Сүйектің құрылысы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университеті

БӨЖ

Тақырыбы: Қаңқа дамуының жас ерекшеліктері

Факультеті: Филология

Тобы: ФАҚ - 311А

Қабылдаған: Аймбетова Индира

Орындаған: Байтлеуова Ақерке

Түркістан - 2024 ж.

Мазмұны.

I Кіріспе . . . 3

1. 1. Адам қаңқасының жалпы құрылысы мен құрамы . . . 4

II Негізгі бөлім . . .

2. 1.

2. 2.

2. 3.

2. 4.

2. 5.

III Қорытынды . . .

IV Пайдаланылған әдебиеттер . . .

Кіріспе

Адамның кеңістікте қозғалып жүруі, денені қалыпты үстауы, тепе-теңдікті сақтауы үшін тірек-қимыл жүйесінің қасиеттері мен қызметіне байланысты. Тірек-қимыл жүйесіне қанқа, буындар, сіңірлер және бұлшық еттер жатады. Қанқа сүйектері бірі-бірімен буындар, сіңірлер арқылы жалғасып, бұлшық еттердің көмегімен қимылға түседі. Қанқа адам денесінде қорғаныс қызметін де атқарады, яғни ішкі жүмсақ ағзаларды (ми, жүлын, жүрек, бауыр мен өкпе т. б. ) сыртқы соққыдан, жағымсыз әсерлерден қорғайды. Сонымен қатар сүйек ағзалар арасында минералды заттардың алмасуына (мысалы, қан құрамындағы минералдардың), олардың бір деңгейде қалыпты сақталуына қатысады. Бұлшық еттердің ұштары сүйектерге бекітілген. Әрбір сүйекке екі немесе одан да көп еттер үштасады. Бұлшық еттердің негізгі қызметі - сүйектерді қозғап, адамның еңбек етуін, күрделі бір-біріне сәйкестерілген қимыл арқылы көптеген жұмыстарды орындау болып табылады. Қортындылап айтсақ, сүйек-ет жүйесі негізінен тірек-қимыл, қозғалыс, қорғаныс, минерал заттарының алмасуына қатысу қызметін атқарады. Тірек-қимыл аппаратына сүйектер мен сүйек аралық байланыстар және бұлшық еттер жатады. Сүйектер адамда да, жануарларда да денеге белгілі пішін берумен бірге, тірек-қимыл және қорғаныш қызметтерін атқа- рады. Мысалы, қол-аяқ сүйектері омыртқа жотасы тіректің және қимыл қызметтерін атқарса, бас сүйектері мен көкірек клеткалары - өкпені т. б. органдарды қоршап, қорғаныш қызметін атқарады. Сүйектер бұлшық етсіз, буын-байламдарынсыз қимыл қызметтерін атқара алмайды. Буын мен байламдар қаңқа сүйектерін бір-біріне байланыстырып отырса, бұлшық еттер, өздерінің жиырылу қасиеттерінің арқасында денені немесе оның жеке мүшелерін қимылға келтіріп отырады. Осы про- цестер рефлекторлы түрде нерв жүйесінің басқаруымен өтеді. Бұлшық еттер бір сүйектен басталып, міндетті түрде бір, не бірнеше буыннан аттап барып екінші сүйекке бекінеді, сон- дықтан, еттер жиырылғанда сүйекті буыннан жазып, не бүгіп қимылға келтіреді. Бұлшық еттердің бұл жұмысын динами- калық қызметі дейді. Осы қызметтері арқылы дене қимылы, оның жазықтықтағы өзгеруі және тік қалыпта тұруы, сыртқы ортаға икемделуі т. б. неше түрлі еңбек әрекеттері өтіп жатады. Осыған байланысты адам денесіндегі сүйектер мен бұлшық еттерді тірек-қимыл аппараты деп атайды. Бұлшық еттердің тыныш күйінде де жұмыс жағдайында қатайып тұру қасиетін тонус деп атайды. Тірі адамның бұлшық еттері өлі дене еттерінен осы тонус арқылы ажыратылады. Анатомияда тірек-қимыл аппаратын терең зерттеу үшін оларды үлкен екі салаға бөліп оқытады. Сүйек саласын «остеология», ал бұлшық еттер туралы саласын - «миолосия» деп атайды.

Адам қаңқасының жалпы құрылысы мен құрамы

Адамның қанқасының негізі - сүйек. Қанқа 206 ірі және майда сүйектерден түрады. Олардың 170-і қос сүйек. Қанқа салмағы ер адамдардың жалпы салмағының 1/3 болады. Ал, бұлшық еттер мен қанқа салмақтары адамның салмағының 60 пайызына жетеді екен. Сүйектердің қаттылық қасиеті арқасында адамның денесі қимыл жасайды әрі олар тіректік, қорганыш қызмет атқарады. Мысалы, адам денесіндегі бүлшық еттер көмегімен сүйектер рычаг тәрізді қозғалу қызметін атқарады. Қорғаныш қызметіне келсек - сүйектер негізгі ағзаларды (жүрек, өкпе, ми, ішкі ас қорыту ағзалары) сыртқы механикалық зақымданудан қорғайды. Қанқа, буындар мен бұлшық еттер қосылып тірек-қимыл аппаратын құрады. Сүйектер екі түрге бөлінеді - қуыс (мысалы, жіліктер) және жалпақ (қабырғалар, жаурын, төстік) . Сүйек сыртында оны қоршап тұратын сүйек қабыгы болады. Осы қабық арқыла қан тамырлары мен нерв талшықтары өтеді. Солар арқылы сүйек қоректеніп, жүйкемен сабақтасады. Сүйек қабы сүйекті әртүрлі кері факторлардан қорғап тұрады. Ол екі қабаттан түзілген - ішкі қабаты остеобласт қабаты, сыртқы қабаты қалың дәнекер тіні. Адамның қаңқасы бас сүйек, омыртқа жотасы, кеуде қуысы, иық, жамбас, аяқ және қол сүйектерінен түрады Адамның қаңқасы оның денесінің сүйектерден, буындардан және байламдардан тұратын маңызды бөлігін білдіреді. Ол бірнеше негізгі функцияларды орындайды:

1. Қолдау: қаңқа дене мен ішкі мүшелерге қолдау көрсетіп, олардың пішіні мен құрылымын сақтауға көмектеседі.

2. Қорғаныс: қаңқа сүйектері ішкі мүшелерді зақымданудан және жарақаттан қорғайды.

3. Қозғалыс: қаңқаның буындары мен сүйектері адамның қозғалуына, жұмыс істеуіне және жаттығуына мүмкіндік беретін дене қозғалысын қамтамасыз етеді.

4. Қан айналымы: сүйек ішіндегі сүйек кемігі қан түзетін жасушаларды өндіруде маңызды рөл атқарады.

5. Минералды сақтау: қаңқа сүйектері денсаулықты сақтау үшін қажет кальций мен фосфор сияқты минералдарды сақтауға арналған резервуар ретінде қызмет етеді. Адам қаңқасы әртүрлі топтарға біріктірілген 200-ден астам сүйектен тұрады: бас сүйек, омыртқа, аяқ-қол және жамбас. Сүйектер функцияларына байланысты әртүрлі пішіндер мен құрылымдарға ие. Мысалы, ұзын сүйектер (мысалы, жамбас сүйегі) тірек пен қозғалысты қамтамасыз етеді, ал жалпақ сүйектер (мысалы, қабырғалар) мүшелерді қорғайды. Қаңқа денсаулығы адамның бүкіл өмірінде өте маңызды. Дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік, жарақаттар мен аурулардың алдын алу дамудың барлық кезеңдерінде сүйектер мен буындардың денсаулығын сақтауға көмектеседі.

Адамда қаңқаның дамуы әр түрлі жас кезеңдерінен өтеді, олардың әрқайсысы белгілі бір ерекшеліктермен және өзгерістермен сипатталады. Қаңқа дамуының жас ерекшеліктерінің кейбір негізгілері:

1. Балалық шақ (0-12 жас) :

- Балалық шақта қаңқа белсенді өсу мен даму сатысында болады.

- Балаларда сүйектер икемді және тез өсуге бейім.

- Дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік және сүйек денсаулығы үшін кальций мен D дәруменінің қажетті деңгейін қамтамасыз ету маңызды рөл атқарады.

2. Жасөспірім (12-18 жас) :

- Осы кезеңде сүйек тінінің қарқынды өсуі мен дамуы байқалады.

- Жасөспірімдерде сүйек массасы мен қаңқа құрылымы белсенді түрде қалыптасады.

- Жасөспірімдерді сүйек денсаулығын сақтау және болашақта остеопороздың алдын алу үшін жеткілікті қоректік заттармен қамтамасыз ету маңызды.

3. Ересек жас (18 + жас) :

- 20-25 жасқа дейін қаңқа максималды тығыздық пен беріктікке жетеді.

- Осыдан кейін сүйек тығыздығының табиғи төмендеуі (остеопения) жасына қарай басталады, бұл остеопорозға әкелуі мүмкін.

- Ересектерге теңгерімді тамақтану, физикалық белсенділік, кальций мен D дәруменін тұтыну және тұрақты физикалық тексерулер арқылы сүйек денсаулығын сақтау маңызды.

4. Егде жас (65 + жас) :

- Адамдар қартайған сайын сүйек тығыздығының табиғи төмендеуі байқалады, бұл остеопорозға және сыну қаупінің жоғарылауына әкелуі мүмкін.

- Егде жастағы адамдар үшін дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік, дәрі-дәрмекпен емдеуді бақылау және құлаудың алдын алу арқылы сүйек денсаулығын сақтау маңызды. Қаңқа дамуының жас ерекшеліктерін түсіну өмір бойы сүйек денсаулығын сақтауға және тірек-қимыл жүйесінің әртүрлі аурулары мен бұзылыстарының алдын алуға көмектеседі.

Қаңқа денсаулығы өмір бойы адамның жалпы денсаулығында шешуші рөл атқарады. Қаңқа денсаулығының маңыздылығының бірнеше негізгі аспектілері:

1. Тірек пен қозғалысты сақтау: қаңқа дұрыс позаны, қозғалысты және белсенділікті сақтаудың негізі болып табылады. Сау сүйектер мен буындар тірек-қимыл жүйесінің қалыпты жұмысын қамтамасыз етеді, бұл адамның еркін қозғалуына, жаттығуларға қатысуына және белсенді өмір салтын сақтауға мүмкіндік береді.

2. Мүшелерді қорғау: сүйектер жүрек, өкпе және ми сияқты ішкі мүшелерді қорғауды қамтамасыз ететін қорғаныс қызметін атқарады. Мысалы, бас сүйек миды, ал қабырғалар жүрек пен өкпені қорғайды.

3. Қан айналымы: сүйектердегі сүйек кемігі қызыл қан жасушаларын, лейкоциттерді және тромбоциттерді қоса алғанда, қан өндіруде маңызды рөл атқарады. Сау сүйек кемігі иммундық жүйенің қалыпты жұмыс істеуі мен гемопоэзді қамтамасыз ету үшін қажет.

4. Минералды сақтау: сүйектер сонымен қатар кальций мен фосфор сияқты минералдардың қоймасы болып табылады. Бұл минералдар сүйектерді, бұлшықеттерді, нервтерді және басқа тіндерді сау ұстауда маңызды рөл атқарады.

5. Аурулардың алдын алу: сау сүйектер остеопороз, остеоартрит, сынықтар және қаңқа деформациясы сияқты әртүрлі аурулар мен жағдайлардың алдын алуға көмектеседі.

Өмір бойы қаңқаның денсаулығын сақтау дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік, қажетті қоректік заттарды (мысалы, кальций мен D дәрумені) жеу, тұрақты физикалық тексерулер және жарақаттар мен құлаудың алдын алу шараларын қоса алғанда, кешенді тәсілді қажет етеді. Қаңқа денсаулығына қамқорлық жасау адамның жалпы әл-ауқатына ықпал етеді және өмір бойы белсенді өмір салтын сақтауға көмектеседі. Дененің жалпы салмағымен салыстырғанда сүйектер 10% қана болады. Бұл жағдайда жалпы сүйек құрылысының жеңілдігін дәлелдейді. Сүйек - адамның денесіндегі негізгі жанды мүше болып табылады. Ол өзінің қаттылық қасиетінің арқасында денені қимылға келтірумен бірге тіректік қызмет атқарады. Сүйекте негізгі сүйек тканінен басқа нерв және дәнекер тканьдер де болады. Олар сүйек құрылысында қан, лимфа тамырларын және нерв талшықтарын түзеді. Сүйекті сыртынан дәнекер тканінен тұратын сүйек қабы қоршап жатады. Ол қан тамырлы болады, осы қан тамырлары арқылы сүйек қоректеніп отырады. Қан тамырлары мен нерв талшықтары сүйек ішіне арнаулы тесіктер арқылы еніп қоректенумен қатар нервтендіреді. Ол екі қабаттан түзелген. Сыртқы қалың дәнекер ткані және ішкі - остеобласт қабаты. Сыртқы қабатында бұлшық еттердің сіңір талшықтары мен буын сіңірлері жалғаса жатады. Сүйек қабының ішкі қабаты сүйек жасайтын клеткалардан - остеобластардан түзілген. Осы сүйек клеткаларының көбеюі нәтижесінде сүйекте жаңа қабаттар пайда болып, сүйекті көлденең өсіреді. Сүйек сынған жағдайда екі сынық аралығында остеобласт клеткалары шоғырланып сынықтың бітуіне себеп болады.

Сүйектің құрылысы .

Сүйекті ұзына бойына жарып көрсек, оның құрылысының бірыңғай емес екендігін көруге болады. Оның сырт жағы қатты заттан түзілсе, ішкі жағында кемік заты жатады. Сүйектің тығыз жағының қалыңдығы мен кемікті затының бағыты сүйекке түсетін салмаққа байланысты келеді. Мысалы, аяқ жіліктерінің сыртқы тығыз заты қол жіліктерінің тығыз затына қарағанда қалыңдау келеді. Сүйектің кемікті заты сүйек қабыршықтарының (пластинкалары) жату жағдайына байланысты. Олар бір-біріне әр түрлі бағытта жатып, өз аралық- тарында саңылау калдырады. Ол саңылауларда сүйек майы орналасады. Кемік затының сүйек қабыршақтары әр түрлі бағытта жатқанымен орналасу тәртібі сүйекке түсетін салмаққа байланысты келеді. Мұндай құрылыс сүйекке беріктік қасиет береді. Кемікті заттар жалпақ қысқа (қабырға, омыртқа) сүйек- терде тұтасынан толтыра жатса, жілік сүйектерінің бас жағында ғана кездеседі. Сүйектің тығыз заты сыртқы, ортаңғы, ішкі деп аталатын үш қабаттан түзілген. Сыртқы қабаты бір-біріне қабаттала жатқан цилиндрлерге ұқсайды. Бұлар сүйекті қоршап жатқан сыртқы жалпы қабатын түзеді. Ішкі қабаты жіліктің май түтігіне жақын жатып ішкі жалпы қабатын жасайды. Сыртқы және ішкі жалпы қабат- тарының арасында ортаңғы қабаты жатады. Осы айтылып кеткен тығыз зат құрылысы негізінен остеондардан түзілген. Олар сүйекке мықтылық, беріктік қасиеттерін береді. Көп салмақ түсетін сүйектерде остеондар жиі орналасады да, аралық пластинкалар сирек келеді, ал аз күш түсетін сүйектерде керісінше. Жалпы сүйектің ішкі құрылысы адамның жасына, атқаратын қызметіне қарай өзгеріп отырады. Бұл жағдай ескі остеондардың жойылып жаңа остеондардың пайда болуына байланысты келеді. Сүйектің ішінде түсі, қызметі бойынша сары және қызыл майларға бөлінетін флагелла майы бар. Сары қуысты (диафиздік бөлікті) толтырған кезде Май сарыуыз қуысының басында, сүйек заты арасындағы аралықта болады. Бұл қан түйіршіктерін шығаратын мезодермальды ұлпадан түзілген ген. Әсіресе жасөспірім баланың қызыл майы көп.

Сүйектің химиялық құрамы .

Сүйектердің құрамына органикалық заттар мен минералдар кіреді. Минералдарға кальций, фосфор тұздары және магнезия, көмір қышқылының натрий хлориді жатады. Олар сүйектің 2 / з бөлігін алады, органикалық (оссейн) заттар-Уз. Сүйектің бұл химиялық құрамы оған серпімділік пен қаттылық береді. Мысалы, екі метр биіктіктен лақтырылған бас сүйек сынбай немесе бүгілмей қалпына келуі мүмкін. Сүйектің жалпы беріктігі тек темірбетонға тең. Сүйектердегі барлық органикалық және минералды заттарды келесі эксперименттер арқылы анықтауға болады. Егер тас отқа қойылса, онда органикалық заттар жанып, минералдар қалады. Мұндай сүйек өзінің пішінін сақтағанымен, серпімділігін бұзып, сынғыш болды. Егер сіз сүйекті тұз қышқылының ерітіндісіне біраз уақыт жібітсеңіз, онда тек минералдар қалады. Мұндай сүйек өте жұмсақ, бүгіліп, қаттылығын жоғалтады. Сүйектегі органикалық заттар мен минералды заттардың мөлшері әрдайым бірдей бола бермейді. Жасөспірім балалар- дың сүйегінде органикалық заттар көбірек, сондықтан да өте майысқыш әрі серпімді болады. Олардың дұрыс қалыптасып жетілуіне қатты назар аудару керек. Ол үшін балаларды фосфор қышқылы тұздарының сүйекте пайда болуына, сүйектің қатаюына жағдай жасайтын құрамында Д витаминдері бар тағамдармен көбірек қоректендіру керек. Жас ұлғайған сайын сүйек құрамындағы минералды заттардың мөлшері артып, сүйектің серпімділік қасиеті төмендейді. Сондықтан да кәрі адамның сүйектері тез сынғыш келеді. Сүйектердің химиялық құрамы атқаратын жұмысына қарай да өзгереді. Дене салмағы көп түсетін сүйектерде мысалы, бел омыртқаларында, аяқ, сан, сирақ сүйектерінде минералды заттар көп болады. Салмақ аздау түсетін мойын омыртқаларында, қол сүйектерінде минералды заттар керісінше аз болады. Осыған байланысты спортшылардың да дене мүшелері өздері шұғылданатын спорт түріне қарай жетіледі. Мысалы, футболшылардың аяқ сүйектері жақсы жетілсе, гимнастардың иық белдеуінің сүйектері ірі келеді. Сүйек пішіні әр түрлі органдардың атқаратын қызметіне байланысты түрліше болып келеді. Негізінен сүйектерді пішініне қарай ұзын, қысқа, жалпақ және күрделі құрылысты деп бөлеміз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.