Ғалым Құдайберді Жұбанов отбасындағы тіл білімін зерттеуші ғалымдар
Ғалым Құдайберді Жұбанов отбасындағы тіл білімін зерттеуші ғалымдар
Мазмұны
Кіріспе
3
1. Сыныптан тыс жұмыс және оны өткізу әдістемесі
5
1.1 Сыныптан тыс жұмыстардың жаңа технологиямен байланысы
5
1.2 Сыныптан тыс жұмыс - әдебиет сабағында оқушылардың танымдық белсенділіктерін арттыру
10
2. Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың заманауи әдіс-тәсілдері
16
2.1 Оқушылардың тұлғасын дамытудағы сыныптан тыс жаппай жұмыстың рөлі
16
2.2
21
Қорытынды
30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
31
Құдайберген Қуанұлы Жұбанов (19 желтоқсан 1899 жыл, Темір ауданы, Ақтөбе облысы - 25 ақпан 1938 жыл) - тіл білімі саласындағы алғашқы қазақ профессоры (1932), түркітанушы, педагог .Әлімұлы тайпасының Шекті руынан шыққан.Алғашқыда Оспан ишанның мешітінен дәріс алып, араб тілін үйренеді. 1918 жылы Електегі екі кластық орыс-қазақ училищесін бітірген. Темір-Орқаш болысының әуелі хатшысы, кейін төрағасы болады. 1920 жылы Орынбор қаласындағы Құсаиния медресесін бітіреді. Араб, парсы, орыс, латын, түрік, жапон, француз, ағылшын, неміс тілдерін меңгереді. 1920 жылы "Ай" атты журнал ұйымдастырып, оның бетінде М.Горькийдің "Сұңқар туралы жыр", "Дауылпаз туралы жыр", "Хан мен ұлы", т.б. шығармаларын қазақ тіліне аударып жариялаған. Ақындық, жазушылық өнерімен де танылып, өлең, пьеса, т.б. жазған. Мысалы, "Мақпал - Сегіз" дастанының желісі бойынша Жұбанов Тілепбергеновпен бірігіп жазған пьесасы Ақтөбедегі кеңес-партия мектебінің, педагог техникум оқушыларының қатысуымен сахнаға шығарылып, қала жұртшылығына көрсетіледі. "Ай" деген өлеңі жоғарыда аталған журналдың беташары ретінде жарияланды. Көпшілік көкейіне тез қонатын сықақ, фельетондары сахнада, сауық кештерінде айтылып жүрсе, кейбіреулері "Еңбекші Қазақта" жарияланған. 1925 жылы Жұбановтың режиссерлігімен Ақтөбе қаласында М.Әуезовтің "Еңлік - Кебек" пьесасы қойылады.1920 - 22 жылдары ауылда мұғалім болып істейді. 1922 - 24 жылдары Темір уездік оқу-ағарту бөлімінде басшы. 1924 - 29 жылдары Ақтөбе губерниясы оқу-ағарту бөлімінде басшы қызметтер атқарды, сонымен бір мезгілде Ақтөбе педагогикалық техникумында сабақ берді. Қызметтен қолы бос уақытта өз бетімен білімін толықтырған.
Түркі тілдес республикалардың жаңа әліпбиге көшуіне арналып, 1925 жылы Мәскеуде өткізілген кеңеске қатысып, онда сөз сөйледі. Жаңа әліпбиді енгізу мәселелерімен айналысқан Әзірбайжан ғалымы Ағамалы оғлымен жиі хат жазысып тұрды. 1927 жылдан бастап Жұбанов Санкт-Петербургтегі орыс ғалымдарымен байланыс жасады. Түркі тілдерін зерттеуші академик А.Н. Самойлович, шығыстанушы В.В. Бартольд, тілші ғалым А.В. Щерба, т.б. еңбектерін алдырыпоқыды. 1928 жылы Санкт-Петербургтегі Шығыстілдері институтының (Шығыстану институты) толық курсын бітірді. 1929 жылы осы институттыңакадемигі Самойлович басқаратын "түркітанусеминарийіне" оқуға түсті. 1930 жылы КСРО Ғылым Академиясының Тіл білімі институтыныңаспиранты болды. Н.Я. Марр, И.И. Мещанинов, А.В. Богородицкий, т.б. белгілі тілші ғалымдардандәріс алды. 1932 - 37 жылдары ҚазПИ-де(қазіргі Алматы мемлекеттікуниверситеті) профессор, қазақ тілі мен әдебиетікафедрасының меңгерушісі болды.
Өз қаламының құдіретін ерте байқатқан алғашқы өлеңдері мен фельетон, мақалалары Қазан төңкерісінен бұрынғы басылымдарда Құдайберген шекті, Қараша бала деген лақап атпен жариялаған болатын. Сонымен қатар Қ. Жұбанов жас қазақ зиялылары машық еткен бірнеше қолжазба журналдың шығуына ұйытқы болған көрінеді. Мәселен, Күйік Қалада жүріп ол Тез, ал Темірде Ай деген қолжазба журналдар шығарған. Бұл журналдарда ол орыс әдебиетінің өкілдері М. Горькийдің, В. Г. Короленконың шығармаларын да жариялаған. Төңкерістен бұрынғы үлгілі романтизм шығармаларын халыққа жеткізуде, оны түсіндіріп беруде Құдайберген мен редакция алқасының мүшелері көп жұмыс атқарған. Ай деген эпиграфтың өзінен-ақ журналдың ол кездегі ағартушылық-демократиялық идеямен астасып жатқаны, нені мақсат тұтқаны айқын аңғарылатын. Әсіресе Сұлтанмахмұт Торайғыровтың шығармалары журнал идеясына дөп келетін. Қ. Жұбанов журналдың беташары етіп жазған шағын ғана Ай деген өлеңнен бұл журналдың көздегені - халықтың көзін ашып, көңілін ояту сияқты асыл іс екені елес береді. Толған айдай боп отанының бір түпкіріне өз жарығын түсіру - журналдың символикалық бейнесі есепті.
Оқумен қабат Қ. Жұбанов өз бетімен ғылыммен шұғылданады: жалпы тіл білімі, түркология салаларымен айналысады. Латын әліпбиіне көшу жөніндегі барлық жұмыстарға белсене араласады. 1929 жылы ғылыми емле мәселесіне арналған мәслихатта ұзақ сөз сөйлеп, қазақ емлесінің негізгі принциптері қандай болмақ деген жайдан әңгіме қозғайды. Осы Қызылорда мәслихатына қатысқандар түркі тілдердің емле ережелері морфологиялық және фонетикалық принципке негізделу керек дегенді ұсынды. Бұл келісімдердің морфологиялық, фонетикалық деп атап отырғаны - бұл принциптер жөніндегі біздің қазіргі түсінігімізден мүлдем басқашалау еді. Морфологиялық принципті жақтаушылардың бірі Чобан-заде (Баку) бұл термин тек этимологиялық мән берді. Бірімен-бірі жарыса қолданылатын бір аффикстің әр түрлі фонетикалық нұсқаларының ішінен этимологиялық ең бастапқы нұсқа деген бір аффиксті ғана таңдап алып, соны ғана ережесімен заңдастырып, қалғандарын тек ауызша тілдің игілігі деп қана тану керек дегенді айтты.Құдайберген Жұбанов бұл ұсынысқа қарсы шығып, өз жобасын ұсынды, өзі ұсынған принципті ол фонетикалық принцип деп атады. Бұл терминге Құдайберген жүктеген мағына біздің қазіргі емлеміздің принципімен, соның мазмұнымен толық сәйкес келеді десек болады.Өз принципін фонетикалық деп атағанымен, бұл кісі ұстанған бағыт сөз ішіндегі дыбыстарды қалай естіп, қалай айтсақ, солай жазайық дегендік емес еді. Оның фонетикалық деп отырғаны сөзге жалғанатын қосымшалардың сингармонизм заңына бағынып құбылуын жазуда да сол күйінде сақтау болатын. Бұл жөніндегі пікірін ол кісі былай деп тұжырымдаған-ды: Бір сөздің жазылу нұсқасында әрізділік болмасы үшін, морфологиялық принципке үнемі бас шұлғи берудің қажеті бола қоймас, сәл бір құбылуларын былай қойғанда, біздің тілімізде түбір аса үлкен құбылысқа түсе бермейді. Түбірден гөрі өзгеріске көбірек ұшырайтын қосымшалар.
Қазақ сөйлеміндегі сөздердің орналасу тәртібін зерттеуге арналған еңбегінде тіліміздің қазіргі синтаксистік құрылымындағы сөздердің орын тәртібін бар ынта-жігермен құлшына зерттеп, синтаксистің бұл саласының тарихи даму ерекшелігін, сөздердің орналасу тәртібінің қалыптасуы мен қазіргі жай-күйін бұлтартпас фактілермен талдап, түсіндіріп береді.Сөйлем мүшелерінің барша түркі тілдерге ортақ бұлжымас заңдылығын былай көрсетуге болады - деп жазады Қ.Жұбанов, - анықтауыш анықтайтын сөздің алдында, толықтауыш толықталатын сөздің алдында, ол сөйлемнің барлық мүшелері баяндауыштың алдында тұрады .
Орта мектептің 5-6 кластарына арналған қазақ тілі оқулығын терген алғашқы авторлардың бірі осы кісі болғанын еске сала кетудің де орайы бар. Бұл кітабында автор қазақ тіліндегі сөздің құрылымын, фонетикалық құбылыстардың жай-жапсарын жүйелі түрде әңгіме етеді. Ғалымның бұл оқулығы қазақ тіліне арналған одан кейінгі оқулықтардың жасалуына игі ықпал етті.Грамматиканың пәнін түсіндіре келіп, Қ.Жұбанов мұнда қазақ синтаксисі жөнінде оқушыларға түсінікті тілде мәлімет береді, қазақ лексикасының негізіне талдау жасайды.Ең қажетті деген материалды оқушыларға қарапайым тілмен түсіндіріп береді. Осының арқасында кітап алғашқы еңбектердің ішіндегі маңыздысының бірі болды. Кітаптан республикадағы сол кездегі лингвистикалық білім берудің деңгейін, шама-шарқын аңғаруға болады.Қазақ фонетикасының өзі зерттеген өзекті мәселелерін де автор кітабында қамтуға тырысқан. Мұны қазақ фонетикасы саласындағы бас-аяғы бар тәмамдалған еңбек десек болады. Кітаптан үндестік заңы, екпіннің сөз ішіндегі орны туралы қысқа да болса нұсқа түсінік алуға болады.Оқулықтың авторы қазақ тілі дыбыстарының құрамын дауысты, дауыссыз және үнді (сонор) дыбыстар деп аталатын үш топқа бөледі. Тілдің сөйлеген кезде жоғары көтерілу, төмен түсу ыңғайына қарай аә, оө, е дауыстыларын толық дауысты, ыі, ұү дауыстыларын келте дауысты деп атайды. Yнсіз дауыссыздарды екі жікке ажыратып, б, д, ж, з, ғ, г дауыссыздарын ұяңдар тобына, п, т, ж, с, қ, к дауыссыздарын қатаңдар тобына жатқызады. Жасалу жолына қарай п-б, т-д, қ-ғ, к-г дегендерді үздікті дауыссыз, с-з, ш-ж дегендерді үздіксіз дауыссыз деп бөлген.Yнсіз дауыссыздарды жасалу орнына қарай көмей, тіс, ерін дауыссыздары деп аталатын үш топқа ажыратады. Оқушылардың түсінуіне жеңіл келу үшін дыбыстардың өзара жіктелісін әдейі қарапайым үлгіде жеткізуге тырысқандығы көрінеді.Yнді дауыссыздарды Қ.Жұбанов алдымен тура жолды сонорлар, айналма жолды сонорлар деп екі топқа бөліп, оның алғашқысына ү, и, кейінгісіне р, л, м, н, ң дауыссыздарын жатқызады.Соңғы топтағы сонорларды әрмен қарай ауыз жолды, мұрын жолды деп екіге айыра көрсетеді.
Ұзын сөздің қысқасы, Қ.Жұбанов дыбыстардың жасалу жолдарын жан-жақты қарастыра келе, олардың толық топтастыру жүйесін жасап берген. Лингвист ғалым өзінің бір тиянақталған еңбегін қазақ сөзінің буынын зерттеуге арнады. Буын жасауға қатысатын дыбыстарды санына қарай қазақ тіліндегі буынды төртке, ал дыбыстардың буын ішінде орналасу тәртібіне қарай үшке бөледі. Қазақ сөзіндегі буын санының сөз ішіндегі дауыстылардың санымен бірдей болатындығы жөнінде толық мағлұмат береді. Буынның түрлері оның құрамына енетін дыбыстардың бір-бірімен тіркесу ыңғайына тәуелді. Буындардың бірімен-бірінің бірігіп, жымдасып кететіні де, бірімен-бірінің орындарының ауысып қолданылатын кездері де бар. Қазақ тілі буын құрылысының бұл да бір ерекшелігі деуімізге болады.
Халық ағарту ісіне жан-тәнімен берілген тамаша педагог Қ. Жұбанов көптеген мектеп мұғалімдерімен толассыз хат жазысып, хат алысып тұратын. Хаттарында методикалық кеңестер беретін, ана тілін қалай оқытудың әдістерін түсіндіретін, грамматиканың, методиканың, терминологиялық сан қилы мәселелері туралы сөз қозғайтын. Осындай хаттарының бірінде қазақ тіліндегі көнеріп, ізі өшіп кеткен тұлғаларды балаларға үйретудің жолын былай нұсқаған-ды. Кейде оқыту ісіндегі қиындықтың оқулықтың кінәсіне байланысты болмай, мұғалімнің өз басына байланысты болатын кездері бар. Сенің оқулыққа қойып отырған кінәратың, маған кінә сенің өзіңнен емес пе екен деген ой салды, өйткені бұл жайында маған сенен бөтен ешкім жаза қойған жоқ. Қандай қиындықтарға душар болсаң да маған хат арқылы жазып тұр. Егер менен кеткен кемшіліктер болса, дәлелде, мен де өз дегеніме бұрып, қарыса бермеспін. Педагогтік институттың құрметті профессоры бір ауыл мұғаліміне жазған хатында осылай деген еді.Осындай бір үзік сырлар Қ.Жұбановтың қазақ мектептері тарихында алатын орнының ерекше екенін дәлелдесе керек.
Ең алдымен бұл кісінің нағыз еңбеккер адам болғанын айта кету қажет. Әріптестері мен шәкірттері ол кісіні қатты сыйлап, зор ізет, құрмет тұтатын. Өзі қаншалық зор білімдар, асқан мағлұматты адам болғанымен, өзін әлбетте пәс ұстайтын, ғажайып сыпайы адам болатын, бір нәрсеге дауысын қаттырақ көтеріп, күйгелек мінез көрсеткенін өз басым байқаған емен. Бірақ өз пікірін дәлелдеуге келгенде зор айтыскер адам еді. 20-30 жылдардағы қазақ тіл білімінің проблемалары жөніндегі барлық істің басы-қасында жүретін. Қазақ тіл білімінің практикалық мәселелері болсын, теориялық мәселелері болсын бұлардың дамуына бұл кісінің игі ықпалы мейлінше зор болды. Тіл жөніндегі айтыс-тартыстардың бәрінде де, түптеп келгенде, осы кісінің пікірі өтетін. Ешкіммен қатты сөзге бармай-ақ білімінің арқасында үнемі жеңіп шығатын. Ауызша сөйлегенде де, жазып сөйлесе де ойларын қысқа тұжыратын. Ойының дәлелділігінен болуы керек бұл кісімен сөз жарыстырған қарсыластары тез келісетін. Осы секілді қасиеттері мен зор білімдарлығы ол кісіні қазақ зиялылары арасында зор ізет-ілтипатқа ие етті.Қ.Жұбанов біреумен дүрдараздыққа еш уақыт барған адам емес. Кісіге еткен жақсылығын әсте міндет етіп көрген емес. Адамның білімге деген құштарлығы мен басына біткен қабілеті, дарыны - ол кісі нағыз қастер тұтатын нәрселер болатын. Бір жастың бойынан ғылымның, я өнердің бір саласына деген бейімділікті, талпынысты сезе қалса, соған көмектесуге, қалай да шылбыр ұшын беруге даяр тұратын.Қ. Жұбанов өзінің студенттерінің арасынан ең қабілетті дегендерін таңдап алып, осыдан бірдеме шығады-ау дегендерін ірі оқу орындарына орналастыруға көмектесетін. Осы кісінің көмегі арқасында республикамызға бұл күнде аты мәлім ғалымдар Қазақстан Ғылым академиясының корреспондент мүшесі, профессор М. Балақаев, филология ғылымының докторы, профессор М. Қаратаев Петерборға аспирантураға жіберілген еді.
Өзінің отбасы, ошақ қасына деген сүйіспеншілігі ғаламат болатын. Балаларына еміреніп тұратын. (Ол кісінің үш ұл, үш қызы бар). Балаларының бәрі де жоғары білім иелері. Олардың білім алып, ер жетуіне көп еңбек еткен адам - Құдайбергеннің зайыбы Раушан Жұбанова.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тіл біліміндегі еңбектері
Жұбанов тіл білімі мәселелерімен 1920 жылдан бастап шұғылдана бастады. Ол қазақ мектептері мен жоғары оқу орындары үшін қазақ тілін оқыту бағдарламаларын жасап, оқулықтар мен әдістемелік құралдар жазды. Сондай-ақ, оның "Қазақ тілінің ғылыми грамматикасының материалдары" (1-том), "Фонетика" (орыс тілінде), "Қазақ тілі фонетикасының тарихын зерттеуге кіріспе", "Қазақ тілінің ғылыми курсы жөнінен лекциялар", "Буын жігін қалай табуға болады", "Қазақ тілінде біріккен сөздің жазылуы", "Қазақ сөйлеміндегі сөздердің орын тәртібі", "Жаңа грамматиканың жаңалықтары жайынан", т.б. іргелі ғылыми жұмыстары қазақ тіл білімін қалыптастыруға қосылған елеулі үлес болды. 20 ғасырдың 20 - 30-жылдарында Жұбанов қазақ халқының рухани-мәдени өмірінде саяси-әлеуметтік, халықтық мәні зор проблемалардың бірі - жазу, емле, термин мәселелерімен де шұғылданды. 1929 жылы Қызылордада өткізілген тұңғыш ғылыми-терминологиялық конференцияда Жұбанов қазақ тілінің емлесі жөнінде ғылыми негізделген ұсыныстар жасады. 1935 жылы қазақ әліпбиі мен емлесін жақсартудың жобасын ұсынды. Онда халықаралық және орыс тілінен енген терминдерді орысша жазылуына жақындатып таңбалау, кейбір қосар дыбыстарды жалаң әріппен беру, біріккен сөзді қосып жазу туралы пікір айтты. Жұбанов 1933 жылдан саяси қуғын-сүргінге ұшырағанға дейін Қазақстанның Мемлекеттік терминологиялық комиссиясының төрағасы болды. Бұл салада ол термин жасау ісіне мамандарды жұмылдырып, олардың дайындаған материалдарын ғылыми тұрғыдан реттеп, жұртшылық талқысына салып, тәжірибеге енгізуді қадағалады. Жұбанов - 1935 жылы Қазақстан мәдениет қызметкерлерінің съезіне Мемлекеттік терминкомның атынан ұсынылған жобаның негізгі авторы. Ол ұсынған принциптер қазақ терминологиясын жасаудың үлгісі ретінде әлі күнге дейін қолданылып келеді. 1936 жылы ғалымның "Қазақ сөйлем мүшелерінің орны тарихынан" деген кітабы баспадан шықты. Бұл кітабында ол қазақ тіліндегі сөйлем мүшелерінің тарихын басқа түркі тілдерінен бөліп қарамай, өзі еркін игерген түркі халықтары тілдерін бір-бірімен байланыстыра зерттеп, тарихи салыстырмалы әдісті шебер қолданды. Бұл еңбегімен Жұбанов қазақстандық түркітану ғылымының қалыптасуына зор үлес қосты. "Ауыл мұғалімі" (қазіргі "Қазақстан мектебі") журналында мұғалімдерге арнап қазақ тілін оқыту әдістемесі туралы, кітапты қалай пайдалану, оқулықтағы материалдарды оқушыларға қалай нәтижелі игерту мәселелерін көтеріп отырды. Осы журналда "Жаңа грамматиканың жақсылықтары", "Шылаулар", "Қос сөздер", "Біріккен сөздер", "Әдіс, бағдарлама мәселелері", т.б. мақалаларын жариялады. Жұбанов қазақ әдеби тілі мен музыкалық өнері туралы да келелі пікірлер айтты. Ол өзінің "Абай - қазақ әдебиетінің классигі" ("Әдебиет майданы", 1934, №11 - 12) атты аяқталмай қалған әдеби-публицистикалық еңбегінде Абайдың қазақ әдеби тілін дамытудағы, әлеуметтік ой-санадағы орнын, ақындық шеберлігін, композиторлығы мен өлең құрылысына енгізген жаңалығын тұңғыш көрсетіп, әділ бағалады. "Қазақ музыкасында күй жанрының пайда болуы жөнінен" (1936) деген зерттеуінде "ән", "би", "бақсы", "жыр", "домбыра", "күй", "қобыз", "сыбызғы", "толғау" сөздерінің этимологиясын ашу арқылы қазақ музыка мәдениетінің тарихы ертеден басталатынын көрсетті. Жұбанов тек ғылыммен ғана шұғылданып қоймай, Қазақстанның Оқу-ағарту халық комиссариаты жанындағы әдістеме, бағдарлама, оқулықтар секторының меңгерушісі міндетін атқара жүріп, бар ынта-жігерін аз уақыттың ішінде қазақ мектептерін ғылыми негізде жазылған оқулықтармен қамтамасыз етуге жұмсады. Мұғалімдердің білімін жетілдіру курстарында, семинарларында дәріс оқып, ақыл-кеңес беріп отырды. Ол қазақ тіл білімі мамандарын баулып, тәрбиелеуде де мол еңбек сіңірді. Республикадағы көрнекті тіл мамандары М.Балақаев, Ғ.Мұсабаев, А.Ысқақов, Ә.Шәріпов, Т.Қордабаев, т.б. өздерін Жұбановтың шәкіртіміз деп санады. Жұбанов республикамыздың саяси-әлеуметтік өміріне де белсене қатысты. 1935 жылғы Қазақстанның мәдениет қызметкерлері съезін ұйымдастыру комитетінің төрағасы, 1935 жылдан Қазақстан КСР ОАК-нің мүшесі болды. 1937 жылы жалған саяси айыппен тұтқындалып, ату жазасына кесілді. 1957 жылы 3 қазанда КСРО Жоғарғы Соты Әскери алқасының шешімімен ақталды. Ақтөбе мемлекеттік университетіне, осы қаладағы бір көшеге Жұбанов есімі берілген
Ағайынды Жұбановтар.Қазақта бір әулеттен шығып, еселі еңбегімен елге танылған атақты тұлғалар аз болмады. Соның бірі - атақты Құдайберген мен Ахмет Жұбановтар болатын.Бұл әулеттің бастауында тұрған Жұбан Батырбайұлы жастайынан мұсылманша оқыған, аздап орыс тілін де білген сауатты кісі екен. Оның екі ұлы болған: Қуан және Тәңірберген (Тәпен). Екеуі де мұсылманша, орысша сауат ашқан. Тәпенқазіргі Ақтөбе облысының Темір өңіріне беделдікісі болыпты. Одан бір ұл мен екі қыз (Нұредин, Бәтима, Рахима) қалған. Қуан да ел ағасы болған, беделді кісі болған екен. Қуаннан Құдайберген, Ахмет, Мұхаммеди деген үш ұл мен Аққат, Дәмет, Ақиба деген үш қыз тараған. Осылардың ішіндеелге қызмет етіп, алты Алашқа танылғаныҚуаннан тараған Құдайберген мен Ахмет Жұбановтар болатын.Қуанның бір қасиеті басқалар секілді мал жимайтын. Балаларын мал соңына салғысы келмеді, олардың білім алғанын қалады. Бар тапқанын солардың оқуына жұмсады. Сондай-ақ ол қазақ, орыс және татар тілдерінде шығатын газет-журналдарға жазылатын. Жаңа кітаптарды алдырып оқитын, балаларына да оқытатын.
Қуан заманның ағымын байқай білетін. Содан болар, балаларын жасынан оқу-білімге, өнерге баулып, жаңа өмірге дайындады. Өзі молда болмаса да, мешіт-медресе салдыруға бір кісідей атсалысты. Мешітке ағайынды Омар, Оспан деген молдаларды алдырып, қазақ балаларының білім алуына жағдай жасады. Құдайберген мен Ахмет Жұбановтар алғашқы білімді осы молдалардан алған екен. Қуан мұнымен тоқтамай, Темір өңіріндегі орыс-қазақ училищесін ашуға мұрындық болыпты. Орынборға барып рұқсат алып, оқу мерзімі үш жылдық училищенің бірін өз ауылынан аштырады. Жаңаша білім беретін училищеге Үміт мектебі деген атау бергізіп, Ғалия медресесін бітірген Әбділлә Беркінов, Троицкідегі мұғалімдер семинариясын бітірген Хұсайын Ашығалиев секілді білімді мұғалімдерді алдырады. Қуан мен Тәпенніңбалалары осы училищеде білім алады.
Әбділлә Беркінов бұл жайында:
...Қуан екі баласын ертіп келіп, мектебімізгеқосты. Үлкені Құдайберген, кішісі Ахмет осы Үміт мектебінде алғаш қалам ұстап, білімтарауларын ашты. Қуанның екі баласы да зеректігімен көзге түсті. Бір ерекшелігі - үлкенісалмақты, ойшыл еді, ал Ахмет күлдіргі, ұтыпсөйлейтін, - деп жазған болатын. Жазушы ҒабитМүсірепов ғылымның бірінші дәрежелі жарық жұлдызы, аса ірі филолог-ғалым деп бағалаған Құдайберген Жұбанов жастайынан жазу-сызуғақұмар болады. Болашақ ғалым алғашқы білімдіжоғарыда айтқан ауылдағы медресе мен осы орыс-қазақ училищесінен алады. 1914 жылыОрынбордағы Хұсайния медресесінде білімінжалғастырады. Медреседе Нұғыман Манаев, Жиенғали Тілепбергенов, Шамғали Сарыбаевпенбірге оқиды. Осында жүріп орыс тілін жетікмеңгереді. Шығыс тілдерін жақсы меңгеріп, Шығыс әдебиетінің шайырларын сүйсіне оқиды. Фердоусидің Шахнамасы, Сағдидің Гүлстаны, Низамидің Ләйлә-Мәжнүні секілді Шығысәдебиетінің классикалық шығармаларынтүпнұсқадан оқып-танысады. Бұл жайындаакадемик Iсмет Кеңесбаев: Құдайберген Жұбанов араб, парсы, шағатай тілдерін тыңғылықтапигеріп алған, яғни мұсылманша оқудың орта дәрежелі курсын мұқият аяқтаған. Құдайбергенқай жерде, қандай оқу орнында оқыса да, үнеміалдыңғы қатарлы шәкірт болады, үздік дегенненбасқа баға алмайды, - деп жазған болатын. Медресені тауысқан соң елге оралып, алдыменЖұрындағы екікластық орыс мектебінде, сосынКүйікқаладағы (Илецк) екікластық училищедеоқиды. Училищені бітірген Құдайберген Қуанұлытіл маманы болуды армандайды. Академик ІсметКеңесбаев бұл жайында: Қ.Жұбановтың алғашқышәкірттік кезеңде алған білімдері кейіннен оның жақсы тіл маманы болуына негіз болды. Бұл жылдарда ол құрылысы басқа араб, парсы және орыс тілдерін тәжірибе жүзінде игеріп алады. Құдайберген Жұбанов он сегіз жасқа толмайжатып түркі, араб және парсы тілдерінде сөйлейде, жаза да білген, - деген болатын.
1919 жылы Қуан Жұбанұлы жүрек ауруынандүние салады. Осы жылы Қуанның інісі Тәпен де ауырып, бақилық болады. Енді екі бірдей отбасыны(өзінің іні-қарындастары мен ағасы Тәпенніңотбасы) асырап-жеткізу міндеті Жұбановтарәулетінің үлкені жиырма жастағы Құдайбергенгетүседі. Сондықтан оның ары қарай білімінжалғастыруға мүмкіндігі болмады. ҚұдайбергенҚуанұлының жалынды жастық шағы Кеңес өкіметіқұрылып жатқан уақытқа сәйкес келді. Бала оқыту, ағартушылықпен қатар, жаңа құрылыс орнатуғаатсалысады. Темір қаласындағы кеңестік бақылаубөлімін басқарады. Уездік атқару комитетініңмүшесі сайланады. Осы кездерде үстінен жала жабылып, түрмеге де қамалады. Аққа құдай жақ дегендей, ақырында оған жабылған айыптың бәріжоққа шығарылады. 1922 жылдан бастап Теміруездік оқу бөлімінде, 1925 жылдан Ақтөбе қаласының губерниялық халық ағарту органындақызмет етеді. Мұнда да іскерлігімен, белсенділігімен көзге түседі.
1928 жылы сол кездегі ел астанасы Қызылордағақызмет ауыстырады. Халық ағарту комиссариатынажұмысқа қабылданады. Алайда ол мұнда көп істеген жоқ. 1929 жылдың басында ҚазПИ-геғылыми қызметкер болып жұмысқа тұрады. Осы жылы Ленинградтағы Шығыс тілдеріинститутының аспирантурасына оқуға қабылданады. Оның ендігі мақсаты - тіл білімібойынша теориялық білімін толықтыруболатын.Ағайынды Жұбановтар Петерборға бірге келеді. Құдайберген КСРО Ғылым академиясының аспирантурасында, Ахмет Ленинград консерваториясында оқиды. Құдайберген Қуанұлының тіл ғылымы саласына түрен салуы, ғалымдық қызметі осы кезден басталды. Аспирантурада оқып жүргенде Мағынасыз сөздердің мағыналары атты ғылыми жұмысын жазады. 1932 жылы аспирантураны аяқтап, Алматыға оралады. ҚазПИ-дің профессоры болып қызмет істейді. Ұзамай қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының меңгерушісі болып тағайындалады. Сонымен қатар аспирантураға шәкірттер даярлайтын курсқа жетекшілік етеді. Кейін оған декан міндетін атқару қоса жүктеледі.
Құдайберген Қуанұлы ҚазПИ-де қызмет ете жүріп бірқатар қосымша қызметтерді де атқарды. КСРО Ғылым академиясы Қазақ филиалының Лингвистика секторының меңгерушісі болды. Бұл қазіргі А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты болатын. Сонымен қатар Халық ағарту комиссариаты жанындағы методика, бағдарламалар, оқулықтар секторын басқарды. Осында жүріп қазақ тілі жайлы тұңғыш монографиялық зерттеу жазды. Мектепке арналған оқу бағдарламасын жасап, қазақ тілі оқулықтарын, әдістемесін дайындады. Одан бөлек профессор Жұбанов фонетика, грамматика (морфология және синтаксис), ұлттық әдеби тілдің дамуы мен тарихы, жазу емлесі, термин, мәдениет пен өнер мәселелері секілді бағыттар бойынша тер төкті. Асқан білімділігі мен ғылыми ізденгіштігінің арқасында ұлттық лингвистикадағы бүтін бір салалардың іргетасын қалады.
Сонымен қатар термин мәселесін бір ізге түсіруге де Құдайберген Жұбановтың еңбегі сіңді. 1933 жылы Халық ағарту комиссариаты жанынан терминологиялық комиссия құрылды. Осы комиссияның төрағасы болып профессор Жұбанов тағайындалды. Терминком жаңа сөздер жасау, оларды тіл білімі тұрғысынан реттеп түзету, көпшілік талқысына салу, практикада жүзеге асыру секілді қазақ терминологиясына қатысты міндеттерді атқарды. Сондай-ақ Құдайберген Қуанұлы қазақ терминологиясынан тыс әліпби және жазу мәселесін түбегейлі зерттеп, лексикографияда өз ізін қалдырды. Антропонимдерінің сан қырлы сырын зерттеп, ономастикалық мәселелерге де мән берді. Сонымен қатар қарымды публицист ретінде де көпке танылды. Ол публицист ретінде әдебиет пен мәдениеттің мәселелерін көтерді. Мәселен, 1934 жылғы Әдебиет майданы журналында жарияланған Абай - қазақ әдебиетінің классигі мақаласында Абайдың өлең құрылысындағы ерекшеліктерді талдап көрсетіп, оның тілді пайдаланудағы шеберлігін алғаш болып көрсетті. Қазақ әдебиетінің тарихындағы Абайдың ұстайтын орнын босағаға қарай ысырмалаушылар, оған да місе тұтпай, табалдырықтан шығарып тастаушылар, менің байқауымша, даусыз бір моментті ескермей жүр; ол өз тұсында, жалғыз қазақ қана емес, басқа көршілес елдерден де Абайдың әдебиеттегі үздіктігі деген тосын пікір айтты. Сол уақыттағы саяси жағдайды ескерсек, мұндай мақала жариялау үшін асқан батылдық қажет болатын.
Мұхтар Әуезов пен Ісмет Кеңесбаев ҚұдайбергенЖұбановты қазақлингвистикасының негізін қалаушы деп бағаласа, інісі Ахмет Жұбанов қазақ ұлттық мәдениетінің негізін қалады. Ахмет те ағасы Құдайберген секілді жастайынан қазақтың поэтикалық, прозалық, музыкалық фольклорын бойына сіңіріп өседі. Ахмет бала кезінен музыкаға құмар болды. Қолына домбыра алып, ән-күй орындап, өнерпаз ретінде танылады. Ағасы Құдайбергеннің ізімен Ахмет те Жұрындағы екі сыныптық орыс мектебін бітіреді (1918). Сосын аз уақыт Темірде мұғалімдік қызмет атқарады. Алайда ақындық, жыраулық, әншілік, күйшілік дәстүрді зерттеу ісін тоқтатпайды. Осы кезде Ахметтің түбегейлі музыка жолын таңдауына Александр Затаевичтің Қазақ халқының 1000 әні кітабы әсер еткен екен. Ахмет кейін естелігінде осы кітаптың болашақ тағдырын өзгерткенін жазған болатын. Сөйтіп, ол музыка маманы болуға шешім қабылдайды.
Ахметтің зерттеушілік қырын ашып, өнерге деген сүйіспеншілігін арттырған жанның бірі ағасы Құдайберген Жұбанов еді. Осы ағасының кеңесі бойынша Ахмет Қуанұлы 1928 жылы Ленинградтағы М.Глинка атындағы музыка техникумына (скрипка класы), сонымен қатар осы қаладағы Н.Римский-Корсаков атындағы консерваторияға (гобой класы) оқуға түседі. Бұл жайлы Ғабит Мүсірепов естелігінде: Сол жас жігіттің аты - Ахмет Жұбанов еді. Қажырлы да қайратты, ойлы да білімді жас Ахмет қазақ халқының рухани мәдениетінің көтерілмеген тыңын игеруге, қазақ халқының үні қосылмай келген музыкалық аспаптарының басын қосып, жаңадан жан бітіруге, музыкалық мәдениетін мәңгі өркендету жолдарын іздестіруге бірден-ақ кірісіп кетті, - деп жазған болатын. Ахмет Ленинград консерваториясында оқи жүріп сол уақыттағы көрнекті музыкатанушы ғалымдардан дәріс алады. Консерватория қабырғасынан мол білім алып, ой-өрісі кеңіп, өмірге деген көзқарасы өзгереді. Ленинградтағы Рабочий и театр журналына қазақ музыкасының тарихы, теориясы жайлы мақалалар жариялап, қазақ музыка өнерінің жоғын түгендейді. Ол бұл миссияны өмірінің соңына дейін жалғастырады.
1932 жылы Ленинград консерваториясын бітіріп, осындағы Өнертану академиясының аспиранты атанады. 1933 жылы Алматыға келіп, қазақ музыка саласына дамытуға кіріседі. Енді Жұбановтың бар өмірі музыка өнерімен тығыз байланысты болады. Ахмет Қуанұлының атсалысуымен Алматыда музыкалық драма техникумы ашылады. Аталған оқу орнына Ленинградтан Евгений Брусиловский, Оралдан Лұқпан Мұхитов, Қызылордадан Махамбет Бөкейханов, басқа да өнер тарландары шақыртылады. Ахмет Жұбанов техникум жанынан студент домбырашылар ансамблін құрады. Ансамбль 1934 жылы өткен халық таланттарының Бірінші бүкілқазақ слетінде өнер көрсетеді. Осы жылы Ахмет Қуанұлы Қазақ ұлттық халық оркестрін құрады. 1945 жылға дейін осы оркестрдің дирижері болады. Оқу орындарында қазақтың халық музыкасы тарихы, дирижерлік өнер мен аспаптану пәнінен сабақ береді. Ахмет Қуанұлы музыкалық білім беру саласында айтарлықтай ізін қалдырады. Қазақтың алғашқы музыка теориясы оқулығын жазады. Қазақтың музыкатану саласындағы алғашқы ғылым кандидаттарын дайындайды.
1935-1937 жылдары Ахмет Қуанұлы Жамбыл атындағы филармонияның көркемдік жетекшісі болады. Сонымен қатар музыкалық драма техникумы директорының орынбасары қызметін атқарады. 1945-1951 жылдары Алматы консерваториясын басқарады. Бұл кезде Кеңес өкіметі идеологиялық қудалау жүргізе бастаған еді. Қудалау құрығына Қаныш Сәтбаев, Мұхтар Әуезов, Ахмет Жұбанов, Қажым Жұмалиев, Ермахан Бекмаханов, Бекежан Сүлейменов, Қайым Мұхамедханов секілді мәдениет пен ғылым қайраткерлері де ілінеді. БАҚ беттерінде олар жайлы сыни мақалалар жазылады. Оларды ұлтшыл, бай тұқымы деп айыптайды. Бұл қуғындаудың қатерлі болғаны сондай, кейбірі уақытша елден кетуге мәжбүр болады. Ахмет Жұбанов та жұмыстан, партия қатарынан шығарылып, соңында Мәскеуге кетуге мәжбүр болады. Жазушы Әбіш Кекілбаев Ахметтің осы бір қиын кездері жайында: Таланса да, талықсығанын көрсетпейтін сырттандай, жалын жықпай баққан-ды. Маңдайға алған бағытынан сынық сүйем ауытқып көрген жоқ-ты. Ол ұстанған бағыт - туған ұлтының рухани әлеуетін нығайтып, төл
мәдениетінің көсегесінің көгере түсуіне, тарих тепкісін көп көрген халқының заманалық аусарлықтардың аламан-асырымен шайылып кетпей, дәйім алға баса беруіне қалтқысыз қызмет ету еді, - деп жазған болатын.
Кімді көріп, нені бастан кешпеген Ахмет бұл ауыр ахуалды да еңсереді. Жылымық кезеңі басталған уақытта елге оралып, Алматы консерваториясы Халық аспаптар кафедрасының меңгерушісі (1954-1961 жылдары) қызметін атқарды. 1961 жылдан бастап М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының музыка өнері бөлімін басқарады.
Ахмет Жұбанов ұлттық музыка зерттеу саласының негізін қалаушылардың бірі болды. Оның қаламынан 300-дан астам музыкалық, ғылыми бай мұра қалды. Ол көптеген әндер, романстар, хорлар, сюиталар, фантазиялар, симфониялық поэмалар, увертюраларды өмірге әкелді. Композитор Жұбановтың әндері көркемдігімен қатар ұлттық бояуымен ерекшеленді. Мәселен, композитор Қарлығаш, Көгершін секілді әндері әлі күнге дейін халықтың сүйікті әні ретінде орындалып келеді. Осыдан-ақ оның қаламынан қандай ғажап әндер өмірге келгенін байқауға болады.Ахмет Қуанұлының қазақ музыкасына әкелген бір жаңалығы - шетел классиктерінің шығармаларын қазақ оркестріне арнап аспаптау болатын. Осы арқылы шетелдік шығармаларға ұлттық бояу енгізіп, ұлт аспаптар оркестрінің репертуарын байытады. Сонымен қатар қазақтың әндері мен күйлерін Батыстың композициялық әдістемелері арқылы өңдеп, халық аспаптар оркестрі арқылы екінші тынысын ашады. Атап айтқанда, Мәди, Біржан сал, Ақан сері, Майра, Балуан Шолақ, Мұхиттың әндерін, Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Дина, Түркештің күйлерін, барлығы 100-ден астам ән-күйді, сондай-ақ 30-дан астам халық әндерін осы тәсілмен қайта жаңғыртады.
Сондай-ақ Ахмет Жұбанов Қозы Көрпеш - Баян сұлу, Исатай мен Махамбет, Айман-Шолпан секілді драмалық спектакльдерге де музыкалық шығармалар жазады. Латиф Хамидимен бірге қазақтың алғашқы операларын өмірге әкеледі. Мәселен, олар жазған Абай операсын 1944 жылы Абай Құнанбайұлының 100 жылдығы қарсаңында Құрманбек Жандарбеков сахналады. Шығарманың либреттосын заңғар жазушы Мұхтар Әуезов жазды. Бұл шығарма әлемнің көптеген елдерінде көрсетілді, 1978 жылы Мемлекеттік сыйлыққа ие болды. Операның өміршеңдігі сондай, әлі күнге дейін орындалып келеді. Жыл сайын театр маусымын Абай операсымен ашу ізгі дәстүрге айналды.
Ахмет Жұбанов Абай әндерін зерттеуде де мол табысқа жетті. Бүгінде ел алдында орындалып жүрген Абайдың 16 әнін немересі Мәкен Мұхамеджановадан жазып алып, нотаға түсірді. Сәбит Мұқанов айтқандай, Жұбанов көркем әдебиетте ұлы Абай бейнесін шеберлікпен шығарса, музыкада күйші Құрманғазы тұлғасын жан-жақты аша білді. Иә, Ахмет Жұбанов дәулескер күйші Құрманғазының да бағын ашты. Күйшінің өмірі мен шығармашылығын терең зерттеп, ел ішіндегі күйлерін жинап, нотаға түсіріп, ғылыми түрде жүйеледі. Құрманғазының шығармаларын оркестрге бейімдеді. Осы еңбегі үшін өнертану ғылымының докторы атағын алды. Тіпті Ахмет Қуанұлы ақын Хамит Ерғалиевтің либреттосы бойынша Құрманғазы жайлы опера жазуды да жоспарлаған екен. Алайда 1968 жылы өмірден өтіп, ол жоспарына қол жеткізе алмады. Композитордың бұл арманын қызы Ғазиза Жұбанова жүзеге асырып, 1987 жылы Құрманғазы операсы сахналанды.
Ахмет Қуанұлы халық композиторларының өмірін, олардың музыкалық мұрасын зерттеп, Замана бұлбұлдары, Ғасырлар пернесі, Құрманғазы, Ән-күй сапары, Өскен өркен, Менің замандастарым секілді кітаптарын жарыққа шығарды. Осылайша Құрманғазы, Дәулеткерей, Дина, Сейтек, Тәттімбет, Балуан Шолақ, Қазанғап, Байсерке, Абыл, Ықылас, Сармалай, Ыбырай, Мұхит, Ақан сері, Біржан сал, Жаяу Мұса, Әсет, Естай секілді қазақтың қаншама өнер иелерінің өмірдерегі мен шығармаларын тарихта қалдырып, бүгінгі күнге жетуі үшін тер төкті. Қорыта айтқанда, Ғабит Мүсірепов жазғандай, Ахмет Жұбанов сияқты үлкен композитор, білікті ғалымның творчестволық жолын тегіс қамтып шығу тіпті мүмкін емес деуге болады. Өзінің туындылары арқылы, сахна мен экран, эстрада мен оркестр арқылы, кітаптары арқылы көп жайды Ақаң өзі айтып кеткен адам.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өмірі мен еңбектері туралыәдебиет[өңдеу қайнарын өңдеу]
1937[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Орманов Ғ. Профессор Социалистік Қазақстан, 21 наурыз.
:: Балақаев М. Қазақ тілі грамматикасы туралы Социалистік Қазақстан, 15 мамыр, № 109.
:: Жолымбетов Ө. Жұбановтың кітабындағы кейбіркемшіліктер (пікір алысу ретінде) СоциалистікҚазақстан, 27 сәуір.
:: Смайылов Е. Грамматикадағы анархия туралы Социалистік Қазақстан, 30 қыркүйек.
1957[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Ауэзов М., Кенесбаев С. Основоположник казахской лингвистики Учитель Казахстана, 5 желтоқсан, № 50.
:: Әуезов М., Кеңесбаев І. Қазақ лингвистикасыныңнегізін қалаушы Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан, № 50.
:: Әуезов М., Кеңесбаев І. Ірі оқымысты Қазақ әдебиеті, 5 желтоқсан, № 49.
:: Жолаев Ж. Друг сельских учителей Учитель Казахстана, 5 желтоқсан, № 50.
:: Жолаев Ж. Ауыл мұғалімінің ақылшысы Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан, № 50.
:: Жұбанов А. Өнегелі өмір Қазақ әдебиеті, 5 желтоқсан.
:: Мұсабаев Г. Скромный и требовательный Учитель Казахстана, 5 желтоқсан, № 50.
:: Мұсабаев Ғ. Қадірлі ұстаз Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан.
:: Решетняк В. Народный интеллигент Учитель Казахстана, 5 желтоқсан, № 50.
:: Решетняк В. Ұмытылмас дос Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан.
:: Ситдыков А. Ученый-педагог Учитель Казахстана, 1957, 5 желтоқсан.
:: Сытдықов Ә. Педагог ғалым Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан, № 50.
1958[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Кеңесбаев І. Профессор Құдайберген Жұбанов және оның ғылыми-педагогикалық мұралары Қазақ тілі мен әдебиеті, № 2.
:: Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Көрнекті ғалым Жұлдыз, № 6.
1959[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Алпанов О. Құдайберген мұғалімдердің де қамқоршысы еді Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
:: Әбілкәрімов А. Қазақтың тұңғыш профессоры Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
:: Беркінов А. Зейінді шәкірт еді ол Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
:: Қожабаев Н. Естелік Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
:: Сабырқұлов Ә. Жұбанов Құдайбергеннің есіміменаталса екен Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
1960[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Жанпейісов Е. Құдайберген Жұбанов Білім және еңбек, № 11, 28-б.
1962[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Наурызғалиев С. Ғалым есімімен аталған мектеп Коммунизм жолы, 21 ақпан, № 15.
1963[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: История Казахской ССР (эпоха социализма). - Алма-Ата.
1964[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Есенов Қ. Тұңғыш филолог-профессор Лениншіл жас, 24 желтоқсан.
:: Сыздықова Р. Құдайберген Жұбанов - тіл білімініңклассигі Қазақ әдебиеті, 25 желтоқсан.
:: Кенесбаев С. Видный казахский ученый-лингвист Казахский университет, 23 желтоқсан, № 41-42.
:: Сыздықова Р. Проф. Қ.Жұбановтың ғылыми-педагогикалық мұрасы Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
:: Балақаев М. Ардагер ұстаз Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
:: Мұсабаев Ғ. Қ.Жұбанов - полиглот Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
:: Кенжебаев Б. Құдайберген жөніндегі есімдегілер Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
:: Әлімжанов Д. Ірі методист ғалым Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
1965[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Бержанов К. Русско-казахское содружество в развитии просвещения (Историко-педагогическое исследование). - Алма-Ата.
:: Ысқақов А. Жұбанов және қазақ тіл білімі Қазақстан мектебі, № 3, - 71-77-бб.
1966[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Кенесбаев С. Профессор Худайберген КуановичЖубанов Жубанов Х. Исследования по казахскому языку. - Алма-Ата: Наука, 1966. - С.9-31.
:: Сыздықова Р. Ғалым-азамат. - Алматы, 72 б.
:: Есенов Қ. Қазақ тіл білімінің беташары Жұлдыз, № 10, 137-141-бб.
:: Мұсабаев Ғ. Үлкен ғалымның бағалы еңбегі Социалистік Қазақстан, 9 шілде, № 156.
:: Нұрқанов С. Профессор Құдайберген Жұбановтыңқазақ тілі жөніндегі зерттеулері Қазақстан мектебі, № 9, 94-96-бб.
:: Омарбеков С. Қазақ тіл білімінің бағалы қазынасы Қазақстан коммунисі, № 12, 67-70-бб.
:: Серғалиев М. Ғалым мұрасы Қазақ әдебиеті, 12 қараша.
1967[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Әлсейітов Ж. Қос бұлан Коммунизм жолы, 30 маусым.
1968[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Серғалиев М. Қ. Жұбановтың терминологиялықеңбектері Қазақстан мектебі, № 6. - 77-79-бб.
:: Хайруллина Н. Профессор Қ. Жұбанов және алфавит мәселесі Материалы Межвуз. науч.-теор. конференции. 16-19 қыркүйек 1967 ж. (Тезисы докладов). - Алма-Ата, 1968. - C. 75-76.
1969
:: Байқадамова Д. Қыран мен ұлан Лениншіл жас, 24 желтоқсан.
:: Қ. Жұбановқа арналған ғылыми мәжіліс Социалистік Қазақстан, 21 желтоқсан, № 296.
:: Қ. Жұбанов Қазақстан мектебі, № 11, 94-б.
:: Есенжанов Х. Ғалымдар ағасы Қазақ әдебиеті, 20 желтоқсан, № 51.
:: Ермеков Ә. Абзал жанды аяулы аға ОңтүстікҚазақстан, 10 желтоқсан.
1970
:: Ақшолақов Т. Педагог-ғалым Қазақстан мұғалімі, 8 қаңтар.
:: Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Ұстаздардың ұстазы Жұлдыз, № 1, 156-159-бб.
1974
:: Жұбанов Құдайберген Қуанұлы Қазақ Совет Энциклопедиясы, IV том (Док-Имантау). - Алматы, 492-493-бб.
1975
:: Ибатов Ә. Құдайберген Жұбанов және қазақ тіліморфологиясының мәселелері Қазақ тіліграмматикасы бойынша зерттеулер. Мақалаларжинағы. - Алматы, 81-86-бб.
:: Ибатов Ә. Құдайберген Жұбанов және тарихиморфология мәселелері Қазақ тіліграмматикасы бойынша зерттеулер. Мақалаларжинағы. - Алматы, 106-112-бб.
1979
:: Балмағамбетова Ж. Білімімен үлгі Коммунизм жолы, 20 желтоқсан, № 243.
:: Бекниязов К. Мы помним его Коммунист, 29 желтоқсан.
:: Қазиев Р. Үлкен дарын иесі Коммунизм жолы, 20 желтоқсан, № 243.
:: Қалиев Ғ. Аса көрнекті ғалым педагог Педагог, 13 желтоқсан.
:: Қожанов М. Көрнекті ғалым Коммунизм жолы, 20 желтоқсан, № 243.
:: Оралбаева Н. Ғалымның мол мұрасы (Проф. Қ. Жұбановтың туғанына 80 жыл) Қазақстан мұғалімі, 14 желтоқсан.
:: Сегізбаев Ж. Асыл азамат еді Коммунизм жолы, 20 желтоқсан, № 243.
:: Тлегенов А. Незабываемая встреча Коммунист, 29 желтоқсан.
:: Үтбаева А. Қ. Жұбановты еске алу Педагог, 13 желтоқсан.
1980
:: Баймолдин С. Ел есіндегі есім Коммунизм жолы, 12 қаңтар, № 9.
:: Балақаев М. Көрнекті ғалым Қазақ КСР Ғылымакадемиясының Хабарлары. Тіл-әдебиет сериясы, № 1, 35-37-бб. (Резюме орыс тілінде).
:: Жубанов Худайберген Куанович Развитие казахского советского языкознания. - Алма-Ата, - C.177-178.
:: Казиев Р. Основоположник казахской лингвистики Путь к коммунизму, 26 қаңтар.
:: Оралбаева Н. Құнды мұра Қазақстан мектебі, № 9.
1984
:: Байқадамова Д. Сезімге адалдық Қазақстан әйелдері, № 4, 16-17-бб.
:: Ибатов Ә., Сарғожин Р. Ғалым мұрасы (Қ. Қ. Жұбановтың туғанына 85 жыл) Қазақстан мектебі, № 12, 65-67-бб.
1985
:: Әуезов М. Ірі оқымысты М. Әуезов. Жиырматомдық шығармалар жинағы, 20-том. Алматы, 358-363-бб.
1986
:: Ысқақов А., Ибатов Ә. Көш басы (Қ. ЖұбановтыңҚазақ тілі грамматикасына - 50 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе
3
1. Сыныптан тыс жұмыс және оны өткізу әдістемесі
5
1.1 Сыныптан тыс жұмыстардың жаңа технологиямен байланысы
5
1.2 Сыныптан тыс жұмыс - әдебиет сабағында оқушылардың танымдық белсенділіктерін арттыру
10
2. Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың заманауи әдіс-тәсілдері
16
2.1 Оқушылардың тұлғасын дамытудағы сыныптан тыс жаппай жұмыстың рөлі
16
2.2
21
Қорытынды
30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
31
Құдайберген Қуанұлы Жұбанов (19 желтоқсан 1899 жыл, Темір ауданы, Ақтөбе облысы - 25 ақпан 1938 жыл) - тіл білімі саласындағы алғашқы қазақ профессоры (1932), түркітанушы, педагог .Әлімұлы тайпасының Шекті руынан шыққан.Алғашқыда Оспан ишанның мешітінен дәріс алып, араб тілін үйренеді. 1918 жылы Електегі екі кластық орыс-қазақ училищесін бітірген. Темір-Орқаш болысының әуелі хатшысы, кейін төрағасы болады. 1920 жылы Орынбор қаласындағы Құсаиния медресесін бітіреді. Араб, парсы, орыс, латын, түрік, жапон, француз, ағылшын, неміс тілдерін меңгереді. 1920 жылы "Ай" атты журнал ұйымдастырып, оның бетінде М.Горькийдің "Сұңқар туралы жыр", "Дауылпаз туралы жыр", "Хан мен ұлы", т.б. шығармаларын қазақ тіліне аударып жариялаған. Ақындық, жазушылық өнерімен де танылып, өлең, пьеса, т.б. жазған. Мысалы, "Мақпал - Сегіз" дастанының желісі бойынша Жұбанов Тілепбергеновпен бірігіп жазған пьесасы Ақтөбедегі кеңес-партия мектебінің, педагог техникум оқушыларының қатысуымен сахнаға шығарылып, қала жұртшылығына көрсетіледі. "Ай" деген өлеңі жоғарыда аталған журналдың беташары ретінде жарияланды. Көпшілік көкейіне тез қонатын сықақ, фельетондары сахнада, сауық кештерінде айтылып жүрсе, кейбіреулері "Еңбекші Қазақта" жарияланған. 1925 жылы Жұбановтың режиссерлігімен Ақтөбе қаласында М.Әуезовтің "Еңлік - Кебек" пьесасы қойылады.1920 - 22 жылдары ауылда мұғалім болып істейді. 1922 - 24 жылдары Темір уездік оқу-ағарту бөлімінде басшы. 1924 - 29 жылдары Ақтөбе губерниясы оқу-ағарту бөлімінде басшы қызметтер атқарды, сонымен бір мезгілде Ақтөбе педагогикалық техникумында сабақ берді. Қызметтен қолы бос уақытта өз бетімен білімін толықтырған.
Түркі тілдес республикалардың жаңа әліпбиге көшуіне арналып, 1925 жылы Мәскеуде өткізілген кеңеске қатысып, онда сөз сөйледі. Жаңа әліпбиді енгізу мәселелерімен айналысқан Әзірбайжан ғалымы Ағамалы оғлымен жиі хат жазысып тұрды. 1927 жылдан бастап Жұбанов Санкт-Петербургтегі орыс ғалымдарымен байланыс жасады. Түркі тілдерін зерттеуші академик А.Н. Самойлович, шығыстанушы В.В. Бартольд, тілші ғалым А.В. Щерба, т.б. еңбектерін алдырыпоқыды. 1928 жылы Санкт-Петербургтегі Шығыстілдері институтының (Шығыстану институты) толық курсын бітірді. 1929 жылы осы институттыңакадемигі Самойлович басқаратын "түркітанусеминарийіне" оқуға түсті. 1930 жылы КСРО Ғылым Академиясының Тіл білімі институтыныңаспиранты болды. Н.Я. Марр, И.И. Мещанинов, А.В. Богородицкий, т.б. белгілі тілші ғалымдардандәріс алды. 1932 - 37 жылдары ҚазПИ-де(қазіргі Алматы мемлекеттікуниверситеті) профессор, қазақ тілі мен әдебиетікафедрасының меңгерушісі болды.
Өз қаламының құдіретін ерте байқатқан алғашқы өлеңдері мен фельетон, мақалалары Қазан төңкерісінен бұрынғы басылымдарда Құдайберген шекті, Қараша бала деген лақап атпен жариялаған болатын. Сонымен қатар Қ. Жұбанов жас қазақ зиялылары машық еткен бірнеше қолжазба журналдың шығуына ұйытқы болған көрінеді. Мәселен, Күйік Қалада жүріп ол Тез, ал Темірде Ай деген қолжазба журналдар шығарған. Бұл журналдарда ол орыс әдебиетінің өкілдері М. Горькийдің, В. Г. Короленконың шығармаларын да жариялаған. Төңкерістен бұрынғы үлгілі романтизм шығармаларын халыққа жеткізуде, оны түсіндіріп беруде Құдайберген мен редакция алқасының мүшелері көп жұмыс атқарған. Ай деген эпиграфтың өзінен-ақ журналдың ол кездегі ағартушылық-демократиялық идеямен астасып жатқаны, нені мақсат тұтқаны айқын аңғарылатын. Әсіресе Сұлтанмахмұт Торайғыровтың шығармалары журнал идеясына дөп келетін. Қ. Жұбанов журналдың беташары етіп жазған шағын ғана Ай деген өлеңнен бұл журналдың көздегені - халықтың көзін ашып, көңілін ояту сияқты асыл іс екені елес береді. Толған айдай боп отанының бір түпкіріне өз жарығын түсіру - журналдың символикалық бейнесі есепті.
Оқумен қабат Қ. Жұбанов өз бетімен ғылыммен шұғылданады: жалпы тіл білімі, түркология салаларымен айналысады. Латын әліпбиіне көшу жөніндегі барлық жұмыстарға белсене араласады. 1929 жылы ғылыми емле мәселесіне арналған мәслихатта ұзақ сөз сөйлеп, қазақ емлесінің негізгі принциптері қандай болмақ деген жайдан әңгіме қозғайды. Осы Қызылорда мәслихатына қатысқандар түркі тілдердің емле ережелері морфологиялық және фонетикалық принципке негізделу керек дегенді ұсынды. Бұл келісімдердің морфологиялық, фонетикалық деп атап отырғаны - бұл принциптер жөніндегі біздің қазіргі түсінігімізден мүлдем басқашалау еді. Морфологиялық принципті жақтаушылардың бірі Чобан-заде (Баку) бұл термин тек этимологиялық мән берді. Бірімен-бірі жарыса қолданылатын бір аффикстің әр түрлі фонетикалық нұсқаларының ішінен этимологиялық ең бастапқы нұсқа деген бір аффиксті ғана таңдап алып, соны ғана ережесімен заңдастырып, қалғандарын тек ауызша тілдің игілігі деп қана тану керек дегенді айтты.Құдайберген Жұбанов бұл ұсынысқа қарсы шығып, өз жобасын ұсынды, өзі ұсынған принципті ол фонетикалық принцип деп атады. Бұл терминге Құдайберген жүктеген мағына біздің қазіргі емлеміздің принципімен, соның мазмұнымен толық сәйкес келеді десек болады.Өз принципін фонетикалық деп атағанымен, бұл кісі ұстанған бағыт сөз ішіндегі дыбыстарды қалай естіп, қалай айтсақ, солай жазайық дегендік емес еді. Оның фонетикалық деп отырғаны сөзге жалғанатын қосымшалардың сингармонизм заңына бағынып құбылуын жазуда да сол күйінде сақтау болатын. Бұл жөніндегі пікірін ол кісі былай деп тұжырымдаған-ды: Бір сөздің жазылу нұсқасында әрізділік болмасы үшін, морфологиялық принципке үнемі бас шұлғи берудің қажеті бола қоймас, сәл бір құбылуларын былай қойғанда, біздің тілімізде түбір аса үлкен құбылысқа түсе бермейді. Түбірден гөрі өзгеріске көбірек ұшырайтын қосымшалар.
Қазақ сөйлеміндегі сөздердің орналасу тәртібін зерттеуге арналған еңбегінде тіліміздің қазіргі синтаксистік құрылымындағы сөздердің орын тәртібін бар ынта-жігермен құлшына зерттеп, синтаксистің бұл саласының тарихи даму ерекшелігін, сөздердің орналасу тәртібінің қалыптасуы мен қазіргі жай-күйін бұлтартпас фактілермен талдап, түсіндіріп береді.Сөйлем мүшелерінің барша түркі тілдерге ортақ бұлжымас заңдылығын былай көрсетуге болады - деп жазады Қ.Жұбанов, - анықтауыш анықтайтын сөздің алдында, толықтауыш толықталатын сөздің алдында, ол сөйлемнің барлық мүшелері баяндауыштың алдында тұрады .
Орта мектептің 5-6 кластарына арналған қазақ тілі оқулығын терген алғашқы авторлардың бірі осы кісі болғанын еске сала кетудің де орайы бар. Бұл кітабында автор қазақ тіліндегі сөздің құрылымын, фонетикалық құбылыстардың жай-жапсарын жүйелі түрде әңгіме етеді. Ғалымның бұл оқулығы қазақ тіліне арналған одан кейінгі оқулықтардың жасалуына игі ықпал етті.Грамматиканың пәнін түсіндіре келіп, Қ.Жұбанов мұнда қазақ синтаксисі жөнінде оқушыларға түсінікті тілде мәлімет береді, қазақ лексикасының негізіне талдау жасайды.Ең қажетті деген материалды оқушыларға қарапайым тілмен түсіндіріп береді. Осының арқасында кітап алғашқы еңбектердің ішіндегі маңыздысының бірі болды. Кітаптан республикадағы сол кездегі лингвистикалық білім берудің деңгейін, шама-шарқын аңғаруға болады.Қазақ фонетикасының өзі зерттеген өзекті мәселелерін де автор кітабында қамтуға тырысқан. Мұны қазақ фонетикасы саласындағы бас-аяғы бар тәмамдалған еңбек десек болады. Кітаптан үндестік заңы, екпіннің сөз ішіндегі орны туралы қысқа да болса нұсқа түсінік алуға болады.Оқулықтың авторы қазақ тілі дыбыстарының құрамын дауысты, дауыссыз және үнді (сонор) дыбыстар деп аталатын үш топқа бөледі. Тілдің сөйлеген кезде жоғары көтерілу, төмен түсу ыңғайына қарай аә, оө, е дауыстыларын толық дауысты, ыі, ұү дауыстыларын келте дауысты деп атайды. Yнсіз дауыссыздарды екі жікке ажыратып, б, д, ж, з, ғ, г дауыссыздарын ұяңдар тобына, п, т, ж, с, қ, к дауыссыздарын қатаңдар тобына жатқызады. Жасалу жолына қарай п-б, т-д, қ-ғ, к-г дегендерді үздікті дауыссыз, с-з, ш-ж дегендерді үздіксіз дауыссыз деп бөлген.Yнсіз дауыссыздарды жасалу орнына қарай көмей, тіс, ерін дауыссыздары деп аталатын үш топқа ажыратады. Оқушылардың түсінуіне жеңіл келу үшін дыбыстардың өзара жіктелісін әдейі қарапайым үлгіде жеткізуге тырысқандығы көрінеді.Yнді дауыссыздарды Қ.Жұбанов алдымен тура жолды сонорлар, айналма жолды сонорлар деп екі топқа бөліп, оның алғашқысына ү, и, кейінгісіне р, л, м, н, ң дауыссыздарын жатқызады.Соңғы топтағы сонорларды әрмен қарай ауыз жолды, мұрын жолды деп екіге айыра көрсетеді.
Ұзын сөздің қысқасы, Қ.Жұбанов дыбыстардың жасалу жолдарын жан-жақты қарастыра келе, олардың толық топтастыру жүйесін жасап берген. Лингвист ғалым өзінің бір тиянақталған еңбегін қазақ сөзінің буынын зерттеуге арнады. Буын жасауға қатысатын дыбыстарды санына қарай қазақ тіліндегі буынды төртке, ал дыбыстардың буын ішінде орналасу тәртібіне қарай үшке бөледі. Қазақ сөзіндегі буын санының сөз ішіндегі дауыстылардың санымен бірдей болатындығы жөнінде толық мағлұмат береді. Буынның түрлері оның құрамына енетін дыбыстардың бір-бірімен тіркесу ыңғайына тәуелді. Буындардың бірімен-бірінің бірігіп, жымдасып кететіні де, бірімен-бірінің орындарының ауысып қолданылатын кездері де бар. Қазақ тілі буын құрылысының бұл да бір ерекшелігі деуімізге болады.
Халық ағарту ісіне жан-тәнімен берілген тамаша педагог Қ. Жұбанов көптеген мектеп мұғалімдерімен толассыз хат жазысып, хат алысып тұратын. Хаттарында методикалық кеңестер беретін, ана тілін қалай оқытудың әдістерін түсіндіретін, грамматиканың, методиканың, терминологиялық сан қилы мәселелері туралы сөз қозғайтын. Осындай хаттарының бірінде қазақ тіліндегі көнеріп, ізі өшіп кеткен тұлғаларды балаларға үйретудің жолын былай нұсқаған-ды. Кейде оқыту ісіндегі қиындықтың оқулықтың кінәсіне байланысты болмай, мұғалімнің өз басына байланысты болатын кездері бар. Сенің оқулыққа қойып отырған кінәратың, маған кінә сенің өзіңнен емес пе екен деген ой салды, өйткені бұл жайында маған сенен бөтен ешкім жаза қойған жоқ. Қандай қиындықтарға душар болсаң да маған хат арқылы жазып тұр. Егер менен кеткен кемшіліктер болса, дәлелде, мен де өз дегеніме бұрып, қарыса бермеспін. Педагогтік институттың құрметті профессоры бір ауыл мұғаліміне жазған хатында осылай деген еді.Осындай бір үзік сырлар Қ.Жұбановтың қазақ мектептері тарихында алатын орнының ерекше екенін дәлелдесе керек.
Ең алдымен бұл кісінің нағыз еңбеккер адам болғанын айта кету қажет. Әріптестері мен шәкірттері ол кісіні қатты сыйлап, зор ізет, құрмет тұтатын. Өзі қаншалық зор білімдар, асқан мағлұматты адам болғанымен, өзін әлбетте пәс ұстайтын, ғажайып сыпайы адам болатын, бір нәрсеге дауысын қаттырақ көтеріп, күйгелек мінез көрсеткенін өз басым байқаған емен. Бірақ өз пікірін дәлелдеуге келгенде зор айтыскер адам еді. 20-30 жылдардағы қазақ тіл білімінің проблемалары жөніндегі барлық істің басы-қасында жүретін. Қазақ тіл білімінің практикалық мәселелері болсын, теориялық мәселелері болсын бұлардың дамуына бұл кісінің игі ықпалы мейлінше зор болды. Тіл жөніндегі айтыс-тартыстардың бәрінде де, түптеп келгенде, осы кісінің пікірі өтетін. Ешкіммен қатты сөзге бармай-ақ білімінің арқасында үнемі жеңіп шығатын. Ауызша сөйлегенде де, жазып сөйлесе де ойларын қысқа тұжыратын. Ойының дәлелділігінен болуы керек бұл кісімен сөз жарыстырған қарсыластары тез келісетін. Осы секілді қасиеттері мен зор білімдарлығы ол кісіні қазақ зиялылары арасында зор ізет-ілтипатқа ие етті.Қ.Жұбанов біреумен дүрдараздыққа еш уақыт барған адам емес. Кісіге еткен жақсылығын әсте міндет етіп көрген емес. Адамның білімге деген құштарлығы мен басына біткен қабілеті, дарыны - ол кісі нағыз қастер тұтатын нәрселер болатын. Бір жастың бойынан ғылымның, я өнердің бір саласына деген бейімділікті, талпынысты сезе қалса, соған көмектесуге, қалай да шылбыр ұшын беруге даяр тұратын.Қ. Жұбанов өзінің студенттерінің арасынан ең қабілетті дегендерін таңдап алып, осыдан бірдеме шығады-ау дегендерін ірі оқу орындарына орналастыруға көмектесетін. Осы кісінің көмегі арқасында республикамызға бұл күнде аты мәлім ғалымдар Қазақстан Ғылым академиясының корреспондент мүшесі, профессор М. Балақаев, филология ғылымының докторы, профессор М. Қаратаев Петерборға аспирантураға жіберілген еді.
Өзінің отбасы, ошақ қасына деген сүйіспеншілігі ғаламат болатын. Балаларына еміреніп тұратын. (Ол кісінің үш ұл, үш қызы бар). Балаларының бәрі де жоғары білім иелері. Олардың білім алып, ер жетуіне көп еңбек еткен адам - Құдайбергеннің зайыбы Раушан Жұбанова.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тіл біліміндегі еңбектері
Жұбанов тіл білімі мәселелерімен 1920 жылдан бастап шұғылдана бастады. Ол қазақ мектептері мен жоғары оқу орындары үшін қазақ тілін оқыту бағдарламаларын жасап, оқулықтар мен әдістемелік құралдар жазды. Сондай-ақ, оның "Қазақ тілінің ғылыми грамматикасының материалдары" (1-том), "Фонетика" (орыс тілінде), "Қазақ тілі фонетикасының тарихын зерттеуге кіріспе", "Қазақ тілінің ғылыми курсы жөнінен лекциялар", "Буын жігін қалай табуға болады", "Қазақ тілінде біріккен сөздің жазылуы", "Қазақ сөйлеміндегі сөздердің орын тәртібі", "Жаңа грамматиканың жаңалықтары жайынан", т.б. іргелі ғылыми жұмыстары қазақ тіл білімін қалыптастыруға қосылған елеулі үлес болды. 20 ғасырдың 20 - 30-жылдарында Жұбанов қазақ халқының рухани-мәдени өмірінде саяси-әлеуметтік, халықтық мәні зор проблемалардың бірі - жазу, емле, термин мәселелерімен де шұғылданды. 1929 жылы Қызылордада өткізілген тұңғыш ғылыми-терминологиялық конференцияда Жұбанов қазақ тілінің емлесі жөнінде ғылыми негізделген ұсыныстар жасады. 1935 жылы қазақ әліпбиі мен емлесін жақсартудың жобасын ұсынды. Онда халықаралық және орыс тілінен енген терминдерді орысша жазылуына жақындатып таңбалау, кейбір қосар дыбыстарды жалаң әріппен беру, біріккен сөзді қосып жазу туралы пікір айтты. Жұбанов 1933 жылдан саяси қуғын-сүргінге ұшырағанға дейін Қазақстанның Мемлекеттік терминологиялық комиссиясының төрағасы болды. Бұл салада ол термин жасау ісіне мамандарды жұмылдырып, олардың дайындаған материалдарын ғылыми тұрғыдан реттеп, жұртшылық талқысына салып, тәжірибеге енгізуді қадағалады. Жұбанов - 1935 жылы Қазақстан мәдениет қызметкерлерінің съезіне Мемлекеттік терминкомның атынан ұсынылған жобаның негізгі авторы. Ол ұсынған принциптер қазақ терминологиясын жасаудың үлгісі ретінде әлі күнге дейін қолданылып келеді. 1936 жылы ғалымның "Қазақ сөйлем мүшелерінің орны тарихынан" деген кітабы баспадан шықты. Бұл кітабында ол қазақ тіліндегі сөйлем мүшелерінің тарихын басқа түркі тілдерінен бөліп қарамай, өзі еркін игерген түркі халықтары тілдерін бір-бірімен байланыстыра зерттеп, тарихи салыстырмалы әдісті шебер қолданды. Бұл еңбегімен Жұбанов қазақстандық түркітану ғылымының қалыптасуына зор үлес қосты. "Ауыл мұғалімі" (қазіргі "Қазақстан мектебі") журналында мұғалімдерге арнап қазақ тілін оқыту әдістемесі туралы, кітапты қалай пайдалану, оқулықтағы материалдарды оқушыларға қалай нәтижелі игерту мәселелерін көтеріп отырды. Осы журналда "Жаңа грамматиканың жақсылықтары", "Шылаулар", "Қос сөздер", "Біріккен сөздер", "Әдіс, бағдарлама мәселелері", т.б. мақалаларын жариялады. Жұбанов қазақ әдеби тілі мен музыкалық өнері туралы да келелі пікірлер айтты. Ол өзінің "Абай - қазақ әдебиетінің классигі" ("Әдебиет майданы", 1934, №11 - 12) атты аяқталмай қалған әдеби-публицистикалық еңбегінде Абайдың қазақ әдеби тілін дамытудағы, әлеуметтік ой-санадағы орнын, ақындық шеберлігін, композиторлығы мен өлең құрылысына енгізген жаңалығын тұңғыш көрсетіп, әділ бағалады. "Қазақ музыкасында күй жанрының пайда болуы жөнінен" (1936) деген зерттеуінде "ән", "би", "бақсы", "жыр", "домбыра", "күй", "қобыз", "сыбызғы", "толғау" сөздерінің этимологиясын ашу арқылы қазақ музыка мәдениетінің тарихы ертеден басталатынын көрсетті. Жұбанов тек ғылыммен ғана шұғылданып қоймай, Қазақстанның Оқу-ағарту халық комиссариаты жанындағы әдістеме, бағдарлама, оқулықтар секторының меңгерушісі міндетін атқара жүріп, бар ынта-жігерін аз уақыттың ішінде қазақ мектептерін ғылыми негізде жазылған оқулықтармен қамтамасыз етуге жұмсады. Мұғалімдердің білімін жетілдіру курстарында, семинарларында дәріс оқып, ақыл-кеңес беріп отырды. Ол қазақ тіл білімі мамандарын баулып, тәрбиелеуде де мол еңбек сіңірді. Республикадағы көрнекті тіл мамандары М.Балақаев, Ғ.Мұсабаев, А.Ысқақов, Ә.Шәріпов, Т.Қордабаев, т.б. өздерін Жұбановтың шәкіртіміз деп санады. Жұбанов республикамыздың саяси-әлеуметтік өміріне де белсене қатысты. 1935 жылғы Қазақстанның мәдениет қызметкерлері съезін ұйымдастыру комитетінің төрағасы, 1935 жылдан Қазақстан КСР ОАК-нің мүшесі болды. 1937 жылы жалған саяси айыппен тұтқындалып, ату жазасына кесілді. 1957 жылы 3 қазанда КСРО Жоғарғы Соты Әскери алқасының шешімімен ақталды. Ақтөбе мемлекеттік университетіне, осы қаладағы бір көшеге Жұбанов есімі берілген
Ағайынды Жұбановтар.Қазақта бір әулеттен шығып, еселі еңбегімен елге танылған атақты тұлғалар аз болмады. Соның бірі - атақты Құдайберген мен Ахмет Жұбановтар болатын.Бұл әулеттің бастауында тұрған Жұбан Батырбайұлы жастайынан мұсылманша оқыған, аздап орыс тілін де білген сауатты кісі екен. Оның екі ұлы болған: Қуан және Тәңірберген (Тәпен). Екеуі де мұсылманша, орысша сауат ашқан. Тәпенқазіргі Ақтөбе облысының Темір өңіріне беделдікісі болыпты. Одан бір ұл мен екі қыз (Нұредин, Бәтима, Рахима) қалған. Қуан да ел ағасы болған, беделді кісі болған екен. Қуаннан Құдайберген, Ахмет, Мұхаммеди деген үш ұл мен Аққат, Дәмет, Ақиба деген үш қыз тараған. Осылардың ішіндеелге қызмет етіп, алты Алашқа танылғаныҚуаннан тараған Құдайберген мен Ахмет Жұбановтар болатын.Қуанның бір қасиеті басқалар секілді мал жимайтын. Балаларын мал соңына салғысы келмеді, олардың білім алғанын қалады. Бар тапқанын солардың оқуына жұмсады. Сондай-ақ ол қазақ, орыс және татар тілдерінде шығатын газет-журналдарға жазылатын. Жаңа кітаптарды алдырып оқитын, балаларына да оқытатын.
Қуан заманның ағымын байқай білетін. Содан болар, балаларын жасынан оқу-білімге, өнерге баулып, жаңа өмірге дайындады. Өзі молда болмаса да, мешіт-медресе салдыруға бір кісідей атсалысты. Мешітке ағайынды Омар, Оспан деген молдаларды алдырып, қазақ балаларының білім алуына жағдай жасады. Құдайберген мен Ахмет Жұбановтар алғашқы білімді осы молдалардан алған екен. Қуан мұнымен тоқтамай, Темір өңіріндегі орыс-қазақ училищесін ашуға мұрындық болыпты. Орынборға барып рұқсат алып, оқу мерзімі үш жылдық училищенің бірін өз ауылынан аштырады. Жаңаша білім беретін училищеге Үміт мектебі деген атау бергізіп, Ғалия медресесін бітірген Әбділлә Беркінов, Троицкідегі мұғалімдер семинариясын бітірген Хұсайын Ашығалиев секілді білімді мұғалімдерді алдырады. Қуан мен Тәпенніңбалалары осы училищеде білім алады.
Әбділлә Беркінов бұл жайында:
...Қуан екі баласын ертіп келіп, мектебімізгеқосты. Үлкені Құдайберген, кішісі Ахмет осы Үміт мектебінде алғаш қалам ұстап, білімтарауларын ашты. Қуанның екі баласы да зеректігімен көзге түсті. Бір ерекшелігі - үлкенісалмақты, ойшыл еді, ал Ахмет күлдіргі, ұтыпсөйлейтін, - деп жазған болатын. Жазушы ҒабитМүсірепов ғылымның бірінші дәрежелі жарық жұлдызы, аса ірі филолог-ғалым деп бағалаған Құдайберген Жұбанов жастайынан жазу-сызуғақұмар болады. Болашақ ғалым алғашқы білімдіжоғарыда айтқан ауылдағы медресе мен осы орыс-қазақ училищесінен алады. 1914 жылыОрынбордағы Хұсайния медресесінде білімінжалғастырады. Медреседе Нұғыман Манаев, Жиенғали Тілепбергенов, Шамғали Сарыбаевпенбірге оқиды. Осында жүріп орыс тілін жетікмеңгереді. Шығыс тілдерін жақсы меңгеріп, Шығыс әдебиетінің шайырларын сүйсіне оқиды. Фердоусидің Шахнамасы, Сағдидің Гүлстаны, Низамидің Ләйлә-Мәжнүні секілді Шығысәдебиетінің классикалық шығармаларынтүпнұсқадан оқып-танысады. Бұл жайындаакадемик Iсмет Кеңесбаев: Құдайберген Жұбанов араб, парсы, шағатай тілдерін тыңғылықтапигеріп алған, яғни мұсылманша оқудың орта дәрежелі курсын мұқият аяқтаған. Құдайбергенқай жерде, қандай оқу орнында оқыса да, үнеміалдыңғы қатарлы шәкірт болады, үздік дегенненбасқа баға алмайды, - деп жазған болатын. Медресені тауысқан соң елге оралып, алдыменЖұрындағы екікластық орыс мектебінде, сосынКүйікқаладағы (Илецк) екікластық училищедеоқиды. Училищені бітірген Құдайберген Қуанұлытіл маманы болуды армандайды. Академик ІсметКеңесбаев бұл жайында: Қ.Жұбановтың алғашқышәкірттік кезеңде алған білімдері кейіннен оның жақсы тіл маманы болуына негіз болды. Бұл жылдарда ол құрылысы басқа араб, парсы және орыс тілдерін тәжірибе жүзінде игеріп алады. Құдайберген Жұбанов он сегіз жасқа толмайжатып түркі, араб және парсы тілдерінде сөйлейде, жаза да білген, - деген болатын.
1919 жылы Қуан Жұбанұлы жүрек ауруынандүние салады. Осы жылы Қуанның інісі Тәпен де ауырып, бақилық болады. Енді екі бірдей отбасыны(өзінің іні-қарындастары мен ағасы Тәпенніңотбасы) асырап-жеткізу міндеті Жұбановтарәулетінің үлкені жиырма жастағы Құдайбергенгетүседі. Сондықтан оның ары қарай білімінжалғастыруға мүмкіндігі болмады. ҚұдайбергенҚуанұлының жалынды жастық шағы Кеңес өкіметіқұрылып жатқан уақытқа сәйкес келді. Бала оқыту, ағартушылықпен қатар, жаңа құрылыс орнатуғаатсалысады. Темір қаласындағы кеңестік бақылаубөлімін басқарады. Уездік атқару комитетініңмүшесі сайланады. Осы кездерде үстінен жала жабылып, түрмеге де қамалады. Аққа құдай жақ дегендей, ақырында оған жабылған айыптың бәріжоққа шығарылады. 1922 жылдан бастап Теміруездік оқу бөлімінде, 1925 жылдан Ақтөбе қаласының губерниялық халық ағарту органындақызмет етеді. Мұнда да іскерлігімен, белсенділігімен көзге түседі.
1928 жылы сол кездегі ел астанасы Қызылордағақызмет ауыстырады. Халық ағарту комиссариатынажұмысқа қабылданады. Алайда ол мұнда көп істеген жоқ. 1929 жылдың басында ҚазПИ-геғылыми қызметкер болып жұмысқа тұрады. Осы жылы Ленинградтағы Шығыс тілдеріинститутының аспирантурасына оқуға қабылданады. Оның ендігі мақсаты - тіл білімібойынша теориялық білімін толықтыруболатын.Ағайынды Жұбановтар Петерборға бірге келеді. Құдайберген КСРО Ғылым академиясының аспирантурасында, Ахмет Ленинград консерваториясында оқиды. Құдайберген Қуанұлының тіл ғылымы саласына түрен салуы, ғалымдық қызметі осы кезден басталды. Аспирантурада оқып жүргенде Мағынасыз сөздердің мағыналары атты ғылыми жұмысын жазады. 1932 жылы аспирантураны аяқтап, Алматыға оралады. ҚазПИ-дің профессоры болып қызмет істейді. Ұзамай қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының меңгерушісі болып тағайындалады. Сонымен қатар аспирантураға шәкірттер даярлайтын курсқа жетекшілік етеді. Кейін оған декан міндетін атқару қоса жүктеледі.
Құдайберген Қуанұлы ҚазПИ-де қызмет ете жүріп бірқатар қосымша қызметтерді де атқарды. КСРО Ғылым академиясы Қазақ филиалының Лингвистика секторының меңгерушісі болды. Бұл қазіргі А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты болатын. Сонымен қатар Халық ағарту комиссариаты жанындағы методика, бағдарламалар, оқулықтар секторын басқарды. Осында жүріп қазақ тілі жайлы тұңғыш монографиялық зерттеу жазды. Мектепке арналған оқу бағдарламасын жасап, қазақ тілі оқулықтарын, әдістемесін дайындады. Одан бөлек профессор Жұбанов фонетика, грамматика (морфология және синтаксис), ұлттық әдеби тілдің дамуы мен тарихы, жазу емлесі, термин, мәдениет пен өнер мәселелері секілді бағыттар бойынша тер төкті. Асқан білімділігі мен ғылыми ізденгіштігінің арқасында ұлттық лингвистикадағы бүтін бір салалардың іргетасын қалады.
Сонымен қатар термин мәселесін бір ізге түсіруге де Құдайберген Жұбановтың еңбегі сіңді. 1933 жылы Халық ағарту комиссариаты жанынан терминологиялық комиссия құрылды. Осы комиссияның төрағасы болып профессор Жұбанов тағайындалды. Терминком жаңа сөздер жасау, оларды тіл білімі тұрғысынан реттеп түзету, көпшілік талқысына салу, практикада жүзеге асыру секілді қазақ терминологиясына қатысты міндеттерді атқарды. Сондай-ақ Құдайберген Қуанұлы қазақ терминологиясынан тыс әліпби және жазу мәселесін түбегейлі зерттеп, лексикографияда өз ізін қалдырды. Антропонимдерінің сан қырлы сырын зерттеп, ономастикалық мәселелерге де мән берді. Сонымен қатар қарымды публицист ретінде де көпке танылды. Ол публицист ретінде әдебиет пен мәдениеттің мәселелерін көтерді. Мәселен, 1934 жылғы Әдебиет майданы журналында жарияланған Абай - қазақ әдебиетінің классигі мақаласында Абайдың өлең құрылысындағы ерекшеліктерді талдап көрсетіп, оның тілді пайдаланудағы шеберлігін алғаш болып көрсетті. Қазақ әдебиетінің тарихындағы Абайдың ұстайтын орнын босағаға қарай ысырмалаушылар, оған да місе тұтпай, табалдырықтан шығарып тастаушылар, менің байқауымша, даусыз бір моментті ескермей жүр; ол өз тұсында, жалғыз қазақ қана емес, басқа көршілес елдерден де Абайдың әдебиеттегі үздіктігі деген тосын пікір айтты. Сол уақыттағы саяси жағдайды ескерсек, мұндай мақала жариялау үшін асқан батылдық қажет болатын.
Мұхтар Әуезов пен Ісмет Кеңесбаев ҚұдайбергенЖұбановты қазақлингвистикасының негізін қалаушы деп бағаласа, інісі Ахмет Жұбанов қазақ ұлттық мәдениетінің негізін қалады. Ахмет те ағасы Құдайберген секілді жастайынан қазақтың поэтикалық, прозалық, музыкалық фольклорын бойына сіңіріп өседі. Ахмет бала кезінен музыкаға құмар болды. Қолына домбыра алып, ән-күй орындап, өнерпаз ретінде танылады. Ағасы Құдайбергеннің ізімен Ахмет те Жұрындағы екі сыныптық орыс мектебін бітіреді (1918). Сосын аз уақыт Темірде мұғалімдік қызмет атқарады. Алайда ақындық, жыраулық, әншілік, күйшілік дәстүрді зерттеу ісін тоқтатпайды. Осы кезде Ахметтің түбегейлі музыка жолын таңдауына Александр Затаевичтің Қазақ халқының 1000 әні кітабы әсер еткен екен. Ахмет кейін естелігінде осы кітаптың болашақ тағдырын өзгерткенін жазған болатын. Сөйтіп, ол музыка маманы болуға шешім қабылдайды.
Ахметтің зерттеушілік қырын ашып, өнерге деген сүйіспеншілігін арттырған жанның бірі ағасы Құдайберген Жұбанов еді. Осы ағасының кеңесі бойынша Ахмет Қуанұлы 1928 жылы Ленинградтағы М.Глинка атындағы музыка техникумына (скрипка класы), сонымен қатар осы қаладағы Н.Римский-Корсаков атындағы консерваторияға (гобой класы) оқуға түседі. Бұл жайлы Ғабит Мүсірепов естелігінде: Сол жас жігіттің аты - Ахмет Жұбанов еді. Қажырлы да қайратты, ойлы да білімді жас Ахмет қазақ халқының рухани мәдениетінің көтерілмеген тыңын игеруге, қазақ халқының үні қосылмай келген музыкалық аспаптарының басын қосып, жаңадан жан бітіруге, музыкалық мәдениетін мәңгі өркендету жолдарын іздестіруге бірден-ақ кірісіп кетті, - деп жазған болатын. Ахмет Ленинград консерваториясында оқи жүріп сол уақыттағы көрнекті музыкатанушы ғалымдардан дәріс алады. Консерватория қабырғасынан мол білім алып, ой-өрісі кеңіп, өмірге деген көзқарасы өзгереді. Ленинградтағы Рабочий и театр журналына қазақ музыкасының тарихы, теориясы жайлы мақалалар жариялап, қазақ музыка өнерінің жоғын түгендейді. Ол бұл миссияны өмірінің соңына дейін жалғастырады.
1932 жылы Ленинград консерваториясын бітіріп, осындағы Өнертану академиясының аспиранты атанады. 1933 жылы Алматыға келіп, қазақ музыка саласына дамытуға кіріседі. Енді Жұбановтың бар өмірі музыка өнерімен тығыз байланысты болады. Ахмет Қуанұлының атсалысуымен Алматыда музыкалық драма техникумы ашылады. Аталған оқу орнына Ленинградтан Евгений Брусиловский, Оралдан Лұқпан Мұхитов, Қызылордадан Махамбет Бөкейханов, басқа да өнер тарландары шақыртылады. Ахмет Жұбанов техникум жанынан студент домбырашылар ансамблін құрады. Ансамбль 1934 жылы өткен халық таланттарының Бірінші бүкілқазақ слетінде өнер көрсетеді. Осы жылы Ахмет Қуанұлы Қазақ ұлттық халық оркестрін құрады. 1945 жылға дейін осы оркестрдің дирижері болады. Оқу орындарында қазақтың халық музыкасы тарихы, дирижерлік өнер мен аспаптану пәнінен сабақ береді. Ахмет Қуанұлы музыкалық білім беру саласында айтарлықтай ізін қалдырады. Қазақтың алғашқы музыка теориясы оқулығын жазады. Қазақтың музыкатану саласындағы алғашқы ғылым кандидаттарын дайындайды.
1935-1937 жылдары Ахмет Қуанұлы Жамбыл атындағы филармонияның көркемдік жетекшісі болады. Сонымен қатар музыкалық драма техникумы директорының орынбасары қызметін атқарады. 1945-1951 жылдары Алматы консерваториясын басқарады. Бұл кезде Кеңес өкіметі идеологиялық қудалау жүргізе бастаған еді. Қудалау құрығына Қаныш Сәтбаев, Мұхтар Әуезов, Ахмет Жұбанов, Қажым Жұмалиев, Ермахан Бекмаханов, Бекежан Сүлейменов, Қайым Мұхамедханов секілді мәдениет пен ғылым қайраткерлері де ілінеді. БАҚ беттерінде олар жайлы сыни мақалалар жазылады. Оларды ұлтшыл, бай тұқымы деп айыптайды. Бұл қуғындаудың қатерлі болғаны сондай, кейбірі уақытша елден кетуге мәжбүр болады. Ахмет Жұбанов та жұмыстан, партия қатарынан шығарылып, соңында Мәскеуге кетуге мәжбүр болады. Жазушы Әбіш Кекілбаев Ахметтің осы бір қиын кездері жайында: Таланса да, талықсығанын көрсетпейтін сырттандай, жалын жықпай баққан-ды. Маңдайға алған бағытынан сынық сүйем ауытқып көрген жоқ-ты. Ол ұстанған бағыт - туған ұлтының рухани әлеуетін нығайтып, төл
мәдениетінің көсегесінің көгере түсуіне, тарих тепкісін көп көрген халқының заманалық аусарлықтардың аламан-асырымен шайылып кетпей, дәйім алға баса беруіне қалтқысыз қызмет ету еді, - деп жазған болатын.
Кімді көріп, нені бастан кешпеген Ахмет бұл ауыр ахуалды да еңсереді. Жылымық кезеңі басталған уақытта елге оралып, Алматы консерваториясы Халық аспаптар кафедрасының меңгерушісі (1954-1961 жылдары) қызметін атқарды. 1961 жылдан бастап М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының музыка өнері бөлімін басқарады.
Ахмет Жұбанов ұлттық музыка зерттеу саласының негізін қалаушылардың бірі болды. Оның қаламынан 300-дан астам музыкалық, ғылыми бай мұра қалды. Ол көптеген әндер, романстар, хорлар, сюиталар, фантазиялар, симфониялық поэмалар, увертюраларды өмірге әкелді. Композитор Жұбановтың әндері көркемдігімен қатар ұлттық бояуымен ерекшеленді. Мәселен, композитор Қарлығаш, Көгершін секілді әндері әлі күнге дейін халықтың сүйікті әні ретінде орындалып келеді. Осыдан-ақ оның қаламынан қандай ғажап әндер өмірге келгенін байқауға болады.Ахмет Қуанұлының қазақ музыкасына әкелген бір жаңалығы - шетел классиктерінің шығармаларын қазақ оркестріне арнап аспаптау болатын. Осы арқылы шетелдік шығармаларға ұлттық бояу енгізіп, ұлт аспаптар оркестрінің репертуарын байытады. Сонымен қатар қазақтың әндері мен күйлерін Батыстың композициялық әдістемелері арқылы өңдеп, халық аспаптар оркестрі арқылы екінші тынысын ашады. Атап айтқанда, Мәди, Біржан сал, Ақан сері, Майра, Балуан Шолақ, Мұхиттың әндерін, Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Дина, Түркештің күйлерін, барлығы 100-ден астам ән-күйді, сондай-ақ 30-дан астам халық әндерін осы тәсілмен қайта жаңғыртады.
Сондай-ақ Ахмет Жұбанов Қозы Көрпеш - Баян сұлу, Исатай мен Махамбет, Айман-Шолпан секілді драмалық спектакльдерге де музыкалық шығармалар жазады. Латиф Хамидимен бірге қазақтың алғашқы операларын өмірге әкеледі. Мәселен, олар жазған Абай операсын 1944 жылы Абай Құнанбайұлының 100 жылдығы қарсаңында Құрманбек Жандарбеков сахналады. Шығарманың либреттосын заңғар жазушы Мұхтар Әуезов жазды. Бұл шығарма әлемнің көптеген елдерінде көрсетілді, 1978 жылы Мемлекеттік сыйлыққа ие болды. Операның өміршеңдігі сондай, әлі күнге дейін орындалып келеді. Жыл сайын театр маусымын Абай операсымен ашу ізгі дәстүрге айналды.
Ахмет Жұбанов Абай әндерін зерттеуде де мол табысқа жетті. Бүгінде ел алдында орындалып жүрген Абайдың 16 әнін немересі Мәкен Мұхамеджановадан жазып алып, нотаға түсірді. Сәбит Мұқанов айтқандай, Жұбанов көркем әдебиетте ұлы Абай бейнесін шеберлікпен шығарса, музыкада күйші Құрманғазы тұлғасын жан-жақты аша білді. Иә, Ахмет Жұбанов дәулескер күйші Құрманғазының да бағын ашты. Күйшінің өмірі мен шығармашылығын терең зерттеп, ел ішіндегі күйлерін жинап, нотаға түсіріп, ғылыми түрде жүйеледі. Құрманғазының шығармаларын оркестрге бейімдеді. Осы еңбегі үшін өнертану ғылымының докторы атағын алды. Тіпті Ахмет Қуанұлы ақын Хамит Ерғалиевтің либреттосы бойынша Құрманғазы жайлы опера жазуды да жоспарлаған екен. Алайда 1968 жылы өмірден өтіп, ол жоспарына қол жеткізе алмады. Композитордың бұл арманын қызы Ғазиза Жұбанова жүзеге асырып, 1987 жылы Құрманғазы операсы сахналанды.
Ахмет Қуанұлы халық композиторларының өмірін, олардың музыкалық мұрасын зерттеп, Замана бұлбұлдары, Ғасырлар пернесі, Құрманғазы, Ән-күй сапары, Өскен өркен, Менің замандастарым секілді кітаптарын жарыққа шығарды. Осылайша Құрманғазы, Дәулеткерей, Дина, Сейтек, Тәттімбет, Балуан Шолақ, Қазанғап, Байсерке, Абыл, Ықылас, Сармалай, Ыбырай, Мұхит, Ақан сері, Біржан сал, Жаяу Мұса, Әсет, Естай секілді қазақтың қаншама өнер иелерінің өмірдерегі мен шығармаларын тарихта қалдырып, бүгінгі күнге жетуі үшін тер төкті. Қорыта айтқанда, Ғабит Мүсірепов жазғандай, Ахмет Жұбанов сияқты үлкен композитор, білікті ғалымның творчестволық жолын тегіс қамтып шығу тіпті мүмкін емес деуге болады. Өзінің туындылары арқылы, сахна мен экран, эстрада мен оркестр арқылы, кітаптары арқылы көп жайды Ақаң өзі айтып кеткен адам.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өмірі мен еңбектері туралыәдебиет[өңдеу қайнарын өңдеу]
1937[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Орманов Ғ. Профессор Социалистік Қазақстан, 21 наурыз.
:: Балақаев М. Қазақ тілі грамматикасы туралы Социалистік Қазақстан, 15 мамыр, № 109.
:: Жолымбетов Ө. Жұбановтың кітабындағы кейбіркемшіліктер (пікір алысу ретінде) СоциалистікҚазақстан, 27 сәуір.
:: Смайылов Е. Грамматикадағы анархия туралы Социалистік Қазақстан, 30 қыркүйек.
1957[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Ауэзов М., Кенесбаев С. Основоположник казахской лингвистики Учитель Казахстана, 5 желтоқсан, № 50.
:: Әуезов М., Кеңесбаев І. Қазақ лингвистикасыныңнегізін қалаушы Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан, № 50.
:: Әуезов М., Кеңесбаев І. Ірі оқымысты Қазақ әдебиеті, 5 желтоқсан, № 49.
:: Жолаев Ж. Друг сельских учителей Учитель Казахстана, 5 желтоқсан, № 50.
:: Жолаев Ж. Ауыл мұғалімінің ақылшысы Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан, № 50.
:: Жұбанов А. Өнегелі өмір Қазақ әдебиеті, 5 желтоқсан.
:: Мұсабаев Г. Скромный и требовательный Учитель Казахстана, 5 желтоқсан, № 50.
:: Мұсабаев Ғ. Қадірлі ұстаз Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан.
:: Решетняк В. Народный интеллигент Учитель Казахстана, 5 желтоқсан, № 50.
:: Решетняк В. Ұмытылмас дос Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан.
:: Ситдыков А. Ученый-педагог Учитель Казахстана, 1957, 5 желтоқсан.
:: Сытдықов Ә. Педагог ғалым Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан, № 50.
1958[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Кеңесбаев І. Профессор Құдайберген Жұбанов және оның ғылыми-педагогикалық мұралары Қазақ тілі мен әдебиеті, № 2.
:: Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Көрнекті ғалым Жұлдыз, № 6.
1959[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Алпанов О. Құдайберген мұғалімдердің де қамқоршысы еді Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
:: Әбілкәрімов А. Қазақтың тұңғыш профессоры Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
:: Беркінов А. Зейінді шәкірт еді ол Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
:: Қожабаев Н. Естелік Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
:: Сабырқұлов Ә. Жұбанов Құдайбергеннің есіміменаталса екен Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
1960[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Жанпейісов Е. Құдайберген Жұбанов Білім және еңбек, № 11, 28-б.
1962[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Наурызғалиев С. Ғалым есімімен аталған мектеп Коммунизм жолы, 21 ақпан, № 15.
1963[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: История Казахской ССР (эпоха социализма). - Алма-Ата.
1964[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Есенов Қ. Тұңғыш филолог-профессор Лениншіл жас, 24 желтоқсан.
:: Сыздықова Р. Құдайберген Жұбанов - тіл білімініңклассигі Қазақ әдебиеті, 25 желтоқсан.
:: Кенесбаев С. Видный казахский ученый-лингвист Казахский университет, 23 желтоқсан, № 41-42.
:: Сыздықова Р. Проф. Қ.Жұбановтың ғылыми-педагогикалық мұрасы Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
:: Балақаев М. Ардагер ұстаз Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
:: Мұсабаев Ғ. Қ.Жұбанов - полиглот Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
:: Кенжебаев Б. Құдайберген жөніндегі есімдегілер Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
:: Әлімжанов Д. Ірі методист ғалым Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
1965[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Бержанов К. Русско-казахское содружество в развитии просвещения (Историко-педагогическое исследование). - Алма-Ата.
:: Ысқақов А. Жұбанов және қазақ тіл білімі Қазақстан мектебі, № 3, - 71-77-бб.
1966[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Кенесбаев С. Профессор Худайберген КуановичЖубанов Жубанов Х. Исследования по казахскому языку. - Алма-Ата: Наука, 1966. - С.9-31.
:: Сыздықова Р. Ғалым-азамат. - Алматы, 72 б.
:: Есенов Қ. Қазақ тіл білімінің беташары Жұлдыз, № 10, 137-141-бб.
:: Мұсабаев Ғ. Үлкен ғалымның бағалы еңбегі Социалистік Қазақстан, 9 шілде, № 156.
:: Нұрқанов С. Профессор Құдайберген Жұбановтыңқазақ тілі жөніндегі зерттеулері Қазақстан мектебі, № 9, 94-96-бб.
:: Омарбеков С. Қазақ тіл білімінің бағалы қазынасы Қазақстан коммунисі, № 12, 67-70-бб.
:: Серғалиев М. Ғалым мұрасы Қазақ әдебиеті, 12 қараша.
1967[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Әлсейітов Ж. Қос бұлан Коммунизм жолы, 30 маусым.
1968[өңдеу қайнарын өңдеу]
:: Серғалиев М. Қ. Жұбановтың терминологиялықеңбектері Қазақстан мектебі, № 6. - 77-79-бб.
:: Хайруллина Н. Профессор Қ. Жұбанов және алфавит мәселесі Материалы Межвуз. науч.-теор. конференции. 16-19 қыркүйек 1967 ж. (Тезисы докладов). - Алма-Ата, 1968. - C. 75-76.
1969
:: Байқадамова Д. Қыран мен ұлан Лениншіл жас, 24 желтоқсан.
:: Қ. Жұбановқа арналған ғылыми мәжіліс Социалистік Қазақстан, 21 желтоқсан, № 296.
:: Қ. Жұбанов Қазақстан мектебі, № 11, 94-б.
:: Есенжанов Х. Ғалымдар ағасы Қазақ әдебиеті, 20 желтоқсан, № 51.
:: Ермеков Ә. Абзал жанды аяулы аға ОңтүстікҚазақстан, 10 желтоқсан.
1970
:: Ақшолақов Т. Педагог-ғалым Қазақстан мұғалімі, 8 қаңтар.
:: Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Ұстаздардың ұстазы Жұлдыз, № 1, 156-159-бб.
1974
:: Жұбанов Құдайберген Қуанұлы Қазақ Совет Энциклопедиясы, IV том (Док-Имантау). - Алматы, 492-493-бб.
1975
:: Ибатов Ә. Құдайберген Жұбанов және қазақ тіліморфологиясының мәселелері Қазақ тіліграмматикасы бойынша зерттеулер. Мақалаларжинағы. - Алматы, 81-86-бб.
:: Ибатов Ә. Құдайберген Жұбанов және тарихиморфология мәселелері Қазақ тіліграмматикасы бойынша зерттеулер. Мақалаларжинағы. - Алматы, 106-112-бб.
1979
:: Балмағамбетова Ж. Білімімен үлгі Коммунизм жолы, 20 желтоқсан, № 243.
:: Бекниязов К. Мы помним его Коммунист, 29 желтоқсан.
:: Қазиев Р. Үлкен дарын иесі Коммунизм жолы, 20 желтоқсан, № 243.
:: Қалиев Ғ. Аса көрнекті ғалым педагог Педагог, 13 желтоқсан.
:: Қожанов М. Көрнекті ғалым Коммунизм жолы, 20 желтоқсан, № 243.
:: Оралбаева Н. Ғалымның мол мұрасы (Проф. Қ. Жұбановтың туғанына 80 жыл) Қазақстан мұғалімі, 14 желтоқсан.
:: Сегізбаев Ж. Асыл азамат еді Коммунизм жолы, 20 желтоқсан, № 243.
:: Тлегенов А. Незабываемая встреча Коммунист, 29 желтоқсан.
:: Үтбаева А. Қ. Жұбановты еске алу Педагог, 13 желтоқсан.
1980
:: Баймолдин С. Ел есіндегі есім Коммунизм жолы, 12 қаңтар, № 9.
:: Балақаев М. Көрнекті ғалым Қазақ КСР Ғылымакадемиясының Хабарлары. Тіл-әдебиет сериясы, № 1, 35-37-бб. (Резюме орыс тілінде).
:: Жубанов Худайберген Куанович Развитие казахского советского языкознания. - Алма-Ата, - C.177-178.
:: Казиев Р. Основоположник казахской лингвистики Путь к коммунизму, 26 қаңтар.
:: Оралбаева Н. Құнды мұра Қазақстан мектебі, № 9.
1984
:: Байқадамова Д. Сезімге адалдық Қазақстан әйелдері, № 4, 16-17-бб.
:: Ибатов Ә., Сарғожин Р. Ғалым мұрасы (Қ. Қ. Жұбановтың туғанына 85 жыл) Қазақстан мектебі, № 12, 65-67-бб.
1985
:: Әуезов М. Ірі оқымысты М. Әуезов. Жиырматомдық шығармалар жинағы, 20-том. Алматы, 358-363-бб.
1986
:: Ысқақов А., Ибатов Ә. Көш басы (Қ. ЖұбановтыңҚазақ тілі грамматикасына - 50 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz