Қойдың майы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Қостанай Гуманитарлық колледжі мекемесі
Учреждение Костанайский Гуманитарный колледж

Май өнімдері және оның пайдасы
Секция: Химия, Биология

Автор: Батырқызы Ұлпан
1НОБ-14 группасының студенті

Жетекшісі: Абдикова Айжан Ормановна
Химия және биология пәндерінің оқытушысы

Қостанай 2024
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Майлардың жалпы түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
Майлардың құрамы мен құрылысы: ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..5
Пайдалы қасиеттері: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Қойдың майы: ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1. Функциялары: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
Транс майлар туралы: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
Ешкінің еті мен сүтінің пайдасы: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 6

Кіріспе
Майлар, триглицеридтер -- органикалық қосылыстар; негізінен глицерин мен бір негізді май қышқылдарының күрделі эфирлері; глицерин мен жоғарғы карбон қышқылдарының күрделі эфирлері. Липидтерге жатады. Табиғи майлар молекуласындағы қаныққан май қышқылдары стеарин, пальмитин, ал қанықпаған май қышқылдары олеин, линол, линолен қышқылдарынан тұратының түсіну.
Тірі организмдердің жасушалары мен тіндерінің (ткандерінің) негізгі құрамды бөліктерінің бірі; организмдегі энергия көзі; таза майдың калориялылығы 3770 кДж 100 г. Табиғи Майлар жануар және өсімдік Майлары болып бөлінеді. Триглицеридтер құрамына С8-ден С24-ке дейінгі қалыпты құрылысты, негізінен жұп санды көміртек атомдарының қаныққан және қанықпаған қышқыл қалдықтары кіреді. Барлық Майлардың тығыздығы 1-ден аз. Тек жоғары вакуумда қайнайды. Суда ерімейді. Бензинде, керосин мен бензолда ериді. Алкоголиз, ацидализ реакцияларына түседі. Қышқылдардың қос байланысы бойынша сутекті (гидрогендеу), галогенді, галогенсутекті қышқылдарды, т.б. қосып алады. Аса қызған бумен, минералды қышқылдармен және ферменттермен әрекеттескенде глицерин және май қышқылдарын түзіп гидролизденеді. Ауадағы оттекпен тотыққанда пероксидті қосылыстар, оксиқышқылдар, т.б. түзеді. Құрамында биол. активті заттар (қанықпаған май қышқылдары, фосфатидтер, витаминдер, токоферолдар) болады. Майлар техникалық мақсатта қолданылатынын түсіндіру.
Майлар -- біздің ағзамыздың тіршілігін қамтамасыз ететін үш негізгі қоректік заттардың бірі және қуаттың ең бай қайнар көзі. Майлар жануарлар майы және өсімдіктер майы деп екіге бөлінеді, ағзаның тіршілігі үшін майдың екі түрі де керек. Олай дейтініміз, бір грамм белок немесе қант зат алмасу кезінде 16,5 джоуль қуат берсе, ал бір грамм май 37 джоуль қуат бөліп шығаратының білеміз.
Бірақ, құрамында май көп тағамдарды, мысалы, сары май, қаймақ, т.б. мөлшерден тыс жей беруге болмайды. Адамның қабылдайтын тамағының құрамында барлық негізгі қоректік заттардың болғаны дұрыс. Тамақтың құрамындағы майдың мөлшері тәулігіне 50 -- 60 грамнан аспауы керек. Егер майдың мөлшері бұл көрсеткіштен асып кетсе, онда ағзада зат алмасу процесінің қызметі бұзылады.
Ағзаға маймен келген қуат көзін жұмыс жасап, жұмсамасаң, онда ағзада май қоры жинала бастайды. Ағза майлы тағамдарды ұзақ уақыт бойы қабылдаса, онда қан тамырларында, бауырда, өт шығару жолдарында, әсіресе өт қабында айтарлықтай өзгерістер байқалады. Ал жануарлар майы бар өнімдердің құрамында -- холестерин кездеседі. Егер оның мөлшері шамадан тыс көп болса, адам жүрек-қан тамырлары ауруына ұшырайды.
Ал қаныққан май дегеніміз - көміртегі-көміртек қос байланыссыз ешқандай липидті (май). Басқаша айтқанда, қаныққан майды сутегі атомдары толығымен қаныққан. Қаныққан майлар майлы немесе балауыз қатты болып келеді. Табиғи қаныққан майлар жиі жануарлардың көздерінен келеді.
Липидтер дегеніміз - табиғи заттар тобы. Олар іс жүзінде суда ерімейді, бірақ полярсыз еріткіштерде ериді. Белоктармен, көмірсулармен қатар липидтер де мал, адам және өсімдіктердің барлық ұлпалар клеткаларының құрамына кіреді. Липид гректің lipos - май деген сөзінен шыққан. Липидтер деп өсімдік және жануар текті майлар немесе майға ұқсас заттарды атайды. Оларды: қарапайым липидтер - майлар және күрделі липидтер - майға ұқсас заттар деп бөледі. Липидтерді сілті қатысында гидролизденіп, май қышқылдарының тұздарын түзу қасиетіне қарай сабынданатын және сабынданбайтын липидтер деп те бөлінеді. Липилтердің де маймен өзара қатвнасы бар. Май қышқылдары - липидтердің құрылымдық компоненті болып табылады.

Майлардың жалпы түсінігі:
Майлар -- органикалық қосылыстар; негізінен глицерин мен бір негізді май қышқылдарының күрделі эфирлері; глицерин мен жоғарғы карбон қышқылдарының күрделі эфирлері. Липидтерге жатады. Табиғи майлар молекуласындағы қаныққан май қышқылдары стеарин, пальмитин, ал қанықпаған май қышқылдары олеин, линол, линолен қышқылдарынан тұрады. Тірі организмдердің жасушалары мен тіндерінің (ткандерінің) негізгі құрамды бөліктерінің бірі; организмдегі энергия көзі; таза майдың калориялылығы 3770 кДж 100 г. Табиғи Майлар жануар және өсімдік Майлары болып бөлінеді. Триглицеридтер құрамына С8-ден С24-ке дейінгі қалыпты құрылысты, негізінен жұп санды көміртек атомдарының қаныққан және қанықпаған қышқыл қалдықтары кіреді. Барлық Майлардың тығыздығы 1-ден аз. Тек жоғары вакуумда қайнайды. Суда ерімейді. Бензинде, керосин мен бензолда ериді. Алкоголиз, ацидализ реакцияларына түседі. Қышқылдардың қос байланысы бойынша сутекті (гидрогендеу), галогенді, галогенсутекті қышқылдарды, т.б. қосып алады. Аса қызған бумен, минералды қышқылдармен және ферменттермен әрекеттескенде глицерин және май қышқылдарын түзіп гидролизденеді. Ауадағы оттекпен тотыққанда пероксидті қосылыстар, оксиқышқылдар, т.б. түзеді. Құрамында биол. активті заттар (қанықпаған май қышқылдары, фосфатидтер, витаминдер, токоферолдар) болады. Майлар техникалық мақсатта қолданылады.
Майлардың табиғатта кездесуі мен маңызы:
Барлық өсімдіктер мен жануарлар организмдерінде майлар болады. Көмірсулар мен ақуыздар сияқты майлар тағамның негізгі құрам бөлігі.
Күрделі эфирлердің ішінде - майлар табиғи қосылыстар ретінде маңызды рөл атқарады. Әр түрлі май алынатын шикізат көздерінен 600 жуық майдың түрлері алынады. Оның ішінде 420-өсімдік текті майлар болып табылады. 180 жуығы жануар текті майлар.
Өсiмдiк жасушаларында заттың құрғақ массасының 5-15% май болады. Жануарлар мен адам жасушаларындағы майдың мөлшерi 90% -ға жуық болу мүмкiн. Майлы тағамдарға сары май, мал майы және өсімдік майы жатады. Адамға тәулігіне 50 -- 70 г май қажет. Үнемі майсыз тағаммен қоректену жүйке жүйесі қызметінің бұзылуына, иммунитеттің төмендеуіне әкеліп соқтырады. Адамның азықпен қабылдайтын майының кемінде үштен бірінің құрамында қанықпаған май қышқылдары бар сұйық майлар болуы керек. Сұйық майдың биологиялық белсенділігі басқа майлармен салыстырғанда жоғары болады. Адам организмі қанықпаған май қышқылдарын өздігінен синтездей алмайтын болғандықтан, оларды дайын күйінде тағаммен қабылдауы керек. Мысалы, сұйық майдың құрамында витамин Е және қан тамырларында холестериннің жиналуына кедергі келтіріп, атеросклерозды болдырмайтын зат -- β-ситостерин кездеседі. Сары майда көздің көруі мен адамның бойы мен шашының өсуін қолдайтын зат β-каротин болады. Тазартылмаған (рафинадталмаған) майда организмге аса қажет фосфолипидтер болады.
Организмде майлар асқазан асты безі мен ішек сөлі құрамындағы ферменттердің әсерінен гидролизденіп, глицерин мен карбон қышқылдарына ыдырайды. Май ыдырағанда бөлінетін өнімдер ішек бүрлері арқылы сіңеді де, басқа биологиялық процестерге қатысады, организмге қажетті жаңа майлар синтезделеді. Синтезделген май лимфа жүйесі арқылы қанға сіңіп, қан мен организмнің басқа мүшелеріне тарайды. Жасушалар да зат алмасу процесіне қатысады.
Майлар гидролизденіп, өнімдері біртіндеп тотығады. Ең соңында олар көміртек (IV) оксиді мен суға айналады. Бұл процестер экзотермиялық -- организмнің тіршілігіне қажетті энергия бөледі. Осылайша май биологиялық отын, тірі организм үшін энергия көзі болып табылады. Май қорытылғанда бөлінетін энергияның мөлшері көмірсулар мен ақуыздардан бөлінетін энергиядан екі еседей артық.
Қорытылған май шығыны қоректену процесінде қайта толықтырылады. Басты энергия көзі болуымен қатар суық климатты ортада тіршілік ететін жануарлардың тері асты май қабаты дене жылуын сақтап, қорғаныш қызмет атқарады.

Майлардың құрамы мен құрылысы:
Майдың құрамын француз ғалымдары М. Шеврель мен М. Бертло анықтады. XIX ғасырдың басында Шеврель майға су қосып, сілті қатысында қыздырғанда, глицерин жәнө карбон қышқылдары (стеарин және олеин) түзілетінін тапты. Ал Бертло кері реакция жүргізді (1854 ж.) Глицерин мен карбон қышқылдарының қоспасын қыздырып, майларға ұқсас зат алды. Майды түзуге глицерин және карбон қышқылдары (біртүрлі немесе әртүрлі) қатысады.
Майдың құрамына кіретін көп таралған қышқыл қалдықтарында (ацилдер) көміртек атомдарының саны 12-ден 18-ге дейін болады. Глицеридтер қарапайым және аралас болып бөлінеді. Қарапайым глицеридтердің радикалдары бірдей қышқыл қалдықтарынан, ал аралас глицеридтер әртүрлі қышқыл қалдықтарынан тұрады.
Глицеридтерді түзуге, негізінен, қаныққан қышқылдардан пальмитин С15Н31СООН мен стеарин С17Н35СООН қышқылдары, қанықпаған қышқылдардан -- олеин С17Н33СООН, линол С17Н31СООН, линолен С17Н29СООН қышқылдары қатысады. Кейбір майлардың құрамына төменгі қышқыл қалдықтары кіреді. Мысалы, сары майда май қышқылының (С4Н9СООН) қалдығы болады. Сиырдың сары майы құрамына май қышқылымен қатар пальмитин және олеин қышқылдарының қалдықтары кіреді. Кейбір майлардың құрамында қаныққан және канықпаған қышқыл қалдықтары аралас болады.
Алу Жолдары:
Майларды жануарлар мен өсімдіктерден алады. Тиімсіз болғандықтан, майлар синтездік жолмен алынбайды.
Ағзаға қажеттілігі:
Үштен біріне жуықДененің энергия тұтынуы майлармен толықтырылады, оның құрылымы бұл мәселені дұрыс ұйымдастырылған диета арқылы шешуге мүмкіндік береді. Тәуліктік қажеттілікті есептеуде адамның қызмет түрі мен жасы ескеріледі. Сондықтан майлардың көпшілігі белсенді өмір салтын жүргізетін жастар үшін қажет, мысалы, спортшылар немесе ауыр физикалық еңбекпен айналысатын ер адамдар. Отырықшы өмір салты немесе артық салмаққа бейімділік жағдайында семіздік пен соған байланысты проблемаларды болдырмау үшін олардың санын азайту керек.
Майлардың құрылымын да ескеру қажет. Қанықпаған және қаныққан қышқылдардың арақатынасы маңызды. Соңғысы, шамадан тыс тұтынылған кезде, май алмасуын, асқазан-ішек жолдарының жұмысын бұзады және атеросклероздың ықтималдығын арттырады. Қанықпаған қышқылдар керісінше әсер етеді: олар қалыпты метаболизмді қалпына келтіреді, холестеринді кетіреді. Бірақ оларды теріс пайдалану ас қорытудың бұзылуына, өт қабында және шығару жолдарында тастардың пайда болуына әкеледі.
Дереккөздер:
Барлық дерлік өнімдерде майлар бар, бірақ олардың құрылымы әртүрлі болуы мүмкін. Ерекшеліктер - көкөністер, жемістер, алкогольдік сусындар, бал және басқалары. Өнімдер келесіге бөлінеді:
Майлы (100 г өнімге 40 грамм немесе одан да көп). Бұл топқа сары май, маргарин, шошқа майы, майлы ет, шұжықтың кейбір түрлері, жаңғақтар, т.б. кіреді.
Орташа май (100 г өнімге 20-дан 40 г-ға дейін). Топ кілегей, майлы қаймақ, сүзбе, ірімшіктің кейбір түрлері, шұжықтар мен шұжықтар, ет.қаз, шоколад, торттар, халва және басқа тәттілер.
Төмен май (100 г өнімге 20 грамм немесе одан аз). Оларға: күріш, қарақұмық, бұршақ, бұршақ, нан, тауық еті, жұмыртқа, балық, саңырауқұлақтар, сүт өнімдерінің көпшілігі және т.б. жатады.
Сондай-ақ белгілі бір қышқылдың болуын анықтайтын майлардың химиялық құрылымы маңызды. Осы негізде олар қаныққан, қанықпаған және полиқанықпаған болуы мүмкін. Біріншісі ет өнімдерінде, шошқа майында, шоколадта, май, пальма, кокос және май майларында кездеседі. Қанықпаған қышқылдар құс, зәйтүн, кешью, жержаңғақ, зәйтүн майында болады. Полиқанықпаған - грек жаңғағы, бадам, пекан, тұқым, балық, сондай-ақ күнбағыс, зығыр, рапс, жүгері, мақта және соя майларында.

Пайдалы қасиеттер:
Құрылысы дене энергиясының жартысын қамтамасыз ететін майлардың көптеген пайдалы қасиеттері бар:
холестерин көмірсулар алмасуын жақсартады және өмірлік маңызды қосылыстардың синтезін қамтамасыз етеді - оның әсерінен бүйрек үсті бездерінің стероидты гормондары өндіріледі;
адам ағзасындағы барлық жылудың шамамен 30% қоңыр май, мойын мен арқаның жоғарғы бөлігінде орналасқан тіндермен өндіріледі;
борсық пен ит майы төзімді, тыныс алу жолдарының ауруларын, соның ішінде өкпе туберкулезін емдейді;
фосфолипидті және глюколипидті қосылыстар барлық ұлпаларда кездеседі, ас қорыту органдарында синтезделеді және холестеринді бляшкалардың пайда болуына қарсы тұрады, бауырдың жұмысын қолдайды;
фосфатидтер мен стеролдардың арқасында жүйке жүйесі жасушаларының цитоплазмалық негізінің өзгермеген құрамы сақталады және D витамині синтезделеді.
Осылайша, майлар адам рационында таптырмас компонент болып табылады.
Артық және тапшылық:
Майлар, бұл қосылыстардың құрылымы мен қызметі қалыпты мөлшерде тұтынылғанда ғана пайдалы. Олардың артық болуы семіздіктің дамуына ықпал етеді - бұл барлық дамыған елдер үшін өзекті мәселе. Бұл ауру дене салмағының жоғарылауына, ұтқырлықтың төмендеуіне және әл-ауқаттың нашарлауына әкеледі. Даму қаупінің жоғарылауыатеросклероз, жүрек ишемиясы, гипертония. Семіздік және оның салдары басқа ауруларға қарағанда жиі өлімге әкеледі.
Тағамдағы майдың жетіспеушілігі терінің нашарлауына ықпал етеді, бала денесінің өсуі мен дамуын баяулатады, ұрпақты болу жүйесінің жұмысын бұзады, холестериннің қалыпты алмасуына кедергі келтіреді, атеросклерозды қоздырады, жалпы мидың және жүйке жүйесінің жұмысы.
Ағзаның майға деген қажеттілігін ескере отырып, диетаны дұрыс жоспарлау көптеген аурулардың алдын алуға және өмір сүру сапасын жақсартуға көмектеседі. Бұл олардың артық және тапшылығынсыз қалыпты тұтынуы өте маңызды.
Қойдың майы:
Құйрық май - қойдың құйрығында жиналатын май. Бұндай май: құйрық, жекелеген қылшық және ұяң жүнді қой тұқымдарында болады. Құйрықты қой тұқымында - 12-16 кг құйрық май болады, себебі бұл қой тұқымы шөл және шөлейт жерлерінде күтім талғамдайды.
"Ата-бабамыз құйрық майдың пайдасын бұрыннан білген. Ең жақсы жері өсімдік майын жоғары температурада қыздыру зиян болса, құйрық майға қатты ыстық әсер етпейді. Қуырасыз ба, шикілей жейсіз бе, қақтайсыз ба - табиғи құрамы сол күйі қалады", - деп жазды Ұлжалғас Сманова.
Қазақ халқы ежелден малдың етiн, әсiресе қой етiн кеңiнен тұтынғаны белгiлi. Бүгiнде семiздiкке шалдықпаудың бiр амалы мал майынан әзiрленетiн тағамдарды, ет жеудi шектеу жөнiнде дәрiгерлер көп айтады. Әрине, семiз малдың етiне тойып алып, теледидар қарап, одан соң көлiкке мiнiп жұмыс орнына жетiп, кабинеттегi жұмсақ креслода кешке дейiн отырса, дененi май басатыны сөзсiз. Мөлшермен пайдаланса, малдың етi де, майы да денсаулық үшiн көп дәрiден артық екенiн ғалымдар мойындай бастады.
Құйрық-бауыр да тек құда күтетiн кезде дастарханға қойылады дегенiмiзбен, қойдың құйрығының рәсiмдiк, салттық мән-мағынасынан бұрын денсаулыққа пайдасы маңыздырақ.
Майдың пайдасын қорытындылай кетсек:
Ағзаны энергиямен қамтамассыз етеді.
Майда еритін витаминдердің (А,Е,Д және К) сіңірілуіне қажет.
Мидың жұмысын жақсартады (ми- ең майлы мүше ). Деменция ауруын алдын алады.
Зат алмасуды күшейтеді.
Жүрек- қантамыр ауруларынан қорғайды.
Терінің құрғақтығын жояды.
Шашыңыздың жылтырауын қамтамасыз етеді.
Өттің дұрыс бөлінуіне әсер етеді.
Жыныс гормондарының қалыптасуына қатысады.
Майлы тағамдарға сарымай, мал майы және өсімдік майы жатады.Адамға тәулігіне 50-70 г май қажет. Үнемі майсыз тағаммен қоректену жүйке жүйесі қызметінің бұзылуына, иммунитеттің төмендеуіне әкеліп соқтырады. Адамның азықпен қабылдайтын майының кемінде үштен бірінің құрамында қанықпаған қышқылдары бар сұйық майлар болуы керек.
Функциялар:
Сүтқоректілердің денесінде майлар маңызды рөл атқарады, бұл қосылыстардың мүшелер мен жүйелердегі құрылымы мен қызметтері әртүрлі мағынаға ие:
Энергиямен қамтамасыз ету. Бұл функция майлар үшін негізгі болып табылады. Жоғары энергетикалық құндылығының арқасында олар отынның ең жақсы жеткізушісі болып табылады. Резервтер депозиттер түрінде депозитке салу арқылы жасалады.
Қорғау. Май тіндері мүшелерді орап алады, осылайша олардың жарақаттануы мен шайқалуына жол бермейді, сыртқы әсерлерді жұмсартады және сіңіреді.
Жылу оқшаулау. Майлардың жылу өткізгіштігі төмен, сондықтан дене жылуын жақсы сақтайды және оны гипотермиядан қорғайды.
Осы үш негізгі функциядан басқа, майлар бірнеше жеке функцияларды орындайды. Бұл қосылыстар жасушалардың өмірлік белсенділігін қолдайды, мысалы, терінің серпімділігі мен сау көрінісін қамтамасыз етеді, ми жұмысын жақсартады. Мембраналық жасуша түзілістері мен жасуша асты органоидтары майлардың қатысуына байланысты өзінің құрылымы мен қызметін сақтайды. A, D, E және K ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.