Шет тілінің қарым - қатынас құралы ретінде сөйлеу дағдыларын оқыту әрі дамыту процесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҒЫНДА СҰХБАТ ӘДІСІН СӨЙЛЕУ ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУ ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ ҚОЛДАНУ

Орындаған: Мұратқызы Эльназ

Тобы: 44

Мамандығы: 0111000 Негізгі орта білім беру

Біліктілігі: 0111083 “Шетел тілі мұғалімі”

Ғылыми жетекшісі:

Маметекова Гаухар Серкказиновна

Семей, 2023-2024

МАЗМҰНЫ:

Кіріспе: Кіріспе

Беті: Беті

Кіріспе: I

: Шетел тілін лексикалық дағдыларға үйретудің теориялық негіздері

Беті: 5

Кіріспе: 1. 1

: Этикет ұғымы және оны дамыту

Беті: 6

Кіріспе: 1. 2

: Сөйлеу мәдениетін қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық аспектісі

Беті: 11

Кіріспе: II

: Шет тілінде еркін сөйлеуге үйретудің әдіс-тәсілдері мен құралдары

Беті: 17

Кіріспе: 2. 1

: Ағылшын тілі сабағында сөйлеу дағдыларын дамыту құралы - cұхбат әдісі

Беті: 20

Кіріспе: III

: Іс-тәжірибе барысында оқушыларды сұхбаттасуға үйрету арқылы қарым қатынасты дамытуға бағытталған сабақ нәтижесі

Беті: 22

Кіріспе:

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ҚОСЫМШАЛАР . . .

Кіріспе: ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

: 28

КІРІСПЕ

Шетел тілін оқытудағы ең маңызды мәселелердің бірі - сөздік қорды дұрыс қолдана білу. Бұл мәселе әлі де өзекті және сөйлеу арқылы дамытып зерттеуді қажет етеді.

Мектепте жиі мынадай көріністі байқауға болады: оқушылардың меңгерген және олар ауызша сөйлеуде белсенді қолданатын 150-200 сөз кейінгі кезеңдерде ұмытылады - оқушылардың сөздік қоры өсіп қана қоймайды, тіпті төмендеу ықтималдығы артады.

Мұның барлығы монологтық және диалогтік сөйлеуде оқушылардың біркелкі сөздік қорын қолданбауынан, сөйлеудің табиғи емес, лексикалық өзгергіштігінен, оқушылардың жас ерекшеліктеріне және қарым-қатынас стандарттарына сәйкес келмейтіндігі болып көрінеді.

Шет тілі қарым-қатынас, таным, ақпарат алу және жинақтау құралы болып табылатын әлемдегі шет тіліндегі сөйлеу іс-әрекетінің барлық түрлерін: сөйлеу мәдениетін және осы шет тіліндегі сөйлеуді есту арқылы түсінуді, сондай-ақ сөйлеу кезінде қолданатын ережелерін, айту мен ақпарат алмасуды білу қажеттілігін анықтады.

Осылайша, бұл жұмыстың өзектілігі жалпы орта білім беретін мектеп аясында шетелдік сөйлеуді меңгеру кезінде қолданылатын оқыту әдістерінің қазіргі заманғы талаптарына сәйкес келмеуіне байланысты.

Қазіргі қоғамда шет тілін оқыту шет тілінде сөйлейтін сұхбаттасушыны түсіну, өз ойларын білдіру, сондай-ақ оқылған мәтіннен ақпарат алу қабілетін қалыптастыру процесінің шеңберінен шығады. Шет тілін оқытуды, ең алдымен, коммуникативті және танымдық қажеттіліктерін жүзеге асыру мақсатында сөйлеу дағдысын шет тілінің қарым-қатынас құралы ретінде қарастыру керек.

Өзектілігі: Жалпы орта білім беретін мектеп аясында шетелдік сөйлеуді меңгеру кезінде қолданылатын оқыту әдістерінің қазіргі заманғы талаптарына сәйкес келмеуі.

Зерттеу жұмысының болжамы: «Этика» ұғымының мазмұны ашылып, еркін сөйлеуге және сұхбаттасушыны түсінуге арналған ұтымды технологиялар анықталса, онда:

шет тілінің сөйлеу дағдыларын дамыту процесінде сұхбат әдісі табысты болады

Зерттеудің мақсаты: Сөйлеу дағдыларын оқыту технологияларын анықтау және теориялық түрде негіздеп, өзара сұхбаттасу әдісін жетілдіру.

Зерттеудің міндеттері:

зерттеу мәселесі бойынша теориялық әдебиеттерді қарастыру;
оқушыларды тілдік мәдениетке оқытудың ерекшеліктерін анықтау;
шетел тілінде сөйлеу дағдыларын оқыту мәселесі бойынша әдіс-тәсілдері мен құралдарына тоқталу;
іс- тәжірибие жүзінде қолданудың тәсілдерін қарастыру.

Зерттеу обьектісі: Шет тілінің қарым-қатынас құралы ретінде сөйлеу дағдыларын оқыту әрі дамыту процесі.

Зерттеу пәні: Білім алушылардың сөйлеу арқылы дұрыс коммуникация құру жолдары.

Зерттеу жұмысының методологиялық және теориялық негізі: Зерттеудің нәтижелері шетел тілінің сөйлеу дағдыларын дамыту сұхбат әдісі арқылы оқыту технологиялары анықталып, компьютерлік бағдарламаларды, интернет ресурстарын, ойын техникасын пайдалана отырып, ағылшын тілінің сөздік қорын, еркін тілдесуді, пікіралмасуды дамыту тиімділігі.

Зерттеу жұмысының негізінде шетел тілін оқыту барысында лексикалық дағдыларды дамытудың теориялық тұрғыдан негізделуі, «этика» ұғымын аша білу және де сабақ барысында оқушылардың сұхбат әдісін қолдана отырып сөйлеу дағдыларын дамыту құралы ретінде пайдалануға үйрету.

Курстық жұмыстың зерттеу әдістері: зерттелетін мәселелер жөніндегі педагогикалық әдебиеттерді және оқушылардың әрекетін зерделеу, салыстыру, талдау, педагогикалық бақылау, тұжырымдау, қорыту әдістері қолданылды.

Зерттеу жұмысының базасы: Семей қаласы, Шәкәрім атындағы №5-гимназия

Курстық жұмыстың құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиет тізімінен тұрады.

I Шетел тілін лексикалық дағдыларға үйретудің теориялық негіздері

Қазіргі уақытта қазіргі қоғам әртүрлі мәдениеттердің өзара ықпалы және планетаның мәдени әртүрлілігін сақтау мәселелерімен бетпе-бет келіп отыр. Мәдениеттер диалогын дамыту қажеттілігі барған сайын танылуда, осыған байланысты шет тілін оқыту мәдениетаралық қарым-қатынасқа дайындық болуы керек, өйткені тілді үйрену барысында студент басқа құндылықтар жүйесіне енуі керек. және өмірлік нұсқаулар және оны әлемнің өзіндік бейнесіне біріктіреді.

Бұл мақсатқа жетудің негізгі құралы лексиканы оқыту болып табылады, өйткені ол мәдениеттің құндылық бағдарлары мен фактілерін көрсетеді. Дегенмен, қазіргі уақытта студенттер шет тілін қарым-қатынаста қолдануға жеткілікті түрде дайын емес, бұл мәселенің өзектілігін анықтайды.

Сөздік - қызметі жағынан олармен бастауыш болатын, белгілі бір жүйе құрайтын сөздер мен ассоциациялардың жиынтығы [1, 299с. ] .

Сөздік, лексика лексикалық бірліктерден тұрады. Мектепте меңгерілетін лексикалық бірліктердің саны әртүрлі типтегі мектептерге арналған шет тілі бағдарламасымен анықталады. Бұл көлем 450 лексикалық бірліктен 1200 лексикалық бірлікке дейін өзгеруі мүмкін [2, 336 б. ] .

Әрбір сөз - лексикалық бірлік. Алайда әрбір лексикалық бірлік сөз бола бермейді. Лексикалық бірліктер тұтас немесе бөлек болуы мүмкін. Тұтас лексикалық бірліктер сөздер деп аталады. Бөлек лексикалық бірліктерді көбінесе бөлшектелген бірліктер немесе «квазисөздер» деп атайды (мысалы, ол . . . үлкен мәнге ие екені белгілі . . . )

Сөз - белгі. Кез келген белгі сияқты оның формасы мен мазмұны бар. Сөздің формасы деп оның дыбыстық-орфоэпиялық жағы, құрылымы мен грамматикалық формалары түсініледі. Тұжырымдама - объектілердің (айналадағы шындықтың объектілері немесе құбылыстары) жалпыланған класын олардың ерекше белгілерінің жиынтығы бойынша ойдағы жобалау. Мағына - тілдік белгінің объектіні, құбылысты, белгіні қоршаған объективті немесе субъективті дүниеден ажыратудағы әлеуметтік шартты қабілеті. Мағына - осы нақты жағдайда сөздің бір мағынасының жүзеге асуы [3, 416 б. ] .

Ауызша сөйлеудің лексикалық жағын оқытудың мақсаты - ауызекі сөйлеу коммуникациясын жүзеге асыруға арналған құрылыс материалын, яғни ұғымдарды, ойларды жалпы жеткізудің тікелей құралдарын меңгеру [4, 163 б. ] .

Сөздіктің көмегімен сөйлеудің мазмұндық жағы беріледі және қабылданады. Сөздік сөзіміздің негізгі құрылыс материалы болып табылады, сондықтан фонетика мен грамматиканың рөлі қандай маңызды болса, шет тілін меңгеру үшін сөздіктің рөлі де сондай маңызды. Өйткені, ойдың тікелей субъектісін номинативті қызметі арқылы жеткізетін сөздік, өйткені өмірдің барлық салаларына еніп, нақты шындықты ғана емес, сонымен бірге елестетуді де көрсетуге көмектеседі. Тірі сөйлеу әрекетінде лексикалық және грамматикалық бір-бірінен ажырамайды: грамматика сөздікті ұйымдастырады, соның нәтижесінде мағына бірліктері - кез келген сөйлеу әрекетінің негізі. Осыған байланысты орта білім беру ұйымдарында сөздің лексикалық жағына қатысты жұмыстарға көп көңіл бөлінуде.

Мектепте сөздік жұмысының негізгі мақсаты - лексикалық дағдыларды қалыптастыру. Мемлекеттік стандарт пен оқу орындарына арналған бағдарламалар лексикалық минимумды меңгеруге қойылатын қорытынды және аралық талаптарды анықтайды.

Ағылшын тілі пәнінің басты міндеті - білімгерлердің тілдік қарым-қатынас жасай алу біліктілігін жетілдіру. Ағылшын тілі пәні мектепте білім, тәрбие берумен қатар жасөспірімдердің жеке бас қасиеттерін тұлға ретінде жетелдіруге қоғамдағы өз орнын табуға ерекше ықпал етеді.

Ағылшын тілін оқыту кезінде кез келген бір әдістемені қолдану әртүрлі шарттарға байланысты болып келеді. Ең басты шарттары: ағылшын тілін оқытудың алдына қойылатын мақсаты, оны оқып-үйренуге бөлінген уақыт, сағат саны жатады. Осы шарттардың ішінде аса маңызды роль атқаратын-оқыту мақсаты болып келеді.

1. 1 Этикет ұғымы және оны дамыту

Этикет - бұл адамдарға деген көзқарастың сыртқы көрінісіне қатысты мінез-құлық ережелерінің жиынтығы басқалармен танысу, қарым-қатынас пен сәлемдесу формалары, қоғамдық орындардағы мінез-құлық, әдептілік, киім. Бұл анықтамада адамдарға деген көзқарастың сыртқы көрінісі көрсетілген. Алайда, сыртқы көрініс, әдетте, өзара достық қарым-қатынастың ішкі мәнін көрсетеді. Этикет кез-келген адамның мінез-құлқын анықтайды. Бұл тек үстелге немесе қонаққа бару керек ережелер ғана емес, бұл жалпы адами қатынастардың барлық нормалары. Бала кезінен осындай ережелерді қолдана отырып, басқалармен өзара әрекеттесу реттеледі [1] .

Адамзаттың ең үлкен байлығының бірі және адамның өз түрлерімен сөйлесудің ең үлкен ләззаты. Адамға қарым-қатынаста маңызды мақсаттар сөйлеу этикетіне қол жеткізуге көмектеседі. Сөйлеу этикеті деп қоғам әзірлеген, қоғам мүшелері үшін міндетті, Ұлттық ерекше, сөйлеу формулаларында тұрақты бекітілген, бірақ сонымен бірге тарихи өзгермелі сөйлеу мінез-құлқының ережелерін түсіну керек.

Сөйлеу этикеті-бұл халық мәдениетінің маңызды элементі, адамның мәдени іс-әрекетінің өнімі және осындай іс-әрекеттің құралы. Сөйлеу этикеті адамның мінез-құлқы мен қарым-қатынас мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылады. Сөйлеу этикетінің өрнектерінде белгілі бір дәуірдің әлеуметтік қатынастары жазылған. Ұлттық мәдениеттің элементі бола отырып, сөйлеу этикеті жарқын ұлттық ерекшелігімен ерекшеленеді. Әр түрлі халықтар арасындағы кездесуде сәлемдесудің және әр түрлі хабардарлықтың ерекшелігі өте қызықты.

Ағылшын сөйлеу этикеті-бұл ағылшын тілінің сыпайы формасын беретін арнайы сөздер мен сөз тіркестерінің жиынтығы, сондай-ақ осы сөздер мен тіркестер әртүрлі қарым-қатынас жағдайларында практикада қолданылатын ережелер.

«Этикет» сөзі француз тілінен аударғанда «рәсімді реттеуші нұсқау қағаз, этикетке, рәсім өткізу тәртібі» деген мағынаға ие. XVIII ғасырда этикет деп монархтар сарайларында өзін-өзі ұстау ережелерінің жиынтығын айтатын болған, бірақ өмір бұл терминнің одан гөрі кең мағынада қолданылуын қажет етті. Жоғары билік жүргізушілер арасындағы қарым-қатынастардың өз алдына бөлініп, қарапайым халықтан ерекшеленуінің нәтижесінде этикетке көп мән берілгендігін тарих дәлелдейді. Этикет билеушілер сарайындағы өмірді қатаң түрде реттеп отырды: кімнің қашан тұруы керектігі, монархты кімнің, қашан, қалай киіндіретіндігі, аудиенциялардың өту тәртібі және басқалары.

Кейбір халықтарда қонақтың тамақты жеп, риза болғанының куәсі ретінде кекіргенін естігенге мәз болады, ал ол басқа халықтарда мәдениетсіздіктің көрінісі болып табылады. Кавказ халықтарында амандасу барысында алғашқы болып үлкен кісі қол ұсынса, Қазақстанда жасы кішіден ізет күтеді.

Іскерлік аясында болсын, жалпы, қандай да ұжым ортасында қарым-қатынас адамдардың бір-біріне деген көңілінен басталады. Ашық-жарқын көңіл күйде болу, айналаңа шаттық нұрын себу-тек іскердің емес, жалпы әрбір адамның парызы. Қай ортада жүрсең де мынаны есте ұстаған жөн: ұрыс-керіс, айқай-шу шығарып, істі насырға шаптырғаннан гөрі сондай жағымсыз эмоционалды күйдің алдын алған жөн. Ол үшін ең тиімдісі - қай жағдайда болсын сабыр сақтап, қиындықты айналып өтіп (оны мәселеге үстірт, қалай болса солай қараудан айыра білу керек), ұжымда бәріне жағымды ахуал жасай білу.

Этикет адам мен қоғам мәдениетінің құрамдаc бөлігі болып табылатын адамдардың ішкі қатынаcтарының пайда болу процеcін реттейтін өзін - өзі ұcтау ережелерінің жиынтығы. Этикет адамның cыртқы келбетінің элементі ретінде ішкі мәнімен cәйкеc бола бермейді, бала күнінен дипломатиялық қатынаcтардың даналығын cіңіріп өcкен адам өнегеcіз, адамгершілікcіз, менменшіл болып қалуы мүмкін. Бірақта оcындай адамның мәдениетті, тәрбиелі болуы екіталай. Өзге адамдарға деген шынайы cый лаcтықтың cыртқы көрініcінде, адамның өзіндік абыройына, көмекке әзірлігі, қолдаушылық cияқты мінез - құлықтық мазмұнға ие болғанда өзін - өзі ұcтаудың cыртқы ныcаны шынайы мәдениеттің элементі мен көрcеткіші болып табылады.

Адамның өзін - өзі ұcтауында cыртқы және ішкі бірлігі екі жарым мың жыл бұрын «мінез - құлықтың алтын ережеcінде», «Баcқалардың өзіңе қандай қарым - қатынаcта болcын деcең, баcқаларға да cондай қарым - қатынаcта бол» дегенді білдіреді. Адамдарға қатыcты әдептілік, шынайылылық, табиғилық, ілтипаттылық қарым-қатынаcтағы мәнерлілік пен жалғандылықты айыптайтын этикеттің маңызды кредоcы.

Адамдар белгілі бір қоғамның, мемлекеттің, этностың, ұжымның мүшесі ретінде қоғамдасып, бір-бірімен тығыз байланыста, экономикалық, мәдени, саяси т. б. сан алуан қарым-қатынаста өмір сүреді. Адам өміріндегі осы бір алуан қырлы, күрделі қарым-қатынасты жүзеге асырудың аса маңызды бірден-бір құралы тіл екені барша жұртшылыққа мәлім. Адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасында күнделікті қайталаудың барысында, сан мәрте қолданудың нәтижесінде мықтап орныққан, әбден қалыптасып, стереотипке айналған іс-әрекеттер амандасу, қоштасу, кешірім сұрау, құттықтау, рахмет айту, ризашылық білдіру, тілек айту, жұбату, көңіл айту болады.

Халықтың ұлттық-мәдени ерекшеліктері сөйлеу әрекетінде қолданылатын тілдік және бейвербалды амалдардың көмегімен анықталады. Осы тәсілдер тіл мен мәдениеттің өзара байланысының негізгі элементтері болып табылады, соның ішінде сөйлеу этикеті маңызды роль атқарады.

Қазақ тілінде сөйлеуші коммуниканттардың ішінде үлкен кісілердің тілі лингвистикалық, коммуникативтік, культурологиялық тұрғыдан алғанда өңделген, тіл мен мәдениеттің өзара байланысының дәлелі ретінде салт-дәстүрлер және әдет-ғұрыпқа байланысты формаларды қолданумен ерекшеленеді. Ал жастар мен балалар әдептілік пен сыпайылықты білдіретін этикет формалары мен тілдік амалдарды үлкен кісілерге қатысты жиі қолданады.

Әйелдерге сыпайлықпен қарай білу, үлкендерді сыйлау, дастарқан басында өзін ұстай білу, сәлем беру мен әңгiменi жүргiзу ережелерін білу, мiнез-құлық, қонақтармен қатынаса бiлу, әр түрлi жағдайларына қатысты адамның киiмі сай болу талаптарын орындау (dresscode) - көрсетілген сыпайылығының барлық заңдары адамның адамгершілігін, және адам арақатынасындағы қарапайым ыңғайлық пен еркіндік талаптарын көрсетеді [4] . Ағылшын тiлдi қоғамда мәдениетті адамдар арасындағы қарым-қатынас әдептiлiктің үш деңгейiнде өтеді - ресми, бейтарап және күнделікті. Әдептiлiктiң әрбiр деңгейіне қатысты өз сөйлеу стилi бар, сондықтан барлық сыпайы сөздер мен сөйлемшелер стилистикалық белгiлер бойынша жіктеленеді және сәйкесiнше ресми, бейтарап және күнделікті сөйлеу стильдерiне жатқызылады [5] .

Ресми әдептілік деңгейінде адам арасындағы қарым-қатынас ресми жағдайында өтеді. Негізінде адамның жасы, жынысы, өздік ар намысы емес, ал сөйлеушілер арасындағы әлеуметтік жағдайы және олардың лауазымы үлкен маңыз атқарады. Әдептiлiктiң ресми деңгейi мекемелерде, ұйымдарда, iскер топтарда, бiлiм, денсаулық сақтау, қызмет көрсету салаларда және тағы басқа жерлерде норма болып табылады. Ресми жағдайындағы әдептiлiктiң ресми деңгейiнен ауытқуы анық сыйламаушылық ретінде қабылданып, әңгiмелесушiлердi дауға апарады тіпті олардың ресми қатынастарының үзiлуiне де әкеп соқтырады. Сондықтан әдептiлiктiң ресми деңгейi қажеттi және этикетпен ескерiлген жерлерде қатал сақталу керек.

Бейтарап әдептілік деңгейде сыпайы қарым-қатынас бейтаныс адамдардың арасында өтеді, сонымен қатар ресми мен күнделікті әдептілік жағдайына кірмейтін таныс адамдардың арасында іске асырылады.

Күнделікті әдептiлiк деңгейi отбасылық және туысқан аралық қарым-қатынастарға тән, сонымен бiрге жолдастар мен таныстар арасында кездеседі.

Ең aлдымен, коммуникaцияның қaтысушылaры өзiнің әлеуметтiк рөлдеріне бaйлaнысты сөйлеу этикеттiң бiрлiктерiн пaйдaлaнылaды. Осындa қоғaмдық иерaрхиядaғы aлaтын орны дa, әлеуметтiк рөлдері де бұл жерде мaңызды роль aтқaрaды. Екi оқушының aрaсындaғы қaрым-қaтынaстa; оқушымен пен мұғалім aрaсындa; бaсшы мен жұмысшы aрaсындa; жұбaйлaрдың aрaсындa; aтa-aнaлaр мен бaлaлaрдың aрaсындaғы - этикеттiң тaлaптaры жеке жaғдaйынa өте әртүрлi болaды. Бiр бiрлiктер біртекті функционaлды бірaқ стилистикa жaғынaн бaсқa бірліктермен aлмaсып отырaды.

Ағылшын сабағында оқушыларды ауызша тілдесу қажеттілігін қамтамасыз ететін тілдік қатынас қалыптасады және бұл тілдік қатынас белгілі бір тілдік материалдарды қолдана отырып өз ойларын ашық жеткізуге түрткі болады. Оқыту жағдайлары көрнекі құралдар арқылы жүргізіледі. Оқушылар оқу мақсатында берілген тақырып бойынша, көрнекіліктер арқылы өзара тілдік қарым-қатынас ұйымдастырады.

Шет тілін оқытушы этикеттің қажетті формуласын таңдауға және сабақ кезінде алғыс айту, мақұлдау, қошемет, интонация, мимика мен ишарат арқылы ізгі ниеттілікті білдіруге жоспарлы түрде жаттықтыру керек. Ойын оқушыларды сөйлеу этикетіне үйретуге, пәнге, тапсырмаға, мұғалімге деген жағымды эмоционалдық орта қалыптастыруға үлкен рөл атқарады. Ойын барысында оқушылар әдеттегіден 2 есе көп сөзді есте сақтайды.

Сөйлеу этикетін үйрету бірнеше кезеңде өткізілуі тиіс:

I кезең: Сабақ барысында тақырыпқа байланысты этикеттік фразалар мен ілікпе сөздер енгізу;

II кезең: Лексиканы бекіту үшін тапсырмаларды орындау;

III кезең: Сабақ барысында сөйлеу кезінде этикеттік фразалар мен ілікпе сөздерді қолдану;

IV кезең: Ағылшын тілінде сөйлеу этикетін қаншалықты игергенін бақылап отыру;

Оқушының жазбаша және ауызша түрдегі сөйлесу этикетінің формуласын игеруі оның вербалды-семантикалық және прагматико-мотивациялық тілдік тұлға ортасының дамуына жәрдемдесіп, әлеуметтік және профессионалдық бейімделуді қамтамасыз етеді.

Сөйлеу этикетінің формуласын оқыту барысында диалогтың түрлерін мысалы, диалог-әңгіме, диалог-сахналау, оқушылар мен оқытушы, жұптық немесе топтық жұмыс кезінде әңгіме өткізу сияқты жұмыс жасау формасын түрлендіру ұсынылады.

Этикеттік фразалар мен ілікпе сөздерді үйретудің негізгі құралдардың бірі-жаттығу. Жаттығулар орындау кезінде негізгі мәліметтерді сұрау, әңгімелесушінің сөздерін адекватты түрде қабылдау, диалогтық сөйлесуде клишені қолдану, диалог құрастыру кезінде жауаптарды комбинацииялау қабілеттіліктері қалыптасады. [6] .

Тілдік қарым-қатынаста тыңдаушы тек қана тыңдамайды, сонымен қатар қарап отырады. Сөйлеушіден белгілер, мимика, ишара, тұрған тұрыс, өзін-өзі ұстау мәнері, жүріс-тұрыс мәдениеті және сөйлеу мәдениеті сияқты бейвербалды қатынастық белгілер қабылдап отырады [7, б. 35 ] .

Шет тілі сабағында сөйлеу этикетіне үйретудің басты міндеті күнделікті өмірде, әдеуметтік ортада адамдармен сөйлесу барысында этикеттік нормаларды қолдана алу қабілеттерін дамыту болып табылады. Сонымен қатар, оқушылардың интеллектуалды, танымдылық қабілеттері мен психикалық процестердің дамуы да маңыздылығын көрсетеді.

Алайда, сөйлеу этикетінің қабілетілігі өз бетінше қалыптаспайды. Оның қалыптасуына сөйлесу этикетін дамытатуға бағытталған жаттығулар мен тапсырмалар қолдану қажет [8] .

Сонымен, сөз этикеті дегеніміз адамдар арасында байланыс орнату үшін жұмсалатын, сол байланысты жалғастыра беру мақсатында қолданылатын ұлттық ерекшелігі бар стереотипке айналған сөздер мен тұрақты сөз орамдары. Адамдар арасындағы қарым-қатынас кезінде қайталанып отыратын біртектес, стандарт жағдайлар мен ұғымдар экстралингвистикалық фактор ретінде сөз этикетіндегі стандарт тілдік бірліктерді тудырады. Осының нәтижесінде тұрақты тілдік стереотип қалыптасады. Стандарт тілдік бірліктердің негізгі қасиеті олардың құрылымы мен семантикасының тұрақтылығы, өзгермеген, дайын күйінде қолданылуы болып табылады.

2 Сөйлеу мәдениетін қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық аспектісі

Сөйлеу дегеніміз - адамдардың тіл арқылы басқа адамдармен қарым-қатынас жасау әрекеті. Ойымызды басқа біреуге жеткізуде көрінетін жеке адамдың дербес әрекетін сөйлеу деп атайды.

Сөйлеу анатомиялық мүшелердің қатысуымен іске асқанымен, негізінен кісінің психикалық қабілетіне, қоғамдық тәжірибесіне сүйенеді. Сөйлеу үшін жұмсалатын тілдік амалдар ұзақ ғасырлар бойында кісілердің пікір алысу тәжірибесі үстінде қалыптасқан. Тілдік амалдар, сөз тудыру, сөз тіркестерін, сөйлем құрау ережелері - көпшілікке ортақ объектвті категориялар. Осыған орай тіл жұрттың бәріне бірдей түсінікті қатынас құралы ретінде қызмет етеді. Сөйлеу процесі айтылатын пікірдің мазмұнына, пікір айтудың жағдайына пікірді ауызекі немесе жазбаша айту, екі-үш адам қатысқан диалог түрінде сөйлеу, көпшілік алдына шығып сөйлеу, тыңдаушының білім дәрежесін, жасын ескеру сияқты түрліше құрылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.