Коммерциялық банктердің депозиттік ресурстары
Рахымжан С.Е.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Коммерциялық банктердің несиелік ресурстары: оларды қолдану тиімділігін жоғарылату жолдары
6B04105 - Қаржы мамандығы
Алматы, 2024
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .6
1.1 Коммерциялық банктерді ұйымдастыру тұжырымдамасы мен принциптері..6
1.2 Коммерциялық банктің несиелік ресурстары және оларды қалыптастырудың негізгі принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.3 Несиелік ресурстарының көздері және олардың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .2 1
2 ХОУМ КРЕДИТ БАНК АҚ ЕБ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУЫ. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.1 ХОУМ КРЕДИТ БАНК АҚ ЕБ жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2 ХОУМ КРЕДИТ БАНК АҚ баланстық деректерінің құрылымы мен динамикасын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 6
2.3 ХОУМ КРЕДИТ БАНКАҚ ЕБ кірістері мен шығыстарын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНК ЖҮЙЕСІ: МҮМКІНДІКТЕРІ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.1 Коммерциялық банктің ресурстық базасын қалыптастыру мәселелері ... ... .51
3.2 Несиелік ресурстарды қолдану тиімділігін арттыру жолдары ... ... ... ... ... ... .58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .68
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономикада банктердің несиелік ресурстары маңызды. Олар банк қызметінің қажетті белсенді құрамдас бөлігі ретінде жұмыс істейді. Банк, бір жағынан, заңды және жеке тұлғалардың бос қаражатын тартады, осылайша өзінің ресурстық базасын қалыптастырады, ал екінші жағынан оны өз атынан өтеу, жеделдік және төлем критерийлеріне орналастырады. Сонымен бірге, банк өз қызметін қолда бар ресурстар шегінде ғана жүзеге асыра алады. Бұл операциялардың сипаты көбінесе Банктің ресурстық базасының сапалық құрамына байланысты.
Өндіріс пен айналымды несиелеу басқа қаржылық және қаржылық емес ұйымдармен салыстырғанда банктер қызметінің анағұрлым өзекті және тән ерекшелігі болып табылады. Банктер алдында ықтимал қарыз алушылар үшін бәсекелестіктің күшеюімен олардың несиелік қызметін жоспарлау - жақсы несиелік саясатты анықтау қажеттілігі туындады. Банктер несие ресурстарын максималды кірістілікке ие болатындай етіп басқаруға міндетті, дегенмен банктер несие ресурстарын ең ықтимал кірістілікке ие болатындай етіп басқаруға міндетті, дегенмен олар несиелік операцияларды жүргізуге тікелей байланысты несиелік тәуекелдерді азайтуға тырысуы керек.
Демек, банктік міндеттерді қалыптастыру, олардың құрылымын оңтайландыру және Банктің ресурстық әлеуетін қалыптастыратын барлық ақша көздерін басқару сапасы қажетті мәнге ие болады. Мұның бәрі таңдалған зерттеу тақырыбының өзектілігін сипаттайды.
Дипломдық жұмысты зерттеудің мақсаты коммерциялық банктердің несиелік ресурстарын қалыптастыру мен пайдалануды теориялық түсіндіру болып табылады.
Дипломдық жұмысты зерттеудің міндеттері:
коммерциялық банктің ресурстарын қалыптастырудың теориялық аспектілерін қарастыру;
банктердің активті және пассивті операцияларының өзара байланысын ашып, оның банктің несиелік саясатын қалыптастырудағы маңыздылығын негіздеу;
қазіргі кезеңде экономика мен ақша-несие саласы алдында қойылған міндеттерді ескере отырып, қаржы нарығындағы екінші деңгейдегі банктердің қызметін қарастыру;
банктердің несиелік ресурстарын жіктеу әдістемесін зерттеу;
коммерциялық банктің несиелік ресурстарын басқару алгоритмін негіздеу.
Зерттеу нәтижелерінің ғылыми жаңалығы:
1) Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерінің экономикалық агенттер ретіндегі ресурстарын басқарудың теориялық негіздері қорытылған;
2) коммерциялық банктердің ресурстарын пайдалану тиімділігін арттырудың ұйымдастырушылық-экономикалық тетігі әзірленді;
3) Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерінің несиелік ресурстарын қалыптастыруға әсер ететін факторлар анықталды;
4) коммерциялық банктің несиелік ресурстарын қалыптастыру, жоспарлау және пайдалану стратегиясын әзірлеуді қоса алғанда, коммерциялық банктің несиелік ресурстарын басқару алгоритмі әзірленді;
5) макро - және микроэкономикалық факторлардың рөлін негіздей отырып, өңірде коммерциялық банктердің ресурстық базасын қалыптастыруға әсер ететін факторлар анықталды;
6) банк қызметі тетігінің негізін айқындайтын стратегиялық мақсат шеңберінде екі санат (өтімділік және табыстылық) арасындағы өзара қарым-қатынас моделі ұсынылды;
7) несиелік ресурстарды қалыптастыру мен пайдалануды оңтайландыруға мүмкіндік беретін коммерциялық банктердің ресурстық қамтамасыз ету құрылымын ұсынды.
Зерттеу пәні екінші деңгейдегі банктің несиелік ресурстары және оларды қалыптастыру тәртібі болып табылады.
Зерттеу нысаны ХОУМ КРЕДИТ БАНК АҚ ЕБ болып табылады,
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі банктік менеджмент саласындағы отандық және шетелдік ғалымдардың тұжырымдамасы мен теориясы болды. Зерттеу Қазақстандағы коммерциялық банктердің тәжірибесін зерттеуге негізделген. Диссертация жазу кезінде нарықтық қатынастардың экономикалық субъектісі ретінде коммерциялық банктің Экономикалық аспектілерінің ғылыми және теориялық негіздерін ғылыми абстракциялау, талдау, статистикалық топтар, салыстырмалы және жүйелік-функционалды талдау әдістері қолданылды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
коммерциялық банктердің несеиелік ресурстарын басқаруды негіздейтін және Қазақстандағы коммерциялық банктерді басқаруды жетілдіру жөніндегі шаралар кешенін көздейтін теориялық ережелер мен әдіснамалық тәсілдер жиынтығы болып табылатын ғылыми тұжырымдама;
Қазақстанның коммерциялық банктерінің ресурстарын басқарудың қолданыстағы әдістерін талдау, бұл банктердің экономикалық агенттер ретіндегі ерекшелігін анықтауға мүмкіндік берді;
республиканың өңірлерін дамытудың перспективалық бағыттары негізінде Қазақстанның коммерциялық банктерінің несиелік ресурстарын ұтымды пайдалануға мүмкіндік беретін әдістеме;
- қателерді түзету әдісіне негізделген коммерциялық банктердің ресурстарын басқару стратегиясы Қазақстанның коммерциялық банктері алған нәтижелерге бағдарланған;
Қазақстандағы коммерциялық банктердің қызметін кешенді бағалауға негізделген және пайдалы банктік операциялардың өсуіне бағытталған ресурстарды қалыптастырудың инновациялық тетігі.
Мәселені зерттеу дәрежесі. Коммерциялық банктердің несиелік ресурстарын зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі Дж. Кейнс, К.Д. Кэмпбелл, П.Массе, Дж. Синки, А.Абрамова, Э.Н.Васильшен, С.А. Глазьева, В.В. Коссова, С.Панова, В.М. Усоксина.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған көздер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Коммерциялық банктерді ұйымдастыру тұжырымдамасы мен принциптері
"Коммерциялық банк" термині банк жүйесінің дамуының басында, банктер негізінен сауда, айырбастау операциялары мен төлемдерге қызмет көрсеткен кезде пайда болды. Негізгі клиенттер саудагерлер болды (сондықтан "коммерциялық банк"деп аталады). Өнеркәсіптің және экономиканың басқа секторларының дамуымен банктер экономиканың басқа салаларына қызмет ете бастағанымен, уақыт өте келе банктің атынан "коммерциялық" термині өзінің бастапқы мағынасын жоғалтты. Бұл банктің" іскерлік " сипатын, оның қызметінің сипатына қарамастан экономикалық агенттер қызметінің барлық түрлеріне қызмет көрсетуге бағытталғандығын білдіреді.
Қазақстандағы посткеңестік кеңістіктің барлық елдеріндегідей, банктер арасындағы қатынастарды 2 жазықтықта құруға негізделген екі деңгейлі банк жүйесі бар: тік және көлденең. Ұлттық банктің жетекші, менеджер және төменгі буындар - коммерциялық және мамандандырылған банктер ретіндегі бағыныштылық қатынасы тігінен. Көлденең-әртүрлі екінші деңгейлі банктер арасындағы қатынастар.
Коммерциялық банктер арнайы кәсіпорын болып табылады, олар ақша мекемесі ретінде әрекет етеді, сондықтан оның басқару аппаратының құрылымы ол жүзеге асыратын нақты қызметтің ізін қалдырады.
Бұл оның жұмысын ұйымдастырудың кейбір негіздерінің мысалынан көрінеді. Олар банкке тән функцияларды жүзеге асырудың және банктік операцияларды орындаудың алғышарттарын қамтамасыз ететін олардың қызметі туралы осы бастапқы болжамдарды білдіреді. Банктер көп жағдайда функционалды негізде ұйымдастырылған. Бұл дегеніміз, несиелік мекеменің құрылымы ол жүзеге асыратын нақты қызмет түрлерімен байланысты болуы керек. [1, 42б.]
Банкті ұйымдастыру қағидаттары қойылған мақсаттарға сәйкестік қағидатын да қамтиды. Өздеріңіз білетіндей, банктің мақсаты-пайда табу. Осыдан банктің ақша табатын құрылымдары болуы керек деген қорытынды жасауға болады (олар банк өнімін тұтынушыларды іздейді, оны өз шығындарынан асатын құнмен сатады). Пайданы басқару үшін бөлімдер құрылады. Шығындарды үнемдеуді қамтамасыз ететін банк пен оның бөлімшелері үшін жалпы бюджетті құрайтын кірістер мен шығыстарды жоспарлау. Банкті ұйымдастыру принциптері арасында оның жеке бөлімшелерінің мүмкіндіктері иерархиясының принципін ажыратуға болады. Биліктің 2 эшелоны бар: жоғары басқару және банктің басқа бөлімшелері. Ең жоғары деңгейге Банк кеңесі, Банк Басқармасы, тексеру комиссиясы, банк қызметкерлерінің ең білікті бөлігін біріктіретін және банк жүйесінің ең іргелі мәселелерін шешетін әртүрлі комитеттер кіреді.
Банк бөлімшелерінің бір-біріне бағыну жүйесіндегі екінші эшелонға клиенттерге қызмет көрсетумен айналысатын барлық басқа бөлімдер, басқа жұмыстарды орындау кіреді.
Жалпы және үйлестірілген әрекеттерді қамтамасыз ету банктік басқару аппаратын құрудың маңызды қағидаты болып табылады. Егер кәсіпорын банк мәртебесіне ие болса, онда ол өз құрамына, бір жағынан, тиісті операциялардың орындалуын қамтамасыз ететіндей, екінші жағынан, оның қызметін қоршаған орта жағдайымен сақтайтын бірліктерді қосуға міндетті. Кейбір банктер осы қағиданы іске асыру мақсатында банктің әртүрлі бөлімшелерінің үйлестірілуі мен өзара іс-қимылына кепілдік беретін мамандандырылған әкімшілік комитет жасайды. Банкті ұйымдастыру қағидаттарында басқаруды ұтымды ету қағидаты да көрсетілген. Осы қағидатқа сәйкес Банктің қызметі банктің дамуын қамтамасыз ететіндей етіп ұйымдастырылуға міндетті. Банкті ұйымдастыру тұрғысынан экологиялық жағдайлардың тұтастығы мен арақатынасын қамтамасыз ету маңызды. Бұл банк қабылдаған жалпы даму стратегиясының ауқымында оның бөлімшелері арасында тығыз ынтымақтастық орнатылатынын, әрбір бөлімше қоршаған орта жағдайларының өзгеруіне сәйкес өз қызметін жақсартатынын білдіреді. Банк ұйымының жүйесі де бақылау принципіне жауап беруі өте маңызды. Мұндағы ажырамас элемент-ішкі және сыртқы аудит. Аудиттер бас банкте де, оның бөлімшелеріне қатысты да жүргізіледі. Сыртқы аудитті несиелік ұйымдардың қызметін тексеруге лицензиясы бар арнайы аудиторлық фирмалар ұсынады.
Ішкі тапсырыс, Банктің ішкі бөлімшелерін үйлестіру, сондай-ақ қызметкерлердің қызметін реттеу ережелеріне бағынумен қамтамасыз етіледі, осы қағиданы іске асыру үшін банктер жеке ережелер әзірлейді. Әрбір қызметкер өз міндеттерін білуге, белгілі бір білімі мен деректерде және басқа құжаттарда көрсетілген ережелерді сақтау қабілетіне ие болуға міндетті. Ақырында, несие мекемесінің тұрақтылығы мен сенімділігін қамтамасыз ету үшін қажетті ұйымдастырушылық және экономикалық шараларды уақытында қабылдау үшін банкке жедел және жеткілікті ақпарат, оны өңдеудің соңғы әдістері ұсынылуы маңызды. Банктік инфрақұрылымның жүйелік құрамдас бөлігі болып табылатын ақпараттық қолдау банкте тиісті ақпаратты жинайтын және өңдейтін арнайы бөлімшелер құру арқылы ұйымдастырылады. Банк құрылымын қалыптастырудың түпкілікті мақсаты банк жұмысының барлық спектрін басқарудың ыңғайлылығы, клиенттерге көрсетілетін банк қызметтерінің сапасын арттыру, банк қызметкерлерінің өнімділігі және кәсіпорын ретінде тиімді басқаруға қол жеткізу болып саналады.
Банктің негізгі функцияларының бірі сотта делдалдық болып саналады, оны олар кәсіпорындардың қаражаттары мен жеке кірістер айналымы кезінде уақытша босатылған ақшаны қайта бөлу әдісімен орындайды. Банктердің делдалдық функциясының ерекшелігі ресурстарды қайта бөлудің негізгі критерийі оларды қарыз алушының пайдалануының кірістілігі болып табылады.
Ресурстарды қайта бөлу кредитордан қарыз алушыға көлденеңінен, жоғары банк құрылымдары тұлғасында делдалдық байланысы жоқ банктер арқылы, төлем және өтеу шарттарында орындалады. Берілген және алынған несиелер үшін төлем қарыз қаражаттарына сұраныс пен ұсыныстың әсерінен қалыптасады. Нәтижесінде нарықтық қатынастар түріне сәйкес келетін экономикадағы қаржы ресурстарының еркін қозғалысына қол жеткізіледі. [2,143б.]
Нарықтық экономиканы сәтті дамыту үшін коммерциялық банктердің делдалдық функциясының маңыздылығы-бұл өз жұмысында олар қаржы жүйесіндегі тәуекел мен белгісіздік дәрежесін төмендетеді. Қолма-қол ақшаның несие берушілерден қарыз алушыларға және банктердің делдалдығы болмаған кезде ауысу мүмкіндігі бар, бірақ сонымен бірге несиелер бойынша берілген ақшаны жоғалту қаупі күрт артады және оларды жылжытудың жалпы құны өседі, өйткені несие берушілер мен қарыз алушылар бір-бірінің төлем қабілеттілігі туралы білмейді, ақшаны жеткізу мөлшері мен мерзімі сәйкес келмейді. оларға қажеттілік мерзімі.
Коммерциялық банктер қарыз алушылардың қажеттіліктеріне сәйкес және олардың активтерін кеңінен әртараптандыру негізінде қарызға берілуі мүмкін қаражатты тартады, банкте орналастырылған қаражат иелерінің жиынтық тәуекелдерін азайтады.
Банктердің аралық функцияны орындау мүмкіндігінің негізі ақпарат болып саналады. Банктердің делдалдық функциясының ерекшелігі-олардың басқа функцияларынан бөлінбейтіндігі және ақпараттың жинақталуы осы функциялардың орындалуымен үздіксіз және параллель жүреді және бұл ақпарат ең сенімді және әмбебап болып саналады. Ақпаратты бірнеше рет қолдану, мысалы, банк несие беру барысында қарыз алушының жағдайын зерттейтіндігінде және осылайша алынған ақпаратты ол осы Қарыз алушымен одан әрі қарым-қатынаста пайдалана алатындығында көрінеді.
Брокерлік (делдалдық) функцияны банктер қарызға бастамашылық жасау, шығару, бағалы қағаздарды нарыққа орналастыру кезінде делдалдық ету, сенімгерлік басқару, сондай-ақ операциялық қызметтердің барлық түрлерін ұсыну, консультация беру, іріктеу және сертификаттау (мысалы, қарыз алушыларға кредиттік рейтингтер беру) арқылы іске асырады. Сонымен бірге, банк ақпараттық брокер ретінде әрекет ете отырып, операция үшін комиссия түрінде сыйақы алады.
Делдалмен қатар, банктердің ең маңызды функциясы активтердің сапалы трансформациясы болып саналады. Делдалдық функцияны орындау кезінде банк өз салымшыларының ақшалай қажеттіліктерінің сипаттамаларын олардың есебінен қарыздар беру арқылы өзгертеді, олар салымдардан өзгеше сипаттамаларға ие, олар активтерді жоғары сапалы трансформациялау функциясының мазмұны болып саналады.
Егер банктер мен басқа да экономикалық делдалдар болмаса, жоба үшін қаржы тапқысы келетін қаржы агенті өзі үшін қаржыландыруды ұсынғысы келетін контрагентті тауып, өзінің барлық деректері бойынша экономикалық талапты өз тепе-теңдігінде сақтауы керек еді.қаржыландырылатын актив. Бұл контрагент үшін көптеген қолайсыздықтармен байланысты екені анық және іс жүзінде оны жүзеге асыру қиын болып көрінеді. Бұл трансформация мәселесін тиімді шеше алатын банктер. Әдетте, олардың активтері бар, олардың жеделдігі клиенттер мен инвесторлар алдындағы өз уәделерін орындау уақытынан асып түседі, яғни клиенттердің экономикалық қажеттіліктері; жеке активтердің көлемі жеке міндеттемелерден асып түседі; клиенттердің ақшалай талаптарының өтімділігі активтердің өтімділігінен жоғары, ал банк активтерінің тәуекел дәрежесі оның міндеттемелерінің тәуекел дәрежесінен жоғары.
Осылайша, қаржы ресурстарын жеткізушілердің ақшалай талаптары, егер олар банк арқылы экономикалық делдал ретінде әрекет етсе, ең өтімді, көлемі жағынан аз, ең қысқа мерзімді және ең аз тәуекелді болады. Сонымен, банктер ақша ресурстарын қаржыландыруды қажет ететін қаржы агенттеріне қол жеткізуді жеңілдетеді және әлеуетті капитал жеткізушілерін өздерінің артық қаражаттарын салуға шақырады.
Демек, банк бірден 2 негізгі функцияны - брокерлік (делдалдық) функцияны және активтерді сапалы трансформациялау функциясын орындайды және қаржылық жағдайға сүйене отырып, өз тәуекелдерін басқарады. Сонымен бірге, бұл ақша ресурстарын жеткізушілер мен тұтынушыларды азайтады және осылайша қаржы жүйесінің тиімділігін қолдайды.
Банктердің негізгі қызметі экономикадағы жинақтарды ынталандыру болып саналады. Несиелік ресурстарға сұраныс бар қаржы нарығында жұмыс істейтін коммерциялық банктер экономикадағы жинақтарды барынша көбейтіп қана қоймай, қаражат жинау үшін тиімді ынталандырулар жасауға міндетті.
Осылайша, қаржы ресурстарын жеткізушілердің ақшалай талаптары, егер олар банк арқылы экономикалық делдал ретінде әрекет етсе, ең өтімді, көлемі жағынан аз, ең қысқа мерзімді және ең аз тәуекелді болады. Сонымен, банктер ақша ресурстарын қаржыландыруды қажет ететін қаржы агенттеріне қол жеткізуді жеңілдетеді және әлеуетті капитал жеткізушілерін өздерінің артық қаражаттарын салуға шақырады.
Демек, банк бірден 2 негізгі функцияны - брокерлік (делдалдық) функцияны және активтерді сапалы трансформациялау функциясын орындайды және қаржылық жағдайға сүйене отырып, өз тәуекелдерін басқарады. Сонымен бірге, бұл ақша ресурстарын жеткізушілер мен тұтынушыларды азайтады және осылайша қаржы жүйесінің тиімділігін қолдайды.
Банктердің негізгі қызметі экономикадағы жинақтарды ынталандыру болып саналады. Несиелік ресурстарға сұраныс бар қаржы нарығында жұмыс істейтін коммерциялық банктер экономикадағы жинақтарды барынша көбейтіп қана қоймай, қаражат жинау үшін тиімді ынталандырулар жасауға міндетті.
Капиталды жинақтау үшін ынталандырулар серпімді негізде қалыптасады саяси қайраткерлер банктердің депозиттері. Депозиттер бойынша үлкен пайыздық мөлшерлемелерден басқа, банк кредиторлары банкте жинақталған ресурстарды орналастыру сенімділігінің үлкен кепілдіктерін қажет етеді. Кепілдіктер жасау-бұл банк мекемелерінің активтері, Коммерциялық банктердегі депозиттер үшін сақтандыру қорын құру.
Салымдарды сақтандырумен қатар, салымшылар үшін банктердің қызметі және олар ұсынатын кепілдіктер туралы ақпараттың болуы үлкен маңызға ие. Несие берушіге қол жетімді қаражатты пайдалану туралы шешім қабылдаған кезде, ол болашақ инвестициялардың тәуекелін бағалау үшін банктің қаржылық жағдайы туралы қажетті ақпаратқа ие болуы керек.
Банктердің ерекше функциясы төлем жүйесінің жұмыс істеуіне кепілдік беретін төлемдерді жүзеге асыру кезінде төлем құралдары мен делдал шығару функциясы болып саналады. Осы функцияның арқасында банктер ақшалай делдалдықтың негізі болып табылады, дегенмен әмбебаптандыру үрдісі заманауи төлем жүйелерінің банктердің ең аз қатысуымен жұмыс істеуге барлық мүмкіндігіне ие болуына әкелді, ал заманауи ақпараттық технологиялар клиенттерге төлем қызметтерін олардың қатысуынсыз ұсына алатын институттардың құрылуына әкелді.
Банктердің Ұлттық банктің ақша-несие саясатына серпін беру сияқты маңызды функциясы төлемдердегі делдал функциясымен тығыз байланысты. Алтынға айырбастауға жатпайтын ақша айналымы жағдайында Ұлттық банктің ақша-несие саясатының жандануына байланысты бұл функцияның рөлі үнемі артып келеді.
Ұлттық банк ақша ұсынысын бақылау арқылы экономиканың тұрақтылығын сақтайды. Инфляция жағдайында ол ақша массасының өсуін тежейді және банктермен өз операциялары бойынша пайыздық мөлшерлемелерді көтереді. Ақша массасының өсуін шектеу банктердің банкаралық несие алу қабілетін төмендетеді, өйткені олар қымбаттайды. Бұл, сонымен қатар, осы сектордың несиелеу мөлшерін шектейді және несиелер бойынша пайыздық мөлшерлемелерге жоғары әсер етеді. [3, 32б.]
Қор нарығының қалыптасуына байланысты банктердің қызметі де дамиды, мысалы, бағалы қағаздармен мәмілелердегі делдалдық.
Банктер бағалы қағаздар нарығында делдал ретінде қызмет етуге барлық мүмкіндігі бар инвестициялық институттар түрінде әрекет етуге құқылы; инвестициялық кеңесші; инвестициялық компания және инвестициялық қор.
Қаржы брокері түрінде әрекет ете отырып, банктер комиссия шартының немесе тапсырманың негізінде клиенттің көмегімен және оның тапсырмасы бойынша бағалы қағаздарды сатып алу-сату бойынша делдалдық функцияларды орындайды.
Инвестициялар жөніндегі кеңесші ретінде банк өз клиенттеріне бағалы қағаздарды шығару және айналысқа шығару бойынша консультациялық қызметтер көрсетеді. Егер банк инвестициялық компанияның рөлін алса, онда ол бағалы қағаздар шығаруды ұйымдастырумен және оларды үшінші тараптың пайдасына орналастыруға кепілдік берумен айналысады; бағалы қағаздарды өз атынан және өз есебінен сатып алу және сату, оның ішінде бағалы қағаздарға баға белгілеу арқылы, яғни белгілі бір бағалы қағаздар бойынша "сатушының бағасы" және "бағалар сатып алушы", ол үшін ол сатуға және сатып алуға міндеттенеді.
Банк өз ресурстарын өз атынан бағалы қағаздарға орналастырған кезде және осындай орналастыруға байланысты барлық тәуекелдер, сатып алынған бағалы қағаздардың нарықтық бағасының өзгеруінен түскен барлық кірістер мен шығындар банк акционерлеріне тиесілі болса, ол инвестициялық қор ретінде әрекет етеді.
Негізгі функцияларды орындаудан басқа, банк өз клиенттеріне бірқатар басқа қаржылық қызметтерді ұсынады. Мысалы, банктер корпорациялар мен жеке тұлғалар үшін активтерді сенімгерлік негізде банкті басқаруға беруге, клиенттер үшін бағалы қағаздарды сатып алуға, жылжымайтын мүлікті басқаруға, облигациялар шығару бойынша кепілдік функцияларын орындауға байланысты әртүрлі сенімгерлік операцияларды жүзеге асырады.
Банктер қызметінің принциптері
Банктің бірінші және негізгі қағидаты оның қолда бар ресурстар шеңберіндегі жұмысы болып саналады.
Қолда бар ресурстар шегінде жұмыс істеу банктің өз ресурстары мен кредиттік инвестициялар арасындағы сандық арақатынасқа кепілдік беріп қана қоймай, сонымен қатар Банк активтері сипатының өзі жұмылдырған ресурстардың ерекшелігіне арақатынасына кепілдік беруге міндетті екенін білдіреді. Ең алдымен, бұл банктердің міндеттемелері мен талаптарына қатысты.
Сондықтан, егер банк қаражатты негізінен қысқа мерзімдерге (қысқа мерзімді немесе мерзімді депозиттерге) тартса, бірақ оларды негізінен ұзақ мерзімді қарыздарға салса, өз міндеттемелерін (яғни өтімділікті) кідіріссіз өтеу мүмкіндігіне қауіп төнеді. [4, 212б.]
Өзін-өзі қамтамасыз ету мен пайданы қамтамасыз ету үшін банк ресурстарды тарту бағасын және оларды орналастырудың рентабельділігін келісуге тырысуы керек. Қымбат ресурстарды тарту банкті орналастырудың жоғары рентабельді бағыттарын көздейді, өйткені әйтпесе ол өз қызметінен шығынға ұшырайды. Банк активтерінің оның міндеттерінің сипатына қатаң тәуелділігі банктердің қаржылық стандарттарын айқындау кезінде және олардың қызметін реттеу кезінде көзделуге тиіс. Нақты банктік операцияларды (ипотека, Инвестициялар және т.б.) жүзеге асыру мүмкіндігі Банктің міндеттемелерінің құрылымымен анықталады. Сондықтан, осы операцияларға жағдай жасау кезінде алдымен қолайлы міндеттемелерді қалыптастыру көздеріне назар аудару керек.
Банктерде бар ресурстар шегінде ол өзінің белсенді қызметін еркін жүргізе алады (Белгіленген экономикалық нормаларды сақтай отырып). Оның белсенді операцияларының көлемі әкімшілік және ерікті әдістермен шектелмейді. Әкімшілік шектеулер бір реттік, төтенше сипаттағы барлық мүмкіндіктерге ие. Оларды жүйелі пайдалану банк қызметінің коммерциялық негізіне нұқсан келтіреді, сондықтан реттеуде, оның ішінде шектеулі бағдарлауда экономикалық шараларға басымдық беру керек. Шын мәнінде тартылатын ресурстар шеңберінде жұмыс істеу үшін, сонымен бірге өзінің өтімділігін сақтауды қамтамасыз ете отырып, коммерциялық банк өз жұмысының қорытындылары үшін абсолютті экономикалық жауапкершілікпен ұштастыра отырып, қаржылық еркіндіктің өте жоғары дәрежесіне ие бола алады.
Банктер жұмысының екінші басты қағидаты қаржылық тәуелсіздік болып саналады, бұл Банктің жұмысының қорытындылары үшін қаржылық міндетін болжайды.
Экономикалық тәуелсіздік банктің өз ресурстарын және тартылған ресурстарды басқару еркіндігін, клиенттер мен салымшылардың еркін таңдауын, салықтардан кейін қалған Банктің кірістерінен құтылуды көздейді. Қолданыстағы заңнама барлық коммерциялық банктерге өз қаражаттары мен кірістерін басқаруға экономикалық еркіндік береді. Банктің салықтарды төлегеннен кейін оның иелігінде қалатын пайдасы акционерлердің бірыңғай жиналысының шешіміне сәйкес бөлінеді. Онда банктің әртүрлі қорларына аударымдардың нормалары мен көлемі, сондай-ақ акциялар бойынша дивидендтердің көлемі белгіленеді. [5,76б.]
Коммерциялық банк өз міндеттемелері бойынша өндіріп алынуы мүмкін барлық активтері мен мүлкі үшін жауап береді. Коммерциялық банк өз қызметінің барлық тәуекелдерін өз мойнына алады.
Үшінші қағида-коммерциялық банктің өз клиенттерімен қарым-қатынасы қалыпты нарықтық қатынастар ретінде құрылады. Несие беру арқылы банк алдымен кірістіліктің, тәуекелдің және өтімділіктің нарықтық критерийлерінен шығады. "Ұлттық мүдделерге" бағдарлау банк жұмысының коммерциялық сипатына сәйкес келмейді және өтімділік пен төлем қабілеттілігі дағдарысына айналады.
Банк жұмысының төртінші қағидаты оның жұмысын реттеу тек жанама экономикалық (бірақ әкімшілік емес) тәсілдермен орындалуы мүмкін. Мемлекет банктер үшін тек "ережелерді" сипаттайды, дегенмен оларға ресурстарды орналастыру мен тарту бағыттары мен өлшемдеріне қатысты жарлықтар мен өкімдер беру мүмкіндігі жоқ.
Банк секторындағы сауда да белгілі бір принциптерге негізделген. Олардың ішіндегі ең бастысы-тиімді басқару принципі, мүмкін болатын максималды пайдаға қол жеткізу. Банк қызметінің қозғаушы уәждемесі пайда болып табылады. [6, 176б.]
Банктік пайда экономикалық процестің барлық қатысушылары үшін маңызды. Акционерлер пайдаға қызығушылық танытады, өйткені ол инвестицияланған капиталға пайда әкеледі. Пайда салымшыларға пайда әкеледі, өйткені қорлардың өсуіне және қызмет көрсету сапасының жақсаруына байланысты күшті, сенімді және табысты банк жүйесі дамып келеді.
Қарыз алушылар жанама түрде банктің қажетті пайдасына қызығушылық танытады, өйткені банктің несие беру қабілеті оның капиталының көлемі мен құрылымына байланысты, ал пайда капиталдың негізгі көзі болып табылады. Банктердің ұсыныстарымен тікелей пайдаланылмайтын экономикалық категориялар банктік пайдадан жанама пайда алады, өйткені сенімді банк жүйесі депозиттердің қауіпсіздігін және фирмалар мен тұтынушылар тәуелді несие көздерінің болуын білдіреді.
Коммерциялық банк үшін пайда қалай алынғаны маңызды емес. Банктік коммерция принципі ең аз шығындармен көбірек пайда табуды білдіреді. Бұл банк үшін және оның көмегімен табыс қалыптасатын ортақ ресурстардағы өз үлесі үшін маңызды. Әрбір банк, егер үлкен пайда міндеттемелерде аз үлес салмағымен қол жеткізілсе, әсер одан да айқын болатынын біледі.
Коммерциялық банктің несиелік ресурстары және оларды қалыптастырудың негізгі принциптері
Банктің несиелік ресурстары - банктерде орналасқан және олар жеке операциялар үшін қолданатын капиталдың жиынтығы. Кредиттік ресурстар - бұл меншікті және тартылған қаражаттан тұратын ақша ресурстары. Меншікті қаражат - бұл өткен жылдардағы акционерлік, резервтік және бөлінбеген кірістер. Тартылған қаражатқа жарналар, депозиттер, облигациялар мен басқа да бағалы қағаздарды сатудан түскен қаражат, клиенттердің шоттарындағы қалдықтар және басқалар жатады. Банктік ресурстар несиелік және басқа да белсенді операцияларға қолданылады. Банктің несиелік ресурстарының құрылымы Банктің біліктілігінің сипаттамаларына, оның жұмысының ерекшелігіне, несиелік ресурстардың жай-күйіне, банк секторының даму деңгейіне және басқа факторларға байланысты болады.
Банк ресурстарының ерекше нысаны банктің өз ресурстарымен (қорларымен) ұсынылған. Нақты белгіленген құқықтық негізі және функционалдық детерминациясы бар меншікті қаражат банктің дамуының қаржылық базасы болып табылады, бұл банктердің шығындары мен банкроттығы жағдайында салымшылар мен кредиторларға өтемақы төлемдерін жүргізуге мүмкіндік береді; банктердің міндеттеріне сәйкес операциялардың көлемі мен түрлерін қолдау.
Банктің меншікті ресурстарының құрамына мыналар кіреді:
1) жарғылық;
2) резервтік;
3) арнайы мақсаттағы қорлар;
4) несиелер, бағалы қағаздар және өзге де активтер бойынша резервтер;
5) басқа да арнайы қорлар;
6) бөлінбеген пайда.
Жарғылық қор Банктің меншікті қаражатының негізгі құрамдас бөлігі болып саналады.
Банктің жарғылық қоры (капиталы) қатысушылардың (заңды және жеке тұлғалардың) жарнасының арқасында толық қалыптастырылған және олардың міндеттерінің кепілі ретінде қызмет етеді. Бұл өмір сүрудің экономикалық негізін құрайды және банкті заңды тұлға ретінде қалыптастырудың таптырмас шарты болып табылады. Жарғылық қордың көлемі, оны қалыптастыру тәртібі Банктің Жарғысына бағдарланады. Жарғылық капиталдың көлемі заңнамамен шектелмейді, бірақ Ұлттық банк Банктің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін ең төменгі соманы белгілейді.
Банктің жарғылық капиталы акцияларды сату есебінен Қазақстан Республикасының ұлттық валютасында қалыптастырылады. [7, 16б.]
Резервтік қор. Оның құны жарғылық қордың пайызымен белгіленеді (20% - дан кем емес көлемде). Банктің өзі жүргізетін операциялардағы ықтимал залалдарын жабуға және оның жұмыс істеуінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге арналған пайдадан аударымдар білім беру көзі болып табылады. Резервтік қорды барлық банктер "Акционерлік қоғамдар туралы" және "банктер және банк қызметі туралы"заңдарға сәйкес міндетті түрде құрады.
Арнайы мақсаттағы қор банктің басқаруында қалған таза пайданы бөлу нәтижесінде құрылады және нақты мақсаттар үшін таза пайданы қолдану процесін көрсетеді.
Несиелер, бағалы қағаздар және басқа активтер бойынша резервтер жекелеген банк операцияларының тәуекелдерін жабу үшін, демек, жинақталған резервтерден болған шығындарды өтеу арқылы банктердің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін құрылады. Бұл қорлардың үлкендігі, бір жағынан, банк активтерінің жоғары сапалы құрылымын, ал екінші жағынан, банктің қауіпсіздік маржасын, әсіресе таза пайдадан құрылған резервтік қорларға қатысты (мысалы, бірінші топтың кредиттері бойынша ықтимал шығындарға арналған қорлар) куәландырады.
Тартылған қаражат белсенді операцияларды, ең алдымен несиелік операцияларды жүзеге асыру үшін ақша ресурстарына деген барлық қажеттіліктің 70% - дан астамын жабады. Олардың рөлі өте үлкен.
Несиелік ресурстар нарығында заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос ресурстарын жұмылдыра отырып, коммерциялық банктер олардың көмегімен халық шаруашылығының қосымша айналым қаражаттарына деген қажеттілігін қанағаттандырады, қолма-қол ақшаның негізгі капиталға айналуына ықпал етеді, халықты тұтынушылық несиелермен қамтамасыз етеді.
Несиелік ресурстарды жұмылдырумен байланысты операциялар-бұл пассивті операциялар. Олардың операциялары нәтижесінде коммерциялық банктер белсенді операцияларды қаржыландыру үшін қаражат алады. Соңғы нәтиже Банктің балансының міндеттемесінде оның қалыптасу көзі ретінде көрінеді. Пассивті деп пассивтердің активтерден асып кетуі бөлігінде пассивті шоттардағы немесе белсенді-пассивті шоттардағы ақша қаражаттарының өсуіне әкелетін операциялар түсініледі.
Пассивті операциялардың құрылымы 1-суретте көрсетілген
Қарыз қаржы банктері
Салымдар
Алынған несиелер
Бағалы қағаздар эмиссиясы
Депозиттер
Жинақ салымдары
Ипотекалық және коммуналдық облигациялар
Банктік және жинақ облигациялары
Талап етілгенге дейінгі депозиттер
Мерзімді салымдар
Белгіленген мерзімге сақталған салымдар
Қаражатты алу туралы міндетті алдын ала хабарламасы бар салымдар
Сурет 1. Коммерциялық банктің пассивті операциялары
Ескерту- ақпарат көзі [8, 54б.]
Пассивті операциялар маңызды рөл атқарады. Олардың көмегімен банктер нарықта несие ресурстарын алады. Коммерциялық банктердің пассивті операцияларының 4 түрі бар:
1) Бағалы қағаздардың бастапқы эмиссиясы;
2) Қорды дамытуға және ұлғайтуға Банктің пайдасынан аударымдар;
3) Басқа заңды тұлғалардан кредиттер сатып алу;
4) депозиттік операциялар.
Қазіргі уақытта банктің қаржылық ресурстарын басқаруда тартылған ресурстарды басқару үлкен маңызға ие.
Тартылатын ресурстардың құрамын басқарудың негізгі мақсаты оларды пайдаланудан алынған таза пайда максималды болатын жағдайдың нәтижесі болып саналады. Көбінесе банктерге мүмкін болатын нормативтер бойынша қаражат тарту қиын емес, бірақ бір жағынан, "жұмыс" қаражатының нақты мөлшері Ұлттық Банкке аударымдар арқылы айтарлықтай төмендемейтінін және екінші жағынан, оларды пайдаланудан алынған пайда шығындармен айтарлықтай төмендемейтінін үнемі қадағалап отыру маңызды пайыздарды төлеуге.
Пассивті операциялар айналымдағы ақша ресурстарын банктерге тартуға мүмкіндік береді. Жаңа қаражатты банк жүйесі белсенді несиелік операциялардың салдарынан қалыптастырады. Пассивті операциялардың алғашқы екі формасының көмегімен несиелік ресурстардың алғашқы үлкен тобы - меншікті қаражат қалыптасады. Пассивті операциялардың келесі екі формасы ресурстардың екінші үлкен тобын құрайды-қарыз немесе тартылған несиелік ресурстар. Банктің меншікті қаражаты банктік капиталды және оған теңестірілген баптарды білдіреді[8, 56б.]
Банк тартқан қаражаттың құрамын басқару мүмкін болатын негізгі критерийлер белгілі бір субъектілердің уақытша бос қаражаты болып табылатын қазіргі заманғы нарықтың болуы болып саналады. Қазіргі уақытта бұл фактор барлық несиелік мекемелер үшін қарастырылады. Соңғы саяси әрекеттер тәуелсіз ресурстар нарығының жай-күйінде жағымды түрде көрінбейді. Осы себепті, қарастырылып отырған объектіні басқарудың қандай-да бір түрі туралы шешім қабылдау оның қажетті нәтиже беруі үшін жеткіліксіз. Банк тартатын қаражаттың құрамын өзгертудің әртүрлі бағыттары әртүрлі "серпімді", яғни тартылған қаражаттың бірлескен мөлшерінің құрамдас элементтерінің мөлшерін жедел басқару әрдайым мүмкін емес. Бұл банктің белгілі бір кезеңге келісім жасалған несие берушімен қарым-қатынасты біржақты түрде "үзуге" мүмкіндігі жоқ екендігімен түсіндіріледі. Осылайша, сіз тежеу параметрін орната аласыз - қаражатты едәуір ұзақ мерзімге тарту осы объектінің басқаруға қабілеттілігіне теріс әсер етеді.
Банктің қаржылық ресурстарын басқару ішкі және сыртқы көздерден нақты және қажетті ақпараттың болуын талап етеді.
Ресурстардың құрамын анықтау бойынша шешім қабылдау процесі 2-суретте келтірілген.
Еркін ресурстар нарықтарының жай-күйін зерттеу
Қолданыстағы жағдайда нарықтағы мінез-құлық тактикасын анықтау
Басқарудың балама нұсқаларын әзірлеу
Ықтимал несиелердің мінез-құлқын зерттеу
Ресурстардың құрамын басқару нұсқасын таңдау
Басқару нәтижелерін өзгерту
Объектінің ағымдағы жағдайын зерттеу және мүмкін болатын өзгерістің бағытын таңдау
Сурет 2. Қаржы ресурстарының құрамы бойынша басқарушылық шешім қабылдау процесі
Ескерту- ақпарат көзі [8,55б]
Прогрессивті банктік тәжірибе кен орындарының алуан түрлілігімен сипатталады. Тартылған қаражаттың құрылымын жоғары сапалы салыстырмалы талдауды клиенттердің топтары мен шарттары жүзеге асыра алады, бұл экономиканың қай секторларынан және қай уақыт ішінде қаражаттың негізгі бөлігі банкке тартылатынын анықтауға мүмкіндік береді. Ресурстық базаның сенімділігі мен тұрақтылығының сипаттамаларының бірі банктің ресурстарды тарту саласындағы пайыздық саясаты болып саналады. Бұл саяси қайраткер басқа екі шекаралық талаптарға сай болуға міндетті: бірінші кезекте, депозиттер бойынша қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің деңгейі (шұғыл және талап бойынша) әлеуетті инвесторлар үшін жеткілікті тартымды болуға міндетті; екіншіден, ол банктің белсенді және пассивті операциялары арасындағы пайыздық маржаның төменгі шекарасын тез ұлғайтпауға тиіс. [9, 56б.]
Өзінің өтімділігі мен төлем қабілеттілігіне қамқорлық жасайтын экономикалық тұрғыдан неғұрлым тұрақты банктер саланың орташа деңгейінен жоғары емес депозиттердің пайызын береді деген қорытынды жасауға болады. Жеке және заңды тұлғалардың мерзімді депозиттері мен депозиттері бойынша жоғары пайыздық мөлшерлеме, ең алдымен, коммерциялық банктің тиімді несиелік салымдар үшін жеткіліксіз тұрақсыз ресурстық базасы бар екенін көрсетеді. Мұндай банк инвесторларға қайта қаржыландырудың ұлғайтылған мөлшерлемесін ұсына отырып, депозиттер тарту арқылы өз ресурстарын кеңейтуге және тұрақтандыруға тырысады. Жоғары пайыздық мөлшерлемемен ресурстарды тарту сонымен қатар инвестицияларды жоғары мөлшерлемемен жүзеге асыруды білдіреді, яғни инвестициялар әдетте тәуекелді болып табылады және салымшылар пайда емес, банк сәтсіздікке ұшыраған жағдайда депозитті өз бетінше жоғалтуы мүмкін.
Алайда, банктердің кірістілігі мен өтімділігіне автоматты түрде қол жеткізілмейді. Арзан және қымбат ресурстарды тарту мәселесінің айқын шешімі-бұл банк басшылығының көзқарасы бойынша тәуекелдің ақылға қонымды деңгейімен максималды қайтарымды қамтамасыз ете алатын саясат жүргізу. Бір жағынан, банк басшылығы, банк акционерлері ұзақ мерзімді жобаларға, күмәнді сападағы бағалы қағаздарға және т. б. инвестициялау арқылы алынуы мүмкін жоғары табыстарға мүдделі. Алайда, мұндай әрекеттер міндетті түрде Банктің өтімділігін айтарлықтай нашарлатады, бұл салымдарды алу және несиеге заңды сұранысты қанағаттандыру кезінде қажет.
Тартылған қаражаттың, сондай-ақ банктің меншікті қаражатының құрылымын сандық талдау тартылған қаражаттың бірыңғай сомасындағы әрбір кіші топтың немесе бірнеше кіші топтардың үлесін айқындауда қамтылады. Рөлді мұндай талдау бізге әрбір қаржылық контрагенттің осы банктің пассивті операцияларын дамытудағы рөлін анықтауға мүмкіндік береді. Тартылған қаражаттың құрылымын неғұрлым егжей-тегжейлі талдау талдамалық есепке алу деректері негізінде жүргізілуі мүмкін. Бұл материалдар тарту жағдайларының динамикасында тартылған қаражатты зерттеуге мүмкіндік береді. Тартылған қаражаттың құрылымы тек мерзімдерді ғана емес, сомаларды да талдау үшін маңызды. Банктің пассивті операцияларын салыстырмалы талдау әдістерін қолдана отырып, осы операциялардың мөлшеріндегі конфигурацияларды, олардың банктің өтімділігіне әсерін табуға болады. Алайда, қазіргі экономикалық әдебиеттерде отандық авторлар міндеттемелерді басқару арқылы банктердің өтімділігі мәселесін қарастырмайды, дегенмен бұл жол, жоғарыда айтылғандай, кірістілік тұрғысынан ақылға қонымды болып саналады.
Жаңа клиенттерді тартуды ғана емес, сонымен қатар ресурстарды тарту көздерінің құрылымын үнемі өзгертуді қамтитын ресурстық базаны құру банктің активтері мен міндеттемелерін серпімді басқарудың егжей-тегжейі болып саналады. Міндеттемелерді тиімді басқару білікті депозиттік саясатты жүзеге асыруды білдіреді. Бұл қызмет көрсету саласының ерекшелігі-пассивті операциялардың үлесінде банкті таңдау әдетте клиенттердің алдын-ала анықталған санатымен шектеледі, ол қарыз алушыларға қарағанда әлдеқайда күшті. [10,82б]
Банк ресурстарын қалыптастыру және оларды тартудың әртүрлі көздерінің комбинацияларын өзгерту банк қызметі үшін үлкен маңызға ие, өйткені ол белсенді операцияларды қорландырудың құны мен мөлшерін сипаттайды.
Білікті депозиттік саясатты жүзеге асырмай, ресурстарды тиімді басқару керемет. Бұл қызмет көрсету саласының ерекшелігі-ресурстарды тарту бөлігінде салымшылар үшін өте қатал бәсекелестік құқығы бар, оны жоғалту өте оңай.
Банктер өздерінің және тартылған ресурстарын пайдаланған кезде ең маңызды міндет банк активтерінің максималды кірістілігін және қолданылатын өтімділік деңгейін бір мезгілде қамтамасыз ету болып саналады. Пайданың негізгі көлемі банктерді кредиттік инвестициялармен, бағалы қағаздарға салымдармен және салымдармен қамтамасыз етеді; банктің жиынтық өтімділігі жоғары өтімді активтерде: орталық банктегі және басқа да Коммерциялық банктердегі корреспонденттік шоттардағы ақшалай қаражаттарда ресурстарды орналастыру әдісімен сақталады. Ресурстардың белгілі бір бөлігін банктер негізгі құралдар мен материалдық емес активтерді сатып алу үшін пайдаланады. Мұндай активтер өміршең емес, пайда әкелмейтін ретінде сипатталады, дегенмен олар банктің, сондай-ақ кез-келген басқа шаруашылық жүргізуші субъектінің қалыпты жұмысын қамтамасыз ету үшін қажет.
Банк ресурстарын басқарудағы маңызды рөл банктерге тиесілі, дегенмен банк ресурстарының көлемі мен құрылымының өзгеруі ақша массасының сипаттамаларының динамикасына әсер ететіндіктен, коммерциялық банктердің ресурстық базасын орталықтандырылған реттеу жүзеге асырылуы керек.
Нарық жағдайында әрбір жеке банк депозиттік портфельді қалыптастыру мәселелерін дербес шешеді. Тартылған депозиттердің сыйақы деңгейі Банктің белсенді операциялары үшін нарықтық пайыздық мөлшерлемелерге, Банктің тартуға арналған операциялық шығыстарына, міндетті қорлар қорларына аударымдар сомасына, уақыт өте келе қолма-қол қаражат құнының өзгеруіне және басқа факторларға байланысты. Шетелдік банктердің мамандары депозиттерді тартуды дамытудың келесі критерийлері мен кезеңдерін ұсынады:
1) арзан, тұрақты қаржыландыру көздерін табу;
2) қолма-қол ақша ресурстарын, әсіресе үлкен көлемдегі ресурстарды мүмкіндігінше ұзақ тарту;
3) тартылған қаражатты сақтаудың орташа уақытын көрсету динамикасының тұрақты мониторингі, бұл ақшаны активтерге орналастыру мерзімдерін есептеу және Банктің өтімділігін қолдау үшін қажет болып табылмайды;
4) банктің тартуға арналған шығыстарының құрылымын талдау және оңтайландыру: пайыздар, операциялық шығыстар және т.б.;
5) клиенттердің ақшасын шоттардан күтпеген жерден алу жолымен банктік тәуекелдерді талдау;
6) банктің депозиттік портфелін факторлардың мынадай үштіктері бойынша жүйелі оңтайландыру: шығындарды барынша азайту, қаржылық тәуекелдерді барынша азайту және сақтау мерзімдерін барынша арттыру.
Несие беру кезінде клиент емес, банк ақшаны қарыз алушыға беру-бермеу туралы шешім қабылдайды, ол ақшалай маневр жасаудың маңызды мүмкіндігі бар. Деректерді жинау кезінде таңдау клиентке байланысты болады және банк жоғалту өте оңай салымшы үшін жиі қатал бәсекелестікке түсуге мәжбүр болады. Әрине, жақсы қарыз алушылар да үлкен құндылықты болжайды және олардың кең ауқымын қалыптастырады - бұл Банктің маңызды міндеттерінің бірі. Бірақ бастысы-ресурстарды бөлу емес, тартымдылық. [11,39б.]
Банктік бәсекелестікті дамытуға байланысты шектеулі ресурстар белгілі бір клиенттермен тығыз байланысқа әкеледі. Егер бұл клиенттердің шеңбері тар болса, онда банкке тәуелділік өте жоғары. Сондықтан банктерге әртараптандырудың маңызды мәнін сақтауға, басқа көздерден ақша ресурстарын тарту өкілеттігін қамтамасыз етуге және шарттарда, мерзімдерде және пайыздық мөлшерлемелерде активтермен теңгерімді сақтауға негізделген сенімді депозиттік саясат қажет.
Коммерциялық банк өзінің және тартылған қаражаттың арасындағы оңтайлы теңгерімді сақтауы керек, бұл банк ресурстарын қалыптастыруға жұмсалатын ең аз шығындармен дивидендтер мен кірістердің тұрақты деңгейін сақтауға көмектеседі.
Коммерциялық банк деңгейінде несие ресурстарын басқару кезінде соңғысы депозиттер алу және оларды алу күтілетін жоспарларды әзірлейді. Сонымен бірге бірыңғай қаржылық жағдайлар, маусымдық, пайыздық мөлшерлемелердің қозғалысы, сондай-ақ клиенттердің қорларға қажеттілігі көзделеді.
Жоспарлау процесі мыналарды қамтиды: макроэкономикалық талдау; сатып алушыларға арналған ақпарат. [12,75б.]
Егер банк ішкі және сыртқы нарықтардағы қатаң бәсекелестік жағдайында өзінің банктік қызметін кеңейтуді мақсат етсе, онда, әрине, өзінің ресурстары өсуі керек. Сондай-ақ, экономикада жүйелік тәуекелдің болуы капиталдандырудың барабарлығы мәселелерін өзектендіреді: тәуекелді, бірақ тиімдірек активтерге рұқсаттармен қорғаныс механизмін нығайту үшін банктің айтарлықтай меншікті ресурстары болуы тиіс. Өз кезегінде, Банк ресурстарының мөлшері оның ішкі және сыртқы нарықтардағы бәсекеге қабілеттілігі мен несиелік рейтингін анықтайды.
Несиелік ресурстарының көздері және олардың ерекшеліктері
Коммерциялық банктердің ресурстары - бұл өзіне қол жетімді және белсенді операцияларды жүргізу үшін пайдаланылатын меншікті және тартылған қаражаттың жиынтығы.
Білім беру арқылы банктің барлық ресурстары меншікті және қарызға алынған (тартылған) болып бөлінеді.
Банктердің негізгі көздері барлық банк ресурстарының тартылған қаражаты (60-90%) болып саналады. Банктің меншікті қаражаты шамамен 40-10% құрайды, бұл жалпы әлемдік банк практикасының қолданыстағы құрылымына сәйкес келеді.
Банк ресурстарының құрылымы:
1) меншікті капитал (жарғылық капитал, қосымша капитал, резервтік қорлар, өткен жылдардағы бөлінбеген таза пайда, бөлінбеген таза пайда (залал).
Банк ресурстарының құрылымы:
1) меншікті капитал (жарғылық капитал, қосымша капитал, резервтік қорлар, өткен жылдардағы бөлінбеген таза пайда, бөлінбеген таза пайда (залал).
2) тартылған ресурстар (талап етілгенге дейінгі депозиттер, мерзімді депозиттер, халықтың салымдары, сертификаттар, вексельдер, банкаралық кредиттер, корреспонденттік шоттар).
Банктің меншікті ресурстарының құны, алдымен, оның тұрақтылығын сақтауда болады. Бастапқы кезеңде бұл Банктің өз қызметін бастауға мүмкіндігі жоқ басым шығындарды жабатын өз қаражаты. Өз ресурстарының арқасында банктер қажетті резервтерді жасайды. Меншікті ресурстар ұзақ мерзімді активтерге инвестициялардың негізгі көзі болып саналады.
Ресурстардың құнын ескере отырып, біз шартты түрде үш санатты бөліп көрсете аламыз: тегін, арзан және қымбат.
Ресурстардың бірінші тобы негізінен пайда көзі болып саналатын Банктің меншікті қаражатының бір бөлігін қамтиды. Бос ресурстар сонымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Коммерциялық банктердің несиелік ресурстары: оларды қолдану тиімділігін жоғарылату жолдары
6B04105 - Қаржы мамандығы
Алматы, 2024
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .6
1.1 Коммерциялық банктерді ұйымдастыру тұжырымдамасы мен принциптері..6
1.2 Коммерциялық банктің несиелік ресурстары және оларды қалыптастырудың негізгі принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.3 Несиелік ресурстарының көздері және олардың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .2 1
2 ХОУМ КРЕДИТ БАНК АҚ ЕБ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУЫ. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.1 ХОУМ КРЕДИТ БАНК АҚ ЕБ жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2 ХОУМ КРЕДИТ БАНК АҚ баланстық деректерінің құрылымы мен динамикасын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 6
2.3 ХОУМ КРЕДИТ БАНКАҚ ЕБ кірістері мен шығыстарын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНК ЖҮЙЕСІ: МҮМКІНДІКТЕРІ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.1 Коммерциялық банктің ресурстық базасын қалыптастыру мәселелері ... ... .51
3.2 Несиелік ресурстарды қолдану тиімділігін арттыру жолдары ... ... ... ... ... ... .58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .68
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономикада банктердің несиелік ресурстары маңызды. Олар банк қызметінің қажетті белсенді құрамдас бөлігі ретінде жұмыс істейді. Банк, бір жағынан, заңды және жеке тұлғалардың бос қаражатын тартады, осылайша өзінің ресурстық базасын қалыптастырады, ал екінші жағынан оны өз атынан өтеу, жеделдік және төлем критерийлеріне орналастырады. Сонымен бірге, банк өз қызметін қолда бар ресурстар шегінде ғана жүзеге асыра алады. Бұл операциялардың сипаты көбінесе Банктің ресурстық базасының сапалық құрамына байланысты.
Өндіріс пен айналымды несиелеу басқа қаржылық және қаржылық емес ұйымдармен салыстырғанда банктер қызметінің анағұрлым өзекті және тән ерекшелігі болып табылады. Банктер алдында ықтимал қарыз алушылар үшін бәсекелестіктің күшеюімен олардың несиелік қызметін жоспарлау - жақсы несиелік саясатты анықтау қажеттілігі туындады. Банктер несие ресурстарын максималды кірістілікке ие болатындай етіп басқаруға міндетті, дегенмен банктер несие ресурстарын ең ықтимал кірістілікке ие болатындай етіп басқаруға міндетті, дегенмен олар несиелік операцияларды жүргізуге тікелей байланысты несиелік тәуекелдерді азайтуға тырысуы керек.
Демек, банктік міндеттерді қалыптастыру, олардың құрылымын оңтайландыру және Банктің ресурстық әлеуетін қалыптастыратын барлық ақша көздерін басқару сапасы қажетті мәнге ие болады. Мұның бәрі таңдалған зерттеу тақырыбының өзектілігін сипаттайды.
Дипломдық жұмысты зерттеудің мақсаты коммерциялық банктердің несиелік ресурстарын қалыптастыру мен пайдалануды теориялық түсіндіру болып табылады.
Дипломдық жұмысты зерттеудің міндеттері:
коммерциялық банктің ресурстарын қалыптастырудың теориялық аспектілерін қарастыру;
банктердің активті және пассивті операцияларының өзара байланысын ашып, оның банктің несиелік саясатын қалыптастырудағы маңыздылығын негіздеу;
қазіргі кезеңде экономика мен ақша-несие саласы алдында қойылған міндеттерді ескере отырып, қаржы нарығындағы екінші деңгейдегі банктердің қызметін қарастыру;
банктердің несиелік ресурстарын жіктеу әдістемесін зерттеу;
коммерциялық банктің несиелік ресурстарын басқару алгоритмін негіздеу.
Зерттеу нәтижелерінің ғылыми жаңалығы:
1) Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерінің экономикалық агенттер ретіндегі ресурстарын басқарудың теориялық негіздері қорытылған;
2) коммерциялық банктердің ресурстарын пайдалану тиімділігін арттырудың ұйымдастырушылық-экономикалық тетігі әзірленді;
3) Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерінің несиелік ресурстарын қалыптастыруға әсер ететін факторлар анықталды;
4) коммерциялық банктің несиелік ресурстарын қалыптастыру, жоспарлау және пайдалану стратегиясын әзірлеуді қоса алғанда, коммерциялық банктің несиелік ресурстарын басқару алгоритмі әзірленді;
5) макро - және микроэкономикалық факторлардың рөлін негіздей отырып, өңірде коммерциялық банктердің ресурстық базасын қалыптастыруға әсер ететін факторлар анықталды;
6) банк қызметі тетігінің негізін айқындайтын стратегиялық мақсат шеңберінде екі санат (өтімділік және табыстылық) арасындағы өзара қарым-қатынас моделі ұсынылды;
7) несиелік ресурстарды қалыптастыру мен пайдалануды оңтайландыруға мүмкіндік беретін коммерциялық банктердің ресурстық қамтамасыз ету құрылымын ұсынды.
Зерттеу пәні екінші деңгейдегі банктің несиелік ресурстары және оларды қалыптастыру тәртібі болып табылады.
Зерттеу нысаны ХОУМ КРЕДИТ БАНК АҚ ЕБ болып табылады,
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі банктік менеджмент саласындағы отандық және шетелдік ғалымдардың тұжырымдамасы мен теориясы болды. Зерттеу Қазақстандағы коммерциялық банктердің тәжірибесін зерттеуге негізделген. Диссертация жазу кезінде нарықтық қатынастардың экономикалық субъектісі ретінде коммерциялық банктің Экономикалық аспектілерінің ғылыми және теориялық негіздерін ғылыми абстракциялау, талдау, статистикалық топтар, салыстырмалы және жүйелік-функционалды талдау әдістері қолданылды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
коммерциялық банктердің несеиелік ресурстарын басқаруды негіздейтін және Қазақстандағы коммерциялық банктерді басқаруды жетілдіру жөніндегі шаралар кешенін көздейтін теориялық ережелер мен әдіснамалық тәсілдер жиынтығы болып табылатын ғылыми тұжырымдама;
Қазақстанның коммерциялық банктерінің ресурстарын басқарудың қолданыстағы әдістерін талдау, бұл банктердің экономикалық агенттер ретіндегі ерекшелігін анықтауға мүмкіндік берді;
республиканың өңірлерін дамытудың перспективалық бағыттары негізінде Қазақстанның коммерциялық банктерінің несиелік ресурстарын ұтымды пайдалануға мүмкіндік беретін әдістеме;
- қателерді түзету әдісіне негізделген коммерциялық банктердің ресурстарын басқару стратегиясы Қазақстанның коммерциялық банктері алған нәтижелерге бағдарланған;
Қазақстандағы коммерциялық банктердің қызметін кешенді бағалауға негізделген және пайдалы банктік операциялардың өсуіне бағытталған ресурстарды қалыптастырудың инновациялық тетігі.
Мәселені зерттеу дәрежесі. Коммерциялық банктердің несиелік ресурстарын зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі Дж. Кейнс, К.Д. Кэмпбелл, П.Массе, Дж. Синки, А.Абрамова, Э.Н.Васильшен, С.А. Глазьева, В.В. Коссова, С.Панова, В.М. Усоксина.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған көздер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Коммерциялық банктерді ұйымдастыру тұжырымдамасы мен принциптері
"Коммерциялық банк" термині банк жүйесінің дамуының басында, банктер негізінен сауда, айырбастау операциялары мен төлемдерге қызмет көрсеткен кезде пайда болды. Негізгі клиенттер саудагерлер болды (сондықтан "коммерциялық банк"деп аталады). Өнеркәсіптің және экономиканың басқа секторларының дамуымен банктер экономиканың басқа салаларына қызмет ете бастағанымен, уақыт өте келе банктің атынан "коммерциялық" термині өзінің бастапқы мағынасын жоғалтты. Бұл банктің" іскерлік " сипатын, оның қызметінің сипатына қарамастан экономикалық агенттер қызметінің барлық түрлеріне қызмет көрсетуге бағытталғандығын білдіреді.
Қазақстандағы посткеңестік кеңістіктің барлық елдеріндегідей, банктер арасындағы қатынастарды 2 жазықтықта құруға негізделген екі деңгейлі банк жүйесі бар: тік және көлденең. Ұлттық банктің жетекші, менеджер және төменгі буындар - коммерциялық және мамандандырылған банктер ретіндегі бағыныштылық қатынасы тігінен. Көлденең-әртүрлі екінші деңгейлі банктер арасындағы қатынастар.
Коммерциялық банктер арнайы кәсіпорын болып табылады, олар ақша мекемесі ретінде әрекет етеді, сондықтан оның басқару аппаратының құрылымы ол жүзеге асыратын нақты қызметтің ізін қалдырады.
Бұл оның жұмысын ұйымдастырудың кейбір негіздерінің мысалынан көрінеді. Олар банкке тән функцияларды жүзеге асырудың және банктік операцияларды орындаудың алғышарттарын қамтамасыз ететін олардың қызметі туралы осы бастапқы болжамдарды білдіреді. Банктер көп жағдайда функционалды негізде ұйымдастырылған. Бұл дегеніміз, несиелік мекеменің құрылымы ол жүзеге асыратын нақты қызмет түрлерімен байланысты болуы керек. [1, 42б.]
Банкті ұйымдастыру қағидаттары қойылған мақсаттарға сәйкестік қағидатын да қамтиды. Өздеріңіз білетіндей, банктің мақсаты-пайда табу. Осыдан банктің ақша табатын құрылымдары болуы керек деген қорытынды жасауға болады (олар банк өнімін тұтынушыларды іздейді, оны өз шығындарынан асатын құнмен сатады). Пайданы басқару үшін бөлімдер құрылады. Шығындарды үнемдеуді қамтамасыз ететін банк пен оның бөлімшелері үшін жалпы бюджетті құрайтын кірістер мен шығыстарды жоспарлау. Банкті ұйымдастыру принциптері арасында оның жеке бөлімшелерінің мүмкіндіктері иерархиясының принципін ажыратуға болады. Биліктің 2 эшелоны бар: жоғары басқару және банктің басқа бөлімшелері. Ең жоғары деңгейге Банк кеңесі, Банк Басқармасы, тексеру комиссиясы, банк қызметкерлерінің ең білікті бөлігін біріктіретін және банк жүйесінің ең іргелі мәселелерін шешетін әртүрлі комитеттер кіреді.
Банк бөлімшелерінің бір-біріне бағыну жүйесіндегі екінші эшелонға клиенттерге қызмет көрсетумен айналысатын барлық басқа бөлімдер, басқа жұмыстарды орындау кіреді.
Жалпы және үйлестірілген әрекеттерді қамтамасыз ету банктік басқару аппаратын құрудың маңызды қағидаты болып табылады. Егер кәсіпорын банк мәртебесіне ие болса, онда ол өз құрамына, бір жағынан, тиісті операциялардың орындалуын қамтамасыз ететіндей, екінші жағынан, оның қызметін қоршаған орта жағдайымен сақтайтын бірліктерді қосуға міндетті. Кейбір банктер осы қағиданы іске асыру мақсатында банктің әртүрлі бөлімшелерінің үйлестірілуі мен өзара іс-қимылына кепілдік беретін мамандандырылған әкімшілік комитет жасайды. Банкті ұйымдастыру қағидаттарында басқаруды ұтымды ету қағидаты да көрсетілген. Осы қағидатқа сәйкес Банктің қызметі банктің дамуын қамтамасыз ететіндей етіп ұйымдастырылуға міндетті. Банкті ұйымдастыру тұрғысынан экологиялық жағдайлардың тұтастығы мен арақатынасын қамтамасыз ету маңызды. Бұл банк қабылдаған жалпы даму стратегиясының ауқымында оның бөлімшелері арасында тығыз ынтымақтастық орнатылатынын, әрбір бөлімше қоршаған орта жағдайларының өзгеруіне сәйкес өз қызметін жақсартатынын білдіреді. Банк ұйымының жүйесі де бақылау принципіне жауап беруі өте маңызды. Мұндағы ажырамас элемент-ішкі және сыртқы аудит. Аудиттер бас банкте де, оның бөлімшелеріне қатысты да жүргізіледі. Сыртқы аудитті несиелік ұйымдардың қызметін тексеруге лицензиясы бар арнайы аудиторлық фирмалар ұсынады.
Ішкі тапсырыс, Банктің ішкі бөлімшелерін үйлестіру, сондай-ақ қызметкерлердің қызметін реттеу ережелеріне бағынумен қамтамасыз етіледі, осы қағиданы іске асыру үшін банктер жеке ережелер әзірлейді. Әрбір қызметкер өз міндеттерін білуге, белгілі бір білімі мен деректерде және басқа құжаттарда көрсетілген ережелерді сақтау қабілетіне ие болуға міндетті. Ақырында, несие мекемесінің тұрақтылығы мен сенімділігін қамтамасыз ету үшін қажетті ұйымдастырушылық және экономикалық шараларды уақытында қабылдау үшін банкке жедел және жеткілікті ақпарат, оны өңдеудің соңғы әдістері ұсынылуы маңызды. Банктік инфрақұрылымның жүйелік құрамдас бөлігі болып табылатын ақпараттық қолдау банкте тиісті ақпаратты жинайтын және өңдейтін арнайы бөлімшелер құру арқылы ұйымдастырылады. Банк құрылымын қалыптастырудың түпкілікті мақсаты банк жұмысының барлық спектрін басқарудың ыңғайлылығы, клиенттерге көрсетілетін банк қызметтерінің сапасын арттыру, банк қызметкерлерінің өнімділігі және кәсіпорын ретінде тиімді басқаруға қол жеткізу болып саналады.
Банктің негізгі функцияларының бірі сотта делдалдық болып саналады, оны олар кәсіпорындардың қаражаттары мен жеке кірістер айналымы кезінде уақытша босатылған ақшаны қайта бөлу әдісімен орындайды. Банктердің делдалдық функциясының ерекшелігі ресурстарды қайта бөлудің негізгі критерийі оларды қарыз алушының пайдалануының кірістілігі болып табылады.
Ресурстарды қайта бөлу кредитордан қарыз алушыға көлденеңінен, жоғары банк құрылымдары тұлғасында делдалдық байланысы жоқ банктер арқылы, төлем және өтеу шарттарында орындалады. Берілген және алынған несиелер үшін төлем қарыз қаражаттарына сұраныс пен ұсыныстың әсерінен қалыптасады. Нәтижесінде нарықтық қатынастар түріне сәйкес келетін экономикадағы қаржы ресурстарының еркін қозғалысына қол жеткізіледі. [2,143б.]
Нарықтық экономиканы сәтті дамыту үшін коммерциялық банктердің делдалдық функциясының маңыздылығы-бұл өз жұмысында олар қаржы жүйесіндегі тәуекел мен белгісіздік дәрежесін төмендетеді. Қолма-қол ақшаның несие берушілерден қарыз алушыларға және банктердің делдалдығы болмаған кезде ауысу мүмкіндігі бар, бірақ сонымен бірге несиелер бойынша берілген ақшаны жоғалту қаупі күрт артады және оларды жылжытудың жалпы құны өседі, өйткені несие берушілер мен қарыз алушылар бір-бірінің төлем қабілеттілігі туралы білмейді, ақшаны жеткізу мөлшері мен мерзімі сәйкес келмейді. оларға қажеттілік мерзімі.
Коммерциялық банктер қарыз алушылардың қажеттіліктеріне сәйкес және олардың активтерін кеңінен әртараптандыру негізінде қарызға берілуі мүмкін қаражатты тартады, банкте орналастырылған қаражат иелерінің жиынтық тәуекелдерін азайтады.
Банктердің аралық функцияны орындау мүмкіндігінің негізі ақпарат болып саналады. Банктердің делдалдық функциясының ерекшелігі-олардың басқа функцияларынан бөлінбейтіндігі және ақпараттың жинақталуы осы функциялардың орындалуымен үздіксіз және параллель жүреді және бұл ақпарат ең сенімді және әмбебап болып саналады. Ақпаратты бірнеше рет қолдану, мысалы, банк несие беру барысында қарыз алушының жағдайын зерттейтіндігінде және осылайша алынған ақпаратты ол осы Қарыз алушымен одан әрі қарым-қатынаста пайдалана алатындығында көрінеді.
Брокерлік (делдалдық) функцияны банктер қарызға бастамашылық жасау, шығару, бағалы қағаздарды нарыққа орналастыру кезінде делдалдық ету, сенімгерлік басқару, сондай-ақ операциялық қызметтердің барлық түрлерін ұсыну, консультация беру, іріктеу және сертификаттау (мысалы, қарыз алушыларға кредиттік рейтингтер беру) арқылы іске асырады. Сонымен бірге, банк ақпараттық брокер ретінде әрекет ете отырып, операция үшін комиссия түрінде сыйақы алады.
Делдалмен қатар, банктердің ең маңызды функциясы активтердің сапалы трансформациясы болып саналады. Делдалдық функцияны орындау кезінде банк өз салымшыларының ақшалай қажеттіліктерінің сипаттамаларын олардың есебінен қарыздар беру арқылы өзгертеді, олар салымдардан өзгеше сипаттамаларға ие, олар активтерді жоғары сапалы трансформациялау функциясының мазмұны болып саналады.
Егер банктер мен басқа да экономикалық делдалдар болмаса, жоба үшін қаржы тапқысы келетін қаржы агенті өзі үшін қаржыландыруды ұсынғысы келетін контрагентті тауып, өзінің барлық деректері бойынша экономикалық талапты өз тепе-теңдігінде сақтауы керек еді.қаржыландырылатын актив. Бұл контрагент үшін көптеген қолайсыздықтармен байланысты екені анық және іс жүзінде оны жүзеге асыру қиын болып көрінеді. Бұл трансформация мәселесін тиімді шеше алатын банктер. Әдетте, олардың активтері бар, олардың жеделдігі клиенттер мен инвесторлар алдындағы өз уәделерін орындау уақытынан асып түседі, яғни клиенттердің экономикалық қажеттіліктері; жеке активтердің көлемі жеке міндеттемелерден асып түседі; клиенттердің ақшалай талаптарының өтімділігі активтердің өтімділігінен жоғары, ал банк активтерінің тәуекел дәрежесі оның міндеттемелерінің тәуекел дәрежесінен жоғары.
Осылайша, қаржы ресурстарын жеткізушілердің ақшалай талаптары, егер олар банк арқылы экономикалық делдал ретінде әрекет етсе, ең өтімді, көлемі жағынан аз, ең қысқа мерзімді және ең аз тәуекелді болады. Сонымен, банктер ақша ресурстарын қаржыландыруды қажет ететін қаржы агенттеріне қол жеткізуді жеңілдетеді және әлеуетті капитал жеткізушілерін өздерінің артық қаражаттарын салуға шақырады.
Демек, банк бірден 2 негізгі функцияны - брокерлік (делдалдық) функцияны және активтерді сапалы трансформациялау функциясын орындайды және қаржылық жағдайға сүйене отырып, өз тәуекелдерін басқарады. Сонымен бірге, бұл ақша ресурстарын жеткізушілер мен тұтынушыларды азайтады және осылайша қаржы жүйесінің тиімділігін қолдайды.
Банктердің негізгі қызметі экономикадағы жинақтарды ынталандыру болып саналады. Несиелік ресурстарға сұраныс бар қаржы нарығында жұмыс істейтін коммерциялық банктер экономикадағы жинақтарды барынша көбейтіп қана қоймай, қаражат жинау үшін тиімді ынталандырулар жасауға міндетті.
Осылайша, қаржы ресурстарын жеткізушілердің ақшалай талаптары, егер олар банк арқылы экономикалық делдал ретінде әрекет етсе, ең өтімді, көлемі жағынан аз, ең қысқа мерзімді және ең аз тәуекелді болады. Сонымен, банктер ақша ресурстарын қаржыландыруды қажет ететін қаржы агенттеріне қол жеткізуді жеңілдетеді және әлеуетті капитал жеткізушілерін өздерінің артық қаражаттарын салуға шақырады.
Демек, банк бірден 2 негізгі функцияны - брокерлік (делдалдық) функцияны және активтерді сапалы трансформациялау функциясын орындайды және қаржылық жағдайға сүйене отырып, өз тәуекелдерін басқарады. Сонымен бірге, бұл ақша ресурстарын жеткізушілер мен тұтынушыларды азайтады және осылайша қаржы жүйесінің тиімділігін қолдайды.
Банктердің негізгі қызметі экономикадағы жинақтарды ынталандыру болып саналады. Несиелік ресурстарға сұраныс бар қаржы нарығында жұмыс істейтін коммерциялық банктер экономикадағы жинақтарды барынша көбейтіп қана қоймай, қаражат жинау үшін тиімді ынталандырулар жасауға міндетті.
Капиталды жинақтау үшін ынталандырулар серпімді негізде қалыптасады саяси қайраткерлер банктердің депозиттері. Депозиттер бойынша үлкен пайыздық мөлшерлемелерден басқа, банк кредиторлары банкте жинақталған ресурстарды орналастыру сенімділігінің үлкен кепілдіктерін қажет етеді. Кепілдіктер жасау-бұл банк мекемелерінің активтері, Коммерциялық банктердегі депозиттер үшін сақтандыру қорын құру.
Салымдарды сақтандырумен қатар, салымшылар үшін банктердің қызметі және олар ұсынатын кепілдіктер туралы ақпараттың болуы үлкен маңызға ие. Несие берушіге қол жетімді қаражатты пайдалану туралы шешім қабылдаған кезде, ол болашақ инвестициялардың тәуекелін бағалау үшін банктің қаржылық жағдайы туралы қажетті ақпаратқа ие болуы керек.
Банктердің ерекше функциясы төлем жүйесінің жұмыс істеуіне кепілдік беретін төлемдерді жүзеге асыру кезінде төлем құралдары мен делдал шығару функциясы болып саналады. Осы функцияның арқасында банктер ақшалай делдалдықтың негізі болып табылады, дегенмен әмбебаптандыру үрдісі заманауи төлем жүйелерінің банктердің ең аз қатысуымен жұмыс істеуге барлық мүмкіндігіне ие болуына әкелді, ал заманауи ақпараттық технологиялар клиенттерге төлем қызметтерін олардың қатысуынсыз ұсына алатын институттардың құрылуына әкелді.
Банктердің Ұлттық банктің ақша-несие саясатына серпін беру сияқты маңызды функциясы төлемдердегі делдал функциясымен тығыз байланысты. Алтынға айырбастауға жатпайтын ақша айналымы жағдайында Ұлттық банктің ақша-несие саясатының жандануына байланысты бұл функцияның рөлі үнемі артып келеді.
Ұлттық банк ақша ұсынысын бақылау арқылы экономиканың тұрақтылығын сақтайды. Инфляция жағдайында ол ақша массасының өсуін тежейді және банктермен өз операциялары бойынша пайыздық мөлшерлемелерді көтереді. Ақша массасының өсуін шектеу банктердің банкаралық несие алу қабілетін төмендетеді, өйткені олар қымбаттайды. Бұл, сонымен қатар, осы сектордың несиелеу мөлшерін шектейді және несиелер бойынша пайыздық мөлшерлемелерге жоғары әсер етеді. [3, 32б.]
Қор нарығының қалыптасуына байланысты банктердің қызметі де дамиды, мысалы, бағалы қағаздармен мәмілелердегі делдалдық.
Банктер бағалы қағаздар нарығында делдал ретінде қызмет етуге барлық мүмкіндігі бар инвестициялық институттар түрінде әрекет етуге құқылы; инвестициялық кеңесші; инвестициялық компания және инвестициялық қор.
Қаржы брокері түрінде әрекет ете отырып, банктер комиссия шартының немесе тапсырманың негізінде клиенттің көмегімен және оның тапсырмасы бойынша бағалы қағаздарды сатып алу-сату бойынша делдалдық функцияларды орындайды.
Инвестициялар жөніндегі кеңесші ретінде банк өз клиенттеріне бағалы қағаздарды шығару және айналысқа шығару бойынша консультациялық қызметтер көрсетеді. Егер банк инвестициялық компанияның рөлін алса, онда ол бағалы қағаздар шығаруды ұйымдастырумен және оларды үшінші тараптың пайдасына орналастыруға кепілдік берумен айналысады; бағалы қағаздарды өз атынан және өз есебінен сатып алу және сату, оның ішінде бағалы қағаздарға баға белгілеу арқылы, яғни белгілі бір бағалы қағаздар бойынша "сатушының бағасы" және "бағалар сатып алушы", ол үшін ол сатуға және сатып алуға міндеттенеді.
Банк өз ресурстарын өз атынан бағалы қағаздарға орналастырған кезде және осындай орналастыруға байланысты барлық тәуекелдер, сатып алынған бағалы қағаздардың нарықтық бағасының өзгеруінен түскен барлық кірістер мен шығындар банк акционерлеріне тиесілі болса, ол инвестициялық қор ретінде әрекет етеді.
Негізгі функцияларды орындаудан басқа, банк өз клиенттеріне бірқатар басқа қаржылық қызметтерді ұсынады. Мысалы, банктер корпорациялар мен жеке тұлғалар үшін активтерді сенімгерлік негізде банкті басқаруға беруге, клиенттер үшін бағалы қағаздарды сатып алуға, жылжымайтын мүлікті басқаруға, облигациялар шығару бойынша кепілдік функцияларын орындауға байланысты әртүрлі сенімгерлік операцияларды жүзеге асырады.
Банктер қызметінің принциптері
Банктің бірінші және негізгі қағидаты оның қолда бар ресурстар шеңберіндегі жұмысы болып саналады.
Қолда бар ресурстар шегінде жұмыс істеу банктің өз ресурстары мен кредиттік инвестициялар арасындағы сандық арақатынасқа кепілдік беріп қана қоймай, сонымен қатар Банк активтері сипатының өзі жұмылдырған ресурстардың ерекшелігіне арақатынасына кепілдік беруге міндетті екенін білдіреді. Ең алдымен, бұл банктердің міндеттемелері мен талаптарына қатысты.
Сондықтан, егер банк қаражатты негізінен қысқа мерзімдерге (қысқа мерзімді немесе мерзімді депозиттерге) тартса, бірақ оларды негізінен ұзақ мерзімді қарыздарға салса, өз міндеттемелерін (яғни өтімділікті) кідіріссіз өтеу мүмкіндігіне қауіп төнеді. [4, 212б.]
Өзін-өзі қамтамасыз ету мен пайданы қамтамасыз ету үшін банк ресурстарды тарту бағасын және оларды орналастырудың рентабельділігін келісуге тырысуы керек. Қымбат ресурстарды тарту банкті орналастырудың жоғары рентабельді бағыттарын көздейді, өйткені әйтпесе ол өз қызметінен шығынға ұшырайды. Банк активтерінің оның міндеттерінің сипатына қатаң тәуелділігі банктердің қаржылық стандарттарын айқындау кезінде және олардың қызметін реттеу кезінде көзделуге тиіс. Нақты банктік операцияларды (ипотека, Инвестициялар және т.б.) жүзеге асыру мүмкіндігі Банктің міндеттемелерінің құрылымымен анықталады. Сондықтан, осы операцияларға жағдай жасау кезінде алдымен қолайлы міндеттемелерді қалыптастыру көздеріне назар аудару керек.
Банктерде бар ресурстар шегінде ол өзінің белсенді қызметін еркін жүргізе алады (Белгіленген экономикалық нормаларды сақтай отырып). Оның белсенді операцияларының көлемі әкімшілік және ерікті әдістермен шектелмейді. Әкімшілік шектеулер бір реттік, төтенше сипаттағы барлық мүмкіндіктерге ие. Оларды жүйелі пайдалану банк қызметінің коммерциялық негізіне нұқсан келтіреді, сондықтан реттеуде, оның ішінде шектеулі бағдарлауда экономикалық шараларға басымдық беру керек. Шын мәнінде тартылатын ресурстар шеңберінде жұмыс істеу үшін, сонымен бірге өзінің өтімділігін сақтауды қамтамасыз ете отырып, коммерциялық банк өз жұмысының қорытындылары үшін абсолютті экономикалық жауапкершілікпен ұштастыра отырып, қаржылық еркіндіктің өте жоғары дәрежесіне ие бола алады.
Банктер жұмысының екінші басты қағидаты қаржылық тәуелсіздік болып саналады, бұл Банктің жұмысының қорытындылары үшін қаржылық міндетін болжайды.
Экономикалық тәуелсіздік банктің өз ресурстарын және тартылған ресурстарды басқару еркіндігін, клиенттер мен салымшылардың еркін таңдауын, салықтардан кейін қалған Банктің кірістерінен құтылуды көздейді. Қолданыстағы заңнама барлық коммерциялық банктерге өз қаражаттары мен кірістерін басқаруға экономикалық еркіндік береді. Банктің салықтарды төлегеннен кейін оның иелігінде қалатын пайдасы акционерлердің бірыңғай жиналысының шешіміне сәйкес бөлінеді. Онда банктің әртүрлі қорларына аударымдардың нормалары мен көлемі, сондай-ақ акциялар бойынша дивидендтердің көлемі белгіленеді. [5,76б.]
Коммерциялық банк өз міндеттемелері бойынша өндіріп алынуы мүмкін барлық активтері мен мүлкі үшін жауап береді. Коммерциялық банк өз қызметінің барлық тәуекелдерін өз мойнына алады.
Үшінші қағида-коммерциялық банктің өз клиенттерімен қарым-қатынасы қалыпты нарықтық қатынастар ретінде құрылады. Несие беру арқылы банк алдымен кірістіліктің, тәуекелдің және өтімділіктің нарықтық критерийлерінен шығады. "Ұлттық мүдделерге" бағдарлау банк жұмысының коммерциялық сипатына сәйкес келмейді және өтімділік пен төлем қабілеттілігі дағдарысына айналады.
Банк жұмысының төртінші қағидаты оның жұмысын реттеу тек жанама экономикалық (бірақ әкімшілік емес) тәсілдермен орындалуы мүмкін. Мемлекет банктер үшін тек "ережелерді" сипаттайды, дегенмен оларға ресурстарды орналастыру мен тарту бағыттары мен өлшемдеріне қатысты жарлықтар мен өкімдер беру мүмкіндігі жоқ.
Банк секторындағы сауда да белгілі бір принциптерге негізделген. Олардың ішіндегі ең бастысы-тиімді басқару принципі, мүмкін болатын максималды пайдаға қол жеткізу. Банк қызметінің қозғаушы уәждемесі пайда болып табылады. [6, 176б.]
Банктік пайда экономикалық процестің барлық қатысушылары үшін маңызды. Акционерлер пайдаға қызығушылық танытады, өйткені ол инвестицияланған капиталға пайда әкеледі. Пайда салымшыларға пайда әкеледі, өйткені қорлардың өсуіне және қызмет көрсету сапасының жақсаруына байланысты күшті, сенімді және табысты банк жүйесі дамып келеді.
Қарыз алушылар жанама түрде банктің қажетті пайдасына қызығушылық танытады, өйткені банктің несие беру қабілеті оның капиталының көлемі мен құрылымына байланысты, ал пайда капиталдың негізгі көзі болып табылады. Банктердің ұсыныстарымен тікелей пайдаланылмайтын экономикалық категориялар банктік пайдадан жанама пайда алады, өйткені сенімді банк жүйесі депозиттердің қауіпсіздігін және фирмалар мен тұтынушылар тәуелді несие көздерінің болуын білдіреді.
Коммерциялық банк үшін пайда қалай алынғаны маңызды емес. Банктік коммерция принципі ең аз шығындармен көбірек пайда табуды білдіреді. Бұл банк үшін және оның көмегімен табыс қалыптасатын ортақ ресурстардағы өз үлесі үшін маңызды. Әрбір банк, егер үлкен пайда міндеттемелерде аз үлес салмағымен қол жеткізілсе, әсер одан да айқын болатынын біледі.
Коммерциялық банктің несиелік ресурстары және оларды қалыптастырудың негізгі принциптері
Банктің несиелік ресурстары - банктерде орналасқан және олар жеке операциялар үшін қолданатын капиталдың жиынтығы. Кредиттік ресурстар - бұл меншікті және тартылған қаражаттан тұратын ақша ресурстары. Меншікті қаражат - бұл өткен жылдардағы акционерлік, резервтік және бөлінбеген кірістер. Тартылған қаражатқа жарналар, депозиттер, облигациялар мен басқа да бағалы қағаздарды сатудан түскен қаражат, клиенттердің шоттарындағы қалдықтар және басқалар жатады. Банктік ресурстар несиелік және басқа да белсенді операцияларға қолданылады. Банктің несиелік ресурстарының құрылымы Банктің біліктілігінің сипаттамаларына, оның жұмысының ерекшелігіне, несиелік ресурстардың жай-күйіне, банк секторының даму деңгейіне және басқа факторларға байланысты болады.
Банк ресурстарының ерекше нысаны банктің өз ресурстарымен (қорларымен) ұсынылған. Нақты белгіленген құқықтық негізі және функционалдық детерминациясы бар меншікті қаражат банктің дамуының қаржылық базасы болып табылады, бұл банктердің шығындары мен банкроттығы жағдайында салымшылар мен кредиторларға өтемақы төлемдерін жүргізуге мүмкіндік береді; банктердің міндеттеріне сәйкес операциялардың көлемі мен түрлерін қолдау.
Банктің меншікті ресурстарының құрамына мыналар кіреді:
1) жарғылық;
2) резервтік;
3) арнайы мақсаттағы қорлар;
4) несиелер, бағалы қағаздар және өзге де активтер бойынша резервтер;
5) басқа да арнайы қорлар;
6) бөлінбеген пайда.
Жарғылық қор Банктің меншікті қаражатының негізгі құрамдас бөлігі болып саналады.
Банктің жарғылық қоры (капиталы) қатысушылардың (заңды және жеке тұлғалардың) жарнасының арқасында толық қалыптастырылған және олардың міндеттерінің кепілі ретінде қызмет етеді. Бұл өмір сүрудің экономикалық негізін құрайды және банкті заңды тұлға ретінде қалыптастырудың таптырмас шарты болып табылады. Жарғылық қордың көлемі, оны қалыптастыру тәртібі Банктің Жарғысына бағдарланады. Жарғылық капиталдың көлемі заңнамамен шектелмейді, бірақ Ұлттық банк Банктің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін ең төменгі соманы белгілейді.
Банктің жарғылық капиталы акцияларды сату есебінен Қазақстан Республикасының ұлттық валютасында қалыптастырылады. [7, 16б.]
Резервтік қор. Оның құны жарғылық қордың пайызымен белгіленеді (20% - дан кем емес көлемде). Банктің өзі жүргізетін операциялардағы ықтимал залалдарын жабуға және оның жұмыс істеуінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге арналған пайдадан аударымдар білім беру көзі болып табылады. Резервтік қорды барлық банктер "Акционерлік қоғамдар туралы" және "банктер және банк қызметі туралы"заңдарға сәйкес міндетті түрде құрады.
Арнайы мақсаттағы қор банктің басқаруында қалған таза пайданы бөлу нәтижесінде құрылады және нақты мақсаттар үшін таза пайданы қолдану процесін көрсетеді.
Несиелер, бағалы қағаздар және басқа активтер бойынша резервтер жекелеген банк операцияларының тәуекелдерін жабу үшін, демек, жинақталған резервтерден болған шығындарды өтеу арқылы банктердің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін құрылады. Бұл қорлардың үлкендігі, бір жағынан, банк активтерінің жоғары сапалы құрылымын, ал екінші жағынан, банктің қауіпсіздік маржасын, әсіресе таза пайдадан құрылған резервтік қорларға қатысты (мысалы, бірінші топтың кредиттері бойынша ықтимал шығындарға арналған қорлар) куәландырады.
Тартылған қаражат белсенді операцияларды, ең алдымен несиелік операцияларды жүзеге асыру үшін ақша ресурстарына деген барлық қажеттіліктің 70% - дан астамын жабады. Олардың рөлі өте үлкен.
Несиелік ресурстар нарығында заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос ресурстарын жұмылдыра отырып, коммерциялық банктер олардың көмегімен халық шаруашылығының қосымша айналым қаражаттарына деген қажеттілігін қанағаттандырады, қолма-қол ақшаның негізгі капиталға айналуына ықпал етеді, халықты тұтынушылық несиелермен қамтамасыз етеді.
Несиелік ресурстарды жұмылдырумен байланысты операциялар-бұл пассивті операциялар. Олардың операциялары нәтижесінде коммерциялық банктер белсенді операцияларды қаржыландыру үшін қаражат алады. Соңғы нәтиже Банктің балансының міндеттемесінде оның қалыптасу көзі ретінде көрінеді. Пассивті деп пассивтердің активтерден асып кетуі бөлігінде пассивті шоттардағы немесе белсенді-пассивті шоттардағы ақша қаражаттарының өсуіне әкелетін операциялар түсініледі.
Пассивті операциялардың құрылымы 1-суретте көрсетілген
Қарыз қаржы банктері
Салымдар
Алынған несиелер
Бағалы қағаздар эмиссиясы
Депозиттер
Жинақ салымдары
Ипотекалық және коммуналдық облигациялар
Банктік және жинақ облигациялары
Талап етілгенге дейінгі депозиттер
Мерзімді салымдар
Белгіленген мерзімге сақталған салымдар
Қаражатты алу туралы міндетті алдын ала хабарламасы бар салымдар
Сурет 1. Коммерциялық банктің пассивті операциялары
Ескерту- ақпарат көзі [8, 54б.]
Пассивті операциялар маңызды рөл атқарады. Олардың көмегімен банктер нарықта несие ресурстарын алады. Коммерциялық банктердің пассивті операцияларының 4 түрі бар:
1) Бағалы қағаздардың бастапқы эмиссиясы;
2) Қорды дамытуға және ұлғайтуға Банктің пайдасынан аударымдар;
3) Басқа заңды тұлғалардан кредиттер сатып алу;
4) депозиттік операциялар.
Қазіргі уақытта банктің қаржылық ресурстарын басқаруда тартылған ресурстарды басқару үлкен маңызға ие.
Тартылатын ресурстардың құрамын басқарудың негізгі мақсаты оларды пайдаланудан алынған таза пайда максималды болатын жағдайдың нәтижесі болып саналады. Көбінесе банктерге мүмкін болатын нормативтер бойынша қаражат тарту қиын емес, бірақ бір жағынан, "жұмыс" қаражатының нақты мөлшері Ұлттық Банкке аударымдар арқылы айтарлықтай төмендемейтінін және екінші жағынан, оларды пайдаланудан алынған пайда шығындармен айтарлықтай төмендемейтінін үнемі қадағалап отыру маңызды пайыздарды төлеуге.
Пассивті операциялар айналымдағы ақша ресурстарын банктерге тартуға мүмкіндік береді. Жаңа қаражатты банк жүйесі белсенді несиелік операциялардың салдарынан қалыптастырады. Пассивті операциялардың алғашқы екі формасының көмегімен несиелік ресурстардың алғашқы үлкен тобы - меншікті қаражат қалыптасады. Пассивті операциялардың келесі екі формасы ресурстардың екінші үлкен тобын құрайды-қарыз немесе тартылған несиелік ресурстар. Банктің меншікті қаражаты банктік капиталды және оған теңестірілген баптарды білдіреді[8, 56б.]
Банк тартқан қаражаттың құрамын басқару мүмкін болатын негізгі критерийлер белгілі бір субъектілердің уақытша бос қаражаты болып табылатын қазіргі заманғы нарықтың болуы болып саналады. Қазіргі уақытта бұл фактор барлық несиелік мекемелер үшін қарастырылады. Соңғы саяси әрекеттер тәуелсіз ресурстар нарығының жай-күйінде жағымды түрде көрінбейді. Осы себепті, қарастырылып отырған объектіні басқарудың қандай-да бір түрі туралы шешім қабылдау оның қажетті нәтиже беруі үшін жеткіліксіз. Банк тартатын қаражаттың құрамын өзгертудің әртүрлі бағыттары әртүрлі "серпімді", яғни тартылған қаражаттың бірлескен мөлшерінің құрамдас элементтерінің мөлшерін жедел басқару әрдайым мүмкін емес. Бұл банктің белгілі бір кезеңге келісім жасалған несие берушімен қарым-қатынасты біржақты түрде "үзуге" мүмкіндігі жоқ екендігімен түсіндіріледі. Осылайша, сіз тежеу параметрін орната аласыз - қаражатты едәуір ұзақ мерзімге тарту осы объектінің басқаруға қабілеттілігіне теріс әсер етеді.
Банктің қаржылық ресурстарын басқару ішкі және сыртқы көздерден нақты және қажетті ақпараттың болуын талап етеді.
Ресурстардың құрамын анықтау бойынша шешім қабылдау процесі 2-суретте келтірілген.
Еркін ресурстар нарықтарының жай-күйін зерттеу
Қолданыстағы жағдайда нарықтағы мінез-құлық тактикасын анықтау
Басқарудың балама нұсқаларын әзірлеу
Ықтимал несиелердің мінез-құлқын зерттеу
Ресурстардың құрамын басқару нұсқасын таңдау
Басқару нәтижелерін өзгерту
Объектінің ағымдағы жағдайын зерттеу және мүмкін болатын өзгерістің бағытын таңдау
Сурет 2. Қаржы ресурстарының құрамы бойынша басқарушылық шешім қабылдау процесі
Ескерту- ақпарат көзі [8,55б]
Прогрессивті банктік тәжірибе кен орындарының алуан түрлілігімен сипатталады. Тартылған қаражаттың құрылымын жоғары сапалы салыстырмалы талдауды клиенттердің топтары мен шарттары жүзеге асыра алады, бұл экономиканың қай секторларынан және қай уақыт ішінде қаражаттың негізгі бөлігі банкке тартылатынын анықтауға мүмкіндік береді. Ресурстық базаның сенімділігі мен тұрақтылығының сипаттамаларының бірі банктің ресурстарды тарту саласындағы пайыздық саясаты болып саналады. Бұл саяси қайраткер басқа екі шекаралық талаптарға сай болуға міндетті: бірінші кезекте, депозиттер бойынша қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің деңгейі (шұғыл және талап бойынша) әлеуетті инвесторлар үшін жеткілікті тартымды болуға міндетті; екіншіден, ол банктің белсенді және пассивті операциялары арасындағы пайыздық маржаның төменгі шекарасын тез ұлғайтпауға тиіс. [9, 56б.]
Өзінің өтімділігі мен төлем қабілеттілігіне қамқорлық жасайтын экономикалық тұрғыдан неғұрлым тұрақты банктер саланың орташа деңгейінен жоғары емес депозиттердің пайызын береді деген қорытынды жасауға болады. Жеке және заңды тұлғалардың мерзімді депозиттері мен депозиттері бойынша жоғары пайыздық мөлшерлеме, ең алдымен, коммерциялық банктің тиімді несиелік салымдар үшін жеткіліксіз тұрақсыз ресурстық базасы бар екенін көрсетеді. Мұндай банк инвесторларға қайта қаржыландырудың ұлғайтылған мөлшерлемесін ұсына отырып, депозиттер тарту арқылы өз ресурстарын кеңейтуге және тұрақтандыруға тырысады. Жоғары пайыздық мөлшерлемемен ресурстарды тарту сонымен қатар инвестицияларды жоғары мөлшерлемемен жүзеге асыруды білдіреді, яғни инвестициялар әдетте тәуекелді болып табылады және салымшылар пайда емес, банк сәтсіздікке ұшыраған жағдайда депозитті өз бетінше жоғалтуы мүмкін.
Алайда, банктердің кірістілігі мен өтімділігіне автоматты түрде қол жеткізілмейді. Арзан және қымбат ресурстарды тарту мәселесінің айқын шешімі-бұл банк басшылығының көзқарасы бойынша тәуекелдің ақылға қонымды деңгейімен максималды қайтарымды қамтамасыз ете алатын саясат жүргізу. Бір жағынан, банк басшылығы, банк акционерлері ұзақ мерзімді жобаларға, күмәнді сападағы бағалы қағаздарға және т. б. инвестициялау арқылы алынуы мүмкін жоғары табыстарға мүдделі. Алайда, мұндай әрекеттер міндетті түрде Банктің өтімділігін айтарлықтай нашарлатады, бұл салымдарды алу және несиеге заңды сұранысты қанағаттандыру кезінде қажет.
Тартылған қаражаттың, сондай-ақ банктің меншікті қаражатының құрылымын сандық талдау тартылған қаражаттың бірыңғай сомасындағы әрбір кіші топтың немесе бірнеше кіші топтардың үлесін айқындауда қамтылады. Рөлді мұндай талдау бізге әрбір қаржылық контрагенттің осы банктің пассивті операцияларын дамытудағы рөлін анықтауға мүмкіндік береді. Тартылған қаражаттың құрылымын неғұрлым егжей-тегжейлі талдау талдамалық есепке алу деректері негізінде жүргізілуі мүмкін. Бұл материалдар тарту жағдайларының динамикасында тартылған қаражатты зерттеуге мүмкіндік береді. Тартылған қаражаттың құрылымы тек мерзімдерді ғана емес, сомаларды да талдау үшін маңызды. Банктің пассивті операцияларын салыстырмалы талдау әдістерін қолдана отырып, осы операциялардың мөлшеріндегі конфигурацияларды, олардың банктің өтімділігіне әсерін табуға болады. Алайда, қазіргі экономикалық әдебиеттерде отандық авторлар міндеттемелерді басқару арқылы банктердің өтімділігі мәселесін қарастырмайды, дегенмен бұл жол, жоғарыда айтылғандай, кірістілік тұрғысынан ақылға қонымды болып саналады.
Жаңа клиенттерді тартуды ғана емес, сонымен қатар ресурстарды тарту көздерінің құрылымын үнемі өзгертуді қамтитын ресурстық базаны құру банктің активтері мен міндеттемелерін серпімді басқарудың егжей-тегжейі болып саналады. Міндеттемелерді тиімді басқару білікті депозиттік саясатты жүзеге асыруды білдіреді. Бұл қызмет көрсету саласының ерекшелігі-пассивті операциялардың үлесінде банкті таңдау әдетте клиенттердің алдын-ала анықталған санатымен шектеледі, ол қарыз алушыларға қарағанда әлдеқайда күшті. [10,82б]
Банк ресурстарын қалыптастыру және оларды тартудың әртүрлі көздерінің комбинацияларын өзгерту банк қызметі үшін үлкен маңызға ие, өйткені ол белсенді операцияларды қорландырудың құны мен мөлшерін сипаттайды.
Білікті депозиттік саясатты жүзеге асырмай, ресурстарды тиімді басқару керемет. Бұл қызмет көрсету саласының ерекшелігі-ресурстарды тарту бөлігінде салымшылар үшін өте қатал бәсекелестік құқығы бар, оны жоғалту өте оңай.
Банктер өздерінің және тартылған ресурстарын пайдаланған кезде ең маңызды міндет банк активтерінің максималды кірістілігін және қолданылатын өтімділік деңгейін бір мезгілде қамтамасыз ету болып саналады. Пайданың негізгі көлемі банктерді кредиттік инвестициялармен, бағалы қағаздарға салымдармен және салымдармен қамтамасыз етеді; банктің жиынтық өтімділігі жоғары өтімді активтерде: орталық банктегі және басқа да Коммерциялық банктердегі корреспонденттік шоттардағы ақшалай қаражаттарда ресурстарды орналастыру әдісімен сақталады. Ресурстардың белгілі бір бөлігін банктер негізгі құралдар мен материалдық емес активтерді сатып алу үшін пайдаланады. Мұндай активтер өміршең емес, пайда әкелмейтін ретінде сипатталады, дегенмен олар банктің, сондай-ақ кез-келген басқа шаруашылық жүргізуші субъектінің қалыпты жұмысын қамтамасыз ету үшін қажет.
Банк ресурстарын басқарудағы маңызды рөл банктерге тиесілі, дегенмен банк ресурстарының көлемі мен құрылымының өзгеруі ақша массасының сипаттамаларының динамикасына әсер ететіндіктен, коммерциялық банктердің ресурстық базасын орталықтандырылған реттеу жүзеге асырылуы керек.
Нарық жағдайында әрбір жеке банк депозиттік портфельді қалыптастыру мәселелерін дербес шешеді. Тартылған депозиттердің сыйақы деңгейі Банктің белсенді операциялары үшін нарықтық пайыздық мөлшерлемелерге, Банктің тартуға арналған операциялық шығыстарына, міндетті қорлар қорларына аударымдар сомасына, уақыт өте келе қолма-қол қаражат құнының өзгеруіне және басқа факторларға байланысты. Шетелдік банктердің мамандары депозиттерді тартуды дамытудың келесі критерийлері мен кезеңдерін ұсынады:
1) арзан, тұрақты қаржыландыру көздерін табу;
2) қолма-қол ақша ресурстарын, әсіресе үлкен көлемдегі ресурстарды мүмкіндігінше ұзақ тарту;
3) тартылған қаражатты сақтаудың орташа уақытын көрсету динамикасының тұрақты мониторингі, бұл ақшаны активтерге орналастыру мерзімдерін есептеу және Банктің өтімділігін қолдау үшін қажет болып табылмайды;
4) банктің тартуға арналған шығыстарының құрылымын талдау және оңтайландыру: пайыздар, операциялық шығыстар және т.б.;
5) клиенттердің ақшасын шоттардан күтпеген жерден алу жолымен банктік тәуекелдерді талдау;
6) банктің депозиттік портфелін факторлардың мынадай үштіктері бойынша жүйелі оңтайландыру: шығындарды барынша азайту, қаржылық тәуекелдерді барынша азайту және сақтау мерзімдерін барынша арттыру.
Несие беру кезінде клиент емес, банк ақшаны қарыз алушыға беру-бермеу туралы шешім қабылдайды, ол ақшалай маневр жасаудың маңызды мүмкіндігі бар. Деректерді жинау кезінде таңдау клиентке байланысты болады және банк жоғалту өте оңай салымшы үшін жиі қатал бәсекелестікке түсуге мәжбүр болады. Әрине, жақсы қарыз алушылар да үлкен құндылықты болжайды және олардың кең ауқымын қалыптастырады - бұл Банктің маңызды міндеттерінің бірі. Бірақ бастысы-ресурстарды бөлу емес, тартымдылық. [11,39б.]
Банктік бәсекелестікті дамытуға байланысты шектеулі ресурстар белгілі бір клиенттермен тығыз байланысқа әкеледі. Егер бұл клиенттердің шеңбері тар болса, онда банкке тәуелділік өте жоғары. Сондықтан банктерге әртараптандырудың маңызды мәнін сақтауға, басқа көздерден ақша ресурстарын тарту өкілеттігін қамтамасыз етуге және шарттарда, мерзімдерде және пайыздық мөлшерлемелерде активтермен теңгерімді сақтауға негізделген сенімді депозиттік саясат қажет.
Коммерциялық банк өзінің және тартылған қаражаттың арасындағы оңтайлы теңгерімді сақтауы керек, бұл банк ресурстарын қалыптастыруға жұмсалатын ең аз шығындармен дивидендтер мен кірістердің тұрақты деңгейін сақтауға көмектеседі.
Коммерциялық банк деңгейінде несие ресурстарын басқару кезінде соңғысы депозиттер алу және оларды алу күтілетін жоспарларды әзірлейді. Сонымен бірге бірыңғай қаржылық жағдайлар, маусымдық, пайыздық мөлшерлемелердің қозғалысы, сондай-ақ клиенттердің қорларға қажеттілігі көзделеді.
Жоспарлау процесі мыналарды қамтиды: макроэкономикалық талдау; сатып алушыларға арналған ақпарат. [12,75б.]
Егер банк ішкі және сыртқы нарықтардағы қатаң бәсекелестік жағдайында өзінің банктік қызметін кеңейтуді мақсат етсе, онда, әрине, өзінің ресурстары өсуі керек. Сондай-ақ, экономикада жүйелік тәуекелдің болуы капиталдандырудың барабарлығы мәселелерін өзектендіреді: тәуекелді, бірақ тиімдірек активтерге рұқсаттармен қорғаныс механизмін нығайту үшін банктің айтарлықтай меншікті ресурстары болуы тиіс. Өз кезегінде, Банк ресурстарының мөлшері оның ішкі және сыртқы нарықтардағы бәсекеге қабілеттілігі мен несиелік рейтингін анықтайды.
Несиелік ресурстарының көздері және олардың ерекшеліктері
Коммерциялық банктердің ресурстары - бұл өзіне қол жетімді және белсенді операцияларды жүргізу үшін пайдаланылатын меншікті және тартылған қаражаттың жиынтығы.
Білім беру арқылы банктің барлық ресурстары меншікті және қарызға алынған (тартылған) болып бөлінеді.
Банктердің негізгі көздері барлық банк ресурстарының тартылған қаражаты (60-90%) болып саналады. Банктің меншікті қаражаты шамамен 40-10% құрайды, бұл жалпы әлемдік банк практикасының қолданыстағы құрылымына сәйкес келеді.
Банк ресурстарының құрылымы:
1) меншікті капитал (жарғылық капитал, қосымша капитал, резервтік қорлар, өткен жылдардағы бөлінбеген таза пайда, бөлінбеген таза пайда (залал).
Банк ресурстарының құрылымы:
1) меншікті капитал (жарғылық капитал, қосымша капитал, резервтік қорлар, өткен жылдардағы бөлінбеген таза пайда, бөлінбеген таза пайда (залал).
2) тартылған ресурстар (талап етілгенге дейінгі депозиттер, мерзімді депозиттер, халықтың салымдары, сертификаттар, вексельдер, банкаралық кредиттер, корреспонденттік шоттар).
Банктің меншікті ресурстарының құны, алдымен, оның тұрақтылығын сақтауда болады. Бастапқы кезеңде бұл Банктің өз қызметін бастауға мүмкіндігі жоқ басым шығындарды жабатын өз қаражаты. Өз ресурстарының арқасында банктер қажетті резервтерді жасайды. Меншікті ресурстар ұзақ мерзімді активтерге инвестициялардың негізгі көзі болып саналады.
Ресурстардың құнын ескере отырып, біз шартты түрде үш санатты бөліп көрсете аламыз: тегін, арзан және қымбат.
Ресурстардың бірінші тобы негізінен пайда көзі болып саналатын Банктің меншікті қаражатының бір бөлігін қамтиды. Бос ресурстар сонымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz