Ересек топ балалардың танымдық қабілеттері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Өмірзақ Ұлжан

Дамытушы ойындар арқылы ересек топ балаларының танымдық қабілеттерін дамыту" тақырыбына

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Дамытушы ойындар арқылы ересек топ балаларының танымдық қабілеттерін дамыту
КІРІСПЕ
1-ТАРАУ. Танымдық қабілеттер және олардың оқу іс-әрекетіндегі дамуы
Ересек топ балалардың танымдық қабілеттері
1.2. Дамытушы ойындардың танымдық қабілеттерге әсер етуші факторы ретінде
1.3. Ересек топ балалардың ойын әрекетінің даму ерекшеліктері
2-ТАРАУ. Ересек топтардың танымдық қабілетін дамыту ерекшеліктеріне эксперименттік зерттеуді ұйымдастыру және әдістемесі
2.1. Паззл, құрылыс, лего ойындарының эксперименттік сипаттамасы
2.2 Ойындардың зерттеу кезеңдері және талдаудың нәтижелері
2.3 Ересек топ балаларының танымдық қабілетін дамытуға арналған ұсыныстар
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Кіріспе
Нормативтик
Даму - бұл өмір бойы болатын өзгерістер. Бұл өзгерістер жүйелі түрде жүреді (яғни даму кезеңдерді қамтиды және алдыңғы кезеңнен өткенге дейін келесі кезең басталмайды) және бейімделгіш (яғни дамудың әр кезеңіндегі барлық процестер мен әрекеттер осы кезеңге сәйкес келеді). Бұл физикалық (тікелей көруге және өлшеуге болатын даму; мысалы, бой мен салмақтың өсуі), танымдық (мидың дамуы; ойлау процестері арқылы өлшенетін даму) немесе әлеуметтік (адамдардың қоршаған ортамен және айналасындағы адамдармен өзара әрекеттесуінің дамуы, топтарда жұмыс істеу қабілеті) табиғатта. Даму реттелген және болжамды схема бойынша жүреді. Әр түрлі балалар әртүрлі жылдамдықпен дамиды. Дамуға табиғат (генетика, инстинкттер, туа біткен ерекшеліктер) және білім (қоршаған орта, үйренген факторлар) үнемі әсер етеді. Зерттеулер көрсеткендей, ерте балалық шақ мидың дамуы үшін өмірдің маңызды кезеңі болуы мүмкін. Ғалымдар нәрестелердің миы ынталандыруға жауап ретінде дамитынын анықтады. Ынталандыратын балалар тез дамып, өздеріне сенімді имиджге ие.
Ересек топтағы балалардың танымдық белсенділігін қалыптастыру мен дамытуға тиімді әсер ететін жағдай жасау проблемасы міне, бір де бір онжылдықта психологиялық-педагогикалық зерттеулердегі маңызды орындардың бірін алып отыр. Қазіргі уақытта мектепке балалардың оқуға дайындығына қойылатын талаптардың күшеюіне байланысты ол өзекті болып отыр. Бірқатар авторлардың зерттеулері мектептегі оқу табалдырығында тұрған балалардың танымдық белсенділігінің төмендегенін куәландырады. Олардың қоршаған шындықты тануға, әлемге деген тұрақты танымдық қарым-қатынасқа деген қажеттілігінің қалыптасуының төмен деңгейі байқалады. Бұл факт, біздің ойымызша, бірқатар себептерді түсіндіруге болады. Біріншіден, мектепке дейінгі балалық шақтың соңына қарай балалардың субъективті танымдық белсенділігінің қалыпта- суының деңгейінің жеткіліксіз екенін мойындау керек, бұл өз кезегінде мектепке дейінгі мекемелердегі тәрбие-білім беру процесінің балалардың қызығушылығын, ынтасын, шығарм шылық белсенділігін мақсатты түрде қалыптастыру арнасында қанағаттанғысыз ұйымдастырылуымен байланысты 2000:34).
Ересек топ балаларының танымдық іс-әрекетін дамыту жүйелі оқу процесі болып табылады және жеке сипатқа ие.
Бақылаулар балаларды оқыту әдістері танымның даму ережелеріне сәйкес бір-бірінен ерекшеленетінін көрсетеді. Оларды келесідей жіктеуге болады: математикалық интеллектісі бар бала - себеп-салдар байланысын құру, Виртуалды интеллект дамыған бала - суреттер мен бейнелер арқылы жасалады (Пеллегрини, 2009:75).
Жүйелілік, үйлесімділік, өмір сүру жағдайларына сәйкестік интерактивті түрде ересек топ балаларының танымдық іс-әрекетін жүзеге асырудың қажетті шарты ретінде бағаланады. Бала 4 жасында яғни ересек топ балалары дамыту танымдық қызметін меңгеріп алады, қарапайым, ауызекі сөйлесу тілі және байланыстырып сөйлеу, айналасындағылармен қарым-қатынас жасауды үйренеді. Балаларды оқытудың әртүрлілігі (себеп-салдарлық байланыстарды құрумен; суреттермен және бейнефильмдермен; сынама- лармен; оқумен; сөйлесумен, қарым-қатынаспен) олардың қызметінің жеке ерекшеліктерімен байланысты.
Қазіргі мектепке дейінгі білім берудің басым бағыттарының бірі мектеп жасына дейінгі балаларда әлемнің тұтас ғылыми бейнесін, заманауи дүниетанымды, дербес таным қабілеттері мен дағдыларын қалыптастыру болып табылады.
Мұғалімдер мен психологтардың алдында мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастырудың мәнін, міндеттерін, принциптері мен формаларын шығармашылық тұрғыдан қайта қарау, олардың танымдық белсенділігінің дамуына барынша ықпал ететін психологиялық-педагогикалық жағдайлар жасау мәселесі тұр.
Үлкен мектепке дейінгі жас әрі қарай оқудың сәттілігінің кепілі болып табылатын танымдық қабілеттерін дамыту үшін сезімтал болып табылады. Балабақша жағдайында үлкен мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қабілеттерін тиімді қалыптастыру дидактикалық ойын процесінде жүреді.
Алайда, осы уақытқа дейін дидактикалық ойын процесінде балабақша жағдайында үлкен мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қабілеттерін дамыту мәселесі теорияда аз зерттелген және балаларды дамыту мен тәрбиелеу тәжірибесінде жеткіліксіз ұсынылған.
Зерттелетін мәселе бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдау. Үлкен мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қабілеттерін қалыптастыру ерекшеліктерін диагностикалау. Дидактикалық ойынды мектеп жасына дейінгі балаларда танымдық қабілеттерді қалыптастыру құралы ретінде қолдану. Дидактикалық ойын барысында үлкен мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қабілеттерін қалыптастыруға тәжірибелік-эксперименттік тексеру жүргізу. Ересек топ балалардың танымдық қабілеттерін қалыптастыру процесін жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу мүмкіндігі бар. Ең бастысы, дидактикалық ойын балабақша жағдайында үлкен мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қабілеттерін дамытудың тиімді құралы екенін түсіну.
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді зерттеу (д. Б. Богояванская, Л.А. Венгер, л.с. Выготский, С. Л. Рубинштейн, Н. Н. Подъякова, д. Б. Эльконина және т. б.) біз қабілеттер қандай да бір қызметті сәтті жүзеге асырудың шарты болып табылатын жеке тұлғаның жеке психологиялық сипаттамаларын түсінетінін білеміз.
Қабілеттер жалпы және арнайы болып бөлінеді.
Тұлғаның жалпы қабілеттерінің құрылымында танымдық қабілеттер ерекшеленеді.
Танымдық қабілеттер-бұл кез-келген іс-әрекетті сәтті игеру тәуелді болатын жеке қасиеттер мен қасиеттер. Танымдық қабілеттер оқыту мен интеллектуалды дамудың маңызды факторы болып табылады және сонымен бірге жеке тұлғаны қалыптастырудың қажетті факторы болып табылады.
Ересек топ балалардың танымдық қабілеттерін қалыптастырудың негізгі шарты-бұл қабілеттердің дамуына ықпал ететін жағдайлар жасау және балаларды әртүрлі іс-шараларға қосу: оқу-танымдық, ойын, мотор, өнімді. Танымдық қабілеттердің қалыптасу деңгейін жоғарылатудың бір аспектісі-балабақшаның оқу-тәрбие процесінде әр түрлі іс-әрекеттерді біріктіру.
Танымдық қабілеттерді дамытудың тиімді конструктивті ойындар.
Конструктивті ойынды қолдану балалардың сабаққа деген қызығушылығын арттырады, зейінін дамытады, бағдарламалық материалды жақсы меңгеруді қамтамасыз етеді, танымдық қабілеттерін қалыптастырады

Негізгі бөлім

Осы орайда ҚР БҒМ қарасты Мектепке дейінгі балалық шақ Республикалық орталығы ұсынған Мектепке дейінгі ересек жаста құрастыру дағдыларын қалыптастыру бойынша әдістемелік ұсынымында Балаларға құрастыруды үйрету -- белсенді сөздік қорын заманауи терминдермен байытуға, танымдық процестерін дамытуға, ойынды зерттеу және эксперименттік әрекетпен біріктіруге, сондай-ақ одан әрі балаларды әлеуметтендіруге (ұжымда жұмыс істей білу) ықпал етеді, - деп балалардың құрастыру қабілеттерін дамыту туралы маңызды тұжырымдардың орын алуы -- мектеп жасына дейінгі балалардың техникалық құралдарға және оларды құрастыруға деген танымдық қызығушылығының дамуына ұйытқы болатынына сеніміміз мол [3]. Балалардың құрастыру қабілеттері МДҰ-да құрастыру оқу қызметі мен конструктивті ойындарды қолдану арқылы жүзеге асады. МДҰ-да балаларды тәрбиелеу мен оқытуда жүргізілетін педагогикалық үрдістердің барлығы ойын әрекеті арқылы жүргізіледі. Себебі, ойын -- мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі іс-әрекеті. Балалар ойнай отырып қоршаған әлемді таниды, танымдық қабілеттері дамиды, қарым-қатынасқа түседі, еңбек дағдысын үйрене бастайды.
Ойынның шығу тарихын, оның бала өміріндегі орнын, тәрбиелік міндеттерді шешу үшін ойындарды қолданудың тиімділігін ұлы ойшылдар, философтар, ағартушы ғалымдар, педагогтер, психологтар зерттеп, өз еңбектерінде көрсеткен. Қазақтың ұлттық ойындары салт-дәстүр, этномәдениет, фольклор және этнопедагогикалық тәрбие құралы ретінде қолданылған.
Балалық кездегі ойынды тәрбие мәселесінен бөлуге болмайды. Екеуі бірлікте қаралады. Тәрбие туралы айтылған даналық ойларға зейін қойсақ, алдымен бүкіл әлемнің ұстазы атанған Әбунасыр әл- Фарабидің әділдік, инабаттылық, мейірім, жомарттық-адамгершілік көрсеткіші екендігі әр саладан баяндалған. Қазақтың белгілі ағартушысы А. Құнанбаев Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма? деп халық ойындарының балаларға білім берудегі тәрбиелік мәнін жоғары бағалап, халықтың дәстүрі мен салтын құрметтеп, адамдардың ойы мен іс-әрекетін танып түсінуінде жастардың эстетикалық, адамгершілік ой талабының өсуінде атқаратын қызметін жоғарғы деңгейде бағалады. Ш. Уәлиханов әр түрлі қимыл-әрекетті ойындар мен асық ойындары тайпалық одақтарда ересектер арасында дамып, кейін келе жас өспірімдердің үлесіне қалғандығын талдаса, М. Жұмабаев Ойын - бала үшін өмірлік тәжірибе деген. Мектеп жасына дейінгі балалардың оқу-тәрбие үдерісі мен дамуына арнап зерттеу жұмыстарын жүргізген отандық ғалымдар Н. Құлжанова, Б. Баймұратова, М. Сәтімбекова, А. Манкеш, Ғ. Таубаеваның еңбектерінде бала тәрбиесінде ойынның алатын орнының ерекше екендігі ғылыми тұжырымдармен дәлелді көрсетілген [4].
Ойшыл, ағартушы, зерттеуші ғалымдардың еңбектерін талдай келе, қазақ халқының ұлттық ойындарының ерте заманнан бастау алып, қазіргі уақытқа дейін өз құндылығын жоғалтпағанына көз жеткізуімізге болады.
Ойын теориясына елеулі үлес қосқан А.С. Макаренко: Бала өмірінде ойынның маңызы зор, ересек адам үшін еңбектің, жұмыстың, қызметтің қандай маңызы болса, бала үшін де ойынның маңызы нақ сондай. Бала ойында қандай болса, есейгенде жұмыста да көп жағынан сондай болады, - деп көрсетті.
Н.К. Крупская. Балалар ойынының әлеуметтік сипатын, онда өмір құбылыстарының бейнеленетінін атап көрсете келіп, ойын ең алдымен
Отандық ғалымдар Т.Иманбеков Қазақ балабақшаларындағы оқу-тәрбие жұмыстарында
ұлттық ойындарды пайдалану (5 - 7 жас) атты зерттеуінде балабақшаларда ұлттық ойындарды қолданудың теориялық негіздерін айқындап, қазақтың ұлттық ойындарының ерекшеліктерін жіктеп, балабақшаларға енгізудің әдістемесін ұсынса [4], Ұ.Т.Төленова Балабақшадағы аралас топ балаларын ұлттық ойындар арқылы адамгершілікке тәрбиелеу тақырыбындағы зерттеуінде қазақтың ұлттық ойындарын балалардың жас ерекшелігіне қарай топтастырып, аралас топ балаларын адамгершілікке тәрбиелеудің педагогикалық мүмкіндіктерін анықтаған [5]. Б.М. Меңдалиев Ұлттық халық ойындарын мектеп жасына дейінгі балалардың дене шынықтыру сабағында қолдану атты зерттеуінде ұлттық ойындарды дене шынықтыру сабағында қолданудың педагогикалық шарттарын көрсеткен [6].
В.А. Сухомлинский: Ойынсыз ақыл ойдың қалыпты дамуы мүмкін емес, -- дейді.
Өйткені кез келген адам бала кезінен өмір әлеміне ойын арқылы кіріп, дүниені ойын әрекетімен тани бастайды. Қоршаған дүние туралы түсінік ойын арқылы қалыптасады. Л. Выготский: Ойнай жүріп балалар қоршаған орта жайында білімдерін толықтырады, дербес шешім қабылауға дағдыланады,ойлау барысында ұтқырлық пен тапқырлық танытады, - дейді.
қоршаған болмыс жөніндегі әсер мен ұғымды кеңейтудің құралы деп білді. Мектеп жасына дейінгі балалар үшін ойын ол - оқу, ойын ол - еңбек, ойын ол - тәрбие, - деп жазды.
Балалар ойындарының тәрбиелік маңызын жоғары бағалай келіп,
Шетелдік психология мен педагогикада ойынның ерекшеліктерін Э. Берн, Д. Дьюи, Ж. Пиаже өз еңбектеріне арқау еткен. Олардың еңбектерінде іс-әрекет ретінде ойынның мәнін, тұлға онтогенезіндегі оның рөлін, әлеуметтендіру процесінде -- адамның қоғамдық тәжірибені меңгеру және пайдалану орнын түсінудің түрлі тұжырымдамалары баяндалған
А.Н. Леонтьев, Д.Б. Эльконин сияқты белгілі психолог ғалымдар: Ойын баланың өзіндік өмірі Л.С. Выготский,деген ортақ тұжырым жасайды.
бағытта қолданылуына орай ойынның түрлері де жіктеле бастаған.
Мектеп жасына дейінгі балалардың өмірінде ойынның алатын орны ерекше маңызды екенін көптеген ғалымдар өз еңбектерінде басшылыққа алып, ойынды жан-жақты қарастырған және ойынның әртүрлі
МДҰ ұйымдастырылған оқу қызметтерінің бағытына қарай ойындар түрлі мақсатта
қолданылады. Балалардың ойындары алуан түрлі. Олар мақсатына, ережесі мен сипатына, ұйымдастырылуы мен балаларға әсері жағынан әртүрлі. Балалар ойындарының көптүрлілігі оларды классификацияландырады. Ойындарды классификациялауға көптеген көзқарастар мен негіздер бар.
Мәселен, Ф. Фребель ойындарды классификациялауда ақыл-ойды дамытатын
--
ойлау ойындары;
сезімнің сыртқы органдарын дамытатын
моторлы
ойындар деп бөлген. Ж.Пиаже ойынды ақыл-ойды дамытудың факторы ретінде түсіндіріп,
сенсорлық
--
қозғалу ойындары; символикалық (ойдан шығарылған) ойындар, ережелері бар
ойындар деп бөліп қарастырды. Н. Крупская былай көрсетеді: шығармашылық ойындар (балалардың
өздері ойлап тапқан ойындары), ережесі бар ойындар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.