Сотқа дейінгі тергеп тексеру жүргізудің жалпы шарттары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе 2

1. Сотқа дейінгі тергеп тексерудің түсінігі 4-13
1.1. Сотқа дейінгі тергеп тексеру жүргізудің жалпы шарттары 4

2. Сотқа дейінгі тергеп тексерудің басталуы 13-21
2.1.Сотқа дейінгі тергеп тексеру мерзімі 13
2.2.Сотқа дейінгі тергеп тексерудің аяқталуы 18

Қорытынды 22

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 23

Кіріспе

Алдын ала тергеу - қылмыстық іс қозғалғаннан кейінгі қылмыстық іс жүргізу сатыларының бірі. Бұл сатыда анықтау органдары, тергеуші және прокуорор қылмыстық іс жүргізу заңдары талаптарына сәйкес қылмысты ашу, күдікті адамды ұстау қызметін, айыптау мақсатындағы дәлелдемелер, айғақтар жинау жөніндегі бірқатар тергеу және басқа іс әрекеттерді жүргізеді. Одан кейін соттың әділ жазалау шараларын шығаруын жүзеге асырады (ҚР ҚІЖК 191-бап). Алдын ала тергеу сатысында жинақталған материалдар негізінен сот мәжілісінде зерттеледі. Оны сот бағалап, сотталушының кінәлі немесе кінәсіздігі туралы шешім қабылдайды. Алдын ала тергеуге дейін қылмыс белгілерін анықтау және қылмыстық істі қозғау процестері жүргізіледі. Қылмыстардың көпшілігі бойынша алдын ала тергеу жүргізіледі, сондықтан бұл қылмыстық істі сотқа дейін тергеудің негізгі формасы болып табылады. Жеке айыптау тәртібімен ізге түсу бойынша қылмысты тергеу ерекше жағдай болып табылады.
Алдын ала тергеу және анықтау органдарындағы қылмыстық іс жүргізу қызметінің іс жүргізу құжаттарын құрайтын мерзімі мен саны бойынша ең үлкен белімі болып табылады. Алдын ала тергеу барысында іс бойынша дәлелдеме айғақтардың ең көп бөлігі жинақталады және ашылады.
Алдын ала тергеу тергеушілер, анықтау органдары, анықтаушылар арқылы жүргізіледі. Ал бұл қылмыстың қылмыстық іс жүргізу заңдарын дұрыс қолданудың адам мен азаматтардың кұқығы мен бостандығын сақтаудың маңызды кепілі болып табылады.
Сотқа дейінгі іс жүргізу - қылмыстық істі сотқа дейінгі тергеп-тексеру басталғаннан бастап оны прокурор мәні бойынша қарау не іс бойынша іс жүргізуді тоқтату үшін сотқа жібергенге дейін іс бойынша іс жүргізу, сондай-ақ жекеше айыптаушының және қорғаушы тараптың қылмыстық іс бойынша материалдар дайындауы. Осылайша, сотқа дейінгі іс жүргізі мыналарды қамтиды:
1) сотқа дейінгі тергеп-тексерудің басталуы;
2) сотқа дейінгі тергеп-тексеру;
3) жекеше айыптаушының және қорғаушы тараптың қылмыстық іс бойынша материалдар дайындауы;
4) күдіктінің іс әрекетінің саралануын айқындау;
5) сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүргізутін адамның айыптау актісін жасауы.
Сотқа дейінгі тергеп-тексерудің бастапқы және қорытынды бөліктерді қамтиды:
Бастапқы бөлік екі фактормен айқындалады:
а) қылмыстық құқық бұзушылық туралы хабардың сотқа дейінгі тергеп-тексерудің біріңғай тізілімінде бұдан әрі СДТБТ тіркелуі, мұндай тіркелідің жылын, айын, күнін және сағатын дәл көрсете отырып;
б) бірінші кезек күттірмейтін тергеу әрекетінің жүргізілуі уақытылы, хаттамада жүргізілген әрекеттің жылын, айын, күнін және сағатын дәл көрсете отырып жүзеге асырады.
Қорытынды бөлік төрт фактілермен айқындалады:
а) сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүргізетін адамның жасаған айыптау актісін прокурордың бекітуі;
б) прокурордың қылмыстық теріс қылықтар туралы хаттаманы бекітуі (іс бойынша іс жүргізу қылмыстық теріс қылық туралы хаттама нысанында болған жағдайда);
в) прокурордың айыпталушыны сотқа беру туралы қаулы шығаруы және қылмыстық істі соттылығы бойынша сотқа жіберуі;
г) іс бойынша іс жүргізуді тоқтату.

1.Сотқа дейінгі тергеп тексерудің түсінігі
1.1.Сотқа дейінгі тергеп тексеру жүргізудің жалпы шарттары

Қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу-бұл қылмыстық іс қозғалған сәттен бастап оны мәні бойынша қарау үшін сотқа жібергенге дейінгі іс жүргізу (анықтау және алдын ала тергеу), сондай-ақ жеке айыптаушы мен қорғаушы тараптың қылмыстық іс бойынша материалдарды дайындауы (ҚР ҚІЖК 7-бабының 28-тармағы). Осылайша, жоғарыда келтірілген тұжырымға сүйене отырып, сотқа дейінгі іс жүргізудің мазмұны қылмыстық іс қозғау сатысын, алдын ала тергеу сатысын және айыпталушыны прокурор сотқа беру сатысын қамтиды.
ҚР қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес сотқа дейінгі іс жүргізу барлық жағдайларда қылмыстық іс қозғау сатысынан басталады. Көптеген шет елдердің заңнамасына сәйкес, бұл кезең жоқ және алдын-ала тергеу органдары қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді бастау туралы шешім қабылдау қажеттілігіне тап болмайды. Қылмыс жасағаны туралы бастапқы ақпаратты алғаннан кейін, бұл органдар жедел тергеу әрекеттерін (Австрияның қылмыстық іс жүргізу кодексі), жауап алу, сараптама, қылмыссыздандыру, тінту және басқа да тергеу әрекеттерін (Германияның қылмыстық іс жүргізу кодексі) кешіктіруге және іс жүзінде басталуына жол бермейтін жағдайларда жүргізу арқылы дереу дәлелді ақпарат жинауға кірісе алады (қылмыстық іс қозғау). АҚШ қылмыстық ісінде белгілі бір іске қатысты іс жүргізу қылмысқа қатысты ақпаратты алған және тіркеген сәттен басталды деп есептеледі; бұл жауап алуға, күдіктіні қамауға алуға, тергеуге және басқа да бірқатар әрекеттерге негіз болады, олардың нәтижелері кейіннен сотта дәлелденуі мүмкін. Сол сияқты, бұл мәселе Франция, Нидерланды және басқа да көптеген еуропа елдерінің заңдарымен реттеледі. Революцияға дейінгі Ресей заңнамасынан және Ресей Федерациясының бірінші қылмыстық іс жүргізу кодексінен басқа, ол процестің жеке кезеңі ретінде қылмыстық іс қозғауды қарастырған жоқ. Ресей Федерациясының 1923 жылғы қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес, қылмыстың құрамын көрсететін мотив пен ақпарат болған кезде тергеуші мен анықтау органы тікелей тергеуге кіріседі (96-бап). Сол кездегі кеңестік процессуалдық ғалымдар қылмыстық іс қозғау тәуелсіз кезеңнің маңызы жоқ қылмыстық процестің алғашқы сәтінен басқа ештеңе емес деп тұжырымдады.
Қазіргі уақытта отандық азаматтық сот ісін жүргізудің негізгі идеяларының бірі-тергеу әрекеттері қылмыстық іс басталғаннан кейін ғана шешілді. Бұл заңда мықтап бекітілген және процессуалдық теорияда бостандықты қорғау және мемлекеттің жеке адамның мәжбүрлеу шараларын бақылаусыз қолдануын бұзу жолында елеулі кедергі ретінде қарастырылады. Кейбір авторлардың пікірінше, алдын-ала және тергеуге дейінгі тергеуді бөлетін беттегі мәтін қылмыстық іс қозғауға бейтарап көзқарасты бос және ескірген форматта көрсетеді. Бұл өз кезегінде қылмыстық сот ісін жүргізуде сотқа дейінгі іс жүргізудің қысқаруына алып келеді.
Жоғарыда айтылғандай, қылмыстық іс қозғау кезеңі қылмыстық сот ісін жүргізудің бастапқы және міндетті кезеңі болып табылады және осы кезеңнің негізгі міндеті іс бойынша сот талқылауының басталуын немесе тоқтатылуын айқындайтын тиісті процестік шешімдер қабылдау болып табылады. Қазіргі заманғы заңнаманың құқықтық шындығы-бұл қылмыстық іс жүргізу тетігін іске асыратын және кейінгі кезеңдерде іс жүргізу шараларын іске асырудың құқықтық негізін құрайтын, яғни "нақты қылмыстық іс жүргізу тәртібін бастаудың бастапқы нүктесі" ретінде әрекет ететін істі қараудың басы. Ол мемлекет пен жеке тұлға арасындағы байланысты үзеді, келіссөздер жүргізетін шенеуніктердің өз өкілеттіктерін жүзеге асыра алатындығына кепілдік береді және осы процедуралардың мерзімдерін белгілейді. Сотқа дейінгі рәсімнің міндеті қылмыстық іс қозғау үшін қажетті шарттардың (алғышарттардың) болуын немесе болмауын айқындау болып табылады. Тергеу органдары, тергеушілер мен прокурорлар, бір жағынан, қылмыс белгілерін анықтау фактісі үшін жауап беруге міндетті, екінші жағынан, қылмыстық істі рұқсатсыз қозғауға жол бермеуге міндетті.
Бұл кезеңнің мәні мыналарда:
- қылмыстарға олардың тез және толық ашылуы және оларды жасаған адамдарды анықтау үшін уақтылы ден қоюды қамтамасыз ету;
- қылмыс белгілері жоқ фактілерді тергеудің алдын алу және нақты қылмыстық іс бойынша мән-жайларды дәлелдеу шектерін анықтау;
- қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді жүзеге асыруға міндетті құзыретті орган белгіленсін.
Қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді бастау туралы негізделген шешім қабылдау үшін заңды себеп пен жеткілікті негіз болуы қажет. Бұл ретте, қылмыстық қудалау органдары қылмыс туралы ақпарат алатын қылмыстық іс жүргізу заңында белгіленген дереккөз, ал негіздер бойынша-қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді болдырмайтын мән - жайлар болмаған кезде қылмыс белгілерін көрсететін нақты деректер деп түсініледі.
ҚР ҚІЖК-нің 177-бабына сәйкес қылмыстық іс қозғауға мынадай себептерді көздейді:
1) азаматтардың өтініштері;
2) кінәсін мойындап келу;
3) мемлекеттік органның лауазымды адамының немесе ұйымда басқару функцияларын орындайтын адамның хабарламасы;
4) бұқаралық ақпарат құралдарында хабарлама;
5) лауазымды адамдар мен органдардың қылмыс туралы мәліметтерді тікелей анықтауы, қылмыстық іс қозғауға құқылы. Заңды себептерден басқа, негіздер де қажет.
ҚР ҚІЖК 177-бабының 2-бөлімінде іс бойынша іс жүргізуді болдырмайтын мән-жайлар болмаған кезде қылмыс белгілерін көрсететін жеткілікті деректердің болуы қылмыстық іс қозғауға негіз болып табылады делінген. Бұдан қылмыстық іс қозғауға негіздеме
а) арыз немесе хабарлама келіп түскен іс-әрекеттің өзі іс жүзінде орын алғаны туралы нақты деректердің бірлігін білдіреді;
б) бұл іс-әрекетте қылмыс белгілері (қоғамдық қауіп пен заңсыздық) бар және қылмыстық заңда қылмыс ретінде көзделген[1].
Қылмыстық іс қозғауға негіз болмаған кезде қылмыстық қудалау органы қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы қаулы шығарады (ҚР ҚІЖК 187-бабының 1-бөлігі). Қылмыс туралы арызды немесе хабарламаны қабылдаудан бас тартылған жағдайда қылмыстық қудалау органы бұл туралы бас тарту себебін көрсете отырып, өтініш берушіні жазбаша нысанда хабардар етуге міндетті. ҚР ҚІЖК 183-бабы 2-тармағының тәртібімен қылмыс туралы арызды немесе хабарламаны қабылдаудан негізсіз бас тартуға прокурорға немесе сотқа шағым жасалуы мүмкін.
Қылмыстық іс қозғау тәртібі ҚР ҚІЖК-нің 186-бабында регламенттелген, оның ережелеріне сәйкес қылмыстық іс қозғауға себеп пен негіз болған кезде анықтаушы, анықтау органы, тергеу бөлімінің бастығы, тергеуші, прокурор бұл туралы дәлелді қаулы шығарады, оның көшірмесі жиырма төрт сағат ішінде прокурорға жіберіледі. Қабылданған шешім туралы өтініш берушіге де хабарланады. Егер нақты адамға қатысты қылмыстық іс қозғалған болса, онда оған бұл туралы жарияланған сәттен бастап бұл адам күдіктіге айналады және оған ҚР ҚІЖК 68-бабында көзделген құқықтар түсіндіріледі. Құқықтарды түсіндіру тиісті хаттама жасау арқылы да жүргізілуі мүмкін. Қылмыстық іс қозғаудан бас тарту тәртібі (ҚР ҚІЖК 187-бабында қамтылған). Қылмыстық іс қозғаудың заңдылығын қадағалауды құқығы бар прокурор жүзеге асырады (ҚР ҚІЖК 190-бабы).
Қылмыстық іс қозғау сатысында тергеуге дейінгі тексерудің бір түрі өзіне қатысты қылмыстық қудалау жүзеге асырылатын адамның келісімімен айқын қылмыстар туралы істер бойынша он күн мерзімде жүргізілетін жеңілдетілген сотқа дейінгі іс жүргізу (ҚР ҚІЖК 23-1-тарауы) болып табылады. Ол оңайлатылған дәлелдеу рәсімдерін қолдана отырып (ақпарат көзінің іс жүргізу мәртебесін белгілемей) жүргізіледі және оған қол қою қылмыстық іс қозғау актісімен сәйкестендірілетін сотқа дейінгі оңайлатылған іс жүргізу хаттамасын жасаумен аяқталады.
Қоғамдық айыптау істерінен айырмашылығы, жеке айыптаудың қылмыстық істерін қозғау адамды қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы сотқа шағым беру арқылы жүзеге асырылады (сотқа дейінгі іс жүргізу кезеңдерін айналып өту). Сот шағымды өз ісін жүргізуге қабылдаған сәттен бастап іс қозғалған болып есептеледі, ал шағым берген адам және оған қатысты шағым берілген адам тиісінше жеке айыптаушы мен айыпталушының іс жүргізу мәртебесіне ие болады. Келесі ерекшелігі-айыпталушы айыптаушыға қарсы айып тағуға құқылы, оны сот бастапқы айыптаумен бір мезгілде қарауы керек (ҚР ҚІЖК 390-бабы). Жеке айыптау қылмыстары туралы істер жәбірленушінің өтініші бойынша ғана қозғалады және оны айыпталушымен татуластырғаны үшін тоқтатылуға жатады (ҚР ҚІЖК 32-бабының 2-бөлігі).
Алдын ала тергеу кезеңі - сотқа дейінгі іс жүргізудің екінші, дербес кезеңі. Бұл кезеңнің мәні келесідей анықталады:
-бұл қылмыстық іс қозғау сатысының қисынды жалғасы болып табылады және істі мәні бойынша қарау және шешу жөніндегі сот қызметінен бұрын болады;
-алдын ала тергеу кезеңіне өту қылмыстық іс қозғаудың заңдылығын білдіреді;
-тәуелсіз кезең ретінде оның нақты міндеттері бар, олар қатаң анықталған процедуралық әдістер мен құралдар жиынтығымен шешіледі;
-істі сот қарауы осы кезеңді айналып өте алмайды (жеке айыптау істерін қоспағанда-ҚР ҚІЖК 33-бабы);
-істі сотта шешудің заңдылығы мен уақтылығы көбінесе алдын-ала тергеуді жүзеге асыру сапасына байланысты.
Осы кезеңде қылмыстық қудалау органдары жасалған қылмыстың барлық мән-жайларын мұқият анықтауға және дәлелдемелерді жинау, тексеру және бағалау бойынша іс жүргізу және тергеу әрекеттерін жүргізу арқылы қылмысты тез және толық ашуға, қылмыс жасағандарды әшкерелеуге, оларды қылмыстық жауапкершілікке тартуды қамтамасыз етуге және негізгі сот талқылауы үшін қылмыстық іс материалдарын дайындауға міндетті. Бұдан басқа, қылмыс жасауға ықпал еткен мән-жайларды (себептер мен жағдайларды) анықтау, оларды жою шараларын қабылдау, сондай-ақ қылмыспен келтірілген залалды өтеу шараларын қабылдау қажет. Қылмыстық қудалау органдары жүргізетін осы әрекеттердің барлығы, сондай-ақ олар қабылдайтын іс жүргізу шешімдері алдын ала тергеу кезеңінің мазмұнын құрайды. Сондай - ақ, осы кезеңде өзара іс-қимыл мәселелері-тергеуші мен анықтау органының өзара, сондай-ақ қылмыстарды тергеу саласына тартылған басқа органдар мен бөлімшелермен, ұйымдармен және мекемелермен өзара іс-қимыл мәселелері барынша толық көрінеді.
Прокурордың сотқа беру кезеңі (ҚР ҚІЖК 281-284-бабы) сотқа дейінгі іс жүргізудің үшінші кезеңі болып табылады. Оның мақсаты айыпталушыларды іс бойынша қылмыстық жауапкершілікке тартудың заңдылығын және одан әрі сот талқылауын тағайындауға кедергілерді болдырмау мақсатында сотқа дейінгі кезеңдерде жүргізілген тергеудің негізділігін тексеру болып табылады. Онда прокурор айыптаушы тараптың өкілі ретінде қылмыстық істің сот сатыларына ауысуы немесе мұндай ауысудың мүмкін туралы шешім қабылдайды. Айыпталушыны (ларды) сотқа беру туралы шешім қабылданған жағдайда прокурор қаулы шығарады. Осыдан кейін айыптау қорытындысы бар қылмыстық іс ол сотталған сотқа дереу жіберіледі.
Қылмыстық процестің сотқа дейінгі кезеңдерінде тергеу үш нысанда жүзеге асырылады: алдын ала тергеу (негізгі өндіріс), анықтау (қысқартылған өндіріс), жеңілдетілген сотқа дейінгі өндіріс (ерекше өндіріс). Аталған нысандардың әрқайсысы дербес мәнге ие, тек өзіне тән ерекшеліктерге ие және кейінгі негізгі сот талқылауына негіз болады.
Сотқа дейінгі іс жүргізудің негізгі нысаны алдын ала тергеу болып табылады, ол үш түрде жүзеге асырылады:
-өз лауазымы бойынша осындай тергеушілер ғана жүзеге асыратын алдын ала тергеу (ҰҚК, ІІО, қаржы полициясы агенттігі) - ҚР ҚІЖК 64-бабының 1-бөлігі;
-анықтау органы мен анықтаушы тергеуге алынудың рулық (заттық) белгісіне сәйкес олардың құзыретіне жататын қылмыстар шегінде жүзеге асыратын алдын ала тергеу - ҚР ҚІЖК 66-бабының 5-бөлігі және 288-бабы;
-прокурор жеңілдетілген сотқа дейінгі іс жүргізу материалдары бойынша тағайындайтын алдын ала тергеу (ҚР ҚІЖК 190-4-бабы 2-тармағы және 303-1-бабы);
Бірінші түрдегі алдын ала тергеу тергеушінің қылмыстық іс жүргізу заңында көзделген құзыреті шеңберінде оны жүргізудің жалпы шарттарына сәйкес жүргізіледі және мынадай ерекше белгілермен сипатталады:
- алдын ала тергеу жүргізу тек қозғалған қылмыстық істер бойынша жүзеге асырылады;
- қылмыс жасады деп күдіктелген белгілі (олардың іс жүргізу немесе әлеуметтік мәртебесіне қарамастан), сондай-ақ белгіленбеген адамдарға қатысты тергеп-тексеру жүргізу;
- оны өндіру ережелері сотқа дейінгі өндірістің кез келген өзге нысаны үшін қолайлы;
- жеке айыптау істерін қоспағанда, бір іс жүргізуде тергелуіне қарамастан екі және одан да көп қылмыстық істерді біріктіру мүмкіндігі;
- кез келген процестік немесе тергеу әрекеттерін көзделген қылмыстық-процестік нысандарда жүргізу мүмкіндігі;
- айып тағу кезеңінің міндеттілігі;
- заңда көзделген қатысушыларды жүргізілген тергеу нәтижелерімен таныстыру үшін жағдай жасау міндеттілігі;
- айыптау қорытындысын жасаумен тергеудің аяқталуы;
- айыпталушы ретінде тартуға жататын адамдарды анықтамағаны үшін тергеуді тоқтата тұру мүмкіндігі;
- бұлтартпау шарасы ретінде тергеу және қамауға алу мерзімдерін ұзарту мүмкіндігі.
Алдын ала тергеудің бастапқы сәтін айқындайтын құқықтық негіз қылмыстық іс қозғау және оны іс жүргізуге қабылдау туралы тергеуші шығарған қаулы болып табылады (ҚР ҚІЖК 189-бабының 2-тармағы, 3-тармағы). Анықтау органының бастығы, тергеу бөлімінің бастығы немесе прокурор қозғаған істер бойынша істі іс жүргізуге қабылдау туралы қаулы ғана шығарылады. Қылмыстық қудалау органы шығарған қаулының көшірмесі 24 сағат ішінде қадағалаушы прокурорға жіберіледі. Қаулы шығару-Алдын ала тергеу жүргізудің жалпы шарттарының бірі. ҚР ҚІЖК-нің 202-бабының ережелеріне сәйкес, тергеуші қандай да бір процестік шешім қабылдаған кезде ол қаулы шығаруға міндетті, онда оны жасау орны мен уақыты, тергеушінің тегі мен лауазымы, нақты қаулы шығару тәртібін регламенттейтін ҚР ҚІЖК нормасын көрсете отырып, қабылданатын шешімнің мәні мен негіздері көрсетіледі. Осылайша, тергеушінің қаулысы оның біржақты ерік-жігерін білдіреді, ол тергеу барысында қалыптасқан құқықтық қатынастардың пайда болуына, өзгеруіне немесе тоқтатылуына негіз бола алады.
Анықтау сотқа дейінгі іс жүргізудің дербес қысқартылған іс жүргізу нысаны ретінде, сондай-ақ алдын ала тергеу үш түрде жүзеге асырылады:
-алдын ала тергеу жүргізу міндетті істер бойынша анықтау (ҚР ҚІЖК 200-бабы);
-алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес істер бойынша анықтау (ҚР ҚІЖК 37-бабы);
-прокурор сотқа дейінгі оңайлатылған іс жүргізу материалдары бойынша тағайындайтын анықтау (ҚР ҚІЖК 190-4-бабының 2-тармағы).
Анықтауды қадағалау қадағалаушы прокурор тарапынан жүзеге асырылады және де оның жазбаша нұсқаулары анықтау органдарының орындауы үшін міндетті (ҚР ҚІЖК 197-бабының 2-бөлігі). Прокурор сондай-ақ анықтау органының бастығы бекіткен айыптау хаттамасының күшін жоюға және тиісті негіздер болған кезде анықтауды тоқтатуға құқылы.
Тергеу әрекеттері-бұл қылмыстық іс жүргізу заңымен реттелетін және тергеуші (анықтаушы, сот, прокурор) жүзеге асыратын, белгілі бір түрдегі іздердің ерекшеліктеріне сәйкес келетін және олардағы дәлелді ақпаратты тиімді іздеуге, қабылдауға және бекітуге бейімделген іздестіру, танымдық және куәландыру операцияларының мемлекеттік мәжбүрлеумен қамтамасыз етілетін жиынтығы.
Тергеу әрекеттерін жүргізудің нақты негізі ретінде белгілі бір тәсілмен және белгілі бір көзден іс үшін маңызы бар мәліметтер алынуы мүмкін деген ақпарат болып табылады. Тергеу әрекеттерін жүргізу үшін құқықтық (заңды) негіз қозғалған қылмыстық істің болуы болып табылады. Тек үш тергеу әрекетін қоспағанда: тергеуді бастау туралы шешім оларды жүргізбестен мүмкін болмаған жағдайларда қылмыстық іс қозғалғанға дейін жүргізілуі мүмкін тексеру, алу және сараптама тағайындау (221-баптың 2-бөлігі, б.ҚР ҚІЖК 231-бабы, 242-бабы 2-бөлігі).
Қылмыстық іс жүргізу заңы тергеу әрекеттерінің он алты түрін көздейді (ҚР ҚІЖК 122-бабының 1-бөлігі және 200-бабының 1-бөлігі):
Тергеу әрекеттерін жүргізу барысында алынған нәтижелер дәлелдемелер көздеріне жататын ресми жазбаша құжат болып табылатын тиісті хаттамамен ресімделеді. Алайда, тергеу әрекеттерінің тізімін және оларды жүргізу тәртібін білу іс жүргізіліп жатқан қылмыстық іс бойынша шындықты анықтау үшін жеткіліксіз, өйткені заңды нақты тергеу жағдайын ескермей ресми түрде орындау, керісінше, шындықтан алшақтатуы мүмкін. Сондықтан тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде олардың нақты мазмұнына назар аудару керек, бұл көбіне байланысты:
- тергеу әрекетін жүргізудің нақты бағыты (жаңа ақпарат алу, қолда бар ақпаратты бекіту немесе олқылықтарды толтыру және қайшылықтарды жою үшін);
- тергеу әрекетіне қатысушылардың мәртебесі (мысалы, жәбірленушінің өтініші тергеуші үшін міндетті болып табылады, ал куә емес; күдіктің шекарасы белгісіз, ал айыптау тағылған айыптаумен шектеледі және т. б.);
- алынған ақпаратты өндіру, бекіту және бекіту тәсілдері (вербалды, вербалды емес, аралас). Мысалы, жауап алу арқылы, іздеу әрекеттері арқылы, өз қолыңызбен немесе сөздермен, бояумен немесе баспа мәтінімен, жобамен немесе жобасыз, қосымша бекіту құралдарын қолдана отырып және т.б.).
Сонымен қатар, әрбір тергеу әрекеті бірқатар міндетті белгілерге жауап беруі керек. В. В. Калницкий: 1) іс үшін маңызы бар ақпаратты алуға (іздеуге, жинауға, бекітуге) бағытталған тергеу әрекеттерінің танымдық сипатын; 2) мемлекеттік мәжбүрлеумен қамтамасыз етілуін; 3) азаматтардың заңды құқықтарын айтарлықтай шектеуді; 4) егжей-тегжейлі әзірленген өндіріс тәртібінің болуын; 5) Өндіріс барысында іске асыруды ажыратады екі және көпжақты құқықтық қатынастардың тергеу әрекеттері; 6) тергеу әрекеттерін уақтылы, заңсыз немесе сапасыз жүргізгені үшін тергеушіге немесе тергеудің өзге де қатысушыларына оны жүргізудің көзделген тәртібін бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылғанға дейін санкциялар қолдану мүмкіндігі; 7) тергеу әрекеттеріне прокурорға және сотқа шағымдану мүмкіндігі. Дәл осы белгілер тергеу әрекеттерін тергеушінің, анықтаушының, прокурордың басқа процедуралық әрекеттерінен ажыратуға мүмкіндік береді.
Тергеуші заңда көзделген адамдарды тергеу әрекетіне қатысуға тарта отырып, олардың жеке басын куәландырады, оларға құқықтары мен міндеттерін, сондай-ақ тергеу әрекетін жүргізу тәртібін (мысалы, куәгерлерді, мамандарды, аудармашыларды және т.б. тарту) түсіндіреді. Кейінге қалдыруға жол бермейтін жағдайларды қоспағанда, түнгі уақытта түнгі уақытта тергеу әрекетін жүргізуге жол берілмейді (ҚР ҚІЖК 43-тармағының 7-бабына сәйкес түнгі уақытты жергілікті уақыт бойынша жиырма екіден алты сағатқа дейінгі уақыт аралығы ретінде айқындайды). Тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде техникалық құралдар қолданылуы мүмкін және қылмыс іздері мен заттай дәлелдемелерді анықтаудың, тіркеудің және алып қоюдың ғылыми негізделген тәсілдері пайдаланылуы мүмкін. Оларды өндіру кезінде зорлық-зомбылық, қауіп-қатер және өзге де заңсыз шараларды қолдануға, сол сияқты оларға қатысатын адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіруге жол берілмейді. Тергеуші тергеу әрекеттеріне қатысуға анықтау органының қызметкерін тартуға құқылы. Заңға сәйкес келісілмеген түзетулерге, бұрмалауға, тазартуға және т.б. тыйым салынады. Хаттамаға тергеу әрекетінің барлық қатысушылары қол қояды және әрбір параққа Хаттамадағы жазбаның өткізілген іс-әрекеттің нақты мән-жайларына сәйкестігін қадағалау міндеті жүктелген негізгі қатысушылар қол қояды. Тергеу әрекетінің нәтижелері мен барысы тиісті хаттамада міндетті түрде хаттамалануға тиіс (ҚР ҚІЖК 203-бабы).
Тергеу әрекеттеріне қойылған жалпы міндеттер ретінде мыналарды бөліп көрсетуге болады:
- іс бойынша жаңа ақпарат алу және іздеу;
- іс бойынша қолда бар ақпаратты бекіту;
- іс бойынша қолда бар ақпараттардағы қайшылықтар мен олқылықтарды жою (бетпе-бет ставка, сараптама);
- іс бойынша таңдалған нұсқаның дұрыстығы немесе дәрменсіздігі туралы ішкі сенімді қалыптастыру;
- кейінгі тергеу әрекеттерін жүргізу үшін қажетті ақпаратты алу.
Жоғарыда аталғандарды ескеріп, тергеуші тергеу әрекетін жүргізу туралы шешімді қабылдаған соң, ең алдымен қандай нәтиже алатынын және нақты тергеу жағдайында қаншалықты мүмкін екенін анықтауы тиіс. Соған байланысты жоспарланған тергеу әрекетін жүргізу тактикасы таңдалады, себебі оны жасау кезінде әрекетті екі жақты қарастыру қажет, олар: таза процедуралық және тактикалық. Тек осы комбинация арқылы тергеуде оң нәтиже бере алады.
Оларды жүргізудің заңдылығы мен негізділігінің кепілі мына ережелер:
-қылмыстық іс жүргізу заңнамасындағы қатаң реттеу;
-тергеу әрекеттерін жүргізуге құқығы бар адамдардың шектеулі тобы (тергеуші, анықтаушы, прокурор, СО бастығы, ОД бастығы);
-тергеу әрекетінің процестік нысанын сақтамағаны немесе бұзғаны үшін қылмыстық және әкімшілік жауаптылықтың болуы;
-ведомстволық және сот бақылауының, сондай-ақ тергеу әрекеттерін жүргізудің заңдылығы мен негізділігіне прокурорлық қадағалаудың болуы.
Тергеу әрекеттерін жіктеудің теориялық және практикалық маңызы өте зор. Біріншісі-жіктеу жүйелік тәсілдің негізі болып табылады. Ал жіктеудің практикалық маңыздылығы-бұл тергеушіге тергеудің қазіргі жағдайына, кезеңіне және де оның алдында тұрған міндеттеріне байланысты тергеу әрекеттерінің қажетті түрін дұрыс анықтауға мүмкіндік береді. Ол істің мән-жайларын жан-жақты, толық және объективті зерттеуге ықпал етуі және іс бойынша шындықты анықтау мақсатында жиналған дәлелдер жиынтығын жүйеге келтіруі тиіс.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізудің жалпы шарттарына мыналар жатады:
1) тергеу тәртібін сақтау;
2) сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізілетін жердің тәртібін сақтау;
3) сотқа дейінгі тергеп-тексерудің тиісті нысанын дұрыс анықтау;
4) сотқа дейінгі тергеп-тексерудің мерзімдерін сақтау;
5) сотқа дейінгі тергеп-тексерудің заңдылығына прокурорлық қадағалау; 6) сотқа дейінгі тергеп-тексеруге процессуалдық бақылау;
7) тергеу әрекеттері өндірісінің ережелерін сақтау;
8) тергеу әрекеттерінің хаттамасын жасаудың талаптарын сақтау;
9) сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысындағы басқа да талаптардысақтау.
Қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыз немесе хабар жекеше айыптау істері бойынша болған жағдайда, ол тергеулігі бойынша емес, соттылығы бойынша жіберіледі.
Жалпы шарт түрлері:
1.Тергеулік - қылмыстық құқық бұзушылықты тергеп-тексеруді қандай да бір қылмыстық қудалау органының құзыретiне жатқызатын, ҚР ҚПК белгiленген белгілердің жиынтығы.
Тергеулікті анықтаудың ережелері ҚР ҚІЖК 187 - бабында көзделген. Тергеулiктi мынандай түрлерге бөлу қалыптасқан:
1) іс - әрекеттің сипатына қарай - пәндік немесе тектік;
2) іс - әрекеттің жасалған жеріне қарай -- аумақтық немесе тұрғылықты;
3) іс - әрекеттің субъектісіне қарай - дербес немесе жеке;
4) тергеуді бастаған органға байланысты - альтернативті немесе таңдау бойынша;
5) қылмыстық құқық бұзушылықтың санына байланысты (екі және одан да көп) - істің байланыстылығы бойынша;
6) тергеу үшін прокурордың істі өзінің өндірісіне қабылдауы - әмбебап;
7) iстi прокурордың шешімінің негізінде тергеу прокурордың анықтауы бойынша.
2.Сотқа дейінгі тергеп-тексеру қылмыстық құқық бұзушылық жасалған ауданда (облыста, республикалық маңызы бар қалада, астанада) жүргiзiледi.
Сотқа дейінгі тергеп-тексерудің жедел және толық болуы мақсатында ол:
- қылмыстық құқық бұзушылық анықталған орын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.