауға мүмкіндік береді.
Мидың магниттік-резонанстық томографиясы (МРТ).
Ағзалар мен дененің құрылымының айқын суретін алу үшін МРТ кезінде радиотолқындар және магниттер қолданылады. Бұл тексеріс кезінде ми тінінің өзгерістері және ми жасушаларының зақымдануы анықталуы мүмкін.
Компьютерлік томографиялық ангиография және магниттік-резонанстық ангиография.
КТ-ангиографияда (КТА) және магниттік-резонанстық ангиографияда (МРА) мидағы ірі қан тамырларын көруге болады. Бұл тексерулер дәрігерге тромбының орналасуы және мидағы қан ағымы туралы ақпарат береді.
Каротидтік ангиография.
Каротидтік ангиография - бұл ұйқы артериясын көрнекі ету үшін бояғыш және арнайы рентген сәулелері қолданылатын әдіс. Бұл тексерудің барысында катетер аталатын түтік шаптың аумағында (жамбастың жоғары тұсында) орналасқан артерияға орнатылады. Осыдан кейін түтік жоғары қарай ұйқы артериясының біреуіне жылжиды. Дәрігер контрастылық заттекті осы арқылы ұйқы артериясына енгізеді. Бояғыш артерияларды рентген суреттерінде көрінетіндей етуге көмектеседі.
Қан талдауы.
Дәрігер қан талдауын инсультті анықтау үшін қолданады. Қандағы қант деңгейін анықтау (глюкоза). Қандағы глюкозаның төмен деңгейінде инсультке ұқсайтын симптомдар болуы мүмкін.
Қандағы тромбоциттер мөлшерін анықтау. Тромбоциттер - қанның ұюына көмектесетін қан жасушалары. Тромбоциттердің ауытқылы деңгейі - қан ұюының бұзылысының немесе тромбоздық бұзылыстардың (ұюдың жеткіліксіздігі) белгісі болуы мүмкін. Сондай-ақ, дәрігер қан талдауын қанның ұюының уақытын өлшеу үшін қолданады. Екі тексеру - протромбинге (ПТ) және протромбиндік уақытқа (ПТУ) - қанның қалыпты ұюының жағдайын көрсетеді.
Алғашқы 6-8 сағатта лейкоцитоз, қан формуласының солға қарай таяқша-ядролы ауытқуы, ЭТЖ үдеуі байқалады. Ауру басталған алғашқы сағаттарды Протромбиндік индекс 40%-ға дейін төмендейді, ал кейде плазманың гепаринге толеранттылығының ұзақтығы 6-10 мин дейін созылады және фибриноген 200мг %-ға дейін жетеді. 2-3 тәулікте қанның коагуляцияландыру қасиеті жоғарылай бастайды. Протромбиндік индекс 110-115%-ға ,фибриноген 400-500мг% артады. Плазманың гепаринге толеранттылығы 3-4 мин дейін қысқарады.
Қан ұю жүйесі белсенділігінің артуы тор қабық асты кеңістігі - паренхиматоздық қан құйылу кезінде айқынырақ білінеді.
1.5 Инсульттан кейінгі науқастардың тамақтану ерекшелігі.
Инсульттан кейін адамның салауатты өмір салтын ұстануы және дұрыс тамақтануы өте маңызды. Диетаның келесі мақсаттары бар: инсульттан кейін денені қалпына келтіруге көмектесу, сондай-ақ қайталанатын инсульттің алдын алу үшін бар ауруларға (атеросклероз, гипертония) әсер ету.
Дәрігерлер инсульттан зардап шеккен адамдарға No10 емдік диетаны ұсынады. Бұл диета әртүрлі жүрек-қан тамырлары ауруларына кеңінен қолданылады.
Диетаның негізгі принциптері:
Азық-түліктегі жануар майының мөлшерін азайтыңыз;
Өсімдік майының мөлшерін арттыру;
Жеңіл сіңімді көмірсулардың (ақ ұн өнімдері, кондитерлік өнімдер, картоп және т.б.) тұтынуын азайту және күрделі көмірсуларға (жарма, жарма, көкөністер) артықшылық беру;
Белоктарды жеткілікті мөлшерде жеу керек;
Тұзды тұтынуды шектеңіз;
Ағзаға холестеринді қабылдауды шектеңіз;
Күніне ішетін сұйықтық мөлшерін 1,5 литрге дейін шектеңіз;
Диетада В, С, Е дәрумендерінің, калийдің, магнийдің мазмұнын арттыру;
Тамақты қайнату, бумен пісіру арқылы дайындаңыз, қуырудан аулақ болыңыз.
Инсульттан кейінгі тамақтану калорияда жеткілікті төмен болуы керек және ақуыздардың, майлардың және көмірсулардың қажетті мөлшерін қамтуы керек. Жоғарыда айтылғандай, күрделі көмірсулар арқылы ағзаны көмірсулармен қамтамасыз ету қажет. Күрделі көмірсуларға бай тағамдардың калориясы төмен және құрамында диеталық талшықтар, витаминдер мен минералдар бар. Өз кезегінде, тағамдық талшықтар (талшық, пектин) аз болса да, гиполипидемиялық әсерге ие, осылайша қандағы зиянды липидтердің деңгейін төмендетеді. Маңызды күрделі көмірсулар келесі тағамдарды қамтиды:
Көкөністер (сәбіз, қырыққабат, қызанақ, цуккини);
Дәнді дақылдар (сұлы, қарақұмық, қоңыр күріш, бидай);
Тұтас ұннан жасалған өнімдер (нан, мюсли, макарон).
Майларды кез келген жағдайда аулақ болу керек абсолютті зұлымдық деп ойлау қате болар еді. Шын мәнінде, майлардың құрамында денеге әртүрлі әсер ететін май қышқылдары бар. Осылайша, негізінен жануарлардың майларында болатын қаныққан май қышқылдары қандағы липидтердің деңгейін арттыруға көмектеседі. Өсімдік майлары мен балық майының құрамындағы қанықпаған май қышқылдары, керісінше, қандағы липидтердің деңгейін төмендетеді. Сондықтан инсульттан кейінгі адамның диетасы көп мөлшерде қанықпаған май қышқылдары бар тағамдарға бай болуы керек. Дәрігерлер күніне отыз грамға дейін өсімдік майын тұтынуды ұсынады. Бұл зығыр, зәйтүн немесе тіпті қарапайым күнбағыс майы болуы мүмкін.
Инсульттан кейінгі кезеңде диета маңызды минералдар мен витаминдерге бай болуы өте маңызды. Ғылыми зерттеулерге сәйкес, калийге бай диетаны тұтынатын гипертониямен ауыратын адамдарда инсульт қаупі аз болады.
Калийге бай тағамдарға мыналар жатады:
Жемістер (өрік, банан, алма, қара өрік, кептірілген өрік және мейіз);
Көкөністер (қызанақ, ақжелкен, асқабақ);
Теңіз балдыры;
Жаңғақтар;
Балық және теңіз өнімдері.
Дәрігерлер диетаны инсульттан кейін жүйке тінін қалпына келтіру үшін қажет В дәрумендерімен байытуды ұсынады. Бұл топтың витаминдерін жарма мен кебектен, жаңғақтардан, жасыл көкөністерден және етте іздеу керек.
Сондай-ақ антиоксидант болып табылатын Е дәруменіне де назар аудару керек. Ғалымдар Е дәрумені инсульттан кейінгі ауыр зардаптарды азайтатынын айтады. Бұл витамин өсімдік майларында, теңіз балықтарында және теңіз өнімдерінде, жаңғақтар мен дәнді дақылдарда көп мөлшерде кездеседі.
Күнге арналған үлгі мәзірі келесідей:
8.00 - кептірілген жемістермен сұлы жармасы, жасыл шай;
11.00 - бес пайыздық сүзбе, жидек компоты;
14.00 - майсыз тауық сорпасы, жаңа піскен көкөністердің бір бөлігі, шай;
17.00 - омлет, жаңа піскен қызанақтардың бір бөлігі;
20.00 - бұқтырылған майсыз балық, қарақұмық ботқасы.
Түнде майсыз айран немесе ашытылған пісірілген сүтті ішуге болады. Күні бойы 1,5 литрге дейін сұйықтық ішіңіз (сорпа, компот, шай).
Нашар тамақтану инсультпен ауыратын науқастарда қолайсыз нәтиже қаупін арттырады. Жұтылу бұзылыстары (дисфагия) науқастардың 50% -ында анықталады. Пациенттердің 13% тамақ ішуге отыра алмайды немесе сананың қандай да бір түрі бұзылған. Сондықтан дұрыс тамақтанбау және сұйықтықты қабылдау мұндай науқастарды емдеуде маңызды мәселе болып табылады. Адекватты энтеральды тамақтануды қамтамасыз ету мүмкін болмаса, пациент міндетті түрде электролит ерітінділерін көктамырішілік инфузиямен парентеральді тамақтануға ауыстырылады. Мұндай инфузиялар тек үлкен тамырларға жасалады (флебиттің алдын алу). Жұқтыру қаупі жоғары болғандықтан, парентеральді қоректену жүргізілетін орталық веноздық катетер басқа ерітінділерді енгізу немесе қан алу үшін пайдаланылмайды.
Дегенмен, мүмкіндігінше, қауіпсіз, үнемді, толық және ішектің функционалдық тұтастығын бұзбайтын энтеральды түтікпен қоректендіруге көшу қажет. Назогастральды түтік көбінесе энтеральды тамақтану үшін қолданылады. Ұзақ уақыт пайдаланған жағдайда зонд ауыз және мұрын қуысына жүйелі күтіммен әр 4 апта сайын ауыстырылады.
Дисфагияға байланысты нашар болжамы бар науқастарда гастростомиялық түтік орнатылады. Түтік арқылы тамақтандыру науқастың басы мен иығын жоғары көтеріп, қарсы көрсетілімдер болмаған жағдайда - аяқтарын салбыратып отыру жағдайында жүзеге асырады. Энергияға қажеттілік жеке есептеледі (орта есеппен қалыпты дене салмағы үшін - 30-35 ккалкг, дене салмағын қалпына келтіру үшін - 35-40 ккалкг). Сұйықтықтың қажеттілігі 30 млкг + 10% дене температурасының 37°С-тан жоғары немесе ыстық ауа райында әрбір градусқа көтерілуі үшін анықталады. Қоректік қоспалар (Берламин, Нутринор, Нутрен, Нутризон) шприцпен немесе күніне 3-5 рет тамшылатып, 50 мл-ден бастап, максималды 250 мл-ге дейін енгізіледі. Дәрілік заттардың ұсақталған таблетка формаларын түтік арқылы енгізуге болады.
Медбике инсультпен ауыратын науқастардың тамақтануы мен ылғалдануын бағалауда маңызды рөл атқарады. Қабылданған барлық науқастар жұтылу функциясына скринингтік тестілеуден өтеді. Алынған нәтижелерге байланысты пациентті одан әрі басқару тактикасы анықталады.
Медбике емделушінің жағдайына қарай емдеуші дәрігер белгілеген тәртіппен тамақтандыруды қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, әрбір науқасқа ол ұстануға тиіс диета тағайындалады. Рұқсат етілген азық-түлік өнімдерінің тізімі туралы туыстарына ескерту, науқастың бұл тізімге кірмейтін тағамдарды қабылдауына жол бермеу медбикенің міндеті болып табылады
1.6 Инсульттан кейінгі науқастарды оңалту әдістері.
Бұл тарауда оңалту әдісі, ағзаны қалпына келтірудің негізгі принциптері, инсульттан кейінгі науқастарды оңалту әдісінің дәрілік және дәрілік емес әдістері туралы айтылады.
Инсульттан кейінгі алғашқы үш ай қалпына келтірудің шыңы болып саналады. Дәл осы кезеңде жоғалған функциялардың 50% -дан астамын қайтаруға болады. Ал келесі 3 айда - 30% аспайды, ал келесі алты айда тек 20%.
Уақыт қалпына келтіру процесінде маңызды рөл атқарады. Оңалту неғұрлым ерте басталса, оның тиімділігі соғұрлым жоғары болады.
Қалпына келтіру кезеңдері:
Оңалтудың жедел кезеңі жедел жәрдем ауруханасында инсульттан кейін 24-48 сағат ішінде басталады. Бұл кезеңнің ұзақтығы шамамен 3-4 апта;
Ерте қалпына келтіру кезеңі - инсульттан кейінгі алғашқы 6 ай. Бірақ мотор функцияларын қалпына келтіру үшін алғашқы 3 айда емдеуді бастау өте маңызды. Дәл осы кезеңде қалпына келтіруге кешенді көзқарасты қабылдау үшін оңалту орталығына хабарласу маңызды;
Кеш кезең - инсульттан кейінгі алты айдан 1 жылға дейінгі кезең. Оңалту амбулаториялық негізде де, үйде де жүргізілуі мүмкін;
1 жылдан кейінгі (ұзақ мерзімді) кезең үйде де, медициналық мекемеде де жүргізіледі.
Оңалту түрлері :
1.Медициналық оңалту:
Физиотерапиялық жаттығулар;
Психотерапия;
Логопотерапия;
Оңалтудың физикалық әдістері (электротерапия, лазерлік терапия,электрлік ынталандыру)
Курорттық емдеу;
Массаж;
Оңалтудың механикалық әдістері (механотерапия, кинезиотерапия)
Қалпына келтіру хирургиясы.
2. Әлеуметтік оңалту:
Пациенттерді өз өзін күтуді үйрету;
Науқастың жанұясын оқыту;
Әлеуметтік тұрмыстық оңалту мәселелері бойынша науқасты және туыстарына, отбасы мүшелерін ақпараттандыру және кеңес беру;
Оңалтудың техникалық құралдарымен қамтамасыз ету;
Күнделікті өмірде пациенттің өмірін ұйымдастыру.
3. Әлеуметтік экологиялық оңалту:
Отбасына психологиялық көмек көрсетуді жүзеге асыру;
Жеке мәселелерін шешуге көмектесу;
Заңгерлік кеңес беру;
Бос уақытты және демалысты ұйымдастыру дағдыларына үйрету.
Оңалту мамандары:
Дәрігер мамандары (неврапотологтар, ортопедтер, терапевтер және т.б.). Олар медициналық оңалту мәселелерін шешеді, науқастардың өмірін шектейтін ауруларды диагностикалауға және емдеуге көмектеседі.
Реабилитолог.
Реабилитациялық медбике. Науқасқа көмек көрсетеді, оны және отбасы мүшелерін оқытады.
Физиотерапия маманы.
Көру, сөйлеу, есту қабілетінің бұзылуын емдеуші мамандар.
Психолог.
Психотерапевт.
Әлеуметтік қызметкер және басқа мамандар.
Оңалту әдісі немесе қалпына келтіру әдісі - ағза функцияларының тұрақты бұзылуымен денсаулық проблемаларынан туындаған өмірлік шектеулерді жоюға немесе мүмкіндігінше толық өтеуге бағытталған медициналық, психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік-экономикалық шаралардың процесі мен жүйесінен тұрады. Оңалту емі науқастың функционалдық қабілеттері, оқу қабілеттері айтарлықтай төмендеген, еңбек белсенділігі, әлеуметтік қарым-қатынастары және т.б. бұзылған кезде қажет. Басқаларға қарағанда оңалту процесі ерекше орын алады, өйткені ол тек ағза мүшелері мен жүйелерінің күйін ғана емес, сонымен қатар адамның медициналық мекемеден шыққаннан кейінгі күнделікті өміріндегі функционалдық мүмкіндіктерін де қарастырады.
Науқасты инсульттан кейін оңалту - бұл өте ұзақ процесс, оның ішінде жеке гигиенаны сақтауға, қозғалыс, сөйлеу, әлеуметтік және психологиялық реабилитация.
Ең алдымен, инсульттан кейінгі науқастарды оңалтудың негізгі принциптерін атап өту қажет. Әрине, оңалту процесінің ерте басталуы маңызды рөл атқарады. Егер науқастың жағдайы мүмкіндік берсе, оңалтуды дереу бастау керек, сонымен қатар асқынуларды (төсек жаралары, контрактуралар, іріңді пневмония, тромбофлебит) алдын алу керек.
Реабилитациялық терапияның ұзақтығы мен реттілігі науқастың жедел жәрдеммен жеткізілетін неврология бөлімінде басталуы тиіс. Осыдан кейін аурухананың оңалту бөлімінде немесе оңалту орталығындасанаторийде оңалту процесін жалғастыру қажет.
Оңалту шараларының тиімділігіне тек жоғары білікті мамандар: невропатолог-реабилитологтар, емдік дене шынықтыру әдіскерлері, логопед-афазиологтар, психотерапевтер, физиотерапевтер кепілдік бере алады.
Пациенттер мен олардың туыстары оңалту үдерісі бойынша іс-шараларды белсенді түрде жүргізуі, сонымен қатар үй тапсырмаларын орындауы керек.
Инсульттан кейін көптеген науқастар психологиялық және әлеуметтік бейімделуді сезінеді. Науқастардың сөйлеу белсенділігі күрт төмендейді немесе мүлдем болмайды. Мұндай науқастарда айқын ауырсыну синдромы, эмоционалдық бұзылулар және әлеуметтік мәртебенің жоғалуы байқалады.
Дәрілік реабилитация. Инсульттан кейінгі науқастарды оңалтудың алғашқы күндерінен бастап жаттығу терапиясын, массажды және дәрі-дәрмектерді қолдануды біріктіру қажет. Осы санаттағы адамдардың оңалту нәтижелерін жақсарту үшін әртүрлі дәрі-дәрмектердің кең спектрі ұсынылады.
Инсульттан кейінгі науқастарды дәрілік реабилитациялау, ең алдымен, мидың метаболикалық қорғанысын және церебральды гемодинамикаға әсерін қамтиды.
Бұл препараттарға мыналар жатады:
цитофлавин,
актовегин,
церебролизин,
цераксон
мексидол,
глиатилин,
элькар,
тиоцетам.
Атап айтқанда: Cavinton, Sermion, Vasobral - бұл препараттар церебральды гемодинамикаға пайдалы әсер етеді.
Жоғарыдағы тізімнен кейбір дәрілік заттардың әсер ету механизмдерінің негізгі ерекшеліктерін қарастырайық.
1. Цитофлавин - нейропротекторлық, гипоксиялық және антиоксиданттық әсерлері бар. Препарат қанның оттегімен қанықтыруын жақсартады және жасушалық тыныс алуды белсендіреді.
2. Актовегин - сілтілі және қышқыл фосфатазаның белсенділігін арттырады, нәтижесінде белоктар мен көмірсулар синтезінің жылдамдығы артады.
3. Цераксон - цитотоксикалық және вазогенді церебральды ісінуді азайтуға көмектеседі.
4. Церебролизин - ми жасушаларының метаболизмін қалыпқа келтіреді, жүйке тінін зақымдайтын ишемиялық факторлардың теріс әсерінен қорғайды.
5. Элькар - ми тінінің гипоксия мен ишемияға төзімділігін арттырады.
6. Вазонит - қан айналымы бұзылған аймақта қанмен қамтамасыз ету деңгейін арттырады және нейрометаболизмді жақсартуға көмектеседі.
Кейбір инсульт түрлері ауырсынуды тудырады, бұл ми құрылымдарының зақымдалуымен байланысты. Егер мұндай ауырсыну пайда болса антидепрессанттар тағайындалады (мысалы, амитриптилин).
Шамамен 3-4 аптадан кейін бұлшықет тонусы көтеріле бастайды, бұл спастикалық деп аталатын салданған аяқ-қолдар. Ботулин токсинін инсульттан кейінгі спастицияны емдеу үшін қолдануға болады. Ботулиндік токсин аяқ-қолдардағы жоғары бұлшықет тонусын төмендетеді және салданған аяқ-қолдардың ауырсынуын азайтады.
Афазия үшін (сөйлеу белсенділігінің бұзылуы) ноотропты әсері бар препараттарды қолданған жөн, мысалы, ноотропил, церебролизин. Қан қысымын қалыпқа келтіру үшін ACE ингибиторлары қолданылады, мысалы, эналаприл, лизиноприл және т.б.
Есте сақтау керек, дәрі-дәрмекпен емдеуді тек емдеуші дәрігер тағайындай алады.
Денені тиімді қалпына келтіру үшін әртүрлі оңалту әдістерін біріктіру қажет.
Қозғалыс функцияларын қалпына келтіруді бастау кезінде қол жеткізуге тиіс мақсаттарды нақты анықтау қажет. Негізгі мақсат бұзылған қозғалыс дағдыларын максималды қалпына келтіру болып табылады, алайда, егер қозғалыс дағдыларын толық қайтару мүмкін болмаса, жақын арада мақсат пациентке күнделікті әрекеттер кезінде қозғалыстарды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін компенсаторлық дағдыларды дамыту болып табылады. Компенсаторлық қозғалыстардың дамуымен қатар, инсульт кезінде пациент қалған неврологиялық тапшылықты және қозғалыс белсенділігін шектеуді ескере отырып, өзгеретін қозғалтқыш стереотипіне бейімделуі керек.
Қозғалтқышты қалпына келтірудің мақсаттарын анықтау үлкен маңызға ие. Науқастың туыстары қозғалтқыш белсенділігін толық қалпына келтіру мүмкін болмаса да, жүйке-бұлшықет өткізгіштігін сақтауға бағытталған жұмыс толық көлемде жүргізілуі керек екенін түсінуі керек. Аурухана сатысында инсульттан кейін науқастарды моторлық оңалту, әдетте, зардап шеккен аяқ-қолдардың буындарында пассивті қозғалыстарды орындауға келеді. Сонымен қатар, гемипарез немесе гемиплегия (бір жақты зақымдану) жағдайында науқастың өзі сау аяқ-қолында қозғалыстар жасауы керек, әйтпесе біз зақымданбаған қаңқа бұлшықеттерінде де моториканың бұзылуына қауіп төндіреміз, бұл кейіннен процестерге өте жағымсыз әсер етеді.
Инсульттан кейінгі оңалту емдеудің негізгі әдісі физиотерапия немесе кинезиотерапия болып табылады. Жаттығу терапиясының негізгі міндеті - қозғалыс ауқымын, тепе-теңдікті және өзін-өзі күту дағдыларын толық немесе ішінара қалпына келтіру.
Физиотерапия - бұл әртүрлі физикалық факторлардың, мысалы, магниттік сәулеленудің, жарықтың, электрлік импульстардың, ауаның және жылудың адам ағзасына емдік әсері бар терапиялық әдістердің жиынтығы.
Инсульттің негізгі салдарының бірі - қозғалыс белсенділігінің бұзылуы: паралич, парез, қозғалысты үйлестіру проблемалары, бұлшықет гипертониясы, қолдар мен аяқтардағы сезімнің жоғалуы және т.б. Физиотерапиясыз толық оңалту мүмкін емес.
Процедуралардың нақты тізімін, ұзақтығын, жаңа жиілігін наукастың жеке көрсеткіштеріне, денсаулық жағдайына байланысты маман таңдайды:
Механотерапия;
Магнитотерапия;
Массаж;
Кинезотерапия;
Эрготерапия
Парафин, құм, бу, жылумен, озокерит, емдік балшық және т.б. қолдану арқылы емдеу;
Ине терапиясы;
Электрофорез;
Ультрадыбыстық емдеу;
Гальванизация;
Гальваникалық балшықпен емдеу;
Ультракүлгін сәулелену (жергілікті);
Лазерлі терапия, және т.б.
Механотерапия.
Қозғалтқыш функцияларын қалпына келтірудің ең маңызды әдісі. Науқастың жағдайы оған мүмкін болатын қозғалыстарды жасауға мүмкіндік берген кезде ол тағайындалады. Негізгі мақсат - дененің қозғалыс қызметін толық немесе ішінара қалпына келтіру, аяқ-қолдардағы күш пен ептілік, қозғалыстарды үйлестіру. Жаттығулар аяқ-қолдардың тонусын қалыпқа келтіруге және төсек жарасының пайда болу қаупін жоюға көмектеседі.
Эрготерапия
Эрготерапия - ұсақ моториканы және қозғалыстарды үйлестіруді үйретуге арналған арнайы гимнастика. Сауықтыру белсенділік арқылы жүзеге асады - бұл сабақтардың мәні. Мақсат - науқасты басқалардың көмегіне үнемі тәуелді болмай, әдеттегі тәуелсіз өміріне қайтару.
Инсультпен ауыратындар қарапайым әрекеттерді орындауда қиналады: душ қабылдау, есікті құлыптау, аяқ киімін байлау. Дені сау адамға елеусіз болып көрінетін нәрсе олар үшін мүмкін емес жұмыс болуы мүмкін. Шектеулі мүмкіндіктер туралы хабардар болу депрессияға ұшырайды - және физикалық белсенділіктің төмендеуі депрессияның дамуымен ауырлатуы мүмкін.
Гимнастика.
Гимнастикамен айналысу кезінде паретикалық аяқ-қолдардың пассивті қозғалысы баяу қарқынмен, мұқият орындалады, бұл кезде ауырсынуды тудырмауға немесе бұлшықет тонусын арттыруға тырысады. Гимнастиканың бұл түрі алдымен сау жағына, содан кейін ауырған жағына жасалады. Проксимальды түрде, әрбір буыннан оқшауланған түрде бастау маңызды. Бұл жағдайда әрбір буынға 8-10 қозғалыс жасалады. Инсульт алған науқастарға күніне бірнеше рет аяқ-қолдың паретикалық бұлшықеттерін шаршатпай, 10-15 минутқа дейін әртүрлі қол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz