Қыз бала тәрбиесі қазақ халқында

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ақмола облысы Бұланды ауданы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҒЫЛЫМИ ЖОБА ТАҚЫРЫБЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚЫЗ БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ ӘЛЕМДІК ЖӘНЕ ӘДЕБИ КӨЗҚАРАС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҒЫЛЫМИ ЖОБА СЕКЦИЯСЫ-ӘДЕБИЕТ ЖӘНЕ РУХАНИ МӘДЕНИЕТ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҒЫЛЫМИ ЖОБА ЖЕТЕКШІСІ ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ ПӘНІНІҢ МҰҒАЛІМІ -
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҒЫЛЫМИ ЖОБАНЫ ДАЙЫНДАҒАН ОҚУШЫ-
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҒЫЛЫМИ ЖОБА БАҒЫТЫ-ЭТНОМӘДЕНИЕТТАНУ ЖӘНЕ ӘДЕБИЕТ САЛАСЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ОҚУ ЖЫЛЫ 2023-2024
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

Мазмұны
Аннотация ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қыз бала тәрбиесі қазақ халқында ... ... ... ... .
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ..
Шетелдегі бала мен қыз тәрбиесі ... ... ... ... ...
Қазақ әдебиетінде қыз тәрбиесі жайлы не дейді? ... ... ...
Бала - басты байлығымыз ... ... ... ... ... ... . ...
Жалпы әлем елдері қыздарына арналған өзіндік кеңесім мен ойларым ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ...
Ұсыныс ... ... ... ... ... .

АННОТАЦИЯ
Қазақта Қыз өссе елдің көркі,шөп өссе жердің көркі деген асыл сөз бар. Қыз баласы ақылды, зерек, биязы мінезді,көркем ойлы болып өсуі үшін дұрыс тәрбие мен білім қажет. Ұлттың бүгіні де, болашағы да тәрбиелі ұрпаққа байланысты. Кез келген халық ұрпақ тәрбиесін - ұлттың тағдыры, болашағы. Өскелең ұрпақтың үйлесімді дамуы мен бақытты балалық - бұл біздің жалпыұлттық міндетіміз. Қыз тәрбиесіне , жалпы адам тәрбиесіне терең мән беріп, оның сәтті қағидалары мен ережелерін жасағандардың бірі - қазақ халқы. Халқымыздың тәрбие тәсілдері мен тәжірибелері ғасырдан бері жинақталып келе жатқан алтын қазығымыз. Сол тәжірибе, танымның, ұлттық құндылықтарымыздың бірегейі халқымыздың салт-дәстүр, әдет-ғұрып үлгілері мен өнегелері. Ал біздер мен сіздер осы құндылықтардың заңды жалғастырушысы мен қорғаушыларымыз. Ұлтымыздың мақтанышына айналған ұлттық құндылықтарымыз ұлттығымыздың негізі болып табылатындығы жобада кеңінен ашылып түсіндірілген.
Мақсаты: Қазақ халқының әдет-ғұрып,салт-дәстүрлерін қыз баланың бойына сіңіре отырып,қыз балаға келешекте ана алдында қоғамның, елдің, ұлттың тыныс-тіршілігі барысындағы үлкен .Сонымен қатар қазақ халқының қыз балаға беретін тәрбиесі мен шетелдіктердің қыз балаларына беретін тәрбиелеген өзара салыстырып, қазақ халқының қыздары ерекше тәрбиеде өскендігін дәлелдеу және әдебиет өкілдеріміздің нақыл сөздері мен ой кіркірлерімен сендіру.
Жауапкершіліктің тұрғандығын сезіндіре отырып,әдепті,сыпайы,
Адамгершілігі мол, білімді, жан-жақты жетілген қыз бала тәрбиелеу.
Ғылыми жоба өзектілігі: Қазіргі таңда елімізде көтеріліп отырған қыз тәрбиесінің бұзылуы (үлкеннің бетінен алып сөйлеу,биязылықтың жоқтығы.)барлығы барлығы өте өзекті мәселе болып табылады. Қыз бұл елдің айнасы. Қыз тәуір болса ел де тәуір, қыз жаман болса ел қараң қалады. Сол себепті менің бұл жобаның қоғам алдындағы ерекшелігі мен өзектілігі өте жоғары
Кіріспе
Қыз бала тәрбиесі қазақ халқында
Қыз - өмірдің гүлі, барлық адамзаттың қадірлеп, аялайтын асыл аруы десек те артық емес. Қыз баланы қазақта кішкентайынан мәпелеп, аялап, қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқыттырмай өсірген. Жалғандағы нәзіктік пен пәктікті, инабаттылықты әрбір қазақ қызының бойына сіңіріп өсірген.
Белгілі ақын Ақұштап Бақтыгереева Өмірде қыз болу бар да, нағыз қазақ қызы болу мүлдем бөлек деген пікір айтқан. Сол тәрізді ата-дәстүр, салт-сананы берік ұстанып өскен қазақ қызы қай ортада болсын, өзінің ерекше болмысымен көзге түсетіні анық. Қазақ қызының бойындағы асыл қасиеттерімен бірге сыр-сымбаты да өзге ұлттан дараланып тұруы тиіс.
Қызды жат жұрттық деп қадірлеп, төрінен түсірмеген. Басқа үйдің отын жағып, түтінін түзу ұшыратын боласың, барған жеріңде шешесі үйретпепті демесін деп анасы қызына бойындағы бар жақсы қасиетін сіңіруге тырысады.
Әрбір баланың өмір жолы, тәрбиесі отбасынан, одан соң мектеп қабырғасынан бастау алары сөзсіз. Сондықтан да, мектепте оқып жүрген қыз бала, ол - үйдегі ата-ананың көз қуанышы, мектепте ұстаздарының мақтанышы бола білуі тиіс.
Қыз бала үйден шыққанда тап-таза киініп, шашын таранып,әсем күлкісімен айналаға нұрын шашып жүруімен қатар сабағын да жақсы оқиды. Қыз баланы тәрбиелей отырып, отбасындағы ожан кейінгі ұлдарға үлгі етеміз, яғни бұл жерде ұлт тәрбиелеу - бұл қазақтың ежелден келе жатқан философиялық даналығы деп білемін.
Ұлтымыз қазақ деп ұрандағанда сол ұлтымыздың діні, тілі, тарихы, салт-санасы ойымызға оралады. Ұлттың тыныс-тіршілігі де осы баланы отбасынан бастап(бесіктен) дұрыс тәлім-тәрбие беріп, түзу жолға қоюдан анық байқалады.
Қыз баланы қазақта кішкентайынан мәпелеп, аялап, қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқыттырмай өсірген. Жалғандағы нәзіктік пен пәктікті, инабаттылықты әрбір қазақ қызының бойына сіңіріп өсірген.

Бауыржан Момышұлының келіні Зейнеп апамыз өзінің Бабалар аманаты атты кітабында: Қазақ қазақ болғалы қыз сыйлаған, қызын алқалаған текті халық еді. Сандығында кілті жоқ жомарт қазақ сол жомарттығын алдымен қызына жасаған.

Негізгі бөлім
Ата-бабамыз ертеден қыз тәрбиесіне өте көп көңіл бөлген. Қыз бала - болашақ ана деп қадірлеген, сыйлаған. Қыз өссе елдің көркі, гүл өссе жердің көркі, анасына қарап қызын ал, ыдысына қарап асын іш, қызға қырық үйден тыю, ата көрген оқ жонар, ана көрген тон пішер деген сияқты қазақ халқында қыз тәрбиесіне байланысты ақыл, нақыл сөздерден қыз тәрбиесі назардан тыс қалмағанын байқауға болады. Басты мақсат - өнегелі, иманды, сыпайы да биязы қыз, жар, болашақ ана тәрбиелеу. Барлық тәлім-тәрбие, мінез-құлық пен рухани байлықтың бәрі анасүтімен беріледі.

Қыз - бүкіл ұлттың анасы. Сондықтан ұлттың анасы үлгі тұтарлықтай болуы керек. Қыз бала отбасының шамын жағушысы, түтінін түтетушісі. Егер ер бұзылса - жанұя бұзылады, қыз бұзылса - бүкіл ұлт бұзылады. Қыздарымызды дүниеге келгеннен бастап ұлттық тәрбиеге баулыған жөн. Сондықтан, қыз өссе - елдің көркі деп бағалап, оның тəлім-тəрбиесіне зор көңіл бөлген.
Қазіргі таңда сыртқы күштер, түрлі ақпарат пен тәрбие көзі көбейгені мәлім. Сырттан келген әсер ғаламтор арқылы, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы таралып отыр. Интернет беттеріндегі ақпараттың көпшілігі бәрі пайдалы емес екендігін білеміз. Соның бәрін іс-жүзінде күнделікті өмірде көріп, куә болып жүрміз. Қоғамдық орындарда жартылай жалаңаш, аузынан түрлі жағымсыз сөздер шығып, темекі мен арақты дос еткен қыздарды кездестіру бұрындары жат көрінсе, қазіргі таңда үйреншікті, қалыпты жағдай болғандай. Темекінің түтіні мен ащы судың дәмін татқан қыздан туған баланың дені сау болмасы анық. Сол себепті, мұндай құлдыраушылыққа жалғыз тосқауыл - ол қыз бала тəрбиесіне деген жауапкершілікті жан-жақты күшейту керек.
Қызым үйде, қылығы түзде демекші, ата-ана алдында жасөспірім қыздар әлі бала көрінгенімен, әлеуметтік желілерде, ғаламтор ішінде көптеген түрлі тақырыптарды оқып, көріп жүруі әбден мүмкін. Осыдан келе, оң жақта отырып-ақ балалы болу, аборт, тастанды сәби мәселелері туындап жатыр. Ежелден ата-бабамыз қыз баланы тəрбиелеу - ұлтты тəрбиелеу деген ұстанымда болған. Сол себепті де қыз баланың тәрбиесіне ерте жасынан жіті мән берген. Бұл дүниеге шыр етіп келген соң, қыз бала ата-анасының көз қуанышы, өмірінің сәні. Бұрындары ата-бабамыз қызға қырық үйден тыйым салған. Жөн-жосықсыз көшеде жүруіне тосқауыл болған. Енді өсіп келе жатқан өскінге дұрыс тәрбие бермесең, күні ертең одан опық жеп қалатынымыз айдан-анық. Ата-бабалар осы жағын қатаң ескерген. Өкініштісі, бүгінгі күні сол тәрбиенің жұрнағы қалмай бара жатқандай. Қазір қыздарымыз қазақ ұлтының атына дақ түсіретін кейбір жағдайларға душар болып келеді. Бұның бәрі бұрынғыдай тәрбиенің болмауынан.

Ұл - түтін, қыз - күтім деп қызға жақсыны кигізіп, дәмдіні жегізіп, жорғаны мінгізген. Үйдің оң жақ төріне отырғызған. Тұрмысқа шықпаған қызды оң жақтағы қыз дейтіні сондықтан. Ұрыс-керіс естіген қыздың мінезінің мәні болмайды деп, қыз көзінше өрескел, бейпіл сөз сөйлемеген, анайы қылық көрсетпеген
. Бақыты байланады, жолы кесіледі деп қызға қол көтермеген. Тіпті, отырған қыздың аяғынан аттамаған. Мұны кесір деп түсіндірген. Өйткені еркектің де, әйелдің де тарайтын түбі - қыз. Оң жақта отырғанда жүз жігіттің арманы болса да, қызға бір азаматтың адал жан жары болу - парыз, - деп жазады.
Міне, кешегі қазақ қыздары ата-анадан осылай тәрбие алып, өз отбасының ұйытқысы бола білді.
Ал бұл қазақ халқындағы қазақ тәрбиесі делік.
Ал бізден өзге ұлт өкілдері қыз тәрбиесіне жалпы бала тәрбиесіне қалай қарайды екен?
Әр елдің салты басқа... демекші, әр халық баласын өзінше тәрбиелейді. Барлық отбасында балаға ата-анасы үлгі болуға тырысады. Қазақ қоғамында да көбіміз жастайымыздан әкеміздің қас-қабағына қарайтынбыз. Аналарымыздың әкелерің келе жатыр, әкелерің шаршап отыр, мазасын алмаңдар деген сияқты сөздермен өстік. Әкелеріміз отбасын асыраушы қызметін атқарса, аналарымыз ошақ басында, бала тәрбиесімен айналысқан.
Шетелдегі бала мен қыз тәрбиесі
Отбасы - бала тәрбиесінің ең алғашқы алтын ұясы. Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің деген мақал тектен тек айтылмаса керек. Сол себепті бала тәрбиесі ешқашан салғырт қарауды көтермейтін, аса бір күрделі де маңызды іс. Адамды адамдық қалыпқа келтіретін де, аздырып, тоздыратын да тәрбие жұмысы. Балаға жас кезінде әсер ететін құбылыстар әр түрлі болғанмен оларды тәрбиелеуші - ата-ана. Сонымен қатар, бала тәрбиесі ұлт таңдамайды. Тәрбие барлық ұлтқа бірдей қызмет етеді. Жоғарыда көрсетіп өткендей, әр халық баласын өзінше тәрбиелейді және әр ұлттың бала тәрбиесінде бір-біріне ұқсай бермейтін ерекшеліктері болады. Сондай-ақ әр елде бала тәрбиесіндегі тәсілдер әрқилы болғанмен, барлық балаға қажеттіліктер бірдей. Олар: туған отбасы, ұядай жылы үйі, ата-анасының шексіз қамқорлығы, махаббаты мен сүйспеншілігі және тағы да басқалар. Сонымен бірнеше халықтың бала тәрбиесіндегі тәсілдеріне тоқталып өтсек.
Мәселен АҚШ-та бала тәрбиесі әрбір бала өз бетінше өмір сүріп үйрене алу керек деген ұстанымға негізделген

. Көбіне ата-аналар балаларының талап-тілегін бірінші орынға қояды. Жылдам орындауға тырысады.
Ал бұзықтық жасаған балаларын екі түрлі тәсіл арқылы жазалайды
Біріншісі - ойыншықтарын алып қойып, теледидар көруден шектеу, екіншісі - орындыққа отырып өзінің қате жасаған іс-әрекеті жайында ойлану. Отбасында баланы ұру қатаң түрде заңмен қудаланады.Қыз - өмірдің гүлі, барлық адамзаттың қадірлеп, аялайтын асыл аруы десек те артық емес. Қыз баланы қазақта кішкентайынан мәпелеп, аялап, қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқыттырмай өсірген. Жалғандағы нәзіктік пен пәктікті, инабаттылықты әрбір қазақ қызының бойына сіңіріп өсірген.

Жапониядағы бала тәрбиесі
Жапондар бала тәрбиесіне баса мән беретін ұлттың бірі. Олар балаңды бес жасқа дейiн патшаңдай күт, он бес жасқа дейiн құлыңдай жұмса, ал он бестен кейiн досыңдай сырлас деген тәрбие негізін берік ұстанады. Жапондар бала тәрбиелеуде ұл, қыз деп бөлмейді. Екеуін де қазақ халқы сияқты еркелетіп өсіреді. Күншығыс елі мен қазақ халқының ұлттық тәрбиесіндегі бір ұқсастық - ер баланы ел қорғаны, қыз баланы келешек отбасы ұйытқысы болуға баулу.
Қатаң қағидалар негiзiнде өскен жапон баласы он бес жастан кейiн тәртiптi, оң-солын таныған, жақсы мен жаманды айыра алатын толыққанды азамат саналады. "Патша" болып еркiн өскен бала 5-6 жасынан бастап, тастай темiр тәртiпке бағынатын "қиын" күндерге тап болады. Егер бұл тәртiпке бағынбаса, қатаң жазаланады. Жапон баласы үшiн ең үлкен жаза - жалғыз қалу. Отбасы мүшелерiнен бөлек бөлмеде жалғыз отырудан асқан азап болмайтынын сәби күнiнен санасына сiңiрген бала сол жазаға ұшырап қалмауға күш салады. Көпшiлiктен, қоғамнан тыс өмiр сүру түсiнiгi жапондардың ортасында кешiрiлмес күнәмен тең.
Ал Израильде бала тәрбиесіне былай қарайды:Еврейлер отбасында бала тәрбиесі қатаң бақылауда болады
. Тәрбие беруде өзіндік ұстанымдары да бар. Мәселен, баланың әлжуаз, көп шағым айтуына жол бермейді. Баланың көзінше ақша туралы сөйлеуге де болмайды. Себебі бала танымында маңызды дүние ақша қалыптасып, адамдық қасиеттерден алшақтай түседі деп топшылайды.
Еврей отбасында жұбайлар бір біріне ерекше құрметпен қарайды. Ата-ана арасында сыйлы қатынас болса, бала өзін батыл сезінеді екен. Олар баланы үнемі мақтап жүреді. Бұл оның туыла салғанынан басталады. Тіпті, оның ең бірінші салған түкке тұрғысыз суреті үшін де мақтап отырады. Кез келген жетістігін барлық туыстарына, достарына хабарлайды.
Ал Қытайлықтар балаларын кішкентайынан төзімді, сабырлы және қанағатшыл болуға тәрбиелейді. Аспан асты елінде тәрбиенің дәстүрлі стильдері еуропалық тәрбиеден мүлде өзгеше. Бала тәрбиесі мемлекеттік маңызы бар шаруа саналады.
Қытайлықтар елде бала санына шектеу болғандықтан, жақсы тәрбие беруге тырысады. Дегенмен көп қытайлықтар отбасы жағдайларына байланысты балаларын ерте жастан-ақ бөбекжайларға береді.
Бидай жақсы өссе жарым тоқшылық, әйелің жақсы болса жарым бақытты боларсың.

...әйелдің жақсы болуы жартылай бақыт- мақалдарға зер салар болсақ, қазақ және қытай, халқы да жақсы әйел тек жақсылық алып келетінін, жақсы әйел алсаң толық бақытты болуға жарты қадам қалатынын ұрпаққа өсиет етіп айтып келеді. Сондықтан да ата- анасы әрқашанда қыздарын адал жар, асыл ана болуға жастайынан тәрбиелеген. Егер де жақсы әйел алсаң жартылай байығаның деген мағынаны білдіретінін аңғаруға болады.
Қытай халқында: Ұзатылған қыз шашылған сумен тең.
Қазақ халқы қыз ұзатқан кезде ата- ана , бауырлары жасауын беріп, сән- салтанатымен ұзатқан. Қыздың жасауын қызылға теңеп, оны жақсылыққа балаған. Ал, қытай халқында оны шашылған сумен теңеп, оның орны қайтадан толмайтынын, босқа ысырап болғандығын көрсетеді. Бұл мақалдардан екі халықтың қыз ұзатуға деген қарама- қайшы түсініктерін байқауға болады.
Ерін елі сыйласа, әйел бақыт тапқаны.
Ері беделді болса, әйелі тоқ болады.
Берілген 2 мақалдан да қоғамдағы ер адамның беделді болуы, құрметке ие болуы әйелдің бақытты болуына, ешқандай жоқшылық көрмеуіне әсерін тигізетіндігі айтылады. Қазақ мақалында әйел үшін бақыт - жұбайының ел ішінде сыйлы болуы . Ал, қытай мақалында, ерінің беделі жоғары болса, әйелінің өмірі еш қиыншылықсыз өтеді деген мағынада.
Әйел - үйдегі ырысың, Келін - кеңейген тынысың, қыз түздегі өрісің.
Елдегі былық үшін билеушіні айыпта, үйдегі жоқшылық үшін әйелді айыпта.
Қазақ мақалында үйдегі бірліктің, берекенің, ырыстың кілті әйелде. Қыз бала бойжеткен кезеңнен бастап, ата- анасы оған болашақта бір үйдің әсем келіні болатынын құлағына құяды. Келін деген аяулы атқа лайық болуға дәріптейді.

Қытай мақалында жанұяны бір мемлекетке теңеп, мемлекеттің кемшіліктерін осал билеушіден көрсе, ал үйдегі жоқшылыққа себепкер әйел деп білген.
Ұл мұраты үй болу,
Қыз мұраты үйлену.
Ұл ер жетсе уақытында үйлену керек,
Қыз бой жетсе,уақытында күйеуге шығу керек.
Әрине, қай мемлектетте болмасын, ата- анасы мәпелеп өсірген балапандарының өз теңін тауып, бақытты шаңырақ көтеруін қалайды. Әсіресе, аялап өсірген қызын құтты орнына қондыру ата- ананың міндеті. Кәмелет жасқа толғаннан бастап -ақ, қызын болашақ келін ретінде тәрбиелеп, үй шаруасына баулиды.
Ал барлық адамдар қызығатын Үндістан елінде бала тәрбиесіне былай қарайды
Үндістер балаларын қатаң ұстайды. Оларда ата-ана мен бала арасындағы достық қарым-қатынасты өте сирек кездестіресіз. Балалар кішкентай кезінен бастап ата-анасының таңдауына, қалауына мойынсұнып өседі. Сондықтан, ержеткенде немесе бойжеткенде әке-шешесі кімді қалайды, сол адаммен бас қосады.
Ал кәрістердегі балалар тәрбиесі қалай?
Кәрістер балалардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.