Салықтар және салық салу

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Алматы Технологиялық Университеті

Факультет “Экономика және бизнес”

Кафедра “Экономика және менеджмент”

Реферат

Пәні: Салықтар және салық салу

Тақырыбы: Салықтың экономикалық мәні

Тексерген: Купешова Баян Куанышбековна

Орындаған: Рақымжан Ақерке Елеусізқызы

Алматы 2023

Мазмұны

Кіріспе2

1. 1 Салықтың экономикалық мәні . . . 3

Негізгі бөлім

1. 2Салық саясаты . . . 4

1. 3Қазақстан Республикасындағы салық саясатын жетілдіру . . . 8

Қорытынды . . . 9

Қолданылған әдебиеттер . . . 11

Кіріспе

Қай кезеңде болмасын кез-келген елдің қоғамдық әлеуметі мен тұрақтылығы, экономикалық дамуы мен өркендеуі салық жүйесінің іс- әрекетіне байланысты екені белгілі. Бүгінде еліміздің тәуелсіздігімен бірге сақтап тұрған салық жүйесі іргелі де маңызды салаға айналған.

Жалпы осы ұрпақтар ішінде салық заңдары бірнеше рет ауысып, көптеген өзгерістер енгізілген. Бұдан біз салық жүйесі саланың дамып жетіліп жатқанын қадағалауымызға болады.

Салықтар мемлекетпен бірге пайда болады және оның өмір сүруінің негізі болып табылады. Мемлекетті ұстау үшін оның азаматтарының ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың формалары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгеріске ұшырап отырады. Олардың қызмет ауқымы кеңейіп, әлеуметтік-экономикалық процестердегі рөлі де өзгеріп отырады. Тауар-ақша қатынастары неғұрлым дамыған жүйелерде салықтар да жақсы дамып, оларға мүмкіндігінше әсер етті.

Салықтарды ұтымды ұйымдастырудың классикалық принциптерін кезінде Адам Смит ұсынған еді. Олар мыналар:

А) Салық әрбір төлеушінің табысына қарай салынуға тиіс;

В) Салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі алдын ала әрі нақты белгіленуге тиіс;

С) Әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және тиімді әдіспен салынуға тиіс;

Д) Өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше аз болуға тиіс;

Бұл принциптердің қолдануы салық салудағы сорақылықтарды жойып, бұл процесті реттеді. Сондықтан А. Смит: ” . . . төлеушілер үшін салықтар - құлдықтың емес, бостандықтың белгісі”, - деп жазды.

Мемлекет салық саясатын - салықтар саласындағы іс- шаралар жүйесін әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес қоғам дамуының нақты кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне қарай жүргізеді.

Нарық қатынастары түзілуі жағдайындағы салық саясатының негізгі бағыты -

халықтың нақты табыстарының едәуір бөлігін орталықтандырылған қоғамды тұтыну қорлары арқылы қалыптастыру принциптерінен бас тарту.

Бұл халықтың еңбекке қабілетті бөлігінің табыстарын еңбек белсенділігін арттыруға экономикалық мүдделігін арттыру арқылы көбейтуге мүмкіндік береді. Салық жүйесі арқылы қоғамның еңбеккеқабілетсіз мүшелерін әлеуметтік қорғау қамтамасыз етіледі.

1. 1 Салықтың экономикалық мәні

Салық - бұл мемлекеттік органдардың қызметін қамтамасыз ету мақсатында заңды және жеке түлғалардан алынатын мемелекет бекіткен міндетті төлем, яғни мемлекет бір нақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде жүргізілетін қайтарымсыз және өткізу сипатта болатын, бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.

Салықтар - шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке түлғалардың мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категориялар. Салықтардың экономикалық мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай-ақ шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.

Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі қанша да болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Сондықтан - мемлекеттің тұрақты қаржы көзі. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.

Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын түсіну керек. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметіне тікелей қатысты және функцияларынан көрінеді.

Салықтың мемлекеттік бюджетке түсуін қамтамасыз ететін фискалдық функциясы ежелден оның бірінші қызметі болып табылады. Тауар-ақша қатынастары, өндіріс дамыған сайын бұл функция мемлекетке қаражаттың көп түсуін қамтамасыз етеді.

Салықтың қайта бөлу функциясы шаруашылық жүргізуші түрлі субъектілер табысының бір бөлігін мемлекеттің пайдасына қайта бөлуден көрінеді. Бұл қызметтің ауқымы жалпы ұлттық табыстағы салықтар үлесімен анықталады; ол ұлттық табыстың мемлекеттену дәрежесін көрсетеді.

Салықтардың үшінші - реттеушілік функциясы мемлекеттің экономикалық қызметі кеңейгенде басталады. Ол қабылданған бағдарламаларға сәйкес халық шаруашылығының дамуына мақсатты түрде ықпал етеді. Сонымен салық формалары таңдалып, оның ставкаларының алыну әдістері кері пайдаланады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылымы мен пропорцияларына, қорлану мен тұтынудың көлеміне әсер етеді; оларды ғылыми - техникалық прогресті көтермелеу тиімді. Салық реттеуіштерін басқа экономикалық тұтқалармен ұштастырып қолдағанда, мейлінше пәрменді және қажетті нәтиже шығуын қамтамасыз етеді. Салық реттеушілерінің мүмкіндіктері, формалары мен әдістері “Мемлекеттік қаржылық реттеу” тарауында тереңірек баяндалған.

1. 2 Салық саясаты

Көптеген мемлекетгік табыстардың ішінде ең көп тарағаны және міндетті түрде алынатыны - салықтар. Олар мемлекеттің ең маңызды табыс көзі. Салық арқылы дамыған елдерде (АҚШ-та, Жапонияда) ЖҰӨ-нің 27-29%-і бюджетте жиналады, ал Щвецияда бұл көрсеткіш 53%-ке жетеді. Салық жүйесі - тарихи дамудың жемісі. Бұл жүйе оқтын-оқтын реформаланады. Батыс Европада, мысалы, қосылған құн салығының енгізілуіне байланысты сонғы салық реформасы 60-70-жылдары жүргізілген. АҚШ-та осындай реформа 1996 жылы болды.

Салық жүйесі каржы ресурстарын жинау түрлері мен әдістерінің жиынтығы ретінде анықталады. Салық жүйесіде, оның мақсаттық міндеттерінің арасында терең қайшылық жатыр. Бір жағынан, экономика субъектілерінен мүмкін болғанша қомақты көлемде және міндетті түрде бюджетке алынатын қаржы сомаларын анықтап, олардың түсімін қамтамасыз ету міндеті тұр, екіншіден,

сонымен қатар, олардың (фирмалардың) іскерлік-экономикалық белсенділігіне нұқсан келтірмеу, тіпті керісінше, ынталандыру қажет. Бұл проблеманы шешудің өз заңдылықтары мен принциптері болады. Оларды зерттеп анықтау экономикалық саясат теориясының міндеті.

Мамандардың пікірінше, мына принциптерге негізделген салық жүйесі оптималды болмақ:

Салық жинау жүйесі өте ықшам, оған жұмсалаты шығындар мүмкін болғанша төмен, ал тиімділігі жоғары болуы қажет.

2. Салық төлеу процедурасы төлеушілер үшін ыңғайлы, көп уақыт алмайтын болғаны дұрыс.

3. Салық салмағын шамадан тыс арттырып, кәсіпкерлердің белсенділгі мен қажыр-қайратына нұқсан келтірмеуге тырысу қажет.

4. Салық салу принципі өндіріс шығындарын арттырып, өндіріс көлемінің өсуіне, өнімнің ішкі және сыртқы нарықтық өтімділігіне кедергі болмауы өте маңызды.

5. Салықты алу процесі конъюнктуралық және жұмыстылық саясатының іске асырылуына сәйкес ұйымдастырылуы қажет.

6. Салықтарды алу принциптері, сонымен бірге, табыстың мүмкін болғанша әділетті болу принципіне жақын болғаны дұрыс.

7. Жеке тұлғалардың «Салық төлеу мүмкішілігін» анықтағанда, еркіндік құқығына қайшы келмейтін, минималды көлемде мәліметтер талап етуге болады.

8. Құрамындағы әрбір салықтың мақсаты нақты анықталғаи біртұтас салық жүйесін қалыптастыру өте маңызды. Әлемдік тәжірибеде салық түрлерін топтастырып ажыртудың біршама принциптері мен әдістері қалыптасқан. Мысалы, бюджет үшін маңыздылығына қарай негізгі және қосалқы салықтар деп бөледі. Салым салу әдісіне сәйкес, тікелей және жанама салықтарды бөліп көрсетеді.

Негізгі салық түрлерінің жеке табыс салығына дамыған елдерде шамамен ЖҰӨ-нің 12%-і тең; қосылған кұн салығьна - 6%, корпорация пайдасына салынған

салыққа - 3%.

Қосалқы салық түрлері: мүлік салығы (2%) және мұра салығы; жекелеген тұтыну салықтары (акциздер) ; арнайы салық түрлері (мысалы, автокөлікке салынатын салық) .

Басқа бір классификация бойынша, тікелей салық түрлеріне, олардың мақсаттық міндеттеріне карай, жеке табыста салығын, корпоративтік (пайдаға салынатын) салықгы және мүлік салығын жатқызады. Жанама салықтарға - акциздер айналым салықтары (қосылған құнға, импортқа салынатын) және кеден төлемдері жатады.

Нарықтық экономикада салықтар өте маңызды тұрақтандыру қызметін атқарады. Салық жүйесінің қызмет атқару механизмі өзінен-өзі нарықтық экономиканың дамуына икемделеді.

Салықтың экономика цикліне қарсы икемделу механизмінің мазмұны мынандай.

Біріншіден, нарық конъюктурасы өскен жағдайда ұлттық табыстың көлемі артады. Прогрессивті салық алу принципінде құрылған салық жүйесі бюджетке бөлінген табыс үлесін арттырып, экономикалық белсенділікті тежейді. Екіншіден, мемлекеттің әлеуметтік төлем төлеу жү-йесі, жеке табыстарды теңестіру саясатын іске асыру мүмкіншілігі артады.

Үшіншіден, экономикалық мүмкіншіліктері шектеулі топтардың жеке табыстары өсіп, жалпы сұраным жалпы ұсынымға сәйкес өседі, ұлттық экономика жүйесінде тепе-тендік сақталады. Нарық жағдайы нашарлағанда процесс керісінше жүреді.

Бірақ жоғарыда суреттеліп айтылған механизм өз қызметін көңілдегідей атқаруы үшін салық жүйесі, оның әрбір жеке элементтері нарық жағдайына қарай өте икемді түрде құрылуы қажет.

Өзін-өзі реттеп, нарық жағдайына бейімделген салық түрлері ғана экономика цикліне қарсы қызмет атқарады. Яғни, экономика конъюнктурасын анықтайтын көрсеткіштерге (табыс айналым, пайда, тұтыну, сұраным, экспорт, импорт және т. б. ) негізделген салық жүйесін құру қажет. Дамыған елдерде салық жүйесі,

оның негізгі элементтері (негізгі салық түрлері) нарық конъюктурасына сәйкес анықталған және ұйымдастырылып құрылған.

Осыған байланысты теориялық және колданбалы талдауда салық түсімділігінің икемділік коэффициенті кең түрде қолданылады. Бұл көрсеткіш салық түсімдерінің проценттік (немесе абсолютті) өзгеруінің ұлттық табыстың проценттік (немесе абсолютті) өзгеруіне бөлінген бөлім ретінде есептеледі. Мысалы, ГФР-да салық түсімдерінің икемділік коэф-фициенті 1, 5%-ке тең. Бұл коэффицентке сәйкес, ұлттық табыс 1% өскен жағдайда, бюджетке салық түрінде түскен табыс 1, 5% өседі. Жеке алғанда, барлық, салық түрлерінің арасында ең ыкпалдысы - жеке табысқа салынатын салық екен. Жеке табыс салығы өзінің прогрессивті шкаласына карай есептеліп алынады. Айналым салығының икемділігі орташа деңгейде, ал мүлік салығының икемділігі өте төмен, тіпті икемсіз болады. Корпоративтік салықтардың икемділігі де аз, оның шкаласының прогрессиясы салық жүйесі өндірісті ынталандыру, экономикалық өсуді қолдау мақсатында құрылған.

Дамыған елдерде салық саясаты бірдей (немесе бір- біріне жақын) тәртіп бойынша жүргізіледі екен. Бұл елдердегі жүргізілген экономика саясаты әртүрлі салық түрлері ставкаларының шамамен ұлтық деңгейлері тең және оптималды жүйесін қалыптастырған ең жоғары деңгейі - 10- 50%, корпоративтік салықтардың - 35-40%, қосылған құн салығының орташа деңгейі - 12-16%. Әр елдің экономикалық құрылымына сәйкес ұлттық салық жүйелерінің құрылымында да белгілі айырмашылықтар байқалады.

Салық саясатының жалпы экономика көрсеткіштеріне ықпал-әсер жасауы туралы сөз болғанда мына бір маңызды мәселені естен шығармаған жөн. Ол «кешігу әсері» («эффект запаздывания») деп аталады. Оның мәні мынандай: жүргізілген қаржы саясатынан экономикалық нәтиже алу үшін белгілі бір уақыт қажет болады екен.

Салықтардың экономикаға ықпал жасау әсерінің шамасы экономика субьектілерінің салық төлеуден жалтару іс- әрекеттеріне де байланысты келеді. Салықтан бас тарту занды (ашық) және заңсыз (астыртын) түрде болады. Мысалы, салықтан заңды түрде кұтылудың көптеген нақты әдістері мен жолдары белгілі: тұтыну объектісінен бас тарту; салық төленетін іскерлік кәсіпті салық аз салынатын немесе салынбайтын салаға ауыстыру; баға арқылы

салық салынбаған басқа тұлғаларға (түптеп келгенде, тұтынушыларға) ауыстыру, т. б.

1. 3 ҚР-дағы салық саясатын жетілдіру

Салық алу принціпінің дүниежүзілік тәжирибеге сай өзгертілуі, халықаралық салық салу тәжірбиесінің енгізілуі, салықтардың нышаны, белгілеріне қарай топталуы, соныме қатар бұл құжаттың көптеген заңдармен тызғыз байланыстылығы, салықтың әкімшіліктің жаңа ережелерінің енгізілуі тағы басқа түбегейлі салық жүйесіндегі өзгерістер жатады.

Әрине мемлекеттің нарықтық экономикалық қатынас талабына сай дамуы жағдайында салық жүйесінің де бір орында, өзгерісіз қалуы мүмкін емес. Алайда қысқа уақыт аралығында қабылданған шексіз өзгертулер толықтырулардың енгізілу нәтижесі оның әлі де болса жетілмегендігін білдіреді. Мұның нәтижесінде салық жүйесіндегі салыққа қатыст тұрақсыздығы, үнеміө згертулер мне толықтырулардың енгізілуі салық төлеушілерге түсетін ауыртпалықты көбейтіп, салықтан жалтарудың етек алуына әкелетін, салық жүйесінің қызмет етуіне кедергі жасайтын проблеммаларға соқтырады.

Осы енгізілген өзгерістермен бірге салық жүйесіне жаңа салық ретінде бірыңғай жер салығы енгізілді. Бұл салықтың ерекшелігі - салық төлушілер ретінде жеке меншігінде немесе жер пайдалану құқығында жер учаскілері бар шаруа қожалықтары болып табылатын және олардың табыс, қосылған құнға, жер, мүлік, көлік, құралдарына салынатын салықтардан мына шарттарға сәйкес: тек ғана өзі өндірген өнімді сатып өткізуден түскен табыс бойынша табыс салығынан, өзі өндірген тауарларды сатып өткізудегі айналым бойынша косылға құн салығынан және үкімет белгілеген мөлшерде мүлік, көлік құралдарынан алынатын салықтардан толық босатылатындығы. Салық жеке меншігінде немесе жер пайдалану құқығындағы жеручаскісін бағалау құнының 0, 1 % мөлшерінде алынады. Ал әлеуметтік салық бойынша оларға шаруашылықтың әр бір мүшесі үшін айлық есептік көрсеткіштерінің 35 % белгіленді. Мемекеттің алға койған негізгі басым бағыттырының бірі ауыл шаруашылығын дамыту еркіндігін ескерсек, аталған

салықтың енгізілуі шаруа қожалықтарын салық ауырталығын жеңілдетеді, ауыл шаруашылық тұрғындарын жұмыспен қамтамасыз етуде аса қажетті көмек, олардың дамуына мемлекет тарапынан қолдау болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.