СӨЙЛЕМ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ӨЗГЕРУІ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

Қазақстандық Халықаралық Колледж ЖШС

Бекеева Жансая Дулатқызы

СӨЙЛЕМ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ӨЗГЕРУІ

Курстық жұмыс

Жетекші Жабаева Айдана Адильхасыновна

Тапсыру күні _______2024 г.
Қорғау күні _______2024 г.
Бағалау ________

Астана, 2024
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І БӨЛІМ. СӨЙЛЕМ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ӨЗГЕРУІН ҚАРАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1 Трансформация ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 Лексикалық трансформация ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.3 Грамматикалық трансформация ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.4 Комплекстік трансформация ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.5. Сөйлем құрылымын өзгертудегі туындайтын қиындықтар ... ... ... ... ... ... . ... ..6
II БӨЛІМ. СӨЙЛЕМ ҚҰРЫЛЫМЫ ӨЗГЕРУІНІҢ МЫСАЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2.1 The Love Hypothesis by Ali Hazelwood шығармасынан алынған үзінді ... ... .7
2.2 The Best of me by Nicholas Sparks кітабынан алынған үзінді ... ... ... ... ... ... ..8
2.3 The Best of me by Nicholas Sparks туындысынан келтірілген мысал ... ... ... 10
2.4 Герой нашего времени Михаил Лермонтов кітабынан алынған мысал ... ...12
2.5 Капитанская дочка Александр Сергеевич Пушкин шығармасынан алынған үзінді ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.6 Герой нашего времени Михаил Лермонтов кітабынан алынған мысал ... ...16
2.7 Мастер и Маргарита Михаил Булгаков туындысынан келтірілген мысал..17
2.8 The Best of me by Nicholas Sparks шығармасынан алынған мысал ... ... ... ..19
2.9 Герой нашего времени Михаил Лермонтов кітабынан алынған үзінді ... ...20
2.10 The Big Four by Agatha Christie шығармасынан алынған үзінді ... ... ... ... .21
2.11Мастер и Маргарита Михаил Булгаков туындысынан келтірілген мысалдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.12 The young Diana by Marie Corelli шығармасынан алынған үзінді ... ... ... ..31
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...35
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі бұл аударманың дұрыс жеткізілуіне қол жеткізу үшін трансформация арқылы өзгерістердің орын алуы- қазіргі аударма теориясының басты және жиі қолданылатын әдісі болып қала береді.

Аударма кезінде сөйлем құрылымының өзгеруі, әдетте, сөзбе-сөз аударма арқылы аударманың эквиваленттілігін қамтамасыз ете алмауымен түсіндіріледі. Кез-келген тілдегі сөйлем оның лексикалық мазмұны мен грамматикалық формасының бірлігінде қабылданады.

Сонымен қатар, грамматикалық формасын ескермей, шет тіліндегі фразаны түсіну мүмкін емес. Тек шет тілін жетік білетін адам ғана шет тіліндегі мәтінді грамматикалық формалар мен синтаксистік құрылымдардың қызметі мен мағынасын ойланбастан қабылдай алады, өйткені ол мәтінді ана тілінде оқып, түсінеді. Шет тілін үйрену барысында грамматиканы меңгеру мәтінді түсіну үшін өте маңызды. Осы мәтінді меңгерудің бір амалы аударма жүзіндегі сөйлем құрылымын өзгерту болып табылады. Сөйлем құрылымын өзгерту - сөйлемге өзара байланыс беру үшін, сонымен қатар қосымша семантикалық жүктеме беру үшін қолданылады. Өзгерістер сөйлемдердің екінші тілде дұрыс естілуі мен оқылуын қамтамасыз етіп, сөйлемді жандандырады. Сондықтан, осы тақырып елеулі болып саналады.

Бұл курстық жұмысының мақсаты берілген тақырыпта сөйлем құрылымын өзгертудің бірнеше тәсілдері мен трансформация түрлерін қарастыру.

Аударманың дұрыс орындалуы жалпы білімге, контекстті қабылдауға және аудармашының шығармашылық талантына байланысты.
Аудармашының адекваттылыққа жетудегі негізгі міндеті-аударма тілінің тиісті нормаларын сақтай отырып, аударма мәтіні түпнұсқа мәтінінде қамтылған барлық ақпаратты мүмкіндігінше дәл жеткізуі үшін әртүрлі аударма трансформацияларын шебер қолдану болып табылады. Сонымен қатар, аудармашы өзінің кәсібилігін, басты мақсатын, яғни аударып жатқан тілдің аудиториясына аударманың мәнін жеткізу үшін сөйлем құрылымын өзгертумен айналысады, себебі әртүрлі тілдер иелерінің құндылық бағдарлары сәйкес келмеуі мүмкін. Әлбетте, бір тілден екінші тілге аудару кезінде екі түрлі мәдениет, қағидалар және салт-дәстүрлер ұшырасып қалуы мүмкін. Сондықтан да, аудару барысында сөзбе сөз аударудан басқа, мәнін жеткізу үшін өзгерістер де талап етіледі.

I БӨЛІМ. СӨЙЛЕМ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ӨЗГЕРУІН ҚАРАСТЫРУ

0.1 Трансформация

Егер ағылшын тіліндегі сөйлемде қазақ тілінде ресми сәйкестігі жоқ қандай да бір грамматикалық құбылыс болса, аудармада басқа құралдар қолданылатыны түсінікті. Сондықтан аударуда,сөйлем құрылымының өзгеруі барысында трансформация түрлері қолданылады. Трансформация-бұл тілдік, сөйлеу және коммуникативті факторлардың әсерінен аударма процесінде мәжбүрлі өзгеріс болып табылады. Бірақ көбінесе аудармашылардың трансформацияға жүгінуінің басты себебі грамматикалық факторлар, яғни тілдер жүйесіндегі айырмашылықтар. Трансформация түрлері: лексикалық, грамматикалық және комплекстік (яғни лексика-грамматикалық).

0.2 Лексикалық трансформация

Әр тілге тән семантикалық құрылымдар бар және екі тілдің лексикалық құрамының толық сәйкес келуі мүмкін емес, бұл аударма кезінде ерекше қиындықтарға әкеледі. Бұл жағдайда аудармашының таптырмас көмекшісі лексикалық трансформациялар қолданылады. Лексикалық трансформацияға: транскрипция, транслитерация, қосу және түсіру (алып тастау), калькалау және лексикалық-семантикалық алмастырулар жатады.

Лексикалық трансформацияның Транскрипция мен транслитерация түрлеріне анықтама: транскрипция- бұл бір тілдегі сөз дыбысын аударма тіліне әріптер және шартты белгілер арқылы жеткізу.
Мысалы: Tracy ['treısı]. Ал транслитерация дегеніміз бастапқы тілдегі жазудың әріптерін екіншісінің тілдің әріптерімен жеткізудің қатаң әдісі. Мысалы: Wensleydale-Уэнслидейл.

Қосу- бұл түпнұсқада жоқ, алайда аударма кезінде керек болған қосымша сөздерді пайдалану болып табылады.
Мысалы: the palm courts-пальма ағашы өсірілген саяжайлары. Palm-пальма, court-аула деп аударылатынын білеміз, бірақ аудармашы сөз қосу арқылы сөз тіркесін жақсырақ жеткізді.

Түсіру(алып тастау)- аудару барысында мәнге нұқсан келтірмеу үшін белгілі бір сөздерді алып тастаудан тұрады.
Мысалы: The treaty was pronounced null and void Халықаралық шарт жарамсыз деп танылды бұл жерде ағылшын тілінде берілген "жұптық синоним" бір сөзге айналады себебі бір мағаналы сөздің қайталануы керек емес және бұл аударма нұсқасы оқырмандар үшін жақсырақ және адекватты жеткізіледі.

Калькалау-бұл түпнұсқаның бастапқы лексикалық бірлігінің құрамдас бөліктерін (сөздегі морфемалар немесе тұрақты тіркестердегі сөздер) олардың лексикалық сәйкестіктерімен алмастыру үшін және түпнұсқаның бастапқы мәнін жеткізу үшін қолданылады.
Мысалы: White house-ақ үй, house of culture- мәдениет үйі.

Лексика-семантикалық алмастырулар дегеніміз-түпнұсқаның лексикалық бірліктері аударма тілінің бастапқы тілінің бірліктерімен семантикалық тұрғыдан сәйкес келмейтін, бірақ белгілі бір логикалық қайта құру арқылы жасалатын тәсіл.
Мысалы: ағылшын сөзі meal әртүрлі сөйлеу стилинде кең қолданылады, ал қазақ тіліндегі неғұрлым нақты сөзбен ауыстырылады: At seven o'clock an excellent meal was in the dining room. - Сағат 7 де асханада керемет ас берілді.

0.3 Грамматикалық трансформация

Грамматикалық трансформациялар деп бастапқы мәтінді аудару кезінде пайда болатын және нәтижесінде түпнұсқа тіл сөйлемдерінің құрылымы аударма тілінің нормаларына сәйкес өзгеретін түрлендірулер түсініледі. Грамматикалық трансформациясына: сөзбе сөз аударма, біріктіру, тарату, грамматикалық алмастырулар(сөз формалары, сөйлеу бөліктері немесе сөйлем мүшелері) жатады.

Грамматикалық трансформацияның Сөзбе-сөз аудармасы-бұл әр сөздің бастапқы дәйектілікпен немесе синонимдік, ұқсас және оған жақын мағынамен тасымалдануы мен транскрипциясын қамтитын ойларды ұсынудың нақты әдісі. Мысалы: Moskow-Мәскеу, Florida-Флорида.

Тарату әдісі - бұл әдісте бір сөйлем екі немесе одан да көп сөйлемдерге бөлінеді. Осы тәсіл грамматикалық (синтаксистік жағынан қиын болса) және прагматикалық (идиомалар мен мақал-мәтелдердің аудармасымен қиындық туса) сөйлемдерде қолданылады.
Мысалы: The annual surveys of the Labour Government were not discussed with the workers at any stage, but only with the employers. Еңбек Үкіметінің жыл сайынғы сауалнамалары ешбір кезеңде жұмысшылармен талқыланбаған. Бұл тек жұмыс берушілермен талқыланды.

Бұл тәсілге қарама-қарсы- "біріктіру" болып табылады. Бірнеше жай сөйлемдерді бір күрделі сөйлем ретінде көрсетуді мақсат ететін бұл тәсіл-синтаксистік немесе стилистикалық жағынан айырмашылықтар байқалған кезде қолданылады. Мысалы: That was а long time ago. It seemed like fifty years ago. Бұл он бес жыл өткендей, баяғыда болды.

Грамматикалық алмастырулар-тұпнұсқаның грамматикалық бірлігін аударма тілінің басқа грамматикалық мағыналарымен өзгерту тәсілін айтады. Ағылшын тілінен қазақ тіліне мәтінді аудару барысында етістік шақтары қызметінің үйлеспеуі орын алады.
Мысалы, ағылшындардың тағам әзірлеу мәзірін жазу барысында императив формасы қолданылса, қазақ тілінде ауыспалы келер шақ түрінде беріледі: Bake the buns till light golden. Бөлке нан қызғыш түс пайда болғанша пісіріледі.

0.4 Комплекстік (лексика-грамматикалық) трансформация

Комплекстік трансформация бұл әр түрлі трансформациялардың жиынтығы, онда аударма мәтінінің алынған ұсынысы түпнұсқа мәтіннің жалпы идеясын жеткізеді, бірақ сәйкестік бірліктерін бастапқы сөйлемнің компоненттеріне нақты баламалар ретінде бөлу қиын. Комплекстік трансформациясына: антонимдік аударма, экспликация және компенсация жатады.

Антонимдік аударма-түпнұсқадағы болымды сөйлемді аудармадағы болымсыз сөйлемге немесе керісінше лексикалық бірлікті ауыстыруды көздейтін лексикалық-грамматикалық трансформацияның түрі болып табылады.
Мысалы: Keep off the grass -Гүл еккен жермен жүруге болмайды.

Экспликация- егер аударма кезінде бастапқы тілдің сөзі немесе сөйлемі сыйымды баламамен берілмесе қолданылады.
Мысалы: Earworm (досл. ағылш. "құлақ құрты") - сіздің еркіңізге қарсы ойға оралатын әуен немесе ән.

Компенсация-бұл аудармашы бастапқы тілдің кез-келген сөзін немесе сөйлемін аудара алмай жатқан жағдайда басқа өзгертулер арқылы "компенсациялауда" қолданатын әдіс.
Мысалы: "He is at school" "Ол мектепте оқиды".

0.5 Сөйлем құрылымын өзгертудегі туындайтын қиындықтар

Сөйлем құрылымының өзгертудегі басты қиындық- осы өзгерістер барысында әртүрлі техникалар мен трансформациялардың дұрыс қолданбауы болып саналады. Онымен қоса, жұмыстың мақсаты орындалмауы мүмкін, яғни: аудармада қажет болып табылатын құрылымдық түрлендіру модельдерін зерттеу және осы негізде оның сәйкестігін қамтамасыз етудің, аудармада мәтінді қайта құрылымдау бойынша ұсыныстарды тұжырымдаудың орындалмау мүмкіндігі пайда бола алады. Әрине трансформациялардың дұрыс қолданылуымен қатар аударма маманы шығармашылық талантын іске қосу қажет.

II БӨЛІМ. СӨЙЛЕМ ҚҰРЫЛЫМЫ ӨЗГЕРУІНІҢ МЫСАЛДАРЫ

2.1 The Love Hypothesis by Ali Hazelwood (шығармасынан алынған үзінді):

Берілген үзіндіде лексикалық және комплекстік трансформация түрлерінің қолданылуы және өзгерістердің орын алуы қарастырылады:

Sadly, he seemed taken with his laptop. "Bye, Tom. It was nice to meet you. Have a safe trip home." "Likewise," he said, not even glancing at her. "I had lots of int She'd suspected it was too weak, but she'd been stupid and she'd sent the report anyway. Stupid, stupid, stupid. She should have beefed it up.

Өкінішке орай, Том өз ноутбугымен әлек болған сияқты. "Саубол Том. Сенімен танысқаныма қуаныштымын. Үйге аман-есен жет." "Мен де қуаныштымын, сен де абай бол", деп Том оған тіпті қарамай-ақ жауап қайтарды. Ол есептеменің жақсы жазылмағаны жайлы болжаса да, ақылы аспағандықтан бәрібір де есептемені жіберді. Бұл ақымақтық, ақымақтық, ақымақтық. Әрине оған мұны күшейту керек еді.

Түсініктеме:

Біріншіден, "taken with his laptop" сөйлемі "бір нәрсеге қатты ғашық болды" дегенді білдіреді, яғни Том үшін сол кезде ноутбук маңызды болған, алайда қазақ тіліне мұны дұрыс жеткізу мақсатында бұл сөйлем "Том ноутбукпен әлек болды" деп аударылды.

Екіншіден, комплекстік трансформацияның антонимдік аударма тәсілі орын алды, яғни "she had been stupid" сөйлемі "ақылы аспағандықтан деп аударылды". Бастапқы мәтіннің өзгермейтін мазмұнын сақтау мақсатында аудару барысында болымды сөйлем болымсыз сөйлемге ауыстырылды, себебі "ақылсыз" деп аудару оқырмандар үшін сәйкес емес немесе дұрыс емес естіледі.

Үшіншіден, "Likewise" сөзінің қазақ тілінде тура аудармасы жоқ болғандықтан лексикалық трансформацияның қосу тәсілі қолданылды және Томның жауабы оқырмандар үшін қолайлы және дұрыс болуы үшін бұл сөздің аудармасы толық жауап ретінде көрсетілді, яғни "Мен де қуаныштымын, сен де абай бол" деп аударылды. Мұндағы "да де" шылаулары күшейткіш мағынаны үстеп тұрып, Том да Оливке сол нәрсені тілейтінін айқындайды.

Төртіншіден, "She should have beefed it up" сөйлемі " Әрине оған мұны күшейту керек еді" деп саркастикалық түрде аударылуға тырысты.

The most important thing now was to avoid crying until she was ... His gaze finally slid up to meet hers. Her heart detonated. It absolutely exploded with joy in her chest, and Olive felt a violent wave of happiness, pride, and relief all wash over her.

Қазір ең басты нәрсе көңілге берілмеу, әйтпесе ол...Том ақыры басын көтеріп, Оливтің көздеріне тура қарау үшін оған көз тастады. Оның жүрегі аттай тулады. Бұл оның жүрегінде қуаныш ойнатты және Олив бақыттың, мақтаныштың және жеңілдіктің дүрбелең толқынына бөленгенін сезді.

Түсініктеме:

Біріншіден, "avoid crying" сөз тіркесінің орнына "көңілге берілмеу" тіркесі қолданды, себебі контекст бойынша орынды , мағынасын да сақтайды, ал оның орнына "жыламауға тырысу" сөз тіркесі тым сөзбе сөз аударма ретінде естіледі, бұл эквиваленттілікке жетуге кедергі жасайды.

Екіншіден, "His gaze finally slid up to meet hers" сөйлемін аудару қиындық туғызды, себебі қазақ тілінде мұндай мағынадағы сөздер жоқ, алайда "Том ақыры басын көтеріп, Оливтің көздеріне тура қарау үшін оған көз тастады" деп аударылды, мұнда Том және Олив аттарын қосуға тура келді, өйткені оқырмандар кімдер жайлы айтылып жатқанын ұқпауы мүмкін. Сонымен қатар, қазақ тілінде жынысты анықтайтын есімдік жоқ болғандықтан кейіпкерлердің аттарын жазу дұрыс болып саналады және олардың аттарының қосылуы лексика-грамматикалық трансформацияның компенсация тәсілі болып табылады.

Үшіншіден, "her heart detonated" деген сөйлемде сөзбе сөз аудармамен "жүрегі жарылды" деп шығушы еді, алайда бұл эквиваленттікке қарсы болғандықтан бұл сөйлемге қазақ тілінен альтернатива табылып "жүрегі аттай тулады" деп аударылды, яғни тез дүрсілдеді дегенді білдіреді.

Төртіншіден, "exploded with joy" сөйлемін де сөзбе сөз аударуға болмайды, себебі "қуаныштан жарылды" деп айту дұрыс емес естіледі, оның орнына "бұл жүрегінде қуаныш ойнатты" деген сөйлеммен аударылды.

2.2 The Best of me by Nicholas Sparks (кітабынан алынған үзінді):

Аударма барысындағы өзгерістер мен үш трансформация түрлерінің қолданылуы:

After landing in Charlotte, Dawson flung his duffel bag and suit over his shoulder and walked through the terminal, barely registering the activity around him as he sifted through memories of his final summer with Amanda. They swore little would change after she left; either he'd drive to Durham or she'd come back to visit. Amanda had no doubt that they'd find a way to somehow make it work.
Шарлоттаға қонғаннан кейін, Доусон спорттық сөмкесін иығына сүйеп, қасындағы қарбаласқа мән бермей Амандамен өткізген соңғы жаз жайлы естеліктерге беріліп терминалдан өтті. Олар Аманданың кетуінен кейін өзгерістердің орын алуы екіталай болатынына сөз берді: Доусон Даремге аттанады немесе Аманда Доусонға келіп кетеді. Аманда мұны іске асыру үшін қандай да бір шешім таба алатындарына күмәні болмады.

Түсініктеме: Берілген сөйлемдерді аудара отырып, кейбір өзгерістер байқалды.

Біріншіден, бастапқы ағылшын тілінде берілген "sifted through memories" сөз тіркесіне қазақ тілінде сәйкес аудармасы болмағандықтан "естеліктерге берілу" деген сөз тіркесі қолданылды, бұл лексикалық трансформацияға жататын лексика-семантикалық алмастыру болып табылады. Лексика-семантикалық алмастыру бастапқы тілдегі және аударма тіліндегі сөз тіркестерінің мағынасы тек ішінара сәйкес келген кезде қолданылады. Бұл жағдайда аудармашының міндеті-бастапқы мәтіннің мағынасын жеткізу үшін осы контексте мүмкіндігінше қолайлы болатын нұсқаны таңдау.

Екіншіден, "either he'd drive to Durham or she'd come back to visit" берілген сөйлемде he she есімдіктері қолданылған, алайда қазақ тілінде жынысты айқындайтын есімдік жоқ, яғни бұл сөйлемді аудару барысында "ол" есімдігін қолдану дұрыс емес, себебі әрекетті кім жасап жатқаны түсініксіз. Сондықтан, комплекстік трансформацияның компесация әдісінің арұасында аудару кезінде "ол" есімдігінің орнына басты кейіпкерлердің аттары (Аманда және Доусон) қойылды, бұл оқырмандарды шатасудан құтқарады.

Үшіншіден, грамматикалық трансформация орын алды, яғни сөйлем құрылымының тәртібі ауысты. Байқай алатындай, қазақ тілінде етістік көбінесе сөйлемнің соңында тұрады.

Her parents, however, had other plans. On a Saturday morning in August, a little more than a week before she was supposed to leave for Durham, they cornered her before she was able to escape the house. Her mom did all the talking, though she knew her father stood firmly in agreement.
"This has gone on long enough," her mother began, and in a voice that was surprisingly calm, she told Amanda that if she continued to see Dawson, she would have to move out of the house in September and start paying her own bills, and they wouldn't pay for her to attend college, either.

Алайда Аманданың ата-анасының қалағаны басқа еді. Тамыздың сенбі таңында Дурхамға аттануға бір аптадай қалғанда, олар Аманданың үйден қашуына жол бермей, оны қыспаққа алды. Барлық әңгімелерді анасы жүргізсе де, Аманда әкесінің анасымен толықтай келісетінін білді. "Бұл ұзақ уақыт бойы жалғасты" деп таңғаларлықтай тыныш дауыспен анасы Амандаға Доусонмен кездесуді жалғастырса, Қыркүйекте үйден көшуге және шоттарды өзі төлеуіне тура келетінін және ата-анасы колледжде оқуы үшін де төлемейтінін айтты.
Түсініктеме:

Біріншіден, қазақ тілінде жынысты айқындайтын есімдік болмағандықтан, берілген сөйлемдерге қай кейіпкердің ата-анасы жайлы айтылып жатқаны түсінікті болу үшін кейіпкердің аты қосылды, себебі "ол" есімдігімен оқырмандарда сұрақтар туындауы мүмкін, бұл комплекстік трансформациясының компенсация әдісі болып табылады.

Екіншіден, Лексикалық трансформацияның транслитерация әдісі қала атауымен байланысты іске асырылды: "Durham" сөзі транслитерация арқылы қазақ тіліне алфавиттік тасымалдаудың арқасында "Дурхам" деп аударылды.

Үшіншіден, грамматикалық трансформация бар, яғни грамматикалық трансформациялар, ең алдымен, сөйлемді қайта құру (оның құрылымын өзгерту) орын алды.

Төртіншіден, лексика-семантикалық алмастырулар қолданылды, контекст арқылы қазақ тілінде жоқ сөз тіркестерінің орнына тілде бар және мағынасы бойынша сәйкес сөз тіркестері қойылды: "Her parents, however, had other plans. " мұнда басты идея ата-анасының ойларынша және қалағаны бойынша басқаша болу керек еді дегенді білдіреді, сондықтан "қалағандары басқа еді" деген сөйлем қосылды, сонымен қатар "attend college" деген тіркесті "колледжде оқу" деп аударылды, себебі аударма тілде бұл дұрысырақ мағынаны жеткізеді.

2.3 The Best of me by Nicholas Sparks (туындысынан келтірілген мысал):

Лексикалық және грамматикалық трансформациялардың аудару барысында іске асырылуы:

He passed through downtown and crossed the bridge that spanned the confluence of Greens Creek and Smith Creek. As a boy, when trying to avoid his family, he'd often sit near the bridge, watching the sailboats and imagining the faraway harbors they might have visited and the places he one day wanted to go.He slowed the car, as captivated by the view as he'd once been.

Доусон қала орталығынан және Грин Крик пен Смит Криктің түйіскен жерінен өтетін көпірден өтті. Бала кезінде отбасымен кездесуден жалтарып ол көпірдің қасында желкендерге қарап, алыс айлақтарды және бір күні барып көргісі келетін жерлерді елестетіп жиі отыратын.Ол мәшінені тоқтатып, бұрынғыдай ашылған көрініске таң қалды.

Түсініктеме:

Біріншіден, лексикалық трансформацияның транслитерация түрі қолданылды яғни, "Greens Creek and Smith Creek, Oriental" сөздері қазақ тіліндегі алфавиттік әріптер арқасында түрлендірілген.

Екіншіден, лексикалық трансформацияның қосу әдісі орын алды. "Avoid family" деген сөз тіркесі қазақ тіліне аудару барысында дұрыс емес аударылуы мүмкін, мысалы: отбасыдан қашу немесе аулық болу", негізінде бұл эквиваленттілік жағынан жағымсыз естіледі, сондықтан мұндай қиындық болмас үшін, "отбасымен кездесуден жалтару" аудармасын қолдану шешілді.

Үшіншіден, грамматикалық алмастыруды байқауға болады. "as captivated by the view" сөйлемі қазақ тіліне аудару барысында "көрініске таң қалды" деп аударылды, мұнда сын есім етістікке айналғаны көрсетіледі. Грамматикалық алмастырулар сөйлем мүшелері, сондай-ақ сөйлеу бөлігін грамматикалық алмастыру кезінде берілген сөйлемнің синтаксистік құрылымы және сәйкесінше сөйлеу компоненті қайта құрылады. Грамматикалық алмастыру кезінде оқырмандарға, аударылған тілде сөйлемнің жағымды естілуін және дұрыс құрылуын қамтамасыз етеді.

Peering up at the trees, he could tell by the swaying branches that there was enough wind to keep the sails full, even if they intended to sail all the way to the coast.In the rearview mirror, he glimpsed the bed-and- breakfast where he'd be staying, but he wasn't ready to check in just yet. Instead, on the near side of the bridge, he pulled the car over and climbed out, relieved to stretch his legs.

Олар жағалауға дейін жүзуді ойласа да, ағаштарға мұқият қарап, ол қозғалып жатқан бұтақтардың арқасында желкендерді ұстау үшін желдің жеткілікті екенін түсінді. Артқы көрініс айнасында ол өзі қонайын деп жатқан bed-and-breakfast қонақ үйін байқап қалды, алайда тіркеліп, кіруге әлі дайын емес еді. Мұның орнына ол мәшінені көпірдің ең жақын жағында тоқтатып, шығып, аяқтарын сергітіп шығуға қуанды.

Түсініктеме:

Біріншіден, бастапқы тілде берілген "peering up" тіркесінің өкінішке орай қазақ тілінде альтернативасы жоқ болғандықтан, аударма тілінде "мұқият қарау" деп жеткізілген, бұл контекст бойынша мағынасын сақтай отырып, сәйкес келеді.

Екіншіден, glimpsed сөзін орыс тіліне аудару кезінде: мельком увидел деп аударылады, дегенмен қазақ тіліне орынды аударма табу қиындық әкелді, сонда да альтернативасы ретінде байқап қалды сөз тіркесі қойылды.
Үшіншіден, аударма барысында грамматикалық трансформация орын алды, яғни сөйлемдегі сөз тәртібі өзгеріске ұшырады, себебі қазақ тілінде етістік көбінесе сөйлемнің соңында келеді.

Төртіншіден, "bed-and-breakfast" тіркесі бастапқы тілде берілгендей қалды, себебі ғаламтор арқылы атаудың осы түрінде қалуы жөн екені және қазақ тілінде де осы түрле сақталатыны анықталды. Сонымен қатар, "bed-and-breakfast" қонақ үйінде адамдар бір түн қонып, келесі күннің таңғы асын ішіп кетеді, мұндай сөз тіркесінің альтернативасы қазақ тілінде жоқ.

Бесіншіден, лексикалық трансформацияның қосу амалы арқылы алдында айтылғандай "bed-and-breakfast" тіркесіне "қонақ үй" деген сөз тіркесі қосылды, бұл оқырмандар үшін түсінікті болу үшін жасалды.

2.4 Герой нашего времени Михаил Лермонтов (кітабынан алынған мысал):

Контекст бойынша орынды болып саналатын өзгерістер:

"Good heavens!' I said; `why, I tell you, Kazbich was here on the other side of the river just a moment ago, and we shot at him. How easily you might have run up against him, you know! These mountaineers are a vindictive race! Do you suppose he does not guess that you gave Azamat some help?

"Құдайым-ай!"-дедім мен; Казбич шынымен де өзеннің арғы жағында болған еді, біз оған атқанбыз, сөз беремін, шынымен де!" Онымен қалай оңай көрісіп қалар едіңдер! Мұны түсініп тұрсыңдарма?! Бұл тау жайлайтындар кекшіл халық! Қалай ойлайсың ол сенің Азаматқа берген көмегің жайлы біліп қойды ма?

Түсініктеме:

Біріншіден, "Good heavens" сөз тіркесі орыс тіліне "Святые небеса" деп аударылса, қазақ тілінде бұл тіркеске сәйкес альтернативасы жоқ болғандықтан, "Құдайым-ай" деп аударылды, сонымен қатар бұл сөз бастапқы тілде берілген мағынаны жеткізе алды, яғни таң қалу эмоциясын жеткізеді.

Екіншіден, лексикалық трансформациясының қосу амалы қолданылды. "Сөз беремін! Шынымен де!" сөйлемі мағынаны және кейіпкердің эмоциясын жеткізу үшін қосылды, бұл үзіндіде кейіпкер дәлелдеуге тырысып қатты эмоцияларды көрсеткен болатын.

Үшіншіден, mountaineers сөзінің ағылшын тілінде бөлек сөз ретінде мағынасы бар тұтас сөз болып келеді, ал қазақ тілінде бұл көп қолданбайтын сөз тіркесі ретінде пайда болды.

Төртіншіден, сөйлемде "might have run up" үзіндісі бар, бұл конструкция өткен шақта бола алатын еді бірақ орын алмаған әрекетті айтқанда қолданылады, сондықтан "оңай көрісіп қалар едіңдер" деп түрлендірілді.

Бесіншіден, грамматикалық трансформацияның тарату әдісі орын алды, яғни "How easily you might have run up against him, you know!" сөйлемі екі бөлек сөйлем ретінде аударылды, себебі қазақ тілінде грамматика жағынан эквиваленттілікке жету үшін бір сөйлем екі сөйлемге түрлендірілді.

And I wager that he recognised Bela today! I know he was desperately fond of her a year ago -- he told me so himself -- and, if he had had any hope of getting together a proper bridegroom's gift, he would certainly have sought her in marriage.'

Және оның бүгін Белла жайлы біліп қойғанына сенімдімін! Мен оның Беллаға бір жыл бұрын өлердей ғашық болғанын білемін, ол маған өзі айтқан және Казбичта күйеу жігіттің атынан сыйлайтын сыйлықты табуға қандай да бір үміт болса, ол ойланбастан Беллаға әйелі болуды ұсынар еді.

Түсініктеме:

Біріншіден, грамматикалық трансформация орын алды, яғни аудару барысында "wager" сөзінің орнына "сенімдімін" сөзі қойылды, себебі "бәс тігемін" сөз тіркесі қазақ тілінде көбінесе тура мағынада ғана қолданылады, яғни шынымен бәс тігу барысында, ал "wager" сөзімен кейіпкер өзінің сенімді екенін жеткізгісі келген, сондықтан "сенімдімін" сөзі орынды болып саналады.

Екіншіден, "desperately fond of her" сөйлемі "өлердей ғашық" сөз тіркесі ретінде аударылды, себебі "desperately fond of her" сөйлемінің альтернативасы қазақ тілінде жоқ, оның орнына "өлердей ғашық болды" немесе "қатты жақсы көрді" деген сөйлемдерді қолдануға болады.

Үшіншіден, бастапқы тілде берілген соңғы сөйлемде "would have v3" конструкциясы бар, бұл конструкция өткенде орын алуы мүмкін бірақ орын алмаған жайт жайлы айтқанда қолданылады және қазақ тіліне осы конструкцияны тек "еді" сөзімен ғана жеткізуге болады.

2.5 Капитанская дочка Александр Сергеевич Пушкин (шығармасынан алынған үзінді):

Үш трансформация түрлерінің аударма кезінде орын алуы:
I ended by feeling certain that he and Pugatchéf were one and the same man, and I then understood why he had shown me mercy. I was filled with astonishment at the extraordinary connection of events. A boy's "touloup", given to a vagabond, saved my neck from the hangman, and a drunken frequenter of pothouses besieged forts and shook the Empire.

Мен қатты таң қалдым. Ақыр аяғында мен серіктесім мен Пугачёвтың бір адам екені жайлы сенімділікті сезгеннен кейін Пугачёвтың неліктен маған мейірімділік танытқанын түсіндім. Мен оқиғалардың ерекше байланысына таң қалдым. Қаңғыбасқа сыйға тартылған, балаларға арналған қысқы жолға және постқа арналған аса жылы тон мені баскесер ажалынан құтқарды, ал мас сырахана бекіністерін қоршауға алып, империяны дүр сілкіндірді.

Түсініктеме:

Біріншіден, грамматикалық трансформация пайда болды, аудару тіліндегі сөз тәртібі бастапқы тілдегі сөз тәртіптен өзгеше. Бұл қазақ тілі мен ағылшын тіліндегі грамматикалық айырмашылықтарды айқындайды.

Екіншіден, бастапқы тілде берілген бірінші сөйлемдегі сын есім қатты эмоцияны көрсетеді, бұл эмоцияның аудару тілінде жеткізілуін қамтамасыз ету мақсатында күшейткіш үстеу қолдануға тура келді.

Үшіншіден, лексикалық трансформацияның түсіру амалы қолданылды, яғни бастапқы тілде "he and Pugatchéf were one and the same man" деп ұзын сөйлем ретінде берілсе, қазақ тіліне аудару барысында same man - бір адам деп аударылды.

Төртіншіден, бастапқы тілде көрсетілген зат есім аудару кезінде етістікке айналды, бұл грамматикалық трансформацияның грамматикалық алмастырулар әдісі болып табылады.

Бесіншіден, комплекстік трансформацияның экспликация әдісі қолданылды: "touloup" сөзін айқындау үшін оның толық мағынасы қойылды, бұл оқырмандардың түсінуі мен ақпаратты қабылдауы үшін орын алған трансформация түрі.

"Will you not eat something?" asked Savéliitch, faithful to his old habits. "There is nothing in the house, it is true; but I shall look about everywhere, and I will get something ready for you."
Left alone, I began to reflect. What could I do? To stay in the fort, which was now in the hands of the robber, or to join his band were courses alike unworthy of an officer. Duty prompted me to go where I could still be useful to my country in the critical circumstances in which it was now situated.
But my love urged me no less strongly to stay by Marya Ivánofna, to be her protector and her champion. Although I foresaw a new and inevitable change in the state of things, yet I could not help trembling as I thought of the dangers of her situation.

Өзінің ескі қылықтарына адал Савельич: "Дәм татқыңыз келе ме?" деп сұрады. Дәм тататын ештеңе болмаса да, мен іздеп, сіз үшін пісіруге бірдеңе табармын.
Жалғыз қалып, мен ойға баттым. Мен не істей алар едім? Ұрының қол астындағы фортта қалу немесе оның бандасына қосылу-екеуі де офицерге лайық емес әрекет. Міндет мені өз елімдегі қазір орын алып жатқан сын сәттерінде- мен пайдалы бола алатын жерге баруға түрткі болды.
Алайда менің махаббатым да Мария Ивановнаның қорғаушысы, арашашы болуға жақсы түрткі болды. Мен жаңа және сөзсіз орын алатын өзгерістерді болжасам да мен оның жағдайының қауіптілігі туралы ойлаған кезде өз денемдегі қалтырауды ұстай алмадым.

Түсініктеме:

Біріншіден, бірінші сөйлемде берілген сұраулы сөйлем аудару барысында тұтас түрлендіруге ұшырады, себебі қазақ тілінде дәл осындай мағыналы сөйлем болмағандықтан және эквиваленттілікке жету мақсатында сөйлемде өзгерістер орын алды.

Екіншіден, бастапқы тілде берілген екінші сөйлемде кейіпкер: үйде ештеңе жоқ деп айтқан болатын, дегенмен де аудитория үшін анық ақпаратты жеткізу үшін лексикалық трансформацияның қосу әдісі қолданды, яғни "дәм тататын ештеңе болмаса да" деп бірінші сөз тіркесі қойылды, бұл мағынасын айту мақсатында қолданылған тәсіл.

Үшіншіден, лексикалық трансформацияның түсіру амалы орын алды, яғни but сөзі түсіріліп, оның орнына болмаса да деп аударылып кеткен, бұл қазақ тілі оқырмандары үшін қолайлы және орынды болып естіледі.

Төртіншіден, began to reflex сөйлемін орыс тіліне аударсақ "я начал размышлять" деп шығады, ал қазақ тілінде орынды және жиі пайдаланылатын сөз тіркесі ретінде "ойға бату" сөз тіркесі қолданылды.

Бесіншіден, комплекстік трансформацияның антонимдік аудармасы орын алды, нақтырақ айтқанда "no less strongly" сөйлемін аудармада "жақсы түрткі болды" деп жеткізілді. Бұл жердегі антоним- болымсыз сөйлемнің болымды жүзінде аударылуы.

Алтыншыдан, лексикалық трансформацияның қосу әдісі пайдаланылды: "couldn't help trembling" сөйлемі аудару барысында "өз денемдегі қалтырау" деп аударылды, себебі қазақ тіліне аударғанда жай қалтырау деп қалдырған жағдайда, сөйлем толық емес болып көрінеді. Сонымен қатар аудиторияға мағлұматты қабылдауға кедергі жасайды.

2.6 Герой нашего времени Михаил Лермонтов (кітабынан алынған мысал):

Грамматикалық трансформация мен көбінесе комплекстік трансформациялардың қолданылуы:

"I CONFESS that, for my part, I had trouble enough over the business. So soon as ever I learned that the Circassian girl was with Grigori Aleksandrovich, I put on my epaulettes and sword and went to see him.

Мен өзімнің жағымнан бизнеспен әлек болғанымды мойындаймын. Мен черкешенка қызының Григорий Александровичпен болғанын білгеннен кейін, бірден тігілген салтанатты погондарымды киіп және семсерді алып, Григорий Александровичке аттандым.

Түсініктеме:

Біріншіден, тұтас түрлендіру орын алды, яғни "had trouble" "бизнеспен әлек болдым" деп аударылды , себебі бұл грамматикалық эквиваленттілікке жетуге көмектеседі. Сонымен қатар контекст бойынша бизнес жайлы және бизнеспен қиындықтар жайлы айтылып жатқаны түсінікті, сондықтан аудару барысында толық жауап берілді деуге болады.

Екіншіден, лексика-грамматикалық трансформацияның компенсация тәсілі қолданылды яғни, "he" сөзінің орнына сөйлемде Григорий Александрович деп аты жөнін қосуға тура келді, себебі қазақ тілінде жынысты анықтайтын есімдік жоқ болғандықтан аты жөні қойылды, бұл оқырмандарға кім жайлы айтылып жатқаны түсінікті болу үшін қажет.

Үшіншіден, лексика-грамматикалық трансформацияның экспликация тәсілі қолданды. "epaulettes" сөзі қазақ тілінде өзінің мағынасы ретінде пайда болды: "тігілген салтанатты погондарымды".

Төртіншіден, тағы бір рет лексика-грамматикалық трансформацияның экспликация әдісі орын алды, яғни "pipe" сөзі қазақ тіліне аудару барысында толық түсініктемесі ретінде жазылды: "темекі шегуге арналған түтік".
"He was lying on the bed in the outer room, with one hand under his head and the other holding a pipe which had gone out.
"Ensign!" I said, as sternly as I could. `Do you not see that I have come to you?'
"`Ah, good morning, Maksim Maksimych! Won't you have a pipe?' he answered, without rising.

Ол сыртқы бөлмеде, төсекте бір қолын басының астына салып, екінші қолына темекі шегуге арналған түтік ұстап жатты. Мен мүмкіндігінше қатал дауыспен: Прапорщик мырза! ,-дедім. "Менің келгенімді көріп тұрған жоқсыз ба?"
"А қайырлы таң Максим Максимыч! Сізде темекі шегуге арналған түтік бар ма? деп тұрмай жауап қатты ол.

Түсініктеме:

Біріншіден, лексика-грамматикалық трансформацияның экспликация әдісі орын алды, яғни "pipe" сөзі қазақ тіліне аудару барысында толық түсініктемесі ретінде жазылды: "темекі шегуге арналған түтік".

Екіншіден, грамматикалық трансформация пайда болды, сөйлем мүшелері орындарымен ауысты, себебі қазақ тілінде етістік сөйлемнің соңында келеді.

Үшіншіден, "Прапорщик" сөзі орыс тілінен келген сөз болса да, қазақ тілінде де "Прапорщик" болып қалады, немесе "Прапорщик мырза" деп айтуға болады.

2.7 Мастер и Маргарита Михаил Булгаков (туындысынан келтірілген мысал):

Трансформация түрлерінің эквиваленттілікке жетудегі көмегі:

It's never entirely clear whether Woland or the police are responsible for the master's disappearance, but a member of Woland's retinue, Azazello, offers to reunite them if Margarita will agree to become a witch and host Woland's ball. Woland's power frightens her, but she alone among the novel's characters uses it for her own -- often altruistic -- ends. Perhaps the most striking example is Margarita's request, when Woland offers her a reward for hosting the ball, that Frieda be released from her eternal torment, the nightly appearance of the handkerchief with which she suffocated her baby.

Шебердің жоғалып кетуіне кім жауапты: Воланд па әлде полиция ма, бұл ешқашан толықтай анық болмаған, алайда Воландтың нөкерлерінің бірі Азазелло, Маргарита мыстан болуға келісіп, Воландтың иелігінде балл ұйымдастыруға келіссе, бірге қосылуға ұсыныс жасайды. Воландтың күші оны қорқытса да, Маргарита кейіпкерлердің арасынан оның күшін өзіндік, көбінесе альтруистік мақсаттарымен қолданған жалғыз адам. Ең көрнекті мысал ретінде Маргаританың Воланд оған балл ұйымдастырғаны үшін сыйақы ретінде Фриданы мәңгілік азаптан босатуды ұсынуы, яғни Фрида баласын тұншықтырған қол орамалдың түнгі көрінісін көреді.

Түсініктеме:

Біріншіден, лексикалық трансформацияға жататын "Қосу" әдісі пайдаланды. "Host Woland's ball" "Воландтың иелігінде балл ұйымдастыру", ағылшын тілінде Воландтың иелігінде деген сөз тіркесі берілмеген, яғни бұл қазақ тілін меңгерген аудитория үшін және эквиваленттілікті сақтау үшін қосылған сөз болып табылады.

Екіншіден, "she alone among the novel's characters" деп тұр, яғни Маргаританың атын қосуға тура келді бұл лексика-грамматикалық трансформацияның компенсация әдісі болып табылады және тағы бір рет лексикалық трансформацияның "қосу" амалы қолданылды, яғни "адам" сөзі қосылды, себебі бастапқы тілде ой аяқталған болып естілсе де, қазақ тілінде бірнеше сөздерді қосуға тура келді.

Үшіншіден, бірінші сөйлемде грамматикалық трансформациясының тарату әдісі орын алды, яғни аударма тіліне келгенде бір сөйлем қоснүкте арқылы екі бөлек сөйлем ретінде аударылды,себебі қазақ тіліндегі эквиваленттілікке жету үшін және оқылуы жағымды болу үшін қолайлы болып саналады.

Unlike Faust, Margarita is happy to have made her bargain with Woland; when she wakes up the morning after the ball back in the natural world, everything is "as if it ought to have been so". Since she and the master leave this world at the end of the novel, what kind of triumph does she achieve?

Фауспен салыстырғанда Маргарита Воландпен келісім құруға бақытты. Табиғи әлемдегі балдан кейін келесі таңда оянғанда барлығы "ағынның ынғайына қарай жүзуде". Маргарита мен шебер романның соңында өмірден озғандықтан, Маргарита қандай жеңіске жетеді?

Түсініктеме:

Біріншіден, "as if it ought to have been so" сөйлемін қазақ тіліне жеткізу қиыншылықтар тудырды, алайда "ағынның ынғайына қарай жүзуде"мағынасымен сәйкес болсын деп осы сөйлем қойылды, яғни барлығы өз қалпымен орын алуда.
Екіншіден, грамматикалық трансформацияның тарату әдісі қолданылды, яғни "Margarita is happy to have made her bargain with Woland; when she wakes up the morning after the ball back in the natural world, everything is "as if it ought to have been so" сөйлемі екі бөлек сөйлем ретінде аударылды, себебі сөз тіркестерінің семантикалық құрылымының ерекшелігіне байланысты бір сөйлем екі сөйлем ретінде түрлендірілді.

Үшіншіден, leave this world сөйлемінің орнына альтернативасы ретінде қазақ тілінде "өмірден озды" сөз тіркесі қойылды.

2.8 The Best of me by Nicholas Sparks (шығармасынан алынған мысал):

Тұтас түрлендірудің көмегі:

In the end, everything came down to money. It came down to what a person actually did, as opposed to who they thought they were, which was why she couldn't stomach the Oriental status quo anymore. These days, she'd hire a hardworking immigrant over a UNC or Duke society belle who believed that the world owed her a good living.

Түбінде барлығы ақшамен байланысты. Барлығы адамның өзін кім ретінде санағанында емес, шын мәнінде не жасағынымен бағаланғандықтан, Аманда бұдан былай Ориенталдағы қазіргі жағдайды шыдағысы келмеді. Қазіргі таңда Аманда әлем оған жақсы өмір сыйлайды деп сенген UNC немесе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.