Қазақстан Республикасының бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

ХАЛЫҚАРЛЫҚ БИЗНЕС УНИВЕРСИТЕТІ

Берлік Жаннұр Жанатбекқызы

Тақырыбы: Қазіргі қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдарында сөз бостандығын іске асыру мәселелері

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

МАМАНДЫҚ - 6В03202 Конвергентті журналистика

Алматы, 2024

Мазмұны
Кіріспе.
Бөлім I. Қазақстар Республикасындағы бұқаралық ақпараттар еркіндігінің конституциялық негіздері. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Қазақстан Республикасының бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Қазақстан Республикасы Конституциясы бойынша Ақпарат ресурстарын қорғау жағдайлары мен проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Журналисттердің жұмысына кедергі келтіретін факторлар ... ... ... ... ... ..

2.ЕЛІМІЗДЕГІ ЗАҢНАМАЛАР МЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАРДЫ САЛЫСТЫРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1.Қазақстанның әлем елдерінен артта қалуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..

Бөлім 1. Қазақстар Республикасындағы бұқаралық ақпараттар еркіндігінің конституциялық негіздері.

1.1 Қазақстан Республикасының бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңы.
Бұқаралық ақпарат құралдары-қай ғасыр болмасын адамзат баласына қажетті, ақпарат таратушы және басқару құралы.
Қазақстан-демократиялық ел. Бұл мемлекетте тұратын азаматтардың ұлтына, жынысына, дініне,нәсіліне қарамастан, әр адамның сөз бостандығына құқығы бар. Конституция-барлық уақытта қоғамда тыныштық пен әділеттілікті қамтамасыз ететін тәртіп, адам құқығын реттейтін және қорғайтын ең басты күш.
Ақпарат таралуға байланысты құқықты іске асырудың сан-салалы қырлары Қазақстанда "Бұқаралық ақпарат құралдары туралы" 1999жылғы 23 шілдедегі Республика Заңымен регламенттеледі. Республика Үкіметінің 1997 жылғы 27 мамырдағы қаулысымен "Қазақстан Республикасының аумағында шет мемлекеттердің бұқаралық ақпарат құралдырының корреспонденттік пункттерін тіркеу туралы ереже" бекітілді. Аталған заңның негізгі мазмұнына тоқтайық. Сөз, шығармашылық бостандығына, өз көзқарастары мен сенімдерін баспа арқылы және өзге де түрде білдіруге, ақпараттарды заңда тыйым салынбаған кез келген әдіспен алуға және таратуға Конституция кепілдік береді. Елімізде цензураға,былайша айтқанда хабарларды шектеуге тыйым салынады. Мына қағиданы да ерекше атау қажет. Мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, лауазымды адамдар мен бұқаралық ақпарат құралдары әрбір азаматты оның құқығы мен мүддесіне қатысты құжаттармен, шешімдермен жене ақпарат көздерімен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті. Бұқаралық ақпарат құралдарын Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысын күшпен өзгертуді, тұтастығын бұзуды, мемлекет қауіпсіздігін әлсіретуді, соғысты, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, топтық және рулық артықшылықты, қатыгездік пен зорлыққа шақыруды, порнографияны насихаттау немесе үгіттеу, сондай-ақ Қазақстанның мемлекеттік құпиялары болып табылатын мәліметтерді, заңмен қорғалатын өзге де құпияларды тарату үшін пайдалануға жол берілмейді. Қазақстан аумағында таратылатын ақпарат құралдары, меншік нысанына қарамастан, Республиканың бұқаралық ақпарат құралдарының істері жөніндегі уәкілетті органында міндетті түрде есепке қойылуға тиіс. Шетелдік бүқаралық ақпарат құралдарын есепке алу Үкімет белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады. Заңда бұқаралық ақпарат құралын шығаруды тоқтата тұру және тоқтату шарттары белгіленген. Заңда бұқаралық ақпарат құралдарының азаматтар мен заңды тұлғалардыңар-намысы, қадір-қасиетіне немесе іскерлік беделіне нұқсан келтіретін мәліметтерді таратқаны үшін жауапқа тартылатындығы айтылған. Осыған байланысты журналистердің құқықтары мен міндеттері анықталған. Олардың мемлекеттік органдардан, барлық меншік нысандарындағы ұйымдардан өзінің қызмет бабындағы міндеттерін жүзеге асыруға байланысты ақпарат іздестіруге,сұрауға құқығы бар. Олардың міндеттері - ақпарат құралдарына байланысты заңдарды бұлжытпай орындау, шындыққа сөйкес келмейтін ақпаратты таратпау, жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін құрметтеу т.с. Бұқаралық ақпарат құралдары мерзімдік баспасөздер, теле-және радиохабарларын тарату редакцияларынан, ақпарат агенттіктерінен, өзге дебұқаралық ақпараттарды жариялауды жүзеге асыратын мекемелерден тұрады.Редакция өз жарғысы негізінде жұмыс істейтін заңды тұлға болып табылады, ол өндірістік-шаруашылық қызметін жүзеге асыруға, коммерциялық қызметпен айналысуға құқылы. Егер сөз еркіндігін кез келген адам пайдаланатын, қай-қайсысы да мақала жазуға, теледидарда сөйлеуге не өзге тәсілдермен өзінің әрекетқабілетін білдіруге құқылы болса, әрекет етуге қабілетті, Қазақстанның он сегіз жасқа толған азаматы ғана бұқаралық ақпараттар құралдарының құрылтайшысы бола алады. Бұқаралық ақпарат қүралдарының заңды түрде таратуына кедергі келтіруге, оның ішінде таралымдарды немесе оның бір бөлігін алып қоюға сот шешімі заңды күшіне енгенше жол берілмейді. Заңдармен ақпаратты таратпаудың, ерекше жағдайлары белгіленген.Бұқаралық ақпарат құралдарының редакциялары, журналист: сот талап еткеннен өзге жағдайда, есімін жарияламау шартымен мәліметтер берген адамның есімін атауға; прокурордың, тергеушінің немесе анықтама жүргізуші адамның жазбаша келісімінсіз алдын ала тергеудің деректерін жария етуге; кәмелеттік жасқа толмаған тәртіп бұзушының жеке басы көрсетілуі мүмкін кез келген ақпаратты оның келісімінсіз және оның заңды өкілінің келісімінсізжариялауға; нақты іс бойынша сотта қаралып жатқан істің нәтижелерін өз хабарламасында өзінше алдын ала шешуге немесе шешім шыққанша немесе үкім заңды күшіне енгенше сотқа өзгеше жолдармен ықпал етуге құқылы емес. Сөз еркіндігінің мейлінше кең ауқымын орнықтыра отырып, заң шығарушы нақты шектеулерді де көздейді. Меншік нысанына қарамастан мемлекеттік органдардың, кәсіпорындардың,мекемелердің, бірлестіктердің, ұйымдардың барлық қызмет түрлеріндегі,әскери құрамалардағы және Қазақстан Республикасының мемлекеттің бүкіл аумағындағы және одан тыс жерлердегі азаматтарының мемлекеттік құпияларын қорғаудың құқықтық негіздері мен бірыңғай жүйесі "Қазакстан Республикасының мемлекеттік құпияларын қорғау туралы 1993 жылы 19 қаңтардағы Заңда белгіленген. Мемлекеттік құпиялар -- ол Қазақстан Республикасының қорғанысқабілеттілігін, қауіпсіздігін, экономикалық және саяси мүдделерінқозғайтын, мемлекет бақылауына алған жөне Конституция мен аталған заң жәнеоны орындау негізінде өзірленген арыайы тізбелермен және ережелерменшектелетін, кез келген түрдегі ақпарат иесі сақтайтын және тарататынақпараттар. Мемлекеттік құпиялар Қазақстан Республикасының меншігі болыптабылады. Оларды таратпау мақсатында ақпараттардың таратылуын бақылаудажетістіктерге жетуге бағытталған және мемлекеттің жалпы ұлттық қауіпсіздік жүйесінің бір бөлігін білдіретін қүқықтық ұйымдық, инженерлік-техникалық және өзге де шаралардың жиынтығын бойына жинақтаған мемлекеттік қүпиялардың сақталуын қамтамасыз етудің бірегей тәртібі белгіленді. Мемлекеттік құпияларды жариялау жолымен, сондай-ақ оларды басқа да кез келген тәсілмен олармен танысуға құқығы жоқ адамдарға жеткізу әртүрлі заңдық жауаптылыққа жататын құқық бұзушылық құрамын құрайды. Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиялары үш санатқа:мемлекеттік, әскери және қызметтік құпия санаттарына бөлінеді. Мемлекеттікқұпияға оны жариялау Республиканың қорғаныстық қабілеттілігіне,қауіпсіздігіне, экономикалық және саяси мүдделеріне ауыр зардаптаркелтіруге өкеліпсоқтыратын ақпараттар жатады, оларға "ерекше маңызды және"өте құпия" деген шектеуші белгілер соғылады. Әскери құпияға оны жариялауҚазақстан Республикасының Қарулы Күштеріне нұқсан келтіруі мүмкін әскерисипаттағы ақпараттар жатады, оларға өте құпия" және "құпия" деген шектеушібелгілер соғылады. Қызметтік құпияға Қазақстан Республикасының қорғаныстыққабілетіне, қауіпсіздігіне, экономикалық және саяси мүдделеріне кері ықпалетуі мүмкін ақпараттар жатады. Мұндай мәліметтер, әдетте, мемлекеттікнемесе әскери қүпияларды құраушы ақпараттар құрамына кіретін жекелегендеректер сипатында болады, оны тұтастай аша алмайды. Қызметтік құпияғажататын ақпараттарға "кұпия" деген шектеуші белгі соғылады. Мемлекеттікқұпияларға заңда көзделмеген өзге де шектеуші белгілер соғуға тыйымсалынады. Мемлекеттік құпияларға жатқызылған ақпараттар ҚазақстанРеспубликасының мемлекеттік құпияларын құрайтын мәліметтер тізбесі жәнеҮкіметтің бекітуімен құпиялануға жататын мәліметтер тізбесі негізіндежұмыстағы құжаттар мен бұйымдардағы мәліметтердің құпиялық деңгейінайқындау мен белгілеу тәртібі жөніндегі Ережеге сәйкес жүзеге асырылады.Президент белгілеген мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының заңдыжәне жеке тұлғаларының меншігі болып табылатын ақпараттарды аталған Заңныңнегізінде меншік иесінің шығындарын өтей отырып құпиялауға және ашуғақұқылы. Ақпарат иелері құпиялау және ашу жөніндегі заңсыз жасалған іс-әрекеттер үшін сотқа шағымдануға құқылы. Ақпараттар еркіндігін шектеу тәртібі мемлекеттік емес құпияларға да:коммерциялық құпияларға, баспасөз үшін емес қызмет бабында қолданылатынақпараттарға, тергеу, дәрігерлік, жеке бастың құпиясына және құпияның басқада түрлеріне қолданылады. Олар мемлекеттік органдардың және қызмет бабынанемесе қызмет түріне байланысты мәліметтер алуға сенім білдірілген тиістізаңды және жеке тұлғалардың жәрдемдесуімен ақпарат иелері арқылы сақталады.Мемлекеттік емес құпиялардың сақталуы Қазақстан Республикасының әртүрлі заңактілерімен немесе ақпарат иелері әзірлеген ережелермен реттеледі. Бұлактілер Қазақстанның заңдарына қайшы кетпеуі тиіс. Осы баптың бірінші бөлігінде сөз еркіндігін, екінші бөлігіндеақпараттарды алу және тарату еркіндігін мақұлдай отырып, заң шығарушы онышамадан тыс пайдалануға жол берілмейтіндігін көрсетіп, сөз еркіндігінеқарсы құк,ық бұзушылыққа жауаптылык, белгілеген. Бұқаралық ақпарат құралдарын заңмен қорғалатын мемлекеттік немесе өзгеде арнайы құпияларды құрайтын мәліметтерді жариялау үшін, қолданылып жүргенконституциялық құрылысты күшпен құлатуға немесе өзгертуге, мемлекеттіңегемендігі мен аумақтық тұтастығын бұзуға шақыруға, соғысты, зорлық пен зомбылықты насихаттауға, ұлттық этникалық, нәсілдік, әлеуметтік, діниөшпенділікті өршітуге, ұлттық немесе тектік-топтық ерекшеліктер ментөзбестікті насихаттауға, порнографиялық шығармаларды таратуға, қылмыстықжазаға тартылатын өзге де іс-әрекеттер жасау мақсатына пайдалануға тыйымсалынады. Қолданылып жүрген заңдарға сәйкес бұқаралық ақпарат құралдарыназаматтың жеке басына ара-ласуға, олардың, ар-намысы мен қадір-қасиетінеқол сұғуға пайдалануға тыйым салынады және ол үшін қудаланады. Сөз еркіндігін шамадан тыс пайдалану, шындыкда сай келмейтін,азаматтар мен ұйымдардың ар - намысы мен қадыр қасиетіне кедергі келтіретінмәліметтер тарату, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы сотқа ықпал етуқылмыстық, әкімшілік немесе өзгедей жауаптылыққа жатады. Ондай жауаптылыққамемлекеттік және қоғамдық ұйымдардың бұған кінәлі лауазымды адамдары,сондай-ақ хабарламалар мен материалдар таратқан редакциялар, бұқаралықақпарат құралдарының редакторлары (бас редакторлар) тартылады. Бұқаралық ақпарат құралдарына қатысты бірқатар жалпықылмыстық немесежалпыадамзаттық рұқсаттармен бірге арнайы рұқсаттар да қолданылуы мүмкін. Құрылтайшының немесе соттың шешімімен бұқаралық ақпарат құралдарышығарылымдарының немесе басылымдарының тоқтатыла тұруы, яғни басылымның бірнемесе бірнеше нөмірінің шығарылуына тыйым салынуы, сондай-ақ теле жәнерадиохабарларының, басқа да ақпарат қүралдарының жарыққа шығарылуынауақытша тыйым салынуы мүмкін. Баспасөз туралы заңның 5-бабынын, 1-тармағы,18, 19 және 26, 26-1-балтарының талаптары бұзылған жағдайда сот шығарылымдарды немесе басылымдарды тоқтата тұрады. Бұқаралық ақпарат құралдарының шығарылымдары немесе басылымдары сот шешімімен 6 айдан аспайтын мерзімге тоқтатыла тұруы мүмкін. Бұқаралық ақпарат құралдарының шығарылымдары немесе басылымдары сот шешімімен немесе құрылтайшының шешімімен тоқтатылуы мүмкін. Бұқаралық ақпарат құралдарының шығарылымдарын немесе басылымдарын сот олар Баспа сөзтуралы заңның 5-бабының бірінші тармағының талаптарын бір жылдың ішінде екінші қайтара бұзған ретте тоқтатады. Бұқаралық ақпарат құралдарының басылымдарын немесе шығарылымдарын тоқтата тұру немесе тоқтату туралы іссотта құқық қорғау органдарының, бұқаралық ақпарат құралдары мекемелерінтіркеу органдарының ұсынуы бойынша қозғалуы мүмкін. Тіркеу туралы шешім қолданылып жүрген заңды бұзу жолымен жүргізілген;Баспасөз туралы Заң талаптары бұзылған; бұқаралык, ақпарат құралдары тіркеутуралы өтінішінде көрсетілген бағдарламапық мақсаттары мен міндеттерінбірнеше қайтара бұзған реттерде тіркеуші орган бұқаралык, ақпарат құралынтіркеу жөніндегі шешімінің күшін жоюы мүмкін. Бұқаралық ақпарат құралыныңқұрылтайшысы немесе редакция бүқаралық ақпарат құралынын, тіркелу күшініңжойылғаны туралы сотқа шағынуға құқылы. Тіркеуші органның тіркеудің күшінжою жөніндегі шешіміне сотқа шағым түскен ретте шешімнің күші тоқтатылатұрады. Бұқаралық ақпарат ұйымдарының тіркелмеген немесе оның шығарылымынемесе басылымы тоқтатылғаны туралы шешімнен кейін өнімдерді әзірлегені ментоқтатқаны үшін қолданылып жүрген заңдарға сәйкес бүған кінәлі адамдарбаспасөз таралымдары немесе өзге өнімдері алына отырып, әкімшілікжауаптылыққа тартылады. Осы тәртіп бұзушылық жыл ішінде тағы да қайталансакінәлінің иелігіндегі ақпараттарды әзірлеу мен тарату үшін пайдаланылатынтехникалық құралдары тәркіленіп немесе онсыз қылмыстық жауаптылыққатартылады. Шындыққа сәйкеспейтін және ар-намыс пен қадір-қасиетке нұқсанкелтіретін мәліметтер жарияланған ретте азаматтар немесе ұйымдар бұқаралықақпарат құралдарының редакцияларынан түзету берілуін талап етуге құқылы.Редакция мәтін көлемі машинкамен тергенде стандартты бір бетке деиінболатын жауапты жариялауға міндетті. Жауап мәтінін редакциялауға жолберілмейді. Керісінше, құқық бұзылған ретте ол сот арқылы қалпынакелтірілуі мүмкін. Шындыққа сәйкес келмейтін мәліметтер таратқаны үшін заңдарменжауаптылықтан босатылатын реттер де көзделген. Егер осы мәліметтер ресмихабарламалар мен құжаттарда болса; егер олар ақпарат агенттіктерінен немесемемлекеттік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.