Вегетативті жүйке жүйесінің бөлімдері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университеті
Әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар факультеті
Мектепке дейінгі және бастауыш кафедрасы

6В01303 - Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі білім беру бағдарламасы
Оқушылардың физиологиялық дамуы пәні бойынша
БӨЖ №1
Тақырыбы: Вегетативті жүйке жүйесінің бөлімдері мен функциялары.

Қабылдаған: Полатбекова Қарлығаш
Орындаған: Бегімхан Гүлназ
Тобы: ППМ-313

Анықтамалар
ОЖЖ - Орталық жүйке жүйесі
ШЖЖ- Шеткі жүйке жүйесі
ЖЖ - Жүйке жүйесі
СЖЖ - Соматикалық жүйке жүйесі

Мазмұны
Анықтама
Кіріспе
1.Вегетативтік (Автономды) жүйке жүйесі
1.1 Вегетативті жүйке жүйесі жайлы түсінік
1.2 Вегетативтік жүйке жүйесінің бөлімдері
2. Вегетативті жүйке жүйесінің функциялары
2.1 Бала организмінің вегетативтік жүйесінің ерекшеліктері
2.2 Вегетативтік жүйке жүйесінің негізгі физиологиялық қасиеттері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Библиография

Кіріспе
Тірі заттың негізгі қасиеттерінің бірі - тітіркенгіштік. Әрбір тірі организм өзін қоршаған ортадан тітіркену алып, оған сәйкес реакциялармен жауап қайтарады. Организмнің өзінде жүретін зат алмасу да өз кезегінде бірқатар тітіркену тудырып, организм оларға да жауап береді. Тітіркену келетін жер мен оған жауап беретін ағза арасындағы байланыс көп жасушалы күрделі организмде жүйке жүйесі арқылы іске асырылады. Жүйке жүйесі өзінің тармақтарымен барлық ағзалар мен тіндерге өтіп, организмнің барлық бөліктерін біріктіріп, үйлесіріп, тұтастырып, байланыстырады. Демек, жүйке жүйесі аса күрделі жүйке организмді және оның барлық бөліктерін шексіз көп сыртқы әсерлермен байланыстырып өзара қатыстыратын аса күрделі де нәзік құрал болып табылады (И.П. Павлов).
Жүйке жүйесі тәуелсіз екі критерийге байланысты бөлінеді. Оны мүшелердің орналасуы және атқаратын қызметі бойынша бөліктерге бөлуге болады. Орналасуы бойынша жүйке жүйесінің барлық мүшелері екіге бөлікке орталық және шеткі жүйке жүйесіне бөлінеді.
Орталық бөлім немесе орталық жүйке жүйесіне басты мүшелер: жұлын мен ми кіреді. Орталық жүйке жүйесін қысқартып, ОЖЖ деп атайды. Орталық жүйке жүйесінен жұмыс мүшелеріне қозу өткізеді. Олар эфферентті (ортадан тепкіш немесе қозғалтқыш) жүйке деп аталады. Нервтердің басқа тобы біздің денеміздің әртүрлі бөліктерінен және орталық жүйке жүйесіне әртүрлі мүшелерден қозу жүргізеді. Нервтердің алдыңғы тобына қарағанда, олар афференттік (орталық және сезімтал) деген нервтердің атауын алды. Жүйке жасушасы орталық жүйке арқылы перифериядан түсетін қозу импульстерінің әсерінен қозғалады. Дегенмен,көптеген жүйке жасушалары тіпті рецепторлардың импульстерінің әсері жоқ болсада қозуы мүмкін. Бұл жасушаларда қозу гуморальды әсерлердің әсерінен пайда болкв мүмкін. Мысалы, функциясына қан температурасы әсер ететін жылу орталығының қызметі және т.б. Орталық жүйке жүйесі жасушалардың, ұлпалардың және ағзаның, жекелеген мүшелердің өзара байланысын және оларды біртұтас қамтамасыз етеді. Орталық жүйке жүйесі олардың қызметіне әсер етеді, оларда өтетін процестерді реттейді және олардың жұмысын бақылайды. Сонымен қатар, орталық жүйке жүйесі ағзаның қоршаған ортамен байланысын жүзеге асырады. Медиаторлар - табиғи түрде ОЖЖ-нің қалыпты қызметін қамтамасыз ететін заттар.
Шеткі жүйке жүйесіне (ШЖЖ) жұлын мен мидан тыс қалған барлық жүйкелер мен жүйке түйіндері мен өрімдері, рецепторлар мен эффекторлар жатады. Яғни ШЖЖ ми мен жұлыннан тарайтын барлық жүйкелер мен мүшелерде (жүректе, асқазанда, бұлшық етте, тісте және т.б) болатын барлық жүйке жасушаларынан тұрады. Шеткі жүйке жүйесі арқылы ОЖЖ барлық мүшелер мен жүйелердің қызметін реттеп отырады. Шеткі жүйкелер шығатын ОЖЖ бөліміне байланысты жұлыннан шығатын жұлын жүйкелері және ми бағанынан шығатын ми жүйкелері болып екіге бөлінеді. Жүйке жүйесінің шеткі бөліміне ми мен жұлыннан таралатын жүйкелер жатады. Мидан 12 жұп ми жүйкелері тарамдалса, жұлыннан 33 жұп жұлын жүйке таралады. Шеткі жүйке жүйесін аралас жүйке деп атайды. Себебі құрамында соматикалық сезімтал және қозғалтқыш талшықтардан басқа вегетативті талшықтар да кездеседі. Шеткі жүйке жүйесін құрайтын нервтер шын мәнінде нейрондық жасушалардан аксондар мен аксон байламы болып табылады. Жүйке талшықтарының шоғыры дәнекер ұлпалы қабықпен қоршалған жүйкені (жүйке бағаны) түзеді. Жүйкеде әр түрлу ұлпалар мен мүшелерді жүйкелендіретін көптеген қимылдық, сезімтал талшықтар кейде вегетативтік талшықтар да болады. Бірыңғай қимылдық, сезімтал және вегетативтік (парасимпатикалық) жүйкелер болады. Тармақтар сезімтал, терілік, беткі және бұлшықеттік, қимылдық, терең болып екіге бөлінеді. Терілік жүйелер теріасты май қабатында орналасады. Олардың теріні жүйкелендіретін сезімтал соматикалық талшықтары мен май, тер бездерін, тамырлар мен түктерді көтеруші бұлшықеттерді жүйкелендіретін вегетативті талшықтары болады.
Атқаратын қызметі бойынша бүкіл жүйке жүйесі тағы да екі бөлімге: сомалық және вегетативті жүйке жүйесі болып бөлінеді. Сомалық ЖЖ дене қимыл-қозғалысы, яғни қаңқа бұлшық еттерін басқарады. Ол адам еркіне бағынады. Сомалық жүйке жүйесінің орталықтары үлкен ми сыңары қыртысы маңдай бөлімінде орналасқан. Бұлшық етке команда жұлын арқылы беріледі. Оның құрсақ-қимыл мүйізі мен тамыршасының жалпы жүйесіне, одан бұлшық еттерге беріледі. Команда алған соң бұлшық еттер жиырылады да қозғалыс жасайды. Соматикалық жүйке жүйесі денені, теріні, қаңқа бұлшықеттерін иннервациялауды қамтамасыз етеді. Соматикалық жүйке жүесі қозғаушы және сезгіш нерв талшықтарынан тұрады. Олар қаңқа еттерін нервтендіреді және бүкіл ағзаны сезгіш талшықтармен қамтамасыз етеді. Соматикалық жүйке жүйесінің нерв орталықтары жұлынның барлық сегменттерінде, мидық барлық бөлімдерінде орналасқан. Тек аралық мида ғана соматикалық нерв жүйесінің орталықтары болмайды. Ол жұлынның алдыңғы түбірлерінен қозғалтқыш жасушаларының қозғаушы талшықтарын құрайды. Бұлар орталық жүйке жүйесінен шығып нервтендіреді.
Вегетативті жүйке жүйесі барлық мүшелер мен тіндердегі метаболикалық процестерді, сондай-ақ өсу мен көбеюді реттейді, барлық ішкі ағзаларды, бездерді, ағзалардың тегіс бұлшықеттерін, жүректі қалыптастырады. Вегетативті (автономды) ЖЖ қаңқа бұлшық етінен басқа бүкіл ішкі мүшелерді басқарады. Вегетативті жүйке жүйесі ағзаның тіршілігін қамтамасыз етеді, ас қорыту, тыныс алу, жүрек-қан тамырлары сияқты ішкі процестерді реттейді. Вегетативті жүйке жүйесінің орталық құрылымдары ми мен жұлында орналасқан. Мида ең алдымен дененің ішкі ортасының тұрақтылығын қамтамасыз ететін гипоталамус орталықтары, сонымен қатар бағаналы вегетативті ядроларда орналасқан. Жұлында вегетативті жүйке жүйесінің нейрондары базальды және птерегоидтық тақталардың шекарасында орналасып, сұр заттың бүйір мүйіздерін құрайды. Вегетативті жүйке жүйесінің шеткі бөліктері орталық жүйке жүйесінен тыс жүйке жасушаларының жинақталуы болып табылатын ганглиядан және талшықтардан құралады.
1. Вегетативтік (Автономды жүйке жүйесі)
1.1 Вегетативті жүйке жүйесі жайлы түсінік
Вегетативтік жүйке жүйесі (ВЖЖ) - ішкі ағзалар, тамырлар, көбею қызметін реттейтін және адам организмінің барлық тіндерінің функционалды жағдайын анықтайтын, сондай-ақ, зат алмасуды қадағалайтын жүйке жүйесінің бөлімі. (1-сурет) Вегетативті термині ВЖЖ реттейтін өміршең процестер тек жануарларға ғана емес, өсімдіктерге де тән екенін растайды. Жүйке жүйесінің бұл бөлімі қаншалықты санаға тәуелді болса, онда оны автономды жүйке жүйесі деп те атайды. Автономды жүйке жүйесінің құрылымы мен қызметі туралы алғашқы деректер Гален кезеңдерінде жазылған. Гален омыртқа жотасында орналасқан жүйке бағанына симпатикалық деген атау беріп, кезде жүйкенің жүру жолы мен таралуын сипаттап берді.
1801 жылы Франсуа Биш организмдегі өмірлік үдерістерді: жануарлык және органикалык деп боллі, жануарлық үдерістер жұлынга тәуелді, соматикалык жүйесіне бағынады, ал органикалык-симпатикалык жүйесіне багыналы деп болжамдады.
Ленглидін айтуы бойынша, жоғары молшердегі ни котин ВЖЖ-дегі козудың берілуін тежейді. Ленгли әдебиетке пре- және пост- ганглионарлы талшыктар сияқты түсініктерді енгізіп, ВЖЖ морфологиясына алғаш рет жеткілікті түрде толык сипаттама берді. Ол бүкіл ВЖЖ-ін екі негізгі бөлімге парасимпатикалық және симпатикалыкка бөлді. Бұдан болек ол энтералды жүйені ойлап тапкан (ішектегі Мейсснеров және Ауэрбахов өрімдері). Ленгли ВЖЖ-ін - ішкі мүшелердін кызметін реттеуді белгілі бір шегіне дейін өз бетімен орындай алатын автономды жүйке жүйесі деген атауды ұсынды.
Автономды (грекше өз алдына заң) жүйке жүйесі деп те атаған. Вегетативті деген сөз латынша өсу, қаулап өсу дегенді білдіреді. Ол ағзаның өсуіне қоректенуіне қатысты, жүйке жүйесінің белсенді қозуына қатысты және жыныссыз көбеюді сипаттайды. Сондықтан қазақша өсімді деген термин қалыптасқан. Өсімді жүйке жүйесі ішкі мүшелердің қызметінің бірімен-бірінің үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Ағзадағы зат алмасуды, ішкі ортаның тұрақтылығын реттеп отырады. Ағзадағы түрлі бездердің, қантамырларының және лимфа тамырларының қызметтері де өсімді жүйке жүйесі арқылы реттеледі. Сонымен бірге өсімді жүйке жүйесі қаңқа бұлшықеттерінің қызметін реттеуге де қатысады.
ВЖЖ әрекеті санадан тыс жүреді, бірақ соматикалық жүйке жүйесі мен оған қызмет ететін мүшелердің қызметтік белсенділігінің деңгейін анықтай отырып, организмнің жалпы жағдайы мен эмоциялык жагдайына әсер етеді. ВЖЖ зат алмасуды, өсу мен көбеюді, мүшелер мен жүйелердін жумысын реттейді. ВЖЖ бейімдеу-реттеуші әсері ЖЖ барлык бөлімдеріне, ми кыртысына катар, таралады. Мұндай кайтымды байланыс ЖЖ тұйык баскару жүйесіне айналдырады. ВЖЖ соматикалык ЖЖ келесі ерекшеліктері бар:
:: бас миы қыртысымен басқарылмай, тек қана оның бақылауында болады.
:: СЖЖ мен ВЖЖ жалпы болып табылатын өзіндік сезімтал талшықтары болмайды;
:: козғалыстық вегетативтік талшықтар, вегетативтік ганглийлерге ауысады және олар ганглийге дейінгі және ганглийден кейінгі бөлімдерден тұрады.
Вегетативтік жүйке жүйесінің өз ерекшеліктері бар. Бұл жүйе:
Организмнің вегетативтік қызметтерін реттейді - зат алмасу, қоректену, ұлпалар мен мүшелердің өсуі;
Ішкі мүшелер қызметіне әсер етеді, бірыңғай салалы еттерге, бездерге, қан және лимфа тамырларына;
Ұзақ және тұрақты әсер береді;
жартылай қаңқа бұлшық етінің қызметіне және сыртқы жыныс мүшелеріне әсер етеді;
:: автономды, яғни жеке болып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.