Ясауи ілімінің негіздері және Мұхаммед пайғамбар

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Қожа Ахмет Ясауи атындағы

Халықаралық қазақ-түрік университеті

Жаратылыстану ғылымдары факультеті

Экология және химия кафедрасы

Халықаралық қазақ-түрік университеті — Уикипедия

БӨЖ

Тақырыбы: «Ясауи ілімінің негіздері және Мұхаммед пайғамбар»

Тобы:ЖХМ-211

Орындаған:Өтеген Г

Қабылдаған:Бейсенов А

Түркістан-2023 жыл

Жоспар

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

Ясауи ілімінің негіздері

Ислам діні

Мұхаммед пайғамбардың өмірі

III. Қорытынды

IV. Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Кез келген мәдениеттегі қоғамдық өзгерістер саяси күш арқылы емес, сол қоғамдық дүниетаным ұстындары мен категорияларының жаңа мазмұндық сипатқа ие болуы арқылы жүзеге асатын құбылыс. Бұл философиялық, дүниетанымдық концептуалдық қағида. Тарихымызда көшпелі рулық, тайпалық одақтарды біріктіріп тұрған қандық-генетикалық байланыстың ыдырап, орнына «діни-идеялық-үмметтік мұсылмандық» байланыстың орнауында Ясауи ілімінің тікелей ықпалы болды. Ясауи ілімі трансформациялық-трансляциялық тәсілдер арқылы өз болмысын көрсететін дәстүрлі түркілік дүниетанымның аксиологиялық-мазмұндық түлеуіне алып келді. Бұл процесс ислам дінінің дәстүрлі түркілік дүниетанымдық кеңістігіне тарауы, сол мәдениет негізінде қалыптасқан мифологиясына, аңыз-әңгімелері желісіне, жыр дастандарына, қандық-туыстық шежірелеріне, жалпы мәдени құндылықтары негізінде жаңа рух, жаңа кеңістік бере білуімен қоса қабат жүріп жатты. Бұл түркілік дүниетанымдық құндылықтар мен тұғырлардың мазмұндық жағынан түлеуіне әкеліп соқты. Бұл рухани түлеу, санадағы жаңғыру құбылысы көшпелілердің табиғатқа, қоғамға, әлемге, адамға деген көзқарасының көкжиегін кеңітті. Бұл “көзқарас көкжиегі” түркілер үшін Ясауи ілімімен сомдалып, өзіндік ойлаудың жаңа теориялық-практикалық, этико-психологиялық саяси-экономикалық, қоғамдық-әлеуметтік құндылықтар жүйесінің қалыптасуына ықпал етті. Сондықтан бүгінгі қазақ болмысының мәніндегі мазмұн исламдық өркениеттік тұғыр Ясауи ілімі арқылы трансформацияланған деуге ғылыми тұрғыдан толық негіз бар. Ясауи мәдениеті ислам дінінің ішкі (батини) мәні, рухани психотехникалық этикалық кемелденудің өзіндік әдістемелік қағидасы мен ережелері қалыптасқан дәстүрлі түркі сопылық ілімнің қазақ түсінігіндегі, діни танымындағы көрінісі. Осы мәдениет кешегі жетпіс жылдық қызыл империяның темір құрсаулы қыспағынан құтылып, ғылыми атеизмнің көздеген «синтезі» мен көрігінен ерімей аман сақталды. Қазақ өз болмысынан алыстамай, ұлттығы мен дәстүрлі тарихи сабақтастығынан қол үзіп қалмайынша Ясауи мұрасы мен мәдениеті тіршілігін жалғастыра береді. Кешегі коммунистік режим тарихтағы калам мен суфизмнің «улама мен суфилердің» қақтығыстары мен түсініспеушіліктерін зерделеп, өте нәзік ұсталықпен өз мүдделеріне пайдалана білді. Жалпы ориенталистика шығысты аңдып, сырттай бақылап өте арзан әрі оңай олжа қылып келген. Бұл мәселе тарихтан белгілі. Мұндай әрекет бүгін де басқа формада жалғасын табуда. Сондықтан егер біз өткенімізден тағылым, тарихтан сабақ алуды үйренгендей болсақ, онда «Сіз, біз деген халайықтан қаштым мен» деп ескертіп кеткен Қожа Ахмет Ясауи бабамыздың аманат-өсиетін жадымызда сақтап, кеңпейілділікпен, төзімділікпен өзіміздің біртұтас қазақы мәдениетімізді зерделеуде, зерттеуде өте мұқият әрі сергек болуды сезінгеніміз абзал. Қазіргі таңда қоғамымызда аруақ, әулие, сопылық зікір арқылы қалыптасқан қазақ мұсылмандығын исламға жат дүниетанымдағы жеке ағым ретінде көрсету белең алып барады. Қазақтың дәстүрлі діни түсінігін сынап, оның негізгі ұстанымдары мен идеяларын жоққа шығару әрекеті Құран мен хадис шеңберінде жүріп жатыр. Яғни, діни танымдағы әрбір ұғым, категория, символдар мен тұғырлардың Құранда орын алған-алмағандығы негізгі өлшемге айналды. Бұл жерде тек салафилер ғана емес, исламдағы барлық ағымдар өздерінің негізгі өлшемі ретінде Құранды таниды. Қазақ мұсылмандық түсінігінің негізінде ілім жатыр. Сонымен «Менің хикметтерім Құран мәні» - деген Ясауи ілімі, мәдениеті тарихи санада жатыр. Қазақ мұсылмандығы да Ясауи мәдениеті арқылы Құранға негізделген. Өкінішке орай, бүгін оны мақсатты түрде басқаша түсіндіріп, танытуға тырысушылық тенденциясы жоқ емес. Бұған қоғамдағы дін мәселесі, діни таным мен ғылыми таным арасындағы үйлесімділік пен тепе-теңдіктің болмауы себеп болса, екінші жақтағы, яғни бүгінгі қазақ мұсылман өкілдерінің өздерін қоғамға тиісті дәрежеде түсіндіре алмауы және олардың Ясауи мәдениетін жетік меңгермеуі де осы құбылыстың басты компоненті дер едік. Бұқаралық ақпарат құралдарының дін мен саясат арақатынасына немқұрайлы қарауы және дінді жекелеген топтардың құралына айналдыруы да негізгі фактор. Әлемдік жаҺандық құбылыспен бірге келе жатқан исламофобия, террорлық әрекеттің дінге, исламға негізделуіне көзжұмушылық, түсіне алмаушылық сияқты психологиялық кедергілердің барлығы жалпы алғанда діни танымға тіреліп отыр. Сопылыққа, әулие түсінігіне қарсы шығу деген Ясауиға, бүкіл тарихымызға, мәдениетімізге, сайып келгенде, қазақ халқының тарихына қарсы шығу болып табылады. Өйткені, Ясауиден бастап Асан Қайғы, МәшҺүр Жүсіпке дейінгі қазақ даналары сопылық мәдениет негізінде ой толғады. Бұл - қазақтың дәстүрлі мұсылмандық түсінігінің айнасы - сопылық философия деген сөз.

Ислам діні

Ислам араб тiлiнде «бағыну», «мойын ұсыну», «жамандықтардан аулақ болу» т. б. деген мағыналарды береді. Жалпы бұл дiн - Хазiретi Мұхаммедке (ғ. с. ) Аллаћ тарапынан уахи арқылы түсірілген соңғы және кемелденген діннің аты. Аталмыш дінді ұстанатын адамды «мұсылман» немесе «мүсілім» деп атайды.

Мұсылмандық негiзi Аллаћтың барлығына, бірлігіне, одан басқа тәңiрдiң жоқтығына, Хазiретi Мұхаммед (ғ. с. ) оның құлы, әрі елшісі екендігіне сенуден тұрады.

Құран Кәрімде: "Аллаћтың қасында шынайы дін ислам" (Әли Ғимран-29), "сендерге ислам дінін қоштап ұнаттым " (Мәидә-3) - дегені сияқты бұл діннің атын Ұлы Жаратушымыздың өзi берген.

Мұсылмандық сенім бойынша бүкіл пайғамбарлардың адамзатқа жеткізген діні - ислам діні. Бірақ бұл есім осылай бүкіл илаћи діндердің жалпылық аты болғанымен, Хазіреті Мұхаммедтің 23 жылдық пайғамбарлығынан кейін оның үмбеттері ұстанатын діннің атына айналды.

Осы дiннiң қасиеттi кiтабы - Құран Кәрім Аллаћ тарапынан Хазіреті Мұхаммедке (ғ. с. ) уахи етілген илаћи кітап және оның ешбір сөзі өзгеріске ұшырамаған, бұл жайында да Аллаћ оны өзі қоритынын ескерткен. Бұл кітап ардақты пайғамбарға 23 жыл бойы уахи етілген, оны пайғамбар сахабаларға жаттатқан, жаздыртқан және өзі тексеріп отырған. Осылай Құранның түпнұсқасы сақталып, күнімізге дейін жеттi.

Ислам - монотеистiк дін. Бұл дінде Құдайды екілеу, үштеу, оған ортақ қосу деген нәрселер - атымен жоқ. ¦лы Аллаћқа берілген сипаттар адамдарға, жануарларға, жанды-жансыз жаратылыстарға берілмейді. Бұл дінде Аллаћтан басқа ешбір табиғатқа, табиғат құбылыстарына, қолдан жасалған мүсіндерге, рухтарға т. б. нәрселерге табынуға тыйым салынған.

Аталмыш дін бойынша монахтық, құдай мен адамдар арасына дәнекер қою, миссионерлік деген нәрселер жоқ. ¦лы Аллаћ пен құл арасында фетиш, пұт, елші, монах, періште сияқтылар арашашы бола алмайды. Керісінше құдайдың пендесi тікелей Аллаћқа жалбарынып, қалаған нәрсесін сұрай алады, дұға жасай алады.

Исламдағы сенімдер мен негіздер - адам ақыл-есiне түсінікті, анық, қабылдауға оңай, ақыл мен қисынға қонымды. Бұл дінде хулүл (аватара), танасух (реинкорнация), тумысынан күнәћар болу сияқты адамның өмір сүруіне қиындық туғызатын сенімдер кездеспейді, керісінше адамның жаратылысына сай. Ардақты пайғамбар Хазіреті Мұхаммед (ғ. с) : «оңайлатыңыз, қиындатпаңыз, сүйіншілеңіз, жек көрсетпеңіз» - деп, жоғарыдағы сөзімізді қуаттайды (өмір бойы үйленбеу, ажыраспау т. б. сияқты қиыншылықтар исламда жоқ) .

Мұсылмандықта адамның барлығы тең хұқылы. Бұл дін - адамның іші-тысын таза ұстауға көңіл бөлетін дін.

Баяндалып отырған дінінің басты негізі, әрі мұсылмандықтың кілті - Аллаћтың барлығын, бірлігін мойындау, оған еш серік қоспау және Хазіреті Мұхаммед (ғ. с. ) оның елшісі екенін естен шығармау. Сондықтан ислам діні бір дәстүр ретінде: «Лә илаћә иллаллаћ Мұхаммадур-расулу-л-лаћ» , яғни мағынасы «Аллаћтан басқа тәңiрi жоқ, Мұхаммед оның елшісі», - деген сөйлемде жинақталған. Осы қасиетті сөйлемді айтып, көңiлiмен мойындаған адам ислам дініне кірген болып есептелінеді. Мұны біз «кәлимә тәухид» деп атаймыз. Қорыта айтсақ ислам діні - Хазіреті Адамнан Хазіреті Мұхаммедке дейінгі барлық пайғамбарлардың әкелген діні.

Ислам дінінің ерекшеліктері:

Ислам - соңғы дін. Осы дінді насихаттаған Хазiретi Мұхаммед те (ғ. с. ) соңғы пайғамбар. Ислам дінінен кейін басқа дін де, пайғамбар да келмейді.

Ислам - әлемдiк дін. Әуелгі пайғамбарлардың үгіттеген діні белгілі қауымға жіберілген болса ислам діні бүкіл адамзатқа жіберілген дін.

Ислам дінінің үкімдері бүкіл адамдардың қажеттіліктерін қамтамасыз ететіндей етіп керемет қамтылған. Осы себепті өзге дінге қажеттілік жоқ.

Ислам діні өзінен бұрынғы Аллаһ Тағала тарапынан жіберілген пайғамбарлармен құдайлық қасиетті кітаптарды растайды.

Ислам діні әуелгі пайғамбарлардың үгіттеген діндердің үкімдерін жаңалайды. Өйткені, ол үкімдер тек қана бір немесе бірнеше қаумға жіберілген еді. Алайда ислам діні бүкіл адамзатқа жіберілген дін және қиямет қайымға дейін өзінің негізін сақтайды.

Мұхаммед(ғ. с) пайғамбардың өмірі

Хазiретi Мұхаммед (ғ. с. ) 570 (571) жылы яғни піл жылы рабиу-л-әууәл айының 12-жұлдызына қараған дүйсенбінің таңында дүниеге келді. Әлем Хазіреті Мұхаммедтiң дүниеге келуімен адамзат еш көрмеген және көре алмайтын зор төңкеріс пен надандықтан құтылу дәуіріне кірді. Адам баласының рухын қарайтып кірлеткен ахлақсыздық, зұлымдық пен надандық тәрізді адамды хайуаннан да төмен түсіретін жамандықтар ортадан айыға бастады. Сонымен қатар Хазiретi Мұхаммед (ғ. с. ) туылғанда Кисра сарайының 24 діңгегі құлағанын, Мәжусилердің оттары сөнгенiн және Сәуә көлі құрғап кеткенiн тарихи жазбалардан бiлемiз.

Хазiретi Мұхаммедтiң әулеті Құрайш руының Хашим ұлдарынан еді. Оның жанұясы тұрғысынан өз ішінен абзал отбасынан болатын. Әкесі - Абдуллаћ, шешесі - Әмина. Дегенмен, Хазiретi Мұхаммедтiң туылуынан 2 ай бұрын әкесі Абдуллаћ, 6 жасында шешесі Әмина қайтыс болған. Жас Мұхаммед 8 жасына дейін атасы Әбдiмүттәлiптiң қолында қалды. Құрайштың белдi ақсақалдары саналатын Әбдiмүттәлiп адамгершiлiгi мол, жомарттығымен, мәрттiгiмен аты шыққан, сабырлы, ақылды, түсiнiгi мол жан болған. Немересi Мұхаммедтi қайда барса қасынан тастамай алып жүрдi. Әбдiмүтәлiп милади1 578 жылы сексеннен асқан шағында мәңгiлiкке көз жұмды. Мұхаммедтi (ғ. с. ) немере ағасы Әбу Тәліп жанына алды. Хазiретi Мұхаммедтiң осылайша балалық шағы тап-таза және жетімдікпен өтті. Оның жасөспірімдік, бозбалалық, бойдақтық және үйлі барандық өмірі де ешкімге нәсіп болмаған үлкен абыройлықпен өтті. Өмірінде ешбір өтірік айтпады, айлакерлік істемеді. Оны дос-дұшпандары Мұхаммеду-л-Әмин (сенімді Мұхаммед) деп атайтын болды.

Ол 25 жасында намысты және бай жесір әйел болған 40 жастағы Хадиша анаға үйленді.

Хазiретi Мұхаммедтiң 3 ұлы, 4 қызы болған. ¦лдары: Қасым, Абдуллаћ, Ибраћим, ал қыздары: Зейнеп, Руқия, Үммі Гүлсім және Фатима.

Балаларынан Ибраћимнен басқалары осы Хадиша анадан туылған. Алайда балаларының Фатимадан басқалары Хазiретi Мұхаммедтiң тірі кезінде қайтыс болған.

Бiздiң эрамыздың 610 жылы Хазiретi Мұхаммед (ғ. с. ) 40-қа толған тұста Хира үңгірінде ұлы Аллаћ тарапынан алғашқы уахи келдi. Жәбiрейіл хазiретi Мұхаммедке көрініп;

«Оқы!» - деді.

Хазiретi Мұхаммед (ғ. с. ) қатты үрейленiп,

«Мен оқи алмаймын! Оқу білмеймін!», - деді.

Періште әмірді қайталады. Хазiретi Мұхаммед (ғ. с. ) тағы да:

«Оқу білмеймін!», -деп жауап берді. Періште қатты құшағына қысты. Сонда Хазіреті Мұхаммед:
«Нені оқиын?» - деп сұрады. Сол кезде періште алыстан естілген дауыстың ең тәтті ырғағымен мыналарды оқыды:

"Сондай жаратқан Раббыңның атымен оқы! Ол, адам баласын ұйыған қаннан жаратқан. Оқы! Ол Раббың аса ардақты. Сондай қаламмен. Ол, адамзатқа білмеген нәрсесін үйреткен" (Алақ 1-5) .

Алақ сүресінің бастапқы бес аяты - Хазiретi Мұхаммедке алғаш уахи болған аят. Хазiретi Мұхаммед (ғ. с. ) бұларды жүрегіне тоқып, періштенің үніне ұйи ілесіп дәл оқыды

Хазiретi Мұхаммед (ғ. с. ) уахи келгеннен бастап алғашқы 3 жыл бойы ислам дінін құпия түрде жайды. Кейін Аллаћтың әмірімен халықты тура жолға, бейбітшілікке, ислам дініне ашықтан-ашық шақыра бастады.

Алғаш ислам дінін қабылдағандар Хазiретi Мұхаммедтiң жан жары - Хадиша, азат етілген құлы - Зейд, 5 жастағы немере інісі - Әли және жан досы - Әбу Бәкір Сыддық болды. Әбу Бәкірдің нұсқауымен Осман бин Аффан, Абдурахман бин Ауф, Саад бин Әбу Уаққас, Зүбейір бин Аууам, Тальха бин Убейдуллаћ т. б. -лар мұсылман болды.

Бірақ саналары надандыққа шырмалып, азғындаған дін дұшпандарының Мекке қаласында 12 жыл бойы ардақты Мұхаммед пен Меккелік мұсылмандарға жасамаған қастандығы жоқ-тын. Мүшріктер Әбу Бәкір, Осман сияқты мықты, дәулеттi адамдарға еш нәрсе дей алмай, Бiләл Хабаши, Аммар бин Ясир (әкесі Ясир мен анасы Сүмеййе), Сүћейб бин Руми, Хаббаб бин Ерат, Әбу Фүкейћа т. б. сияқты жоқ-жітік, әлсіз мұсылмандарға жан түршігерлік қорлықтар көрсетті. Оларды аш, сусыз қалдырды, ұрып-соқты, ыстық құмның үстіне жатқызды, кеуделерiне тас бастырып, қатты азапқа салды. Осыған байланысты алғашқы мұсылмандардан біршамасы Хабашстанға (Эфиопия), христиан еліне көшуге мәжбүр болды.

Мұсылмандар 615 жылы 11 ер мен 4 әйел болып бір дүркін, және 617 жылы 83 ер мен 20 әйелдік екінші дүркін болып Хабашстанға көшті. Хабашстан патшасы Нажжаши барған мұсылмандарды жақсы қарсы алған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.