ТУРИСТІК БРЕНД КОНЦЕПЦИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

«Қазақ технология және бизнес университеті» АҚ

Көшербай Аймана Жолдасбекқызы

Нарықты сегменттеу, позицияландыру және туристік қызметтер брендингі

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

6В11106 - Халықаралық туризм

Астана, 2024

«Қазақ технология және бизнес университеті» АҚ

«Қорғауға жіберілді»

КАфедра меңгерушісі,

Доктор PhD

А. А. Жунусова

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Тақырыбы: « Нарықты сегменттеу, позицияландыру және туристік қызметтер брендингі»

6В11026-Халықаралық туризм

Орындаған студент

Ғылыми жетекші

PhD, қауым. профессор

Норма бақылаушы

Астана, 2024

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1

КІРІСПЕ

Еліміздің экономикасының басым және перспективті бағыттарының бірі - туризм болып табылады. Туризм саласын жақсарту еліміздің экономикалық ахуалын арттырып, көршілес салалардың қалыптасуына жағдай туғызуы мүмкін.

Қазіргі әлемде кең өріс алған туризм саласы - жалпы экономикалық өсім, халықтың мобильділігінің артуын, аумақтық шекаралардың ашылуы және еркін ақпарат бөлісу мүмкіндігі экономиканың саяхаттау саласын әлемнің көптеген елдері үшін жүйе құрап, қарқынды дамушы етті. Экономика салаларының бірі ретінде туризм миллиондаған тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз етіп, инвестиция жағын өсіреді және туризммен байланысты көптеген кәсіпорындарға мүмкіндік ұсынады, ең бастысы, мемлекеттік бюджетке орасан зор кіріс әкеледі де, сол арқылы адамдардың жалпы әл-ауқатына әсерін тигізеді. Сонымен бірге, туризм саласы мемлекеттердің әлемдік аренадағы мәртебесі мен беделін, тартымдылығын арттырады.

Зерттеудің өзектілігі Қазақстанның туристік брендингінің халықаралық нарықтағы мемлекетіміздің жалпы материалдық емес бағасын орасан зор арттыруын мүмкін екендігімен және сәйкесінше оны жылжыту мен қалыптастыруда орталықтандырылған және кешенді тәсілді талап ететіндін негіздейді. Бүгінгі күнге дейін институционалдық базаның жоқ болу себебінен осындай жұмыс елімізде жүйелі түрде іс жүзінде іске асырылмаған.

Туристік аймақтың бренді - бұл туристік аймақ атауының, оның логотипінің, символының, ұранының, туристік қызмет көрсетудің корпоративтік стилінің, сонымен қатар, туристік аймақтың бірегейлігі негізінде қалыптасатын, тұтастықты құрайтын басқа да белгілердің жиынтығы болып саналады және тұтынушылардың қабылдауындағы бәсекелестерден айырмашылығын көрсететін имидж. Брендинг - брендті басқару және қалыптастыру процесі; аумақтарды орналастыру мен олардың тұтынушылық құндылығын арттыру мақсатында табылатын кешенді жүйедегі бағдарлама болып есептеуге болады.

Туризм саласы ала қалыпты қарқындап, дамып келеді бірақ та, ұлттық ауқымда әлеуметтік-экономикалық әсері аз. 2019 жылы статистикасы бойынша, WTTC әдістемесі туризм саласының үлесі жалпы ЖІӨ-дегі санаудан 5, 6%-ды құрайтынын көрсеткен.

Сондай-ақ, 2025 жылға дейін туризм саласының мемлекетіміздің үлесін 8 пайызға дейін арттыру жоспарға алынып отыр. Ашып айтататын болсақ, туризм құрылымына құйылатын инвестициясы, отандық және шетелдік туристердің келіп-кетуі орташа есеппен алғанда жылына 7-8 пайызға жеткізуі керек. Статистика көрсеткендей, туризм саланың қазіргі даму қалпі сақталатын болса, жоспарланып отырған көрсеткішке мерзімінен бұрын іске асырылады деп болжамдайды.

Мысалы, соңғы он жылдықта өнер, ойын-сауық және демалыс саласындағы негізгі капиталға инвестицияның орташа жылдық өсімі 10% деңгейді көрсетсе, 2019 жылдың статистикасы бойынша инвестицияның өсімі жылына 46, 2%-ға жетті. Ақшалай есептесек, 2019 жылы күрделі салымдар көлемі 153, 7 млрд теңгені құрап, ел тарихындағы жаңа рекордтық көрсеткішті көрсетті. Бұл орайда туризм саласын қаржыландыруға мемлекеттің үлесі 40, 2%, меншікті капитал үлесі 46, 2%, ал қалған 13, 6% банк несиелері мен тартылған қаражаттарын құрады.

Зерттеу объектісі аумақтың туристік бренді болып табылады.

Зерттеу жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасының туристік брендін дамыту болып табылады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - еліміздің туристік брендін дамыту және құру бойынша теориялық принциптерді, әдістемелік тәсілдер мен практикалық ұсыныстарды ұсыну және әзірлеу.

Көзделген мақсатты іске асыру жүзінде мұндай міндеттерді қоюды және шешуді құрайды:

- бренд қалыптастырудың теориялық негіздерін анықтау;

- туристік бренд түсінігін, түрлерін, мағынасын түсіну;

- бұкіл әлемдік елдерде туристік брендті құруда және дамытуда шетелдік тәжірибені талдау;

- бүгінгі күнде Қазақстан Республикасының туристік-рекреациялық әлеуетінің даму нәтижелерінің динамикасын қарастыру;

- «Қазақстан Республикасының Туроператорлар қауымдастығы» заңды тұлғалар бірлестігінің жұмысын талдау және Қазақстанның туристік брендін дамыту мүмкіндіктерін іздестіру;

Жұмыста мынадай зерттеу әдістері қолданылды: жалпы ғылыми (индукция, дедукция, сипаттау, жіктеу, салыстыру, жалпылау), лингвистикалық (салыстырмалы тарихи әдіс, этимологиялық әдіс), тарихи әдіс, географиялық әдіс, мақсат пен міндеттерге жетуге ықпал етеді.

Зерттеу әдістемесі. Дипломдық жұмыстың әдіснамалық негізі қазіргі күнгі туризм саласын зерттеудің тұжырымдамалық аппараты мен әдістемесінің негізін қалаған отандық ғалымдардың еңбектері, сондай-ақ зерттеу бағыты бойынша мамандандырылған дереккөздер, заңнамалық және нормативтік құқықтық актілер, сондай-ақ мәдени және табиғи мұра саласындағы тұжырымдамалар болып табылады.

Жұмыс құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған дереккөздер тізімінен тұрады.

1 «ТУРИСТІК БРЕНД» КОНЦЕПЦИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1. 1 Бренд құндылығы мен ерекшелігі

Заманауи технологиялар мен ақпараттың үлкен ағындары өмірдің кез-келген салаларында - экономикалық, саяси, әлеуметтік, рухани басқарудың жаңа әдістері мен әдістеріне сұраныстар арттырады. Бірегей өнім, қызмет, саясаткер, демалыс орны және т. б. болу қиындық келтіруде, демек, үлкен бәсекелестік ортада сұранысқа ие болу оңайға соқпайды. Тұтынушы өнімнің немесе тауардың бағасы мен сапасы сияқты қарапайым сипаттамаларын ғана емес, сондай-ақ бірнеше қосымша мағыналарды да назарға ала бастайды. Бренд осы мағыналарды тұжырымдап, жеткізуге және таратуға арналған. "Бренд"дегеніміз не?

Ағылшын тіліндегі «brand» сөзі марка, белгі, таңба немесе айырым белгі ретінде мағына береді, сондықтан шетелдік мамандар айтуымен өнімнің немесе тауардың брендін анықтап, көрсету үшін «бренд» ұғымын қолдану кең таралған. Бастапқыда 10 ғасырда бұл термин ескі норвег тілінен аударғанда брендті белгілеу үшін «brandr» (күйдіру, күйіп кету) - иелері малдарына берілген таңбалау белгісі мағынасында қолданылған.

Шетелдік және отандық ғылым саласында маркетинг, брендинг және PR салаларына қатысты бірнеше тұжырымдамалар кездеседі, бірақ та олардың арасында бірде-бір дұрысы жоқ. Бұл тұжырымдамаларда бізді «бренд» және «брендинг» сияқты ұғымдар көбірек назар аудартады. Академиялық ортадағы кеңінен тараған анықтамаларға жүгінсек, ең танымал және цитаталанған анықтамалардың бірі Американдық маркетинг қауымдастығынан көрсетілген.

Бренд - бұл «бір сатушының өнімдерін немесе қызметтерін анықтайтын және оларды басқа сатушылардың өнімдерінен немесе қызметтерінен ерекшелендіретін атау, термин, дизайн, таңба немесе кез келген басқа белгі» болып түсіндіріледі. Тұжырымдамадан айтып тұрғандай, бір өнімді екіншісінен ажыратуға арналған брендтің белгілі бір саралау қасиеттеріне баса назар келтіріледі.

Бренд сөзін сондай-ақ, «ұсынысты бірегей ететін барлық айқын және жасырын сипаттамалардың» жиынтығы ретінде анықтайтын Interbrand брендинг саласындағы жаһандық консалтингтік агенттіктің анықтамасы да қызығушылық тудырады.

«Жарнаманың атасы» ретінде танылған Дэвид Огилви де «бренд» ұғымына анықтама келтіріп, брендтің ең маңызды құрамдастарының бірі әсерлер екенін атап көрсетті. Д. Огилвидің келтірген анықтамасы академиялық ортадағы ең танымалдарының біріне айналды: «бұл өнімнің қасиеттерінің материалдық емес жиынтығы: оның атауы, орамы және бағасы, оның тарихы, беделі және жарнама әдісіне кіреді. Бренд, сонымен қатар тұтынушыларға қалдыратын әсер мен олардың брендке қатысты тәжірибесінің нәтижесі болып табылады» деп көрсеткен.

Көптеген мамандар өздерінің тұжырымдамаларында «бренд» ұғымының уәделер мен олардың бірегейлігі секілді маңызды элементіне назар келтірген: мысалға айтсақ, Дэвид Аакер, американдық жарнама және брендинг маманы: брендті "брендтің не үшін бар екенін көрсететін бірлестіктердің бірегей жиынтығы болып саналады" деп анықтап, осындай маңызды сипаттамаға назар аударады және өнімді өндірушінің тұтынушыға берген уәдесін қамтиды". Осыған ұқсас анықтаманы "Бренд анатомиясы" кітабының отандық авторы В. М. Перция: "бренд - бұл мақсаты бар тұтынушыларға функционалды, эмоционалды, психологиялық және әлеуметтік уәделердің дәйекті жиынтығы, олар ол үшін ерекше және мағыналы және оның қажеттіліктерін қанағаттандырады" деп айтады.

Бренд белгілі бір дәрежеде атақ-даңққа ие болған кезде және бұқаралық санада таралуда осындай болады. «Брендтің» мәнін түсінудің бұл қызықты тәсілін А. Н. Чумиков, Ресей қоғаммен байланыстар қауымдастығының вице-президенті, PR, БАҚ және брендинг бойынша көптеген тұжырымдамалар мен еңбектердің авторы ұсынған. Ол брендті «атақтың ең жоғары дәрежесі мен тұтынушылардың адалдығы» ретінде қарастыруға болатынын анықтады.

Айтып өту керек, қазіргі күні «бренд» және «сауда белгісі» терминдері жиі бір-бірімен шатастырылады. Әдетте, тауар белгісі бір өнімді екіншісінен ажыратуға арналған белгілі бір белгілер мен атауларды білдіреді. Өз кезегінде, бренд аудиториямен олардың күтулері мен қалауларына қатысты эмоционалды байланысқа баса назар келтіреді. С. В. Карпова, стратегиялық маркетинг және маркетингтік коммуникациялар бойынша сарапшының айтуынша: «Күрделі құбылыс бола тұра, бренд тауар белгісін қамтиды және сонымен қатар оның дамуының келесі кезеңі болып табылады . . . сондай-ақ кез келген бренд тауар белгісі деп айтуға болады, бірақ одан алыс. Кез келген бренд бренд бола бермейді». 1-кестеде «Бренд» және «тауар белгісі» ұғымдарының толығырақ салыстырылуы келтірілген.

1 кесте - бренд пен брендтің негізгі айырмашылықтары

Ескертпе-дереккөз негізінде құрастырылған

Осылайша, "бренд" ұғымын талдай отыра, біз оны өнім, тауар, қызмет, компания, аумақ туралы бірлестіктер, эмоциялар, идеялар және құндылық сипаттамаларының жиынтығы ретінде айтамыз.

Егер брендтің элементтері туралы айтатын болсақ, 1995 жылы "Bates Worldwide" компаниясы жасаған брендтерді құрудың әмбебап моделіне жүгінген жөн. Британдық сарапшылар "бренд дөңгелегін" жасады: осы модельдің арқасында шеңберлер жиынтығы ретінде ұсынылған брендтің әрбір элементі көрінеді (1-сурет) .

Мәні

Даралық

Құндылықтар

Пайдалары, артықшылықтар

Атрибуттар

1-сурет бренд дөңгелегі. 1990 жылдары американдық маркетолог Стивен Бейкер ойлап тапқан

"Бренд дөңгелектерінің" әр бөлімін толығырақ және ашырақ қарастырайық:

1. Атрибуттар - физикалық және функционалдық атрибуттар брендтер, оларға атау, белгі, логотип, қаріп, қаптама, форма, дыбыс, ұран, түс комбинациясы және т. б.

2. Артықшылықтары, артықшылықтары-бренд тұтынушыға оны пайдалану процесінен беретін физикалық нәтиже. Әдетте, артықшылықтар брендті орналастыру тұжырымдамасының негізіне айналады.

3. Құндылықтар-бұл брендті қолданудың эмоционалды нәтижесі, яғни. сезімдер, сезімдер, тұтынушылар қауымдастығы.

4. Даралық-брендтің адам сипаттамалары тұрғысынан сипаттамасы (мейірімді, күшті, сенімді және т. б. ) бұл брендті тұтынушылар үшін түсінікті етеді.

5. Төменгі жол-бұл брендтің барлық атрибуттары, яғни "бренд дөңгелегі"сипаттамаларының ерекше жиынтығы.

Осылайша, "бренд дөңгелектерін" дамыту арқылы бренд мазмұнының негізгі элементтері бөлініп, құрылымдалды. Мұндай кешенді тәсіл әр элементтің нақты тұжырымдалуын және дәйекті дамуын қамтамасыз етеді

Брендтердің көптеген әртүрлі классификациялары бар. Көптеген мамандар типологияның өз нұсқаларын ұсынады, олардың ішінде - С. В. Карпова, и. Я. Рожков, г. л. Тулчинский және басқалар. Бренд классификациясының ең көп таралған түрлері 2-кестеде берілген.

2-кесте-брендтердің жіктелуі

Брендтің функцияларын толығырақ ашу кезінде маркетинг және брендті басқару саласындағы беделді швед маманы Томас Гадтың зерттеулеріне назар аударған жөн. Томас Гад төрт өлшемді брендинг немесе 4D брендинг теориясын құрып, оның барысында бренд дамуын бірден төрт өлшемде қарастыруды көрсеткен:

- функционалдық өлшем - брендті пайдаланудың тікелей артықшылықтарын анықтайды;

- әлеуметтік өлшем - тұтынушыға өзін белгілі бір әлеуметтік топпен сәйкестендіруге жағдай туғызады;

- психикалық өлшем - ішкі қанағаттану, жаңа құндылық құру және өзін-өзі бағалауды арттырудың пайдасын береді;

- рухани өлшем - үлкен әлеуметтік топтар мен жалпы қоғам үшін пайда әкеледі.

Осы тұрғыда, Томас Гадтың төрт өлшемді брендинг теориясы бүгінгі күнде отандық және шетелдік кәсіпорындар ортасында бизнес модельдерін құру барысында ашық түрде пайдаланылады: барлық өлшемдерін есепке алу бірегей сату ұсынысын әзірлеуге және брендке белгілі бір маркетингтік құндылық арттыруға мүмкіндік туғызады.

«Бренд» ұғымының теориялық сипаттамаларын қарастыра отырып, біз брендтің қалыптасу тарихына көз жүгуді ұсынамыз. Ең алғашқы ірі брендтер 8 ғасырда пайда болынған делінеді: олар қонақ үйлер болып табылады. Осылайша, әлемдегі ең көне қонақ үй 718 жылдан бері жұмыс істеп келе жапондық «Хоуши» қонақ үйі болып табылады. Көне тарихы бар «Сакан» деп аталатын екінші қонақ үй де Жапония елінде орналасқан. Ол 1009 жылы құрылды. Бүгінгі күнде екі әлемдік қонақ үй жұмыс жасап келеді. Сондай-ақ, бірінші мейрамхана - бұл австралиялық «Stiftskeller St. Петр» немесе «Әулие Петр монастырының жертөлесі» белгілі бренд болып саналады. Құжаттарға сәйкес, 803 жылдан бері жұмыс істейді және сол себепті Еуропадағы ең ежелгі мейрамхана ретінде есептейді. Ал ең көне шарап бренді болып өзінің тарихын 1000-ға жуық жыл бұрын Гулайн сарайының кеңдігінде бастаған «Chateau de Goulaine» болып саналады. Ең көне брендтердің бірі сонымен бірге, сыра және шарап кәсіпорындары да болып табылады. Осылайша, 1040 жылы Weihenstephan Abbey-ге монастырь сыраларын шығаруға және сатуға рұқсат беріліп басталды, ал өткен жылы «Bayerische Staatsbrauerei Weihenstephan» ең алғашқы сыра қайнату компаниясының ашылған күні өтілді. Бір қызығы, неміс сыра қайнату зауыты әлі де ісін атқарып келеді және өзінің ұзақ тарихы мен беделін белсенді түрде қолданылады: оның логотипіне "әлемдегі ең көне сыра қайнату зауыты"деген тіркес жүргізілген.

Көптеген брендтердің қалыптасуы Жаңа уақыт дәуірімен байланыстырып келеді. Дәл 18-19 ғасырларда әртүрлі брендтердің үлкен саны пайда бола бастап ішіне тамақ және сусын маркалары, автомобиль маркалары, газет-журнал брендтері, жеңіл өнеркәсіп брендтері және т. б кірді. Мысалы, Baker шоколады, "Remington" маркалы мылтықтар мен мылтықтар, Peugeot автомобильдері немесе Cartier зергерлік бұйымдары қазіргі күні танымал және лайықты беделі мен ұзақ тарихы бар сапалы брендтер ретінде әлемге белгілі.

21 ғасырда әлемдік нарық сан алуан брендтерге толы болды. BrandFinance консалтингтік агенттігі әр жыл сайын әлемдегі ең құнды саналатын 500 брендтің рейтингін құрайды. Брендтердің құнын есептеу үшін компания өз брендін лицензиялауға төлеуге көрсетілетін соманы ескеретін күрделі әдістемені қолданады. Сонымен бірге, кәсіпорынның қаржылық жағдайы, тұтынушылардың оның брендіне деген адалдығы, бәсекеге қабілеттілігі мен көптеген көрсеткіштер анықталады. 2019 жылы көрсеткіш бойынша, онлайн бөлшек саудамен айналысатын американдық Amazon компаниясы көшбасшы атанды. Үздік үштікке кірген қалған екі америкалық компания болды, екінші орында Apple және үшіншісі Google болды. Жалпы, BrandFinance ұсынған аналитика негізінен осындай қорытындыға келуге болады: алдымен, қазіргі күнде ең қымбат және қуатты брендтер болып АҚШ-тың жоғары технологиялық компаниялары болса, екіншіден, қымбат азиялық брендтердің саны көбейе түсуде. Екінші аргумент 3-кестемен расталады, онда брендтердің құны елдер бойынша қалай бөлінетіні ашып көрсетілген.

3-кесте-брендтердің құнын елдер бойынша бөліп көрсету

Жаһанданған және қарқынды дамып келе жатқан, ақпарат ағынымен артып жатқан әлемде брендинг барған сайын маңызды рөл атқарып келеді. Бұл брендтерді басқару және дамытумен айналысатын брендинг (ағыл. branding, brandbuilding) болып аталады. Бұл «ұзақ мерзімді бренд таңдауын дамыту ғылымы мен өнері» және білім мен қызмет саласының салыстырмалы түрде жаңа саласы ретінде кеңінен қабылдануды қалыптастырады.

«Брендинг» сөзінің мағынасын отандық және шетелдік ғалымдар мен сарапшылар өз анықтамаларында белсенді түрде көрсетеді. Анықтамасын және оның мәнін қарастырайық.

Ең кең ұғымдар брендингтің дамыту және жылжыту сияқты міндет-мақсаттарын қарастырады. Бұл тәсіл брендинг саласындағы атақты кеңесші және «Brand Management» журналының бас редакторы болған В. Н. Домниннің тұжырымдамаларында көрінеді, ол брендингті «брендті әзірлеу, енгізу және дамыту қызметі» ретінде анықтайды. Ресейдің еңбек сіңірген ғылым қайраткері Г. Л. Тульчинскийдің тұжырымдамасында - «бұл тиімді брендтерді құру және жылжыту процесі» деп айтылады.

Бірқатар мамандар брендингтің экономикалық тиімділігіне негізделген тәсілді қарастырады: олар оны біріншіден кәсіпорындардың жұмысымен байланыстырады және қосымша баға ретінде брендингтің осындай артықшылықтарына назар тудырады. Мәселен, практикалық брендинг саласындағы мамандар В. Тамберг пен А. Бадин тұтынушы тауардың немесе қызметтің ерекше тартымдылығы үшін молынан ақша төлеуге бел буатынын атап суреттейді: брендинг бұл «белгілеуді құру және кейіннен басқару процесімен байланысты және тұтынушы үшін тартымды және қосымша құнды тасымалдаушы қызметін атқаратын тұтыну объектісі». Осыған жақын тұжырымдаманы американдық маркетингсарапшысы Д. Рэндалл ұсыныс білдіріп, брендингті «кәсіпорын қызметінің барлық аспектілерін толтыратын іргелі стратегиялық процесспен» байланыстырады. Бұл тұжырымдама тым жалпыланған болып көрінгенмен, брендинг сияқты құбылыстың маңызды сипаттамаларын қарастырмайды.

Осыған орай, қазіргі күнде «бренд мағынасы өнім белгісінің көрсетілуі, өнімді өндірушінің идентификаторы ретіндегі өзінің бастапқы түсіндірмесінен әлдеқашан асып түсті». Брендтер өз қабілеттері мен ұмтылыстары арқылы тұтынушылардың ойлағандарына немесе күтулеріне дәлел ретінде іске асыруға уәде береді. Брендтер тұтынушылар үшін шешім жасау процесін оңай қылдыруға және осы мәнде олар белгілі бір уәделер мен құндылықтар жиынтығын қамтитын қандай да бір қосымша мағыналарға ие болады.

1. 2 Туристтік бағыттарды брендтеу және оның ерекшеліктері

Туризм саласы экономикалық сектор болып табылатын әлемнің дамыған және дамушы мемлекеттерінің ұлттық экономикасының іргелі бөлігі ретінде саналады. Туризм секторы - жаңаланған жұмыс орындарын құру және инвестиция тарту жолы, сонымен қатар қазіргі әлем бойынша туристік индустрия компанияларын дамытудың мүйізі болып табылады. Дүниежүзілік туристік ұйымның (ЮНВТО) көрсеткіштері нәтижесінде туризм саласының жаһандық экономикаға әкелген пайдасы әлемдік нарықтағы жалпы өнімнің 10%-ға дейінгі үлесін, әлемдік экспорттың 7%-ға дейінгі үлесін және бүкіл халықтың жұмыспен қамтылуының шамамен 1/10 бөлігін құрайды. Дүниежүзілік туристік ұйым айтып көрсеткендей " әлемдік экспорттың бөлігі ретінде танылған туризм саласы химиялық заттар мен жанармайдан кейін үшінші орынды иеленді, сондай-ақ автомобиль өнімдерінен алда озады. Басым дамушы мемлекеттерде туризм саласын экспорттың негізгі бөлімі ретінде танылады».

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс