Орталық тежелудің рефлекторлық механизмдері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Филология факультеті

БӨЖ

Тақырыбы: Орталық тежелудің түрлері мен механизмдері

Орындаған: Урусбекова Чыныгүл

Қабылдаған: Полатбеқова Қарлығаш

Тобы: ФТФ-111

Жоспар:

1. Кіріспе

- Орталық тежелу ұғымын және оның ағзадағы физиологиялық процестермен байланысын түсіндіру.

2. Физиологиядағы орталық тежелудің негізгі түрлері

3. Орталық тежелудің рефлекторлық механизмдері

- тежелу процесіндегі рецепторлар мен афферентті нервтердің рөлі.

- Рефлекторлық доғалар және олардың орталық тежелуге әсері

4. Физиологиядағы орталық тежелудің мысалдары

- Жұлындағы орталық тежелу процестері

- Қозғалтқышты басқарудағы және дене қорғанысындағы орталық тежелудің рөлі

Қорытынды

Кіріспе

Физиологиядағы орталық тежелу ішкі немесе сыртқы факторлардың әсерінен жүйке жасушаларының немесе бұлшықеттердің белсенділігін басу немесе төмендету процесі. Бұл процесс организмнің әртүрлі физиологиялық функцияларын реттеуде маңызды рөл атқарады және ағзаның өзгермелі жағдайларға бейімделуіне мүмкіндік береді. Орталық тежелу орталық жүйке жүйесінің жұмысымен байланысты, ол ми мен жұлыннан тұрады. Орталық жүйке жүйесіндегі жүйке жасушалары жүйке импульсі деп аталатын электрлік сигналдар арқылы ақпаратты жібереді. Орталық тежелу бұл жүйке импульстары басылғанда немесе баяулағанда пайда болады, нәтижесінде жүйке жасушаларының белсенділігі төмендейді. Орталық тежелудің механизмдері әртүрлі болуы мүмкін және жүйке импульстарының, рефлекторлық механизмдердің және басқа процестердің тежелуін қамтиды. Нерв импульстарының тежелуі нейротрансмиттерлер арқылы ақпаратты тасымалдайтын нейрондар мен синапстардың жұмысына байланысты жүзеге асырылады. Орталық тежелудің рефлекторлық механизмдері рецепторлардың, афферентті нервтердің және рефлекторлық доғалардың өзара әрекеттесуін қамтиды, бұл организмнің сыртқы тітіркендіргіштерге автоматты түрде жауап беруіне мүмкіндік береді. Организмдегі орталық тежелу гомеостазды сақтауда және органдар мен жүйелердің қалыпты жұмысында маңызды рөл атқарады. Ол қозғалыстарды басқаруға, ішкі процестерді реттеуге, денені зиянды әсерлерден қорғауға және ішкі функциялардың тепе-теңдігін сақтауға қатысады. Орталық тежелу механизмдерін түсіну ағзадағы физиологиялық процестерді жақсы түсінуге және қажет болған жағдайда оларды тиімді реттеуге мүмкіндік береді.

Орталық жүйке жүйесіндегі тежелуді Сеченов Иван Михайлович ашқан (1862) . Физиологоияда мұны «Сеченов тежелуі» деп атайды. Иван Сеченов (1829-1905жж. ) - орыс физиологиялық мектеп ашқан ғалым. Орталық жүйке жүйесіндегі тежелуді және қанның тыныстық қызметін зерттеді. Сеченов тежелуі, фазалық тежелу деп те аталады, физиологиядағы орталық тежелудің маңызды механизмдерінің бірі болып табылады. Сеченовтың тежелуінің негізгі идеясы жүйке жүйесіндегі қозу процесінің тежелудің қайтымды механизмі бар, ол жүйке жасушаларының белсенділігін тоқтатуға немесе төмендетуге мүмкіндік береді. Сеченов тежелуі жүйке жүйесінің қызметін реттеуде және жүйке-бұлшықет қызметін бақылауда маңызды рөл атқарады. Сеченовтың тежелу механизмдеріне жүйке тізбектеріндегі қозуды басуға қабілетті тежеуші нейрондардың жұмысы жатады. Бұл процесс жүйке жүйесіндегі жүйке импульстарының берілуін реттейтін қоздырғыш және тежеуші нейрондар арасындағы өзара әрекеттесу арқылы жүреді. Сеченов тежеуінің рөлі - ол организмге сыртқы немесе ішкі жағдайларға жауап ретінде жүйке жүйесінің қызметін бақылауға және модуляциялауға мүмкіндік береді. Сеченов тежеуінің рөлі - ол организмге сыртқы немесе ішкі жағдайларға жауап ретінде жүйке жүйесінің қызметін бақылауға және модуляциялауға мүмкіндік береді. Сеченов тежелуі жүйке жүйесінің маңызды аспектісі болып табылады және оны зерттеу ағзадағы орталық тежелу механизмдерін жақсы түсінуге көмектеседі. Сеченов тежеу арқылы жүйке жүйесінің қызметін бақылау және реттеу мүмкіндігі медицинада, нейрофизиологияда және ғылымның басқа салаларында кең ауқымды қолдануларға ие.

1862 жылы М. И. Сеченов "Орталықтағы тежелу" атты тақырыпта тәжірибе жасап, орталық, жүйке жүйесінде қозумен қатар тежелу де болатынын дәлелдеп берді. Тәжірибе қысқаша былай жасалады: көлбақаның миын көру төмпешігінен жоғарырақ жерінен кесіп алып тастайды да, тілік үстіне натрий хлоридінің кристалын кояды. Сол сәтте көру төмпешігі тітіркенеді де жұлынның қимылдатқыш рефлекстері біртіндеп ұзарып барып ақыры рефлекс тоқтайды. Жұлын рефлекстерінің тоқтауы мұнда тежелудің дамығанын көрсетеді. Көп ұзамай Н. Е. Введенский, А. А. Ухтомский, ағылшын ғалымы Ч. Шерингтон орталық жүйке жүйесінде тежелу шеткі қабылдағыштарды қатты тітіркендіру салдарынан да туатынын байқады.

Физиологиядағы орталық тежелудің негізгі түрлері

Бастапқы тежелудің пайда болуы тежегіш нейронға жақын орналасқан арнайы тежегіш жасушаларға тән. Бұл жағдайда олар сәйкес нейротрансмиттерлерді шығара алады. Біріншілік тежелудің түрлерінің ішінде Реншоу жасушалары мен аралық нейрондардың қозуынан туындайтын постсинапстық тежелу бөлінеді. Мұнда постсинаптикалық мембрананың гиперполяризациясы орын алады, бұл тежелу процесінің өзін алдын ала анықтайды. Екіншілік тежелу қозу тудыратын нейрондарда болады.

Шартты тежелу - оқудың, қоғамдағы мінез-құлық нормаларының, адамгершіліктің негізі. Олар өз сезімдерін басқару қабілетінен, тәрбиелеуден және ұстамдылықтан (тежеу арқылы қозуды басқару қабілетінен) тұрады.

Шартты тежелу мыналар болуы мүмкін: өшу, дифференциация, кешігу (бұл жерде уақыт тітіркендіргіш қызметін атқарады) .

Шартсыз (сыртқы) тежелу - шартсыз рефлекстердің әсерінен пайда болатын шартты рефлекстің тежелуі (мысалы, бағдарлау рефлексі) . Павлов тежелудің бұл түрін жүйке жүйесінің туа біткен қасиеттерімен байланыстырды.

Шартсыз тежелудің келесі түрлері болуы мүмкін: индуктивті тежелу (сыртқы факторлардың әсерінен көрінеді), шектен тыс тежелу (ағзада қорғаныш рөлін атқарады) .

И. П. Павлов жүйке жүйесінің шамадан тыс жүктемесін қолдана отырып, әртүрлі жүйке және психикалық ауруларды түсіндірді. Мысал ретінде неврастения белгілері пайда болған кезде тежелу процесінің әлсіреуі, сондай-ақ кәрілік деменцияның, невроздың және шизофренияның кейбір түрлерінің басталуымен диффузды кортикальды тежелу дәрежесін келтіруге болады. Сонымен бірге тежелудің алғашқы және соңғы, деполризациялық және гиперполяризациялық, постсинапсық және пресинапстық, тура жне қайтымды, реципрокты және аутогенді деп аталатын түрлері бар. Бұлардың әрқайсысы орталық нерв жүйесінде әртүрлі нақты жағдайларда пайда болады да, қозу процесімен күрделі өзара әрекеттесу барысында организм функцияларын үйлестіру процесінде аса үлкен роль атқарады.

Алғашқы тежелу немесе біріншілік тежелу - адам ағзасында кенеттен қауіп немесе қауіп төнген кезде болатын физиологиялық процесс. Бұл процесті стресстік жағдайларға жауап беруге жауапты ми құрылымдары бастайды. Бірінші тежелу қауіпке жылдам әрекет етуді қамтамасыз ету үшін әртүрлі дене жүйелерін жылдам мобилизациялауды қамтиды. Бұған жүрек-қантамыр жүйесінің жеделдетілген әрекеті, қандағы адреналин деңгейінің жоғарылауы, сезім мүшелерінің сезімталдығының жоғарылауы, сондай-ақ қауіптен тез құтылу үшін бұлшықеттердегі өте жылдам реакциялар болуы мүмкін. (постсинанпсық, пресинапстық) - арнайы тежеуші нейрондардың қатысуында постсинапстық мембранадағы процестер нәтижесінде бірден туады. Ал соңғы тежелу аутогендік, пессимальды, қайтымды тежеулерді қамтиды.

Постсинаптикалық тежелу - бұл постсинапстық жасушаның (нейронның) синапс арқылы пресинаптикалық жасушадан сигнал беруін тежеу немесе азайту процесі. Бұл процесс рецепторлардың активтенуі, жасушаның иондық потенциалының өзгеруі және басқа да биохимиялық құбылыстар сияқты әртүрлі механизмдер арқылы жүзеге асады. Постсинаптикалық тежелу химиялық сигналдың берілу деңгейінде де, нейрондар арасындағы электр өткізгіштік деңгейінде де болуы мүмкін. Ол жүйке жүйесінің қызметін реттеуде және жүйке сигналдарын басқаруда маңызды рөл атқарады.

Пресинапстық тежелу - бұл пресинаптикалық жасушаның (нейронның) функциясының төмендеуі, нәтижесінде (нейротрансмиттерлер) синаптикалық саңылауға шығарылуының төмендеуі немесе блокталуы. Осылайша, пресинаптикалық тежелу пресинаптикалық нейроннан постсинапстық нейронға сигналдың берілуіне кедергі келтіруі мүмкін. Презинапсиялық тежелу әртүрлі механизмдер арқылы жүзеге асуы мүмкін, мысалы, белгілі бір биохимиялық процестерден кері байланыс немесе нейротрансмиттерлерді блоктай алатын басқа молекулалардың әсері. Пресинаптикалық тежелу әртүрлі механизмдер арқылы болуы мүмкін, мысалы, белгілі бір биохимиялық процестерден кері байланыс немесе нейротрансмиттерлерді блоктай алатын басқа молекулалардың әсері. Бұл процесс жүйке жүйесінде сигнал беруді реттеуде маңызды рөл атқарады және мидың белгілі бір аймақтарындағы жасуша белсенділігін бақылаудың кілті болуы мүмкін.

Пессимальды тежелу - соңғы тежелуге жатады. Бұл үшін арнайы тежеуші құрылымдардың қатысуы міндетті емес. Қоздырушы синапстарға түсетін импульстер шамадан артық жиілеп кеткенде постсинапстық мембранада күшті деполяризация жүретіндіктен пайда болады.

Аутогендік тежелу тәжірибесі кезінде болуы мүмкін физиологиялық өзгерістерге жүрек соғу жиілігінің төмендеуі, қан қысымының төмендеуі, бұлшықет кернеуінің төмендеуі, қан айналымының жақсаруы және т. б. Аутогендік тежелу процесі ағзаның өзін-өзі емдеу механизмдерін белсендіруге көмектеседі және оның қалпына келуіне ықпал етеді.

Қайтымды тежелу - тепе-теңдікті және тұрақтылықты сақтау үшін организм химиялық реакциялардың жылдамдығын дербес реттейтін физиологиялық процесс. Бұл процесс қоршаған ортаның өзгермелі жағдайларына организмнің бейімделуінің маңызды механизмі болып табылады.

Деполяризациялық тежелу - бұл жасушаның мембраналық потенциалының төмендеуі, бұл жасушаның қозғыштығының төмендеуіне және олардың функцияларының баяулауына әкелетін процесс. Бұл процесс жүйке жүйесі мен бұлшықеттердің қалыпты жұмыс істеуі үшін маңызды, өйткені ол жасушалық белсенділікті бақылауға және реттеуге көмектеседі.

Гиперполяризацияның тежелуі - әртүрлі факторлардың әсерінен болуы мүмкін, мысалы, түсетін калий иондары үшін иондық арналарды ашу немесе белсендіру немесе кіріс натрий мен кальций иондары үшін иондық арналарды жабу. Бұл жасуша мембранасы арқылы потенциалдар айырмасының жоғарылауына және жасушаның тыныштық деңгейінің жоғарылауына әкеледі.

Физиологияда бүйірлік тежелуді - дене және бұлшықет қозғалысы тұрғысынан қарастыруға болады. Мысалы, жаттығуларды немесе спорттық жаттығуларды орындау кезінде бүйірлік тежелу қозғалыс бағытын өзгертуге жауапты бұлшықеттердің белсендірілуін талап етеді. Бұл тепе-теңдікті және тұрақтылықты сақтау үшін аяқтың, бөкселердің, жамбастың және негізгі бұлшықеттердің бұлшықеттерін жұмыс істеуді қамтуы мүмкін. Бүйірлік тежеу сонымен қатар қозғалысты тиімді орындау үшін жақсы үйлестіруді және реакция уақытын қажет етеді.

Орталық тежелудің рефлекторлық механизмдері

Тежелу процесіндегі рецепторлар мен афферентті нервтердің рөлі.

Организмнің сыртқы және ішкі жағдайлары туралы ақпараттың орталық жүйке жүйесіне берілуін қамтамасыз ететін орталық тежелу процесінде рецепторлар мен афферентті жүйкелер маңызды рөл атқарады. Рецепторлар - жарық, дыбыс, температура, қысым, химиялық заттар және т. б. сияқты әртүрлі тітіркендіргіштерге жауап беретін арнайы құрылымдар. Олар ағзаның әртүрлі мүшелері мен тіндерінде орналасады және сыртқы орта мен ішкі процестер туралы ақпаратты афферентті нервтер арқылы миға жеткізеді. Өз кезегінде афферентті нервтер перифериялық жүйке жүйесінің бөлігі болып табылады және рецепторлардан орталық жүйке жүйесіне сигналдарды беруге жауапты. Өз кезегінде афферентті нервтер перифериялық жүйке жүйесінің бөлігі болып табылады және рецепторлардан орталық жүйке жүйесіне сигналдарды беруге жауапты. Олар рецепторлармен анықталған тітіркендіргіштер туралы ақпаратты алып жүреді және оны кейінгі өңдеу үшін миға жібереді. Тежелу кезінде орталық жүйке жүйесі нейрондардағы қозуды қозғау немесе шектеу үшін рецепторлар мен афферентті нервтерден алынған ақпаратты пайдаланады. Мысалы, егер рецепторлар қауіпті немесе қауіпті тітіркендіргішті анықтаса, афференттік нервтер бұл ақпаратты миға жібереді, бұл дененің сол ынталандыруға ықтимал реакциясын тежеу үшін қадамдар жасай алады. Сонымен, рецепторлар мен афференттік жүйкелер орталық тежелу процесінде маңызды рөл атқарады, ағзаның сыртқы және ішкі жағдайлары туралы ақпарат береді және орталық жүйке жүйесінің өзгермелі жағдайларға сәйкес өз қызметін реттеуге мүмкіндік береді.

Рефлекторлық доғалар және олардың орталық тежелуге әсері

Орталық тежелуде рефлекторлық доғалар маңызды рөл атқарады, себебі олар әртүрлі тітіркендіргіштерге немесе қоршаған орта жағдайларына организмге жылдам және автоматты рефлекторлық жауап береді. Рефлекторлық доға бірнеше элементтерден тұрады: рецептор, афференттік жүйке, жұлындағы немесе мидағы интеграциялық орталық және әсер ету орнына (мысалы, бұлшықетке немесе безге) сигнал беретін эфференттік жүйке. жауап. Орталық тежелу процесі кезінде жүйке жүйесіндегі қозуды басу немесе шектеу үшін рефлекторлық доғалар тартылуы мүмкін. Одан кейін орталық тежеу механизмдерін, мысалы, қозуды төмендететін және ауырсыну реакциясын төмендететін тежеуші интернейрондар арқылы белсендіруге болады. Осылайша, рефлекторлық доғалар және олардың орталық тежелуге қатысуы денеге сыртқы тітіркендіргіштерге тез жауап беруге және оның белсенділігін реттеуге, қажетсіз немесе шамадан тыс реакцияларды басуға мүмкіндік береді. Бұл қорғаныс және реттеу механизмі дененің қоршаған ортаға бейімделуіне және оның тұрақтылығы мен функционалдығын сақтауға көмектеседі.

Физиологиядағы орталық тежелудің мысалдары - Жұлындағы орталық тежелу процестері

Организмнің қозғалысын, сезімталдығын және координациясын реттеуде негізгі рөлді жұлындағы орталық тежелу процестері атқарады. Міне, жұлында пайда болатын орталық тежелудің кейбір мысалдары:

Бүгілу рефлексі (балға рефлексі) : Бұл орталық тежелудің классикалық мысалы, мұнда аяқтың балшық сіңірінің созылуы жауап ретінде аяқтың автоматты түрде бүгілуіне және түзетілуіне әкеледі. Мұнда орталық тежелу қажетсіз қозғалыстардың алдын алу үшін антагонист бұлшықеттерді (мысалы, ингибиторлық бұлшықеттер) басқаратын кейбір моторлы нейрондарды тежеу арқылы жүреді.
2. Пателлярлық сіңір рефлексі: пателляр сіңіріне соққыдан туындаған бұл баяу рефлекторлық жауап тізе рефлекстік реакциясы ретінде де белгілі. Бұл жағдайда орталық тежелу қозғалысты шектеуге және бұлшықеттердің шамадан тыс созылуына жол бермеуге қызмет етеді.
Ауырсыну реакцияларын реттеу: жұлын сонымен қатар ауырсыну сигналдары мен ауырсыну реакцияларын реттейді. Мұнда орталық тежелу ауырсыну реакциясын басу немесе тітіркендіргіштің болуына жауап ретінде ауырсынуды азайту механизмі ретінде қызмет етуі мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.