Қылмыстық құқық ұғымы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

1-дәріс

1-тақырыбы: Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқығы: түсінігі, пәні және әдісі. Қылмыстық құқықтың міндеттері, функциялары және қағидаттары

Дәріс жоспары

1. ҚР Қылмыстық құқығы түсінігі, пәні, әдісі

2. Қылмыстық құқықтың міндеттері мен функциялары

3. Қылмыстық құқық принциптері

4. Қылмыстық құқық ғылымы1-дәріс

1. Қылмыстық құқық ұғымы

Кез келген мемлекеттің құқық жүйесі әрқайсысы қоғамда қалыптасқан және жұмыс істейтін қатынастардың өз шеңберін реттейтін салалар жиынтығынан тұрады. Ең маңызды қоғамдық қатынастар қылмыстық құқықты қорғайды.

"Қылмыстық заң" термині тарихи тұрғыдан ежелгі уақытта қолданылған «басымен жауап беру», «өмірмен жауап беру» ұғымынан, ең қауіпті әрекеттерді жасағаны үшін қалыптасты. Әдебиетте «қылмыстық құқық» термині бірнеше мағынада қолданылады, олардың негізгілері «қылмыстық құқық - құқықтың бір саласы», «қылмыстық құқық - заңның бір саласы», «қылмыстық құқық - қылмыстық құқық ғылымының бір саласы».

Құқықтың бір саласы ретінде қылмыстық құқықтың мәні қылмыс жасауға байланысты мемлекет пен қылмыскер арасында туындайтын қоғамдық қатынастар болып табылады. Қылмыстық заң бұзушылық қылмыс ретінде анықталатын мінез-құлық шекарасын белгілейді.

Қылмыстық заң, заңнаманың бір саласы ретінде - қылмыс ұғымы мен түрлерін, жаза жүйесін, оларды тағайындау тәртібі мен шарттарын, сондай-ақ қылмыстық жауапкершілік пен жазадан босатуды анықтайтын нормалар жиынтығы.

Ғылымның бір саласы ретінде қылмыстық құқық қолданыстағы қылмыстық-құқықтық заңнамаға ғана емес, оның даму тарихына, Қазақстанда және шетелде қолдану практикасына да ие.

Қылмыстық-құқықтық ғылым - бұл өзінің мақсаттары мен міндеттері бар теориялық ережелердің, идеялардың, әдістердің жиынтығы. Ол қылмыстық-құқықтық циклдің басқа ғылымдарымен байланысты . Атап айтсақ Қылмыстық-процесстік құқықпен, Криминология, Криминалистика, Қылмыстық-атқару құқығымен тығыз байланысты.

2. Қылмыстық құқықтың міндеттері мен функциялары

Қоғамдық қатынастарды қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау - Қазақстан Республикасы Қылмыстық құқығының негізгі міндеті.

Қылмыстық құқықтың міндеттері ҚР ҚК 2-бабының 1-бөлігінде айқындалған.

Біріншіден, адам мен азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, меншікті, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті, қоршаған ортаны, Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысы мен аумақтық тұтастығын, қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау, екіншіден, бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігін қамтамасыз ету, үшіншіден, қылмыстың алдын алу.

Осы міндеттерді орындау үшін қылмыстық заңнама қандай әлеуметтік қауіпті әрекеттердің қылмыстық екенін анықтайды және қылмыс жасаған адамдарға қолданылатын жазаларды белгілейді.

Қылмыстық-құқықтық қорғауға азаматтардың негізгі құқықтары мен бостандықтарының мазмұнын ашатын ҚР Конституциясында көрсетілген объектілер басымдылыққа ие: жеке өмірге, бостандыққа және жеке басына қол сұғылмаушылық; ар-намысы мен абыройын қорғау, жеке меншікке, тұрғын үйге қол сұқпаушылық және т. б. Осы және басқа да құқықтарды жүзеге асыру үшін Қылмыстық кодекс оларды қорғауды жариялайды .

ҚР қолданыстағы Конституциясы меншіктің барлық түрлерін теңестіреді: жеке, мемлекеттік. ҚР ҚК меншіктің осы түрлерін қорғауда да айырмашылық жоқ.

Қылмыстық-құқықтық қорғау объектісі ретінде қоғамдық тәртіп қоғамдық тыныштықты, көліктің, кәсіпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың үздіксіз жұмысын, жеке адамның қол сұғылмауын қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастардың жиынтығы болып табылады. Қоғамдық қауіпсіздік - бұл қоғамның өмірлік маңызды мүдделерінің ішкі және сыртқы қауіп-қатерлерден қорғалуының жай-күйі.

Конституциялық құрылыс ұғымы қылмыстық-құқықтық қорғау объектісі ретінде ҚР Конституциясының 1-тарауында қамтылған.

Қылмыстық құқықтың екінші міндеті ҚР ҚК 4-тарауын "бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар"енгізу жолымен шешіледі. Онда "Басқыншылық соғысты жоспарлау, дайындау, тұтандыру немесе жүргізу" (161-бабы. ), "Геноцид" (168-б. ), "Жалдамалылық" (170-б. ) және басқа да неғұрлым қауіпті қылмыстық әрекеттер жинақталған. Бұл қылмыстар үшін ең қатаң жазалар қарастырылған (тіпті өлім жазасына) .

Қылмыстық құқықтың үшінші міндеті қылмыстардың алдын оның функцияларынан көрінетін бірнеше аспектілерді көздейді. Қылмыстық құқықтың міндеттері оның негізгі функцияларын жүзеге асыру процесінде жүзеге асырылады.

Қылмыстық құқықтың қорғау функциясы жеке адамды, оның құқықтары мен қылмыстық қол сұғушылықтан бостандықтарын өзінің нақты құралдарымен қорғауда көрінеді. Ол қылмыстық жауапкершіліктің негіздері мен принциптерін бекітуден, қылмыс деп танылған әрекеттер шеңберін анықтаудан, қылмыс жасағаны үшін жаза белгілеуден тұрады.

Ескерту функциясы қылмыстық-құқықтық тыйым салу әсерінен азаматтардың қылмыс жасауының алдын алуға бағытталған. Ескерту функциясы келесі құралдармен сипатталады:

- жалпы превенция (алдын-алу) ;

- жеке превенция(алдын-алу) ;

- қылмыстық әрекеттен өз еркімен бас тарту туралы нормалар;

- өкіну туралы нормалар;

- іс-әрекеттің қылмыстылығын болдырмайтын жағдайлар туралы нормалар.

Алдын алу функциясымен қатар, қылмыстық құқық тәрбиелеу функциясына да ие, өйткені бұл азаматтардың жеке басын, құқықтары мен бостандықтарын, меншік қауіпсіздігін қорғауға, сондай-ақ қылмыстық тыйымдарды бұзатындардың жауапкершілігі мен жазасының сөзсіздігіне деген сенімін арттыратын қылмыстық заңның болуы фактісі. Бұл қылмыстық-құқықтық нормалар, олардың өмір сүру фактісі де, оларды қолдану да азаматтарды заңдарды дәл орындау рухында тәрбиелеу және қоғамдағы ережелерді құрметтеу міндетін орындайды.

3. Қылмыстық құқық принциптері

Заңдылық қағидаты қылмыстық заңға сәйкес болмайынша және соттың үкімсіз ешкімді де қылмыс жасады деп жазалауға болмайды дегенді білдіреді. Заңдылық қағидаты кінәлі адамға осы қылмыс үшін заңда көзделген жазаны ғана қолдануды талап етеді. Тек Қылмыстық кодексте қылмыстың, жазаланушылықтың және әрекеттің басқа да қылмыстық-құқықтық салдары белгіленеді.

Заңдылық қағидаты сондай-ақ қылмыстық заңнаманы кодификациялаудың толықтығын көздейді, яғни Қылмыстық кодексте қылмыстар үшін жауапкершілік туралы нормалардың барлығы болуға тиіс және олар қандай да бір өзге нормативтік актіге емес, Қылмыстық Кодекске енгізілуге тиіс. ҚР Конституциясының 77-бабы 3-бөлігінің 10-тармағына, сондай-ақ ҚР ҚК 4-бабына сәйкес қылмыстық заңды ұқсастығына қарай қолдануға жол берілмейді .

Заң алдындағы теңдік қағидаты. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына, тұрғылықты жеріне немесе кез келген өзге жағдаяттарға қарамастан, заң алдында барлығы тең. Бұл қағида ҚР Конституциясының 14-бабында және ҚР ҚК 15-бабының 4-бөлігінде бекітілген.

Қылмыстық жауапкершілікке тартылған кезде қоғамда белгілі бір жағдайға ие және белгілі бір қылмыс жасаған адамның жағдайын жеңілдету үшін ешқандай жеңілдіктер мен артықшылықтар жасауға болмайды.

Кінәлі жауапкершілік қағидаты ҚР ҚК 19-бабында бекітілген және қоғамға қауіпті іс-әрекет кінәлі (қасақана немесе абайсызда) жасалған кезде ғана қылмыс деп танылады.

Кінәсіз жасалған бірде-бір іс-әрекет, қандай ауыр салдарға әкеп соқса да, қылмыс ретінде қаралмайды. Егер адамның қоғамға қауіпті іс-әрекеті мен оның салдарларына қатысты өзінің жеке дербес кінәсі анықталмаса, ол қылмыстық жауапқа тартылмайды. Осы баптың 2-бөлігінде объективті кінә тағуға, яғни кінәсіз зиян келтіргені үшін қылмыстық жауаптылыққа жол берілмейді делінген.

Субъективті ақыл-ой-адамның мінез-құлқын, атап айтқанда, қылмыстық мінез-құлықты Дұрыс әлеуметтік-саяси бағалаудың қажетті шарты.

Гуманизм принципі қылмыстық жауапкершілік пен жаза қылмыс жасаған адамнан кек алу, оған физикалық азап келтіру, адамның қадір-қасиетін қорлау мақсатын көздемейтіндігінде көрінеді.

ҚР Конституциясының 1-бабында мемлекеттің ең қымбат қазынасы адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылады делінген. ҚР Конституциясының 17-бабының 2-тармағына сәйкес "ешкімді азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездік немесе адамдық қадір-қасиетін қорлайтындай жәбір көрсетуге не жазалауға болмайды". Жазаға қатысты бұл норма ҚР ҚК 39-бабының 2-бөлігінде нақтыланған: «жазаның өз мақсаты-дене азабын тарту немесе адамның қадір-қасиетін қорлау емес», деп айтылған.

Гуманизм қылмыстық заңнамада шартты түрде соттау, қылмыстық жауапкершілік пен жазадан босату және т. б. институттардың болуымен көрінеді.

Әділдік қағидаты қылмыс жасаған адамға жаза қылмыстың сипаты мен қоғамдық қауіптілік дәрежесіне, кінәлінің жеке басына, оның ішінде қылмыс жасалғанға дейінгі және одан кейінгі мінез-құлқына, жауаптылық пен жазаны жеңілдететін және ауырлататын мән-жайларға, сондай-ақ тағайындалған жазаның сотталған адамды түзеуге және оның отбасының немесе оның асырауындағы адамдардың өмір сүру жағдайларына әсеріне қатаң сәйкестікте қолданылуы тиіс екендігінде (ҚР ҚК 52-б. 3-б. ) .

Сонымен қатар, ҚР Конституциясының 77-бабы 3-тармағы және ҚР ҚК 3-бабы 2-тармағы бір қылмыс үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық жауапқа тартуға болмайды, делінген.

Жеке жауапкершілік қағидаты адамның өзі жасаған әрекеті үшін ғана жауап беретіндігінде. Мұндай әрекет үшін қылмыстық жауапкершілікті басқа адамдарға беруге болмайды.

ҚР ҚК 14-бабының 1-бөлігіне сәйкес қылмыстық жауаптылыққа ҚК белгілеген жасқа толған, ақыл-есі дұрыс жеке тұлға ғана тартылады.

Бұл қағидаттың қолданылуы қатысушылардың жауапкершілігін регламенттейтін нормаларда айқын көрінеді (ҚР ҚК 29-б. 1-б., 30-б. ) .

Қылмыстық жауаптылық пен жазаның бұлтартпастығы қағидатында кінәлі түрде жасалған қылмыс оны жасаған адам үшін қылмыстық жауаптылыққа және жазаға немесе қылмыстық заңнамада көзделген өзге де ықпал ету шараларына әкеп соғатыны айтылған. Егер қылмыс жасалған болса, онда кінәлі адам қандай да бір мән-жайларға қарамастан, уақтылы әділ жазаға тартылуы тиіс.

Бұл қағидат Қазақстан Республикасының қолданыстағы Қылмыстық кодексінде заңнамалық түрде бекітілмеген. Бұл принципті заңнамалық түрде жариялау қылмыстық жауапкершіліктен иммунитет институтына және қылмыстық заңда ынталандыру шараларының болуына (белсенді өкінуге байланысты қылмыстық жауапкершіліктен босату, жәбірленушімен татуласуға байланысты қылмыстық жауапкершіліктен босату және т. б. ) қайшы келеді. Сондықтан, заң процесінде қолдану құқығы қатаң анықталған жағдайларда қылмыстық жауапкершілік пен жазаның бұлтартпастығы қағидатынан ауытқу мүмкіндігін қарастырады .

4. Қылмыстық құқық ғылымы

Қылмыстық-құқықтық ғылым - бұл өзінің мақсаттары мен міндеттері бар Теориялық ережелердің, идеялардың, әдістердің жиынтығы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.