Ұйымдасқан қылмыстың түрлері
МАЗМҰНЫ
ТАҚЫРЫБЫ: Ұйымдасқан қылмыс: түсінігі, белгілері, жағдайы.
1 ТАРАУ. ҚР ҚЫЛМЫСТЫҚ КОДЕКСІ БОЙЫНША ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСТЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ
1.1. Ұйымдасқан қылмыстың ұғымы мен сипаты
1.2 Ұйымдасқан қылмыстық топтың қылмыс жасау нысаны
ІІ ТАРАУ. ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСТЫҚТЫҚ ТОПТЫ ҚҰРҒАНЫ ҮШІН ЖАУАПТЫЛЫҚ
1 бөлім. Ұйымдасқан қылмыстың құрлымы және оның түрлері
2 бөлім. Ұйымдасқан қылмыстардың құрамы (Ұйымдасқан қылмыстардың және қылмыстық топтардың ішкі жүйелік сипаты немесе ұйымдасқан қылмыстың криминологиялық мәнез-құлқы)
ІІІ ТАРАУ. ҚОҒАМДЫҚ ДАМУДЫҢ КАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСПЕН КҮРЕСІ
3.1. Ұйымдасқан қылмыспен күрес мәселелері
3.2. Ұйымдасқан қылмыспен күрестің халықаралық тәжірибесі
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ
ҚР - Қазақстан Республикасы
ҚР ҚК - Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі
UNODC - Біріккен Ұлттар Ұйымының Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенциясы
ҰҚТ - ұйымдасқан қылмыстық топ
ГУЛАГ (ТЕЛББ) - Главное управление исправительно-трудовых лагерей (Түзеу-еңбек лагерлерінің бас басқармасы)
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер ДостығыКІРІСПЕ
Дилпомдық жұмыстың өзектілігі. Соңғы уақытта ең қауіпті тенденциялардың бірі - қылмыс субъектілерінің ұйымшылдығы, қатыгездігі және заңсыздық әрекеттері. Қазақстанның бірлігін, оның аумақтық тұтастығын бұзуға бағытталған ұлтшыл, діни, этникалық және басқа ұйымдардың экстремистік қызметінде көрінеді; лаңкестік ұйымдардың мемлекеттік билік органдарының жұмыс істеуін ұйымдастырмауға және елдегі конституциялық құрылыстың негіздерін күштеп өзгертуге бағытталған қызметіндегі қылмыстардың жинақталуы мемлекеттің ішкі жүйесіне қауіп төндіруде. Ұйымдасқан қылмыс қазіргі таңда экономикалық пайда табудың алдын-ала ұйымдастырылған және белгілі бір жүйенің негізінде қылмыстық әрекеттердің жинағымен орын алады деп тануға болады. Оның ауқымы үлкейгені соншалықты, тіпті халықаралық деңгейге өтті. Өзінің қамтылу аумағының ұлғаюы оның саны мен қылмыстық әдістерінің көбеюі арқылы криминалдық әдістері мен мамандандырылған жағдайларға ие болды. Соған орай, ұйымдасқан қылмыспен тиімді күресуде арнайы тергеу топтарын құрып немесе шектеулі мөлшерде телефон қоңырауларын тыңдау және жасырын тергеп-тексеру әрекеттерін жасауды айтуға болады. Мэллори ұйымдасқан қылмысты қоғамда рұқсат етілмейтін және есірткі, құмар ойындар, сондай-ақ ұрлық, жымқыру, алаяқтық, қорқыту тәрізді заңсыз қылмыстық әрекеттер деп таниды. Танылған бұл анықтаманы басшылыққа ала отырып, ұйымдастырылған қылмысты әлеуметтік ұйымдастырылған жеке әлеуметтік институт ретінде қарастырса артық болмайды.
Ұйымдасқан қылмыс соңғы 50 жылдан астам мерзімнен бері мемлекеттің ең ауқымды әлеуметтік мәселесі болып табылады. Қазіргі уақытта оның түрлерінің жаңашылдыққа ие болғаны соншалықты мафияға, триандоға, якудзаға ұқсас неғұрлым индустриялық, қаржылық бағдарланған формаға ие болды. Ұйымдасқан қылмыстың дамуының қарқындылық деңгейінің жоғарлығы әлемдік құбылысқа айналып, соның ішінде іскерлік ахуалмен, шенеуніктердің сыбайлас жемқорлықпен, экономикалық жағдаймен және т.б. қатар жүреді. Ортаға сіңіскендіктен, қоғамдық ортада оның қалай орын алып, қаншалықты ауқым болуы ойға сыйып-қонбас. Дәл солай қылмыс құрамы мен ұйымдасқан қылмыстық ішінде болып жатқан қылмыс түрлері де өсіп жатыр. Оларға: жөзөкшелік, қару-жарақтарды заңсыз ұстау және пайдалану, есірткі өнімдерін заңсыз айналымы, жалған ақшаларды шығару тәрізді тағы қосымша қылмыстарды жатқызылды. Бұл қылмыстар кейіннен ұйымдасқан қылмыс үшін ыңғайлы әрі дәстүрлі құрам ретінде саналды.
Жылдар өткен сайын ұйымдасқан қылмыстың критерийлері де, жасалу жолдары да өзгеруде. Осыған орай, қазіргі тергеу қызметтері өздерінің жаңашылдықты қарастыра отырып, олардың жолдарын ашу жағдайын жаңа көзқараспен қарап, бақылауға және қадағалауға итермелейді. Бұрыңғы қылмыстарды тікелей факторлар мен қылмыс құрамы, табылған айғақтар мен дәлелдемелер негізінде жүргізсе, қазіргі цифрлық заманға сай тергеу қызметінің мүмкіншілігіде дамыды. Цифрлық заманда тұлғалардың өзіне қажетті және тек қанағаттандыра алатынқолжетімді ақпарат көздері мен әрекеттеріне мүмкіндік ашылғандығы - жаңашылдық дәйек, алайда бұл деген ұйымдасқан қылмыстыңда өз кезегінде дамуына, өзінің ары қарай үрдісіне жаңадан жол ашылғанына да себепкер.
Бүгінгі таңда ұйымдасқан қылмысты зерттеу біздің қоғам алдында тұрған ең өткір және күрделі мәселелердің бірі ретінде өзекті болып отыр. Ол қоғамдық өмірдің барлық салаларына күшті әсер етеді, елдің әлеуметтік және экономикалық институттарының қалыпты жұмысын бұзады, мемлекет пен қоғамның қауіпсіздігіне нұқсан келтіретін нақты күш болып табылады.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы, яғни теориялық маңыздылығы ұйымдасқан қылмыстық әрекетті тергеуге және оны жеңу жолына қарсы тұру ерекшеліктерін көрсетуімен анықталады. Сонымен қатар, салыстырмалы-құқықтық зерттеу қылмыстарды ашу және тергеу әдістемесіне мүмкіншілік ашуға ықпал жасау және Қазақстан Республикасының заңнамасымен зерттеу жұмысын толықтырып, нормалармен теориялық ілімді нығайту қажет. Ұйымдасқан қылмыстың қауіптілігін деңгейін көрсету.
Әдебиеттерге шолу жасау және шешілетін ғылыми проблемалардың қазіргі жай-күйін бағалау. Ұйымдасқан қылмыстардың мәнін ашып, оны зерттеуде көптеген материалдың ортақ мазмұнына сәлтеме жасау. Соның ішінде тек отандық оқулықтар мен деректерді ғана емес, шетелдік тәжірибемен салыстырмалы анализдер жасауға және олардың тәжірибелік көздерімен танысуға ықпал жасау қажет. Отандық оқулықтарда Ағыбаев А.Н., Иксатова С.Т., Алауханов Е.О., Калиев Т.Т. оқулықтары мен өзге де Қазақстандық мамандардың мақалалары және жариянланған дерек көздері, сондай-ақ шетелдік материалдар, соның ішінде Румянцев Ц.В., Долговой А.И., До Чунг Чжу, Лунеев В.В., Уильям М. тәрізді тұғалардың жұмыстары қаралып, талқылау жүргізіледі. Қазақстан Республикасы мен өзге де мемлекеттердің заңнамаларымен жұмыс жасалады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Таңдап алынған зерттеу тақырыбының өзектілігіде осында жатыр. Қазіргі даму сатысында ұйымдасқан қылмысты тергеуге қарсы іс-қимылды бейтараптандыру және оған ықпал ететін қылмыстық, әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастырушылық шаралардың негізді жүйесін әзірлеу қажет. Теориялық білімді нығайту және оны тәжірибе жүзінде ары қарай жүйелеуді дұрыс көрсету керек.
Жоғарыда атап кеткендей, қазіргі жағдайдағы қылмыстарды тергеуге кедергі жасайтын құбылыстардың одан ары қалыптасып, ұлғайып келуі. Қылмыстарды тергеуге кедергі жасау жағымсыз әлеуметтік құбылыстың сипатына ие болады. Бұл әсіресе ұйымдасқан қылмысты, яғни ұйымдасқан қылмыстық топтар мен қауымдастықтар жасаған қылмыстарды тергеуге қарсы іс-қимыл жасау кезінде айқын байқалады. Айта кетелік, ұйымдасқан қылмыс Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне сәйкес, мемлекетке, қоғам бейбітшілігіне қарсы қылмыс болып табылады, осыны ескере отырып, бұл қылмыстың алдын алу тікелей барлық адамзатқа байланысты жағдай, мәселе, қиындық. Ал өз кезегінде ұйымдасқан қылмысты құруда оларда тек қылмыстық мақсаттар ғана емес, сонымен қатар ұйымдасқан қылмыстық топтар мен құралымдардың қауiпсiздiгi мен өмiрiн қамтамасыз ету де жүзеге асырылады.
Дипломдық жұмыстың мақсатына жету жолында келесідей
міндеттер белгіленді:
- ұйымдасқан қылмысты заң бойынша қарау және бақылау;
-қылмыстық әрекеттің құрамдарын зерттеу;
-қылмыстың осы түрінің ерекшелігін қарастыру және анықтау;
-отандық және шетелдік зерттеулерді талдау негізінде ұйымдасқан қылмыстық әрекетке криминологиялық сипаттама беру;
-ұйымдасқан қылмыстың көріну нысандарын бөліп көрсету;
-ұйымдасқан қылмыстық қызметке қатысушының жеке басын зерделеуге;
-ұйымдасқан қылмыстың жасалу ерекшеліктерін белгілеу және оларды жіктеуді жүргізу;
-ұйымасқан қылмыстың мемлекеттің өзекті мәселе ретіндегі маңыздылығын қарастыру;
-тәжірибе жүзіндегі ұйымдасқан қылмыстың орын алу кезеңдер ерекшеліктерін сипаттау;
-салыстырмалы талдаулар жасау арқылы қылмыс деңгейін анықтау.
Дипломдық жұмыстың объектісі болып ұйымдақсан қылмыстар бойынша зерттеу жасау, ақпарат алу, жинау, тексеру, бағалау. Қылмыстың туындау өзектілігі мен олардың жүйелерін қарау, көрсету. Ұйымдасқан қылмыстың туындау және алдын алу жөнінде анализдерді салыстыру.
Зерттеудің жаңалығы жыл сайын артып келе жатқандығына байланысты қылмыскерлердің жалпы білім беру және зияткерлік деңгейі, олардың құқықтық хабардарлығы. Ұйымдасқан қылмыстыі қаншалықты даму процесін анықтау. Нәтижесінде олар қылмыскерлердің тергеу органдарына қарсы тұру үшін қолданатын әртүрлі амалдары мен амалдарын жетілдіреді, бұл өз кезегінде қылмыстарды тергеуді оңтайландырудың кешенді мәселелерін шешуді және тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде сот-медициналық ақпараттың материалдық көздерін іздеуге және алдын-ала зерттеуге бағытталған әдістерді әзірлеуді өзекті етеді.
Дипломдық жұмыстың пәні. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі мен өзге тәжірибелік ғылыми оқулықтар, нормативтік құқықтық актілер мен ұйымдасқан қылмыс мәселесін қозғаудағы материалдар жиынтығы.
Дипломдық жұмыстың құрлымы. Дипломдық жұмыс үш бөліміді, кіріспені, негізгі бөлімді, қорытындыны және пайданылған әдебиеттер тізімін қамтиды. Жұмыстың жалпы көлемі ------ беттен тұрады.
1 ТАРАУ. ҚР ҚЫЛМЫСТЫҚ КОДЕКСІ БОЙЫНША ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСТЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ
1.1. Ұйымдасқан қылмыстың ұғымы мен сипаты
Қылмыстылықтың ұйымдасқан нысаны Қазақстанда реформа жылдарында өте кең тарап, ұйымдасқан қылмыстар мен ұйымдасқан қылмыстық құрамаларданда көрініс тауып, қарау мәселесі жоғары қылмыс жиынтығына айналды.
Ұйымдасқан қылмыстың мәселелерін зерттей отыра, бұл қылмысты өзіндік иерархиялық және тәртіптік жүйесі бар, қылмыс негізінде материалдық табыс табуды көздейдейтін қылмыстық топ, адамдар тобын көрсетеді. Ұйымдасқан қылмыс - ұйымдасқан топпен бірге жүретін ұғым, олар белгілі бір белгілер арқылы ажыратылады:
1. Иерархия. Ұйымдасқан топ мүшелерерінің бір-бірімен байланысын тұрақтылықта ұстап, өзіндік іс-әрекеттермен анықталған рөлдердің ұйымдастырылу жүйесі.
2. Тұрақтылық. Қылмысты жасау кезінде не оны жоспарлау барысындағы қылмыстық топтың тепе-теңдікті ұстауы, тұрақты түрде қылмысты жасау арқылы дамуын көздеп айтуға болады.
Көптеген тұжырымдар бойынша ұйымдасқан қылмыс - бұл заңсыз кәсіпкерлік қызметтен пайда табу, заңды бизнеске ену және енгізу, тұтынушыларға заңсыз тауарлар мен қызметтерді ұсынуға монополия белгілеу және жалпы қылмыстық пайдакүнемдік қылмыстар жасау мақсатында қала, ел аймағы шеңберінде немесе унитарлы немесе иерархиялық құрылымы және функциялары бөлінген трансұлттық ауқымда шоғырландырылған қылмыстық қауымдастықтардың, ұйымдардың немесе топтардың кәсіби қызметі, қоғамға қарсы қызметті қамтамасыз ету және әшкерелеуден иммунитетті қолдау үшін қастандықты, зорлық-зомбылықты, қорқытуды, басқа адамдардың беделін түсіруді, мемлекеттік қызметшілерді сыбайлас жемқорлықты, билік органдарына, басқарма мен құқық қорғау органдарына кіруді пайдаланады.
Осы анықтаманы талдауға сүйене отырып, С. А. Балеев оның екі белгісін білдіреді - тұрақтылық және топқа бірігу мақсаты, яғни бір немесе бірнеше қылмыс жасау [1, б.64]. Мысалы, А. Бессонов оның бес белгісін анықтайды:
1) ұйымшылдық;
2) тұрақтылық;
3) мақсат-бір немесе бірнеше қылмыс жасау;
4) оны қылмыстық іс-әрекет басталғанға дейін жасау;
5) екі немесе одан да көп адамның тобына қатысу [2, 8, 11-беттер] file:C:UsersinkarDownloadsor ganizovannaya-gruppa-kak-raznovidno st-gruppovoy-formy-souchastiya-v-pr estuplenii-ponyatie-priznaki-i-ee-z akonodatelnoe-opredelenie-safonova- p-e.pdf . Дәл осындай сипаттаманы көптеген мамандар жалпыға ортақ белгілер ретінде көрсетті. Практикалық іс-әрекетте ұйымдасқан топ атап өткендей, екі негізгі белгінің болуымен сипатталатын топтық қылмыстың ең қауіпті түрі ретінде әрекет етеді. Біріншіден, бұл тұрақтылық, екіншіден, бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін топ құру. Ұйымдасқан топтың осы белгілерін егжей-тегжейлі қарастыра отырып, топтың тұрақтылығы көшбасшының болуымен, топтың құрылымдалуымен және топ ішіндегі мінез-құлық нормаларының болуымен айқын көрінеді. Топтың тұрақтылығының сыртқы көрінісі ретінде топтың өмір сүру ұзақтығы да бар екенін ескеріңіз. Е. Б. Серовтың пікірінше, соңғы жылдары ұйымдасқан топтар жасаған қылмыстық әрекеттер мемлекеттер арасындағы шекарадан әлдеқашан асып кеткен және бір, екі мемлекеттің аумағында жасалған қылмыстық операциялар түрінде болды [7, Понятие организованной преступной группы (na-journal.ru)].
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 3-бабы 36) бойынша ұйымдасқан топ - бір немесе оданда көп адамның бір немесе бірнеше қылмыстық құқық бұзушылық жасау мақсатында алдын - ала сөз байласып, біріккен адамдардық тұрақты тобын айтады. Ұйымдасқан топ өз кезігінде қылмыстарды жасау арқылы қылмыстың негізгі түрі - ұйымдасқан қылмыстың үдерісіне ықпал етеді. Сондағы 1988-1989 жылдар аралығындағы ұйымдасқан қылмыс әрекеттері үшін Италиядағы ұсталған 100-ден аса мафия мүшелері, Америка Құрама Штаттарында ұсталған үлкен қылмыстық топтарды еске алсақ, сонда ұйымдасқан қылмысты қалай түсінуге болады? Мафия? Якудза? Қылмыстық топ? Айта кетелік, бұл ұғымдарға толық әрі нақты ешкімде анықтама берген жоқ. Соған орай, италиялық криминалисттердің ойынша мафия құпия түрде әрекет ететін қылмыстық топ деп түсіндірсе, орыс криминологиялық лексикаларында ұйымдас қылмыстар ретінде адамдар тобы, шайка (қарақшылар), банда, қауымдастықтар деп аталды.
Яғни "ұйымдасқан қылмыс" терминінің өзі жүйелі түрде жүзе асып отыратын қылмыстардың мінез-құлық жиынтығын көрсетеді. Бұл тікелей терминді қоғамға қауіпті әрекет ретінде қарастырады, алайда көптеген азаматтар бұны әлеуметтік құбылыс көзқарасында бақылауды жөн көреді. Американдық мамандар ұйымдасқан қылмысты бірқатар тұлғалалардың иерархиялық жүйе бойынша алдын ала жоспарлап және заңсыз актілер мен әрекеттерді қолдану арқылы материалдық мақсатқа жетуді көздейтін жасырын қылмыс түрі болып табылатынын жариялаған.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенциясы (UNODC) ұйымдасқан қылмысқа анықтама бермейді, бірақ оның орнына оның кейбір ерекше элементтеріне назар аударады:
- үш және одан да көп адамнан тұратын құрылымдық топтың болуы;
- бір немесе бірнеше ауыр қылмыс жасау мақсатында;
- топтың пайдаға бағытталған сипаты, атап айтқанда қаржылық немесе материалдық пайда алу мақсаты (https:www.unodc.orge4jenfirea rmsmodule-7key-issuesorganized-c rime-and-organized-criminal-groups. html ).
Бұл қылмыс түрі қазіргі таңда әртүрлі елдің қылмыстық заңнамасында аса ауыр қылмыстар ретінде ерекше көрініс табатыны айдан анық. Соған орай, Армения, Эстония, Қырғызстан, Россия Федерациясы, Өзбекстан мен Тәжікстан тәрізде елдерде ұйымдасқан қылмыстың ең жоғарғы деңгейде түсіндіретін термин ретінде "қылмыстық қауымдастық (қоғамдастық)" сөзі қолданылады. Албания, Бельгия, Австрия мемлекеттерінің Қылмыстық Кодекстерінде "қылмыстық ұйым" термині қолданылады. Тағы да "қаскүнемдер ассоциациясы" термині Алжир, Франция, Мадагаскар елдерінде, Қытай Халық Республикасында "мафиялық мазмұндағы ұйым", Италия мен Түркия елдерінде "қылмыс жасауға құрылған арнайы ұйым" тәрізді терминер қолданылады.
Ұйымдасқан қылмыстың мәселелерін анализдеу арқылы В.В.Лунеев ұйымдасқан қылмыстың түсінігі зорлық-зомбылық, экономикалық және өзге де жеке мақсаттардағы қылмыстарға қарағанда өте аз анықталғанын айтып өткен еді. Ұйымдасқан қылмысты түсіну және оны ажырата білу - көп заң мамандары үшін сыры көп сұрақтардың бірі болды.
Ұйымдасқан қылмысты жалпы заңға қайшы мінез-құлықтан ажырату кезінде бірнеше қылмыскердің жоспарлаған және ұзартылған қылмыстық әрекеттердің жүзеге асыру кезінде өзара ұйымдасқан қарым-қатынасының сипаты мен дәрежесіне негізделген. Өзінің құрамдас бөлігінің ауқымды болғанының негізінде ұйымдасқан қылмыс өзекті әрі күрделі қылмыстың түрі болып саналды. Бұл қылмыстың ары қарау өршуі тек парақорлық қоғам мен саясат қызметтерімен ғана емес, қорқыту, үркіту, зорлық-зомбылық әрекеттерімен көрініс тапқан мемлекеттің шекарасынан шығатын қылмыстың көзі болды. Яғни, "ұйымдасқан қылмыс" термині ұйымдасқан қылмыстардың тұтас жиынтығын білдіреді, өйткені бұл топтық, ұйымдасқан болуы мүмкіндігі бар жеке қылмыстар.
Ұйымдасқан қылмыс адамдар тобының қатсуымен жасаған қылмыс болып сипатталады. Жоғарыдағы жағдайларды ескере отырып, барлық адамдар тобы не қылмыстық топ ұйымдасқан қылмыстың мүшесі болып табыла бермейді. Ұйымдасқан қылмысты ашу, оның құрамын зерттеу. Қылмыстық топ не адамдар тобының ұйымдасқан қылмыстың мүшесі ретінде тануда белгілердің сәйкестегі қарастырылады: олардың қылмысты жасаудағы мақсаты, қатысушылардың арасындағы иерархия мен функциялардың жүктелуі, ақпараттар мен басқа да ресусрстар арқылы материалдары жинайтын көзінің болуы.
БҰҰ сарапшылары мен басқа да құқықтану мамандары берген ұйымдасқан қылмыстың анықтамалары арасында қандай ортақ нәрсе бар?
Біріншіден, БҰҰ сарапшыларының анықтамасында заңсыз кәсіпкерлік және жасырын экономикалық жүйе сияқты белгілерді ресейлік ұйымдасқан қылмысқа тән көлеңкелі экономикалық қызмет ретінде қарастыруға болады. Ресейлік мамандар үшін бұл жасырын (көлеңкелі) экономикалық қызметті жүзеге асыру үшін қылмыстық және экономикалық қылмыстың жабылуы ретінде түсіндіріледі.
Екіншіден, ұйымдасқан қылмысты анықтауда БҰҰ сарапшылары ұйымдасқан қылмыстың әдістері болып табылатын белгілерді атайды. Біздің анықтамада олар сыбайлас жемқорлықтан басқа аталмаған, бірақ соған қарамастан ресейлік ұйымдасқан қылмыс оларды қолданады және Ресей Федерациясының "ұйымдасқан қылмысқа қарсы шаралар туралы"Заңының жобасында тұжырымдалған басқа анықтамада осындай әдістер деп аталады.
Үшіншіден, БҰҰ сарапшылары ұйымдасқан қылмыстың келесі белгісін ұйымдасқан қылмыстық топтар жүзеге асыратын күрделі қылмыстық әрекеттер сериясы деп атады. Біздің анықтамамызда бұл белгі балық аулау түріндегі қылмыстарды жасау ретінде түсіндіріледі, бұл әртүрлі қылмыстық құқық бұзушылықтарды жүйелі түрде жасау деп түсініледі.
Бірінші және екінші белгілерді де дәл осылай түсінуге болады, өйткені олар ұйымдасқан қылмыстың заңсыз әрекеттерін бірдей сипаттайды. Мұнда ұқсас мақсаттар бар: экономикалық пайда алу және саяси билікке қол жеткізу. Мұның бәрі ресейлік ұйымдасқан қылмыс үшін өте маңызды.
Төртіншіден, БҰҰ сарапшылары ішкі құрылымы бар қылмыстық ұйымдардың болуы сияқты белгіні атайды, бұл сонымен қатар иерархияның, ұйымшылдықтың, тұрақтылықтың және қатаң тәртіптің болуын болжайды. Бұл белгі ресейлік мамандардың ұйымдасқан қылмысты анықтаудағы қылмыстық қауымдастықтарды сипаттайтын белгіге өте тән.
Ресейдің шетелдік қылмыстық қауымдастықтарына талдау жасай отырып, бұл қылмыстық ұйымдардың қалыптасуының бірдей белгілері бар екені белгілі болды.
Олардың авторының осы жұмысына сүйене отырып, БҰҰ сарапшылары мен ресейлік криминологтар берген ұйымдасқан қылмыстың анықтамаларына салыстырмалы талдау жасай отырып, олардың ешқандай семантикалық айырмашылығы жоқ деген нақты қорытынды жасауға болады, өйткені іс жүзінде барлық сарапшылар ұйымдасқан қылмысты дәл осылай түсінеді.
Айта кетелік, ұйымдасқан қылмысты сипаттауда оның иерархиялық және тұрақтылық белгілерін көрсетілді. Осыны ескере отырып, ұйымасқан қылмысты өзінің ішкі жүйелеу формалары бар, қатысушыларының белгілі бір функцияларды атқару арқылы қылмыстық әрекеттерді жүзеге асыратын, тікелей қоғам мен мемлекетке байланысты ақпараттар көзін жинау аппаратты бар, қылмыстың бірнеше түрінің жиынтығы деп сипаттауға негіз болады. Ұйымдасқан қылмыстың ұғымы да оның күрделігі себебінен әртүрлі теориялық мағынада жеткізіледі. Бұл тікелей оның ауқымдылығы мен қазіргі таңға дейінгі қауіптілігінің көрінісі.
Ұйымдасқан қылмыстың өзектілігі - оның құрамы немесе ауқымды әрі жылдам түрде дамуы. Америкалық зерттеушілер, мамандар және жазушылар, соның ішінді Дэвид Л. Херберт пен Тритт Хобарт өздерінің еңбегінде "ұйымдасқан қылмыс" терминінің бастауы АҚШ-тағы Конгерс комитетінің (Америка Құрама Штатындағы федаралды органдарының ішіндегі заң шығарушы жоғарғы орган) құпия қылмыстық топтар мен "мафия", "коза ностра" тәрізді ұйымдардың картель негізінді жасырын әрекет ететін топтардың пайда болуына айғақтар табылған кезде қоғамға енді. Ұйымдасқан қылмыс ұғымы қоғамға енген сәтінен бастап, олар өзінің өзектелігін жоғалтпады, керісінше жағдай ушығып, одан сайын қиындай түсті. Ең көп тараған ұйым абақтыдағы қылмыстарды жасаған тұлғалардың арасында орын алды. Кейіннен танымал болған және ұйымдасқан қылмыс ретінде қарастырылған ХХ ғасырдың 30-жылдары пайда болған "артельдер". Олардың иерариялық түрде мүшелері арнайы жоспар незінде бірнеше қылмыстың түрін, әсіресе бір-біріне ұқсас қылмыстарды жасауды көздеген: пәтер ұрылары, қалта ұрылары және тонаушылар. Алайда бұл түрме ішіндегі ұйымдасқан қылмыстың негізі болған топтарға қарағанда жеңілірек болды десекте артық болмайды. Себебі абақтыдағы ұйымдасқан қылмыстардың қатысушылары, ұйымдасқан топтардың ішінде "мәртебе", "даңқ", "дәрежеге" байланысты бөліністер мен иерархиялық жағдай күрделі түрде жүрді. Бұл жағдай әдетте тек тұтқындаушылардың арасында жүретін, кейін биліктің қатысуымен туындаған мәселеден сотталғандар мен түрме қызметкерлерінің арасындағы теке-тіреске айналды.
Екі тараптың арасындағы келіспеушілік одан сайын үрдігені қарамастан, ұйымдасқан қылмыстың негізгі әрі маңызды алғышарты болған, кеңес басқармалараның лагерьлерде бас дирекция - ГУЛАГ құруы болды. ГУЛАГ-тың ерекшелігі, ол тікелей осыған дейінгі сотталушыларға деген көзқарастар мен стреотипті бұзып, сотталушылардың арасында дәрежелік жағдайды ұлғайтты. Осылайша лагерь әкімшілігі барлық түрме ережелері мен бұйрықтарын жақсы білетін тәжірибелі сотталушыларға қолдау көрсетуге тырысты. Бұл түрмедегі барлық әкімшіліктер мен тұрмыстық лауазымдарды, бастықтан бастап сырттағы күзетшіге дейін сотталушылар болды. Аталып өткен жағдай негізінде басшылық қылмыскерлер арасындағы ұйымдастырушылыққа өздері қол сұқты. Осы жылдары қылмыстық билік басталып, қылмыскерлер түрмеде болсада, өзіндің биліктер мен лауаызмдар негізінде бір түрмедеен басқа жерге ауысып, өзіндік билік жүргізді.
Бастамасы ғана болып табылатын бұл жағдайда кейін қылмыскерлердің арасында өзіне "даңқ" жинай бастаған танымал қылмыскерлер "қылмыстық қоғамның лидері" лауазымға ие болып, үйымдасқан қылмысқа жол ашты.
Ал оқиғаның бастауы, яғни ұйымдасқан қылмыс Америка Құрама Штаттарында толып жатқан лашықтарға жиналған кедей иммигранттардың қорғаныс сату, көмір ұрлау немесе қалта ұрылары сияқты қылмыстық бизнесті ұйымдастыру үшін біріккен кезде басталды. Бұл 1800 жылдардың басында рландиялық немесе итальяндық иммигранттар сияқты этникалық топтарға негізделді. Уильям М. "Босс" Твидтің қол астында жұмыс істеген ирландиялық "қырық ұры" иммигранттарының бастапқы тобы оған сыбайлас жемқорлық әрекеттеріне, соның ішінде қалалық инспекциялық қызметтерді бұрмалауға көмектесті. Сыбайлас судьямен достық қарым-қатынас арқылы Твид адвокат дипломын алды және оған әр түрлі қызметтер үшін пара берген қоғаммен одан әрі байланыс орнатуға мүмкіндік беретін тәжірибе ашты (https:recordsfinder.comguidesw hat-is-organized-crime#:~:text=Com ponents%20of%20Organized%20Crime%20 include%3A%201%20Family%20or,counte rfeit%20goods.%203%20An%20organized %20hierarchy%20of%20leadership ). Кейіннен Твидтің сыбайлас жемқорлық схемалары туралы жазбалар ақыры баспасөзге тарады, ал редакторлық мультфильм суретшісі айқын қылмыстық кәсіпорынды жиі мазақ етті. Заңды түрде сайланған билік өкілдері қалалық кеңселерге оралғанда, олар Твидті жемқор кәсіпорынды басқаруға байланысты түрлі қылмыстар жасады деп айыптап, өмір бойын басбостандығынан айыру жазасына кесілді.
1880 жылдардағы Твид режимінен кейін итальяндық иммигранттар Америка Құрама Штаттарында көп жиналды. Кейбіреулер отбасылық иерархиялық қылмыстық синдикаттар құра бастады. Әр уақытта олар әртүрлі қылмыстар жасады, бірақ 1920 жылдары тыйым салудың енгізілуімен шынымен сәтті болды, Аль Капоне Чикаго аймағында алкогольді заңсыз сатуды бақылау үшін күресте басқа бандаларды басып озу үшін қолданылатын қатыгез тактикасымен танымал болды.
Ескі орыс құқық кодексінің негізгі қылмыстарының қатарына кісі өлтіру, қарақшылық және ұрлық жатады. Бұл XI ғасырдағы ұйымдасқан қылмыстың алғашқы белгілі белгілері туралы ұрлықпен байланысты. Орыс ақиқатының мақалаларында ұрылар (немесе сол дәуірде тати деп аталғандай) заттарды, астықты немесе малды ұрлау үшін жиі бірге әрекет еткені туралы айтылады. Ұрланған заттар бірнеше рет (үштен астам) қайта сатылды, сауда-саттықта (яғни нарықта) заттарды сатқан, ұрланған сатып алушылардың болуын болжайды. Орыс ақиқаты жылқы ұрлаушыларға қатаң жаза тағайындады: олар қоғамнан шығарылуы не аластатылуы мүмкін еді, ал ең қатал жазалардың бірі адамды себепсіз өлтіретін адамдарға бағытталды. Кісі өлтіруші өзінің отбасымен бірге қуылды және олардың мүлкі тәркіленді (https:arzamas.academymaterials 1749 ).
1497 жылғы сот ісін жүргізуші бүкіл мемлекет көлемінде кәсіби қылмыскер -- рецидивистті білдіретін "қанатты адам" ("мылқау"-қылмыскер) терминін енгізеді. Бұл тұжырымдама "жала жабу" немесе "облихованды тінту" арнайы процедурасымен байланысты, күдікті өмір сүрген аймақтың тұрғындары арасында жүргізілген сауалнама барысында кінәлілік немесе кінәсіздік анықталып, оның ішінде "құл мылқау адам" мәртебесі берілді. "Облихован" тінту арқылы біреуді масқаралау деген мағынада қолданылды. Бұл тұжырымдама кейбір өзгерістермен XVII ғасырдың соңына дейін өмір сүре берді.
16 ғасырда осы кезеңдегі ең үлкен ұйымдасқан қылмыс орын алды. 1551 жылдың 5-6 наурызына қараған түні "Ақ Қарулы" тұрғындар ауыл (Ярославль губернаторлығы) монастырьға кіріп, жасырынған "Аббат Адрианды" тапқаннан кейін, одан құнды монастырлық мүліктің орнын сұрап, іздей бастады. Көп ұзамай Аббат оларға үлкен монастырь шіркеуін салу үшін бауырластар жинаған 40 рубльден тұратын ыдыс берді, осы әрекетінен кейін ол қатыгездікпен жазаланды. Монастырьға күзет қойып, тұрғындарды жер астына тастап, оларды мыс, балауыз, кітаптар, дүңгіршектер, киім-кешек және басқа да шіркеу ыдыстарын, сондай-ақ ДДҰ-мен жылқыларды алып, тонауды жалғастырды.
Сонымен қатар, қарақшылардың бірі Иван Матренин олжаны бөлу кезінде алтын, күміс және басқа да зергерлік бұйымдарды табуды күткен ларецті жасырды. Оның үміттері орындалмады: ларцта иконографияға деген сүйіспеншілігімен танымал Аббат Адриан бейнелерді, қылқаламдарды және басқа да көркем құралдарды сақтаған болып шықты. Өзінің ашқан жаңалығынан қорқып, қылмыскер бірден олардың приходтық діни қызметкері Попу Косарға келді, ол қарақшылықтың ұйымдастырушысы және ойшыл шебері болды және одан "бауырластарынан ұрлық жасағаны үшін" кешірім сұрады. Көп ұзамай Косар бастаған "бауырластар" ларецті тексерді. Поптың өзі жалпы пікір білдірді:" Се же бе на нас полищное, се злое" (бұл бізге жеке, бұлжақсылыққа емес). Осыдан кейін ол қарақшылармен бірге бақытсыз дүңгіршекті қайда жасыру керектігі туралы ойлана бастады. Кеңес ұстаған рухани әкенің ойларын сол Әулие Джордж шіркеуінің қызметшілерінің бірі Баба лақап атымен естіді, ол зұлымдарды билікке берді. Тергеу жүргізгеннен кейін ерін ақсақалдары мен патша бұйрықтары сот үкімін шығару үшін іс материалдарын жіберіп, қарақшылық бұйрыққа жазды.
Сол Иван Матренин азаптау кезінде өзінің бай қылмыстық тәжірибесі туралы айтып, зергерлік бұйымдарды таппай, қорқып, өзіндік "корпоративті" этиканы есіне алды: ол Косарға "өзінің бауырластығынан ұрлық жасағаны үшін кінәлі болды". Күтпеген жерден пайда болған "зұлымдықпен" (зиян келтіруі мүмкін) қылмыспен не істеу керек деген сұрақ шабуылға қатысушылардың жиынында шешілді. Бұл пікірталасты естіген шіркеу қызметкері Баба өзіне күліп, ирониялық түрде байқады: "Поп ессіз, қайда қою керектігін білмейді, жаратылысты тонаудың ләззаты, сондай-ақ адам жанын ұрып-соғып, өзін шындықтан арылтады байлық жинау және көршісінен ұрлау кез-келген құрал" ("ессіз Поп тоналғанды қайда жасыру керектігін білмейді, бірақ ол сондай-ақ қарақшылықты, адамдарды өлтіруді және көршілерінің мүлкімен байытуды қалайды"). Әлбетте, қылмыскерлердің кәсіпқойлығы емес, атап айтқанда, "қарақшылық жолына түсуге бел буған Попа Косар, ол қылмыскерді қалай жасыру керектігін білмеді" деен тұжырымдар келді. Бұл қарама-қайшылықтар "Ақ Ауыл" қарақшыларының өз дәуіріне тән орташа үлгіні көрсеткенін көрсетеді. Осылайша, орыстар халқының да өзінің ұйымдасқан қылмысына бастау алды.
Қазақстанда ұйымдасқан қылмыс 1980 жылдардың аяғында дами бастады. Бұл КСРО-ның ыдырауымен тығыз байланысты болды. КСРО-ның ыдырауы бұрыңғы республикаларды, соның ішінде Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың, экономикалық және өзге де мәселердің өсуіне әкеп соқты. 1980 жылдардың соңы мен 1990 жылдардың басында елде бұрыңғы спортшылар мен құқық қорғау органдарының қызметкерлерінен тұратын қылмыстық топтар болды. 1990 жылдардың ортасы мен аяғында ұйымдасқан қылмыстық топтардың (ұқт) қатысушылары, кәсіпкерлер мен лауазымды тұлғалар арасында біртіндеп қарама-қайшылықтар туындау салдарынан, серіктестікке айналды. 1990 жылдардың аяғы мен 2000 жылдардың басында бұл әрекеттер жалғасып, Қазақстанда ұйымдасқан қылмыс жоғары деңгей жетті. ҰҚТ қолында ірі қаражат шоғырландыру көздері болды, олардың экономикалық мүдделерін саяси қамтамасыз ету қажеттіліктерін тудырды, билікте парақорлық әрекеттер көбейіп, ұйымдасқан қылмыстық топтар өз өкілдерін мемлекеттік және сайланбалы органдарға, қоғамдық бірлестіктер мен саяси партияларға итермелеуді жалғастарды (1, 107 бет https:articlekz.comarticle34971 ).
Ұйымдасқан топтартың одан әрі осындай қылмыстық әрекеттердң жасауы қоғамның қылмыстық "ластануына" алып келді.
2000-жылдардың басында ұйымдасқан қылмыстық топтардың "бастапқы" капиталды жинақтау кезеңі аяқталды. ҰҚТ қылмыстық кірістерін заңсыз көбейту және заңдастатыру әрекеттерін мемлекеттің органдардың парамен келген ақшалар ретінде лауазымды тұлғалар қамтамасыз етті. Ұйымдасқа қылмыс өкілдерінің террористік және экстремистік ұйымдармен бірігуінің, елдің аумақтың және ішкі қауіпсізідігінің бұзуды жоспарлаудың, ұлтшылдық пен діни көзқарастары негізінде республиканың конституциялық құрлысы мен мемлекеттік құрылымды өзгертудің қауіпті тенденциясына алып келді. 2000-жылдардың ортасында ұйымдасқан қылмыстың құрамына ұйымдасқан қылмыстық топтар коммерциялық қызметтерді қосумен, біріктірумен ұштастырды.
Статистикаға сәйкес, ол кезде ҰҚТ үшін ең тән және табысты қылмыстардың 12,5% - ы экономика саласындағы қылмыстар санатына, 50% - ы жалпы қылмыстық сипаттағы қылмыстар, ал 37,5% - ы жалпы қылмыстық, экономикалық және сыбайлас жемқорлық қылмыстардың "түйіскен жерінде" қылмыстар санатына жатқызылған. 2000 жылдардың аяғында елде қылмыстық іс-әрекеттің кейбір әдістерін қайта форматтаған және өзгерткен белгілі бір OPG саны өмір сүре берді [2, 19-22 беттер https:articlekz.comarticle34971 ]
Бұндай топтарға пайда алып келетін коммерциялық қызметтер: есірткі саудасы, қару-жарақтың заңсыз айналымы, құмар ойындар, қарыздарды жою, салық төлеуден жалтарту, сауда және нарық нүктелеріне бақылау жүргізу, ойын-сауық бизнесі және т.б.
1.2 Ұйымдасқан қылмыстық топтың қылмыс жасау нысаны
Біріккен Ұлттар Ұйымының трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенциясының 3-бабынада: "осы Конвенцияға сәйкес "ұйымдасқан қылмыстық топ" бір немесе бірнеше ауыр қылмыстар жасау мақсатында, тікелей немесе жанама, қаржылық немесе өзге де материалдық пайда табу мақсатында келісіп әрекет ететін үш немесе одан да көп адамдар тобынан тұратын құрылымдық топты білдіреді". Яғни, ұйымдасқан қылмыстық топ ретінде құрамында кем дегенде қылмыс субъектісі болып табылатын 3 адам бар, алдын ала ұйымдастырылу арқылы бір немесе бірнеше қылмысты тікелей не жанама қасақана түрде жасайтын, сол арқылы өз кезегінде пайда көруді көздейтін топ. Егерде жоғарыда аталып кеткен анықтаманың ҚР ҚК сәйкес, ұйымдасқан топтың теориялық анықтамасынан ерекшелігі, Қазақстанда ұйымдасқан топ деп кем дегенде екі адамнан құралған, бір немесе бірнеше қылмыс жасау мақсатында ұйымдасқан топ. Заңнама бойынша республикада ұйымдасқан қылмысты жасайтын ұйымдасқан топтың басқа елдерге қарағанда толық қандай әрекет жасайтындығы көрсетілмеген.
UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime) өзінің қызметінде зерттеулер жүргізу арқылы қылмыстық кодекспен оқиғаларды зерттеудегі ұйымдасқан қылмыстың анықтамасы бойынша заңсыз әрекеттің 3 негізігі категориясын ажыратуға болады деп көрсетті. Бұл қылмыстар көбінесе ұйымдасқан қылмыспен байланысты жеке қылмыстарды көрсетеді.
Қарастырылып отырған бұл 3 санатқа заңсыз қызметтер ұсыну, заңсыз тауарлар ұсыну және үкіметке (билікке) кіру.
Заңсыз қызметтерді ұсыну қоғамдық сұранысты қанағаттандыруға бағытталған. Мысалға көрсететін болсақ, жыныстық немесе заңмен рұқсат етілмеген еңбек түрлері, тұлғалардың елге (мемлекет шекарасына) заңсыз келуі мен кіруін қамтамасыз ету немесе жеңілдету, сондай-ақ адам саудасы, жыныстық қанау тәрізді өзге де қылмыс түрлері жатады.
Ұйымдасқан қылмыстық топтар заңсыз қызметтерді көрсетуден басқа екінші санат - заңсыз тауарларды ұсынады. Көптеген адамдар заңды және заңсыз тауарларды өздеріне ыңғайлы баға көлемінде, ол тауардың қалай және қайдан жеткізілгендігі, тауардың қауіпті не кері әсерінің болу я болмауына қарамастан алғылары келеді. Осы сұранысқа байланысты ұрланған, жалған немесе заңсыз тауарларды өндіретін, сатып алатын және сататын ұйымдасқан қылмыстық топтар пайда болды. Көбіне жеткізілетін тауарлар түрі сирек әрі қауіпті не лицензия арқылы қолдануы рұқсат етілген нышандар еді. Мысалға, ұрланған өнер туындылары және басқа да мәдени құндылықтары бар заттар, жалған медициналық бұйымдар, атыс қаруын заңсыз өндіру және сату, заңсыз жабайы табиғат өнімдері және контрафтілік азық-түліктер, ұрланған автокөліктер мен оның бөлшектері, зергерлік бұйымдардан тұруы мүмкін.
Ұйымдасқан қылмыстық әрекеттің үшінші санаты - билікке не заңды коммерциялық ұйымға заңсыз кіру. Мысал ретінде құрылыс алаңдарындағы жұмыс орындарында немесе өзге де қызмет атқаруд кезеңдегі бейбітшілікті қамтамасыз ету үшін жұмыс берушілер мен жұмыскерлерге қарсы күш көрсету, зорлық-қомбылық әрекеттер, үркіту мен қорқытуды келтіруге болады. Бұл құқық бұзушылықтарғ көбінесі жұмыс берушілер мен жұмыскерлерден ақша талап ету арқылы жүргізіледі, егер олар ақша не өзге де құнды затты табыстамаса, жұмысшыларға жұмыс жоқтығы, жұмыс берушілерге кәсіпорының күл-талқан болуы не бизнесінің тоқтатуы тәрізді қорқыныштар келеді. Сыбайлас жемқорлық пен бизнеске не билікке ену өзара тығыз байныста, себебі мұндай жаңдайларда мемлекеттік биліктегі лауазымды тұғалардың көбінде өз еркімен пара алуы немесе қорқыту арқылы сыбайлас жемқорлыққа мәжбүрлеуге ұшырайды.
Заңсыз әрекеттер мен тауарларды ұсыну билікке, үкіметке не бизнеске кіруден өзара ішкі мінез-құлық және зорлық-зомбылықтың кез келген түрінің болмауы негізінде ажыратуға болады, әрине адам саудасынын ескермеген жағдайды қоса алса. Сондықтанда ұйымдасқан қылмыстық топ заңсыз алынған тауарларды, есірткілерді және ұрланған заттарды сату-сатып алуда халық арасында сұраныстың көп болу қажеттілігін ескере отырып жасайды. Өйткені, бірінші ретте қолайлы әрі ыңғайлы, еш қиындықсыз жасалға заңсыз әрекеттер мен сатылған заңсыз тауарлар болашақта болатын келісімдерге кепілдік береді.
Ұйымдасқан қылмыс билікке не болып жатқанын айтқысы келмейтін немесе қорқатын қоғамдастық болған кезде өркендейді. Ұйымдасқан қылмыстың ең көп таралған негізгі қызметі - пайда табу үшін сату үшін материалдарды жылжыту. Ұйымдасқан қылмыстың басқа түрлеріне мыналар жатады:
Адам саудасы, есірткі немесе контрафактілік тауарлар;
Ақшаны жымқыру;
Бағаны жалған өсіру;
Пайда табу үшін зорлық-зомбылық, соның ішінде кісі өлтіру;
Құрылыс келісімшарттарын жасау сияқты сыбайлас жемқорлық әрекеттері.
Корея, Ресей, Қытай, Колумбия және Нигериядан келген Халықаралық қылмыстық синдикаттар ақша табудың технологиялары мен жаңа схемаларын қолдана отырып көбейеді. Кейбір кейінгі қылмыстық әрекеттерге мыналар жатады:
Компьютерлерді бұзу, яғни кибершабуылдар;
Интернеттегі порнография;
Бағалы қағаздармен алаяқтық.
Жеке басын куәландыратын жалған құжаттарды дайындау.Қылмыстық ұйымның тұрақтылығы мен қауіпсіздігі де олардың ішкі жүйесіндегі басқару және күзет-жауынгерлерінің деігейлері негізінде таралады. Ішкі құрлымдарының өзіндік функциялары жүзеге асырғанда олардың қылмыстық жасау нысандарыда жасырын көрініс табады. Ең көп тараған түрі - белгілі не танымал кәсіпкерлік қызметтің көмегімен құқыққа қайшы әрекеттер жасауы. Организованная преступность: определение и примеры - RecordsFinder
Жалпыма қарастыруда ұйымдасқан қылмыстық топтардың қылмыстық әрекеттерінің ең жиі тараған типтік бағыттары:
- коммерциялық қызмет, соның ішінде қаржылық және банк қызметтеріндегі алаяқтық, қылмыстық жекешелендіру, салық заңнамасын бұзу және басқа да кәсіптік бағыттағы ауқымды қылмыстар.
- қылмыстық топқа қарағанда жасырын, бүркемеленген форматты (түрді) алатын рэкеттер.
- кейіннен өзінің үлкен талаптарын қоя отырып, оны сатып алуға итермелеу арқылы орын алатын адам ұрлау қылмыстық әрекеттері.
- құқық қорғау органдарына қарсы әрекет ету арқылы ұйымдасқан қылмыстық топтың мүшелерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларын ұйымдастыру және оны жүзеге асыру.
- тонау, арнайы тапсырыспен адам өлтірудің жекелеген жағдайлары.
- жалған ақша (бағалы қағаздар) жасау.
Қылмыстық-құқықтық ғылымда әр елдің өзіндік классификациялық және құқыққа қайшы теориялық әрекеттердің негізігі белгілерін көрсетті. Кеңестік уақытындағы криминалисттер ХХ ғасырдың 80-жылдарындағы ұйымдасқан қылмыстың белігілерін көрсетті:
- ұйымдық-құрылымдық құрылымның болуы;
- құқыққа қайшы әрекетті жасауға арнайы жоспарлардың жиынтығы;
- иерархия;
- қылмыстық топтың құрамында - мемлекеттік қызметшінің болуы;
- қылмыстық әрекеттерді жасауға арнайы қаржылық қордың болуы;
- қоғамдық идеологияға қарсы банданың болуы. 90-жылдары жоғарыда аталып өткен белгілерге ұйымдасқан қылмыстың дамуына баланысты тағыда қосымша белгілер қосылды: жүйелілік, тұрақтылық, тұрақты табыс көзін алып тұруға байланысты құқыққа қайшы әрекеттер.
Криминалисттердің осы белгілерді тікелей қылмыстық құқық пен криминологиялық тәжірибе мен теориялық ақпаратар негізінде көрсеткенін ұмытпаған жөн. Олардың арасындағы байланыс тікелей ұйымдасқан қылмысқа ғана емес, өзге де қылмыстармен байланысты.
Біздің елімізде ұйымдасқан қылмыстың дамуына ықпал еткен жағдайлардың жиынтығы туралы мәселені шешуде осы құбылыспен күресудің әлемдік тәжірибесінен абстракциялау менмендік болар еді; және бұл тәжірибе қылмыстың өсуіне қарай оның динамикасына әсер ететін кейбір жалпы жағдайларды көрсетеді:
1) экономиканың тоқырауы және ыдырауы; Италияда Солтүстік итальяндық буржуазияның, Италия мен Сицилияның оңтүстігіндегі өнеркәсіптің рудименттерін басуы, Оңтүстіктің кедейленуіне және деградациясына әкеліп соқтырды және әлеуметтік шиеленісті күшейтті:
- қарама-қайшылықтар, шаруалардың феодалдық езгі мен зорлық-зомбылыққа қарсы күресі;
- орта таптардың құпия ұйымының пайда болуына себеп болды;
- мафияларда өскен шаруалардың толқуларын басуы. Бұл факторды мемлекеттік экономиканың құлдырауы аясында кооперативтік және фермерлік қозғалысты дамыту арқылы күшейтті деп айтқан артық болмайды. Қарапайы қауіпсіздігі әр тұлғалардың жеке проблемасына айналған кәсіпкерлер тобын құруға әкеп соқты және бұл олардың ұйымдасқан қылмысқа қатысты жоғары құрбандықтарын тудырды;
2) бюрократиялық аппараттың ыдырауы, билік пен басқару органдарының, бақылаушы органдардың жоғары сыбайлас жемқорлығы;
3) халық арасындағы адамгершіліктің жалпы құлдырауы, қайта бағалау
адамгершілік құндылықтар, ұрпақтар қақтығысы;
4) табыс әкелетін заңмен тыйым салынған қызмет түрлерінің болуы - мысалы, жезөкшелік немесе азаматтық айналымнан алынған заттармен сауда жасау (жамандықты пайдалану деп аталады); Америкада ұйымдасқан қылмыстың дамуына күшті серпін берді, жоғарыда айтылғандай, "құрғақ заң" -- алкогольдік ішімдіктерді әкелуге және сатуға тыйым салу туралы заңнама.
Соған орай, ғылым мен тәжірибеде ұйымдасқан қылмыстың нысандарын анықтауға ерекше мән беріледі.
Кейбір ғалымдар ұйымдасқан қылмыстың түрлері туралы айта отырып, "деңгейлер" және "түрлер"сияқты ұғымдарды қолданады. Біз бұл ұғымдардың мағынасы ұқсас деп санаймыз, өйткені олардың барлығы ұйымдасқан қылмысты құрудың ұйымдастырушылық схемаларын сипаттайды және қылмыстық құрылымдардың даму дәрежесін көрсетеді.
Ұйымдасқан қылмыстық іс-әрекет - бұл әртүрлі қылмыстық-құқықтық актілер жүйесі ғана емес, сонымен бірге біртектес, соңғысы бірыңғай мінез-құлық желісінің буындары болып келеді. Мұнда қылмыстардың қарапайым көптігі болған кезде, яғни қылмыстардың қайталануы, жиынтығы немесе қайталануы бір - бірімен байланысты емес, бірақ сол көптікті жүйелік қылмыстық іс-әрекет ретінде қарастырған кезде мағыналы мәні бойынша ажырату қажет. Бұл тұрғыда Долговой А.И. пікірі өте дұрыс. Автордың пайымдауынша, қылмыс жүйесінде "олар туралы қылмыстық істерді бөліп көрсету іс жүзінде мүмкін емес - кінәлінің жеке басын және оның қылмыстық әрекетін барабар бағалау мүмкіндігі жоғалады деп санайды. Жүйелі қылмыстық іс-әрекет кезінде бір қылмысты дәлелдеу көбінесе екіншісін, оның уәжін дәлелдеу құралы ретінде қызмет етеді".
Ұйымдасқан қылмыстық іс-әрекет - бұл субъектінің өзара байланысты ұйымдасқан қылмыстық әрекеттерінің бірыңғай жүйесі (жеке де, ұжымдық та). Демек, экономикалық қызмет саласындағы ұйымдасқан қылмыстық іс-әрекет-субъектінің экономикалық қызметі саласындағы өзара байланысты ұйымдасқан қылмыстық әрекеттер жүйесі. Қылмысқа қатысу қылмыстық әрекеттің ерекше түрі болып табылады және бір уақытта бір объектіге қол сұғып, бірақ бір-бірінен бөлек әрекет етсе де, бірнеше адамның қылмыстық әрекетінің кездейсоқ сәйкес келуінен айтарлықтай ерекшеленеді. Екі немесе одан да көп адамның қасақана қылмыс жасауға алдын ала бірлесіп қатысуы қылмыстық құқыққа қатысы бар деп танылады (ҚР ҚК 27-бабы).
Ұйымдасқан топтар жасаған экономика саласындағы қылмыстар құрамының бірінші және ажырамас элементі қылмыстық қол сұғу объектісі болып табылады. Қылмыс объектісі деп санауға қатысты консенсус жоқ. А.Н. Трайнин қол сұғушылық объектісі ретінде "материалдық және материалдық емес құндылықтардың - саяси, моральдық, мәдени және басқалардың" жиынтығын түсінеді . В.И. Жеребкин қылмыс құрамының объектісін логика заңдарының призмасы арқылы қарастыруды ұсынды.
"Алдын-ала сөз байласатын адамдар тобы" немесе "ұйымдасқан топ" болып табылатын экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың ерекшелігі - олардың құрамы барлық күрделі, әдетте балама әрекеттермен. Құрамдардың осы ерекшелігінен заңда аталған әрекеттердің кем дегенде біреуін жасаған адам мұндай қылмыстарда орындаушы болып танылатыны шығады. Яғни, Қазақстан Республикасының Қылмыстық заңнамасының экономика саласы бойынша қылмыстар мазмұндамасындағы қылмыстық әрекеттеердің ұйымдасқан қылмыстық топпен жасалуы - тікелей ұйымдасқан қылмыстың құрамдық бөліміне кіреді. Айта кетелік, ұйымдасқан қылмыста олардың ең басты мақсаты болып - ауыр не аса ауыр қылмыстар жасау арқылы пайда көру, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТАҚЫРЫБЫ: Ұйымдасқан қылмыс: түсінігі, белгілері, жағдайы.
1 ТАРАУ. ҚР ҚЫЛМЫСТЫҚ КОДЕКСІ БОЙЫНША ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСТЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ
1.1. Ұйымдасқан қылмыстың ұғымы мен сипаты
1.2 Ұйымдасқан қылмыстық топтың қылмыс жасау нысаны
ІІ ТАРАУ. ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСТЫҚТЫҚ ТОПТЫ ҚҰРҒАНЫ ҮШІН ЖАУАПТЫЛЫҚ
1 бөлім. Ұйымдасқан қылмыстың құрлымы және оның түрлері
2 бөлім. Ұйымдасқан қылмыстардың құрамы (Ұйымдасқан қылмыстардың және қылмыстық топтардың ішкі жүйелік сипаты немесе ұйымдасқан қылмыстың криминологиялық мәнез-құлқы)
ІІІ ТАРАУ. ҚОҒАМДЫҚ ДАМУДЫҢ КАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСПЕН КҮРЕСІ
3.1. Ұйымдасқан қылмыспен күрес мәселелері
3.2. Ұйымдасқан қылмыспен күрестің халықаралық тәжірибесі
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ
ҚР - Қазақстан Республикасы
ҚР ҚК - Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі
UNODC - Біріккен Ұлттар Ұйымының Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенциясы
ҰҚТ - ұйымдасқан қылмыстық топ
ГУЛАГ (ТЕЛББ) - Главное управление исправительно-трудовых лагерей (Түзеу-еңбек лагерлерінің бас басқармасы)
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер ДостығыКІРІСПЕ
Дилпомдық жұмыстың өзектілігі. Соңғы уақытта ең қауіпті тенденциялардың бірі - қылмыс субъектілерінің ұйымшылдығы, қатыгездігі және заңсыздық әрекеттері. Қазақстанның бірлігін, оның аумақтық тұтастығын бұзуға бағытталған ұлтшыл, діни, этникалық және басқа ұйымдардың экстремистік қызметінде көрінеді; лаңкестік ұйымдардың мемлекеттік билік органдарының жұмыс істеуін ұйымдастырмауға және елдегі конституциялық құрылыстың негіздерін күштеп өзгертуге бағытталған қызметіндегі қылмыстардың жинақталуы мемлекеттің ішкі жүйесіне қауіп төндіруде. Ұйымдасқан қылмыс қазіргі таңда экономикалық пайда табудың алдын-ала ұйымдастырылған және белгілі бір жүйенің негізінде қылмыстық әрекеттердің жинағымен орын алады деп тануға болады. Оның ауқымы үлкейгені соншалықты, тіпті халықаралық деңгейге өтті. Өзінің қамтылу аумағының ұлғаюы оның саны мен қылмыстық әдістерінің көбеюі арқылы криминалдық әдістері мен мамандандырылған жағдайларға ие болды. Соған орай, ұйымдасқан қылмыспен тиімді күресуде арнайы тергеу топтарын құрып немесе шектеулі мөлшерде телефон қоңырауларын тыңдау және жасырын тергеп-тексеру әрекеттерін жасауды айтуға болады. Мэллори ұйымдасқан қылмысты қоғамда рұқсат етілмейтін және есірткі, құмар ойындар, сондай-ақ ұрлық, жымқыру, алаяқтық, қорқыту тәрізді заңсыз қылмыстық әрекеттер деп таниды. Танылған бұл анықтаманы басшылыққа ала отырып, ұйымдастырылған қылмысты әлеуметтік ұйымдастырылған жеке әлеуметтік институт ретінде қарастырса артық болмайды.
Ұйымдасқан қылмыс соңғы 50 жылдан астам мерзімнен бері мемлекеттің ең ауқымды әлеуметтік мәселесі болып табылады. Қазіргі уақытта оның түрлерінің жаңашылдыққа ие болғаны соншалықты мафияға, триандоға, якудзаға ұқсас неғұрлым индустриялық, қаржылық бағдарланған формаға ие болды. Ұйымдасқан қылмыстың дамуының қарқындылық деңгейінің жоғарлығы әлемдік құбылысқа айналып, соның ішінде іскерлік ахуалмен, шенеуніктердің сыбайлас жемқорлықпен, экономикалық жағдаймен және т.б. қатар жүреді. Ортаға сіңіскендіктен, қоғамдық ортада оның қалай орын алып, қаншалықты ауқым болуы ойға сыйып-қонбас. Дәл солай қылмыс құрамы мен ұйымдасқан қылмыстық ішінде болып жатқан қылмыс түрлері де өсіп жатыр. Оларға: жөзөкшелік, қару-жарақтарды заңсыз ұстау және пайдалану, есірткі өнімдерін заңсыз айналымы, жалған ақшаларды шығару тәрізді тағы қосымша қылмыстарды жатқызылды. Бұл қылмыстар кейіннен ұйымдасқан қылмыс үшін ыңғайлы әрі дәстүрлі құрам ретінде саналды.
Жылдар өткен сайын ұйымдасқан қылмыстың критерийлері де, жасалу жолдары да өзгеруде. Осыған орай, қазіргі тергеу қызметтері өздерінің жаңашылдықты қарастыра отырып, олардың жолдарын ашу жағдайын жаңа көзқараспен қарап, бақылауға және қадағалауға итермелейді. Бұрыңғы қылмыстарды тікелей факторлар мен қылмыс құрамы, табылған айғақтар мен дәлелдемелер негізінде жүргізсе, қазіргі цифрлық заманға сай тергеу қызметінің мүмкіншілігіде дамыды. Цифрлық заманда тұлғалардың өзіне қажетті және тек қанағаттандыра алатынқолжетімді ақпарат көздері мен әрекеттеріне мүмкіндік ашылғандығы - жаңашылдық дәйек, алайда бұл деген ұйымдасқан қылмыстыңда өз кезегінде дамуына, өзінің ары қарай үрдісіне жаңадан жол ашылғанына да себепкер.
Бүгінгі таңда ұйымдасқан қылмысты зерттеу біздің қоғам алдында тұрған ең өткір және күрделі мәселелердің бірі ретінде өзекті болып отыр. Ол қоғамдық өмірдің барлық салаларына күшті әсер етеді, елдің әлеуметтік және экономикалық институттарының қалыпты жұмысын бұзады, мемлекет пен қоғамның қауіпсіздігіне нұқсан келтіретін нақты күш болып табылады.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы, яғни теориялық маңыздылығы ұйымдасқан қылмыстық әрекетті тергеуге және оны жеңу жолына қарсы тұру ерекшеліктерін көрсетуімен анықталады. Сонымен қатар, салыстырмалы-құқықтық зерттеу қылмыстарды ашу және тергеу әдістемесіне мүмкіншілік ашуға ықпал жасау және Қазақстан Республикасының заңнамасымен зерттеу жұмысын толықтырып, нормалармен теориялық ілімді нығайту қажет. Ұйымдасқан қылмыстың қауіптілігін деңгейін көрсету.
Әдебиеттерге шолу жасау және шешілетін ғылыми проблемалардың қазіргі жай-күйін бағалау. Ұйымдасқан қылмыстардың мәнін ашып, оны зерттеуде көптеген материалдың ортақ мазмұнына сәлтеме жасау. Соның ішінде тек отандық оқулықтар мен деректерді ғана емес, шетелдік тәжірибемен салыстырмалы анализдер жасауға және олардың тәжірибелік көздерімен танысуға ықпал жасау қажет. Отандық оқулықтарда Ағыбаев А.Н., Иксатова С.Т., Алауханов Е.О., Калиев Т.Т. оқулықтары мен өзге де Қазақстандық мамандардың мақалалары және жариянланған дерек көздері, сондай-ақ шетелдік материалдар, соның ішінде Румянцев Ц.В., Долговой А.И., До Чунг Чжу, Лунеев В.В., Уильям М. тәрізді тұғалардың жұмыстары қаралып, талқылау жүргізіледі. Қазақстан Республикасы мен өзге де мемлекеттердің заңнамаларымен жұмыс жасалады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Таңдап алынған зерттеу тақырыбының өзектілігіде осында жатыр. Қазіргі даму сатысында ұйымдасқан қылмысты тергеуге қарсы іс-қимылды бейтараптандыру және оған ықпал ететін қылмыстық, әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастырушылық шаралардың негізді жүйесін әзірлеу қажет. Теориялық білімді нығайту және оны тәжірибе жүзінде ары қарай жүйелеуді дұрыс көрсету керек.
Жоғарыда атап кеткендей, қазіргі жағдайдағы қылмыстарды тергеуге кедергі жасайтын құбылыстардың одан ары қалыптасып, ұлғайып келуі. Қылмыстарды тергеуге кедергі жасау жағымсыз әлеуметтік құбылыстың сипатына ие болады. Бұл әсіресе ұйымдасқан қылмысты, яғни ұйымдасқан қылмыстық топтар мен қауымдастықтар жасаған қылмыстарды тергеуге қарсы іс-қимыл жасау кезінде айқын байқалады. Айта кетелік, ұйымдасқан қылмыс Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне сәйкес, мемлекетке, қоғам бейбітшілігіне қарсы қылмыс болып табылады, осыны ескере отырып, бұл қылмыстың алдын алу тікелей барлық адамзатқа байланысты жағдай, мәселе, қиындық. Ал өз кезегінде ұйымдасқан қылмысты құруда оларда тек қылмыстық мақсаттар ғана емес, сонымен қатар ұйымдасқан қылмыстық топтар мен құралымдардың қауiпсiздiгi мен өмiрiн қамтамасыз ету де жүзеге асырылады.
Дипломдық жұмыстың мақсатына жету жолында келесідей
міндеттер белгіленді:
- ұйымдасқан қылмысты заң бойынша қарау және бақылау;
-қылмыстық әрекеттің құрамдарын зерттеу;
-қылмыстың осы түрінің ерекшелігін қарастыру және анықтау;
-отандық және шетелдік зерттеулерді талдау негізінде ұйымдасқан қылмыстық әрекетке криминологиялық сипаттама беру;
-ұйымдасқан қылмыстың көріну нысандарын бөліп көрсету;
-ұйымдасқан қылмыстық қызметке қатысушының жеке басын зерделеуге;
-ұйымдасқан қылмыстың жасалу ерекшеліктерін белгілеу және оларды жіктеуді жүргізу;
-ұйымасқан қылмыстың мемлекеттің өзекті мәселе ретіндегі маңыздылығын қарастыру;
-тәжірибе жүзіндегі ұйымдасқан қылмыстың орын алу кезеңдер ерекшеліктерін сипаттау;
-салыстырмалы талдаулар жасау арқылы қылмыс деңгейін анықтау.
Дипломдық жұмыстың объектісі болып ұйымдақсан қылмыстар бойынша зерттеу жасау, ақпарат алу, жинау, тексеру, бағалау. Қылмыстың туындау өзектілігі мен олардың жүйелерін қарау, көрсету. Ұйымдасқан қылмыстың туындау және алдын алу жөнінде анализдерді салыстыру.
Зерттеудің жаңалығы жыл сайын артып келе жатқандығына байланысты қылмыскерлердің жалпы білім беру және зияткерлік деңгейі, олардың құқықтық хабардарлығы. Ұйымдасқан қылмыстыі қаншалықты даму процесін анықтау. Нәтижесінде олар қылмыскерлердің тергеу органдарына қарсы тұру үшін қолданатын әртүрлі амалдары мен амалдарын жетілдіреді, бұл өз кезегінде қылмыстарды тергеуді оңтайландырудың кешенді мәселелерін шешуді және тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде сот-медициналық ақпараттың материалдық көздерін іздеуге және алдын-ала зерттеуге бағытталған әдістерді әзірлеуді өзекті етеді.
Дипломдық жұмыстың пәні. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі мен өзге тәжірибелік ғылыми оқулықтар, нормативтік құқықтық актілер мен ұйымдасқан қылмыс мәселесін қозғаудағы материалдар жиынтығы.
Дипломдық жұмыстың құрлымы. Дипломдық жұмыс үш бөліміді, кіріспені, негізгі бөлімді, қорытындыны және пайданылған әдебиеттер тізімін қамтиды. Жұмыстың жалпы көлемі ------ беттен тұрады.
1 ТАРАУ. ҚР ҚЫЛМЫСТЫҚ КОДЕКСІ БОЙЫНША ҰЙЫМДАСҚАН ҚЫЛМЫСТЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ
1.1. Ұйымдасқан қылмыстың ұғымы мен сипаты
Қылмыстылықтың ұйымдасқан нысаны Қазақстанда реформа жылдарында өте кең тарап, ұйымдасқан қылмыстар мен ұйымдасқан қылмыстық құрамаларданда көрініс тауып, қарау мәселесі жоғары қылмыс жиынтығына айналды.
Ұйымдасқан қылмыстың мәселелерін зерттей отыра, бұл қылмысты өзіндік иерархиялық және тәртіптік жүйесі бар, қылмыс негізінде материалдық табыс табуды көздейдейтін қылмыстық топ, адамдар тобын көрсетеді. Ұйымдасқан қылмыс - ұйымдасқан топпен бірге жүретін ұғым, олар белгілі бір белгілер арқылы ажыратылады:
1. Иерархия. Ұйымдасқан топ мүшелерерінің бір-бірімен байланысын тұрақтылықта ұстап, өзіндік іс-әрекеттермен анықталған рөлдердің ұйымдастырылу жүйесі.
2. Тұрақтылық. Қылмысты жасау кезінде не оны жоспарлау барысындағы қылмыстық топтың тепе-теңдікті ұстауы, тұрақты түрде қылмысты жасау арқылы дамуын көздеп айтуға болады.
Көптеген тұжырымдар бойынша ұйымдасқан қылмыс - бұл заңсыз кәсіпкерлік қызметтен пайда табу, заңды бизнеске ену және енгізу, тұтынушыларға заңсыз тауарлар мен қызметтерді ұсынуға монополия белгілеу және жалпы қылмыстық пайдакүнемдік қылмыстар жасау мақсатында қала, ел аймағы шеңберінде немесе унитарлы немесе иерархиялық құрылымы және функциялары бөлінген трансұлттық ауқымда шоғырландырылған қылмыстық қауымдастықтардың, ұйымдардың немесе топтардың кәсіби қызметі, қоғамға қарсы қызметті қамтамасыз ету және әшкерелеуден иммунитетті қолдау үшін қастандықты, зорлық-зомбылықты, қорқытуды, басқа адамдардың беделін түсіруді, мемлекеттік қызметшілерді сыбайлас жемқорлықты, билік органдарына, басқарма мен құқық қорғау органдарына кіруді пайдаланады.
Осы анықтаманы талдауға сүйене отырып, С. А. Балеев оның екі белгісін білдіреді - тұрақтылық және топқа бірігу мақсаты, яғни бір немесе бірнеше қылмыс жасау [1, б.64]. Мысалы, А. Бессонов оның бес белгісін анықтайды:
1) ұйымшылдық;
2) тұрақтылық;
3) мақсат-бір немесе бірнеше қылмыс жасау;
4) оны қылмыстық іс-әрекет басталғанға дейін жасау;
5) екі немесе одан да көп адамның тобына қатысу [2, 8, 11-беттер] file:C:UsersinkarDownloadsor ganizovannaya-gruppa-kak-raznovidno st-gruppovoy-formy-souchastiya-v-pr estuplenii-ponyatie-priznaki-i-ee-z akonodatelnoe-opredelenie-safonova- p-e.pdf . Дәл осындай сипаттаманы көптеген мамандар жалпыға ортақ белгілер ретінде көрсетті. Практикалық іс-әрекетте ұйымдасқан топ атап өткендей, екі негізгі белгінің болуымен сипатталатын топтық қылмыстың ең қауіпті түрі ретінде әрекет етеді. Біріншіден, бұл тұрақтылық, екіншіден, бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін топ құру. Ұйымдасқан топтың осы белгілерін егжей-тегжейлі қарастыра отырып, топтың тұрақтылығы көшбасшының болуымен, топтың құрылымдалуымен және топ ішіндегі мінез-құлық нормаларының болуымен айқын көрінеді. Топтың тұрақтылығының сыртқы көрінісі ретінде топтың өмір сүру ұзақтығы да бар екенін ескеріңіз. Е. Б. Серовтың пікірінше, соңғы жылдары ұйымдасқан топтар жасаған қылмыстық әрекеттер мемлекеттер арасындағы шекарадан әлдеқашан асып кеткен және бір, екі мемлекеттің аумағында жасалған қылмыстық операциялар түрінде болды [7, Понятие организованной преступной группы (na-journal.ru)].
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 3-бабы 36) бойынша ұйымдасқан топ - бір немесе оданда көп адамның бір немесе бірнеше қылмыстық құқық бұзушылық жасау мақсатында алдын - ала сөз байласып, біріккен адамдардық тұрақты тобын айтады. Ұйымдасқан топ өз кезігінде қылмыстарды жасау арқылы қылмыстың негізгі түрі - ұйымдасқан қылмыстың үдерісіне ықпал етеді. Сондағы 1988-1989 жылдар аралығындағы ұйымдасқан қылмыс әрекеттері үшін Италиядағы ұсталған 100-ден аса мафия мүшелері, Америка Құрама Штаттарында ұсталған үлкен қылмыстық топтарды еске алсақ, сонда ұйымдасқан қылмысты қалай түсінуге болады? Мафия? Якудза? Қылмыстық топ? Айта кетелік, бұл ұғымдарға толық әрі нақты ешкімде анықтама берген жоқ. Соған орай, италиялық криминалисттердің ойынша мафия құпия түрде әрекет ететін қылмыстық топ деп түсіндірсе, орыс криминологиялық лексикаларында ұйымдас қылмыстар ретінде адамдар тобы, шайка (қарақшылар), банда, қауымдастықтар деп аталды.
Яғни "ұйымдасқан қылмыс" терминінің өзі жүйелі түрде жүзе асып отыратын қылмыстардың мінез-құлық жиынтығын көрсетеді. Бұл тікелей терминді қоғамға қауіпті әрекет ретінде қарастырады, алайда көптеген азаматтар бұны әлеуметтік құбылыс көзқарасында бақылауды жөн көреді. Американдық мамандар ұйымдасқан қылмысты бірқатар тұлғалалардың иерархиялық жүйе бойынша алдын ала жоспарлап және заңсыз актілер мен әрекеттерді қолдану арқылы материалдық мақсатқа жетуді көздейтін жасырын қылмыс түрі болып табылатынын жариялаған.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенциясы (UNODC) ұйымдасқан қылмысқа анықтама бермейді, бірақ оның орнына оның кейбір ерекше элементтеріне назар аударады:
- үш және одан да көп адамнан тұратын құрылымдық топтың болуы;
- бір немесе бірнеше ауыр қылмыс жасау мақсатында;
- топтың пайдаға бағытталған сипаты, атап айтқанда қаржылық немесе материалдық пайда алу мақсаты (https:www.unodc.orge4jenfirea rmsmodule-7key-issuesorganized-c rime-and-organized-criminal-groups. html ).
Бұл қылмыс түрі қазіргі таңда әртүрлі елдің қылмыстық заңнамасында аса ауыр қылмыстар ретінде ерекше көрініс табатыны айдан анық. Соған орай, Армения, Эстония, Қырғызстан, Россия Федерациясы, Өзбекстан мен Тәжікстан тәрізде елдерде ұйымдасқан қылмыстың ең жоғарғы деңгейде түсіндіретін термин ретінде "қылмыстық қауымдастық (қоғамдастық)" сөзі қолданылады. Албания, Бельгия, Австрия мемлекеттерінің Қылмыстық Кодекстерінде "қылмыстық ұйым" термині қолданылады. Тағы да "қаскүнемдер ассоциациясы" термині Алжир, Франция, Мадагаскар елдерінде, Қытай Халық Республикасында "мафиялық мазмұндағы ұйым", Италия мен Түркия елдерінде "қылмыс жасауға құрылған арнайы ұйым" тәрізді терминер қолданылады.
Ұйымдасқан қылмыстың мәселелерін анализдеу арқылы В.В.Лунеев ұйымдасқан қылмыстың түсінігі зорлық-зомбылық, экономикалық және өзге де жеке мақсаттардағы қылмыстарға қарағанда өте аз анықталғанын айтып өткен еді. Ұйымдасқан қылмысты түсіну және оны ажырата білу - көп заң мамандары үшін сыры көп сұрақтардың бірі болды.
Ұйымдасқан қылмысты жалпы заңға қайшы мінез-құлықтан ажырату кезінде бірнеше қылмыскердің жоспарлаған және ұзартылған қылмыстық әрекеттердің жүзеге асыру кезінде өзара ұйымдасқан қарым-қатынасының сипаты мен дәрежесіне негізделген. Өзінің құрамдас бөлігінің ауқымды болғанының негізінде ұйымдасқан қылмыс өзекті әрі күрделі қылмыстың түрі болып саналды. Бұл қылмыстың ары қарау өршуі тек парақорлық қоғам мен саясат қызметтерімен ғана емес, қорқыту, үркіту, зорлық-зомбылық әрекеттерімен көрініс тапқан мемлекеттің шекарасынан шығатын қылмыстың көзі болды. Яғни, "ұйымдасқан қылмыс" термині ұйымдасқан қылмыстардың тұтас жиынтығын білдіреді, өйткені бұл топтық, ұйымдасқан болуы мүмкіндігі бар жеке қылмыстар.
Ұйымдасқан қылмыс адамдар тобының қатсуымен жасаған қылмыс болып сипатталады. Жоғарыдағы жағдайларды ескере отырып, барлық адамдар тобы не қылмыстық топ ұйымдасқан қылмыстың мүшесі болып табыла бермейді. Ұйымдасқан қылмысты ашу, оның құрамын зерттеу. Қылмыстық топ не адамдар тобының ұйымдасқан қылмыстың мүшесі ретінде тануда белгілердің сәйкестегі қарастырылады: олардың қылмысты жасаудағы мақсаты, қатысушылардың арасындағы иерархия мен функциялардың жүктелуі, ақпараттар мен басқа да ресусрстар арқылы материалдары жинайтын көзінің болуы.
БҰҰ сарапшылары мен басқа да құқықтану мамандары берген ұйымдасқан қылмыстың анықтамалары арасында қандай ортақ нәрсе бар?
Біріншіден, БҰҰ сарапшыларының анықтамасында заңсыз кәсіпкерлік және жасырын экономикалық жүйе сияқты белгілерді ресейлік ұйымдасқан қылмысқа тән көлеңкелі экономикалық қызмет ретінде қарастыруға болады. Ресейлік мамандар үшін бұл жасырын (көлеңкелі) экономикалық қызметті жүзеге асыру үшін қылмыстық және экономикалық қылмыстың жабылуы ретінде түсіндіріледі.
Екіншіден, ұйымдасқан қылмысты анықтауда БҰҰ сарапшылары ұйымдасқан қылмыстың әдістері болып табылатын белгілерді атайды. Біздің анықтамада олар сыбайлас жемқорлықтан басқа аталмаған, бірақ соған қарамастан ресейлік ұйымдасқан қылмыс оларды қолданады және Ресей Федерациясының "ұйымдасқан қылмысқа қарсы шаралар туралы"Заңының жобасында тұжырымдалған басқа анықтамада осындай әдістер деп аталады.
Үшіншіден, БҰҰ сарапшылары ұйымдасқан қылмыстың келесі белгісін ұйымдасқан қылмыстық топтар жүзеге асыратын күрделі қылмыстық әрекеттер сериясы деп атады. Біздің анықтамамызда бұл белгі балық аулау түріндегі қылмыстарды жасау ретінде түсіндіріледі, бұл әртүрлі қылмыстық құқық бұзушылықтарды жүйелі түрде жасау деп түсініледі.
Бірінші және екінші белгілерді де дәл осылай түсінуге болады, өйткені олар ұйымдасқан қылмыстың заңсыз әрекеттерін бірдей сипаттайды. Мұнда ұқсас мақсаттар бар: экономикалық пайда алу және саяси билікке қол жеткізу. Мұның бәрі ресейлік ұйымдасқан қылмыс үшін өте маңызды.
Төртіншіден, БҰҰ сарапшылары ішкі құрылымы бар қылмыстық ұйымдардың болуы сияқты белгіні атайды, бұл сонымен қатар иерархияның, ұйымшылдықтың, тұрақтылықтың және қатаң тәртіптің болуын болжайды. Бұл белгі ресейлік мамандардың ұйымдасқан қылмысты анықтаудағы қылмыстық қауымдастықтарды сипаттайтын белгіге өте тән.
Ресейдің шетелдік қылмыстық қауымдастықтарына талдау жасай отырып, бұл қылмыстық ұйымдардың қалыптасуының бірдей белгілері бар екені белгілі болды.
Олардың авторының осы жұмысына сүйене отырып, БҰҰ сарапшылары мен ресейлік криминологтар берген ұйымдасқан қылмыстың анықтамаларына салыстырмалы талдау жасай отырып, олардың ешқандай семантикалық айырмашылығы жоқ деген нақты қорытынды жасауға болады, өйткені іс жүзінде барлық сарапшылар ұйымдасқан қылмысты дәл осылай түсінеді.
Айта кетелік, ұйымдасқан қылмысты сипаттауда оның иерархиялық және тұрақтылық белгілерін көрсетілді. Осыны ескере отырып, ұйымасқан қылмысты өзінің ішкі жүйелеу формалары бар, қатысушыларының белгілі бір функцияларды атқару арқылы қылмыстық әрекеттерді жүзеге асыратын, тікелей қоғам мен мемлекетке байланысты ақпараттар көзін жинау аппаратты бар, қылмыстың бірнеше түрінің жиынтығы деп сипаттауға негіз болады. Ұйымдасқан қылмыстың ұғымы да оның күрделігі себебінен әртүрлі теориялық мағынада жеткізіледі. Бұл тікелей оның ауқымдылығы мен қазіргі таңға дейінгі қауіптілігінің көрінісі.
Ұйымдасқан қылмыстың өзектілігі - оның құрамы немесе ауқымды әрі жылдам түрде дамуы. Америкалық зерттеушілер, мамандар және жазушылар, соның ішінді Дэвид Л. Херберт пен Тритт Хобарт өздерінің еңбегінде "ұйымдасқан қылмыс" терминінің бастауы АҚШ-тағы Конгерс комитетінің (Америка Құрама Штатындағы федаралды органдарының ішіндегі заң шығарушы жоғарғы орган) құпия қылмыстық топтар мен "мафия", "коза ностра" тәрізді ұйымдардың картель негізінді жасырын әрекет ететін топтардың пайда болуына айғақтар табылған кезде қоғамға енді. Ұйымдасқан қылмыс ұғымы қоғамға енген сәтінен бастап, олар өзінің өзектелігін жоғалтпады, керісінше жағдай ушығып, одан сайын қиындай түсті. Ең көп тараған ұйым абақтыдағы қылмыстарды жасаған тұлғалардың арасында орын алды. Кейіннен танымал болған және ұйымдасқан қылмыс ретінде қарастырылған ХХ ғасырдың 30-жылдары пайда болған "артельдер". Олардың иерариялық түрде мүшелері арнайы жоспар незінде бірнеше қылмыстың түрін, әсіресе бір-біріне ұқсас қылмыстарды жасауды көздеген: пәтер ұрылары, қалта ұрылары және тонаушылар. Алайда бұл түрме ішіндегі ұйымдасқан қылмыстың негізі болған топтарға қарағанда жеңілірек болды десекте артық болмайды. Себебі абақтыдағы ұйымдасқан қылмыстардың қатысушылары, ұйымдасқан топтардың ішінде "мәртебе", "даңқ", "дәрежеге" байланысты бөліністер мен иерархиялық жағдай күрделі түрде жүрді. Бұл жағдай әдетте тек тұтқындаушылардың арасында жүретін, кейін биліктің қатысуымен туындаған мәселеден сотталғандар мен түрме қызметкерлерінің арасындағы теке-тіреске айналды.
Екі тараптың арасындағы келіспеушілік одан сайын үрдігені қарамастан, ұйымдасқан қылмыстың негізгі әрі маңызды алғышарты болған, кеңес басқармалараның лагерьлерде бас дирекция - ГУЛАГ құруы болды. ГУЛАГ-тың ерекшелігі, ол тікелей осыған дейінгі сотталушыларға деген көзқарастар мен стреотипті бұзып, сотталушылардың арасында дәрежелік жағдайды ұлғайтты. Осылайша лагерь әкімшілігі барлық түрме ережелері мен бұйрықтарын жақсы білетін тәжірибелі сотталушыларға қолдау көрсетуге тырысты. Бұл түрмедегі барлық әкімшіліктер мен тұрмыстық лауазымдарды, бастықтан бастап сырттағы күзетшіге дейін сотталушылар болды. Аталып өткен жағдай негізінде басшылық қылмыскерлер арасындағы ұйымдастырушылыққа өздері қол сұқты. Осы жылдары қылмыстық билік басталып, қылмыскерлер түрмеде болсада, өзіндің биліктер мен лауаызмдар негізінде бір түрмедеен басқа жерге ауысып, өзіндік билік жүргізді.
Бастамасы ғана болып табылатын бұл жағдайда кейін қылмыскерлердің арасында өзіне "даңқ" жинай бастаған танымал қылмыскерлер "қылмыстық қоғамның лидері" лауазымға ие болып, үйымдасқан қылмысқа жол ашты.
Ал оқиғаның бастауы, яғни ұйымдасқан қылмыс Америка Құрама Штаттарында толып жатқан лашықтарға жиналған кедей иммигранттардың қорғаныс сату, көмір ұрлау немесе қалта ұрылары сияқты қылмыстық бизнесті ұйымдастыру үшін біріккен кезде басталды. Бұл 1800 жылдардың басында рландиялық немесе итальяндық иммигранттар сияқты этникалық топтарға негізделді. Уильям М. "Босс" Твидтің қол астында жұмыс істеген ирландиялық "қырық ұры" иммигранттарының бастапқы тобы оған сыбайлас жемқорлық әрекеттеріне, соның ішінде қалалық инспекциялық қызметтерді бұрмалауға көмектесті. Сыбайлас судьямен достық қарым-қатынас арқылы Твид адвокат дипломын алды және оған әр түрлі қызметтер үшін пара берген қоғаммен одан әрі байланыс орнатуға мүмкіндік беретін тәжірибе ашты (https:recordsfinder.comguidesw hat-is-organized-crime#:~:text=Com ponents%20of%20Organized%20Crime%20 include%3A%201%20Family%20or,counte rfeit%20goods.%203%20An%20organized %20hierarchy%20of%20leadership ). Кейіннен Твидтің сыбайлас жемқорлық схемалары туралы жазбалар ақыры баспасөзге тарады, ал редакторлық мультфильм суретшісі айқын қылмыстық кәсіпорынды жиі мазақ етті. Заңды түрде сайланған билік өкілдері қалалық кеңселерге оралғанда, олар Твидті жемқор кәсіпорынды басқаруға байланысты түрлі қылмыстар жасады деп айыптап, өмір бойын басбостандығынан айыру жазасына кесілді.
1880 жылдардағы Твид режимінен кейін итальяндық иммигранттар Америка Құрама Штаттарында көп жиналды. Кейбіреулер отбасылық иерархиялық қылмыстық синдикаттар құра бастады. Әр уақытта олар әртүрлі қылмыстар жасады, бірақ 1920 жылдары тыйым салудың енгізілуімен шынымен сәтті болды, Аль Капоне Чикаго аймағында алкогольді заңсыз сатуды бақылау үшін күресте басқа бандаларды басып озу үшін қолданылатын қатыгез тактикасымен танымал болды.
Ескі орыс құқық кодексінің негізгі қылмыстарының қатарына кісі өлтіру, қарақшылық және ұрлық жатады. Бұл XI ғасырдағы ұйымдасқан қылмыстың алғашқы белгілі белгілері туралы ұрлықпен байланысты. Орыс ақиқатының мақалаларында ұрылар (немесе сол дәуірде тати деп аталғандай) заттарды, астықты немесе малды ұрлау үшін жиі бірге әрекет еткені туралы айтылады. Ұрланған заттар бірнеше рет (үштен астам) қайта сатылды, сауда-саттықта (яғни нарықта) заттарды сатқан, ұрланған сатып алушылардың болуын болжайды. Орыс ақиқаты жылқы ұрлаушыларға қатаң жаза тағайындады: олар қоғамнан шығарылуы не аластатылуы мүмкін еді, ал ең қатал жазалардың бірі адамды себепсіз өлтіретін адамдарға бағытталды. Кісі өлтіруші өзінің отбасымен бірге қуылды және олардың мүлкі тәркіленді (https:arzamas.academymaterials 1749 ).
1497 жылғы сот ісін жүргізуші бүкіл мемлекет көлемінде кәсіби қылмыскер -- рецидивистті білдіретін "қанатты адам" ("мылқау"-қылмыскер) терминін енгізеді. Бұл тұжырымдама "жала жабу" немесе "облихованды тінту" арнайы процедурасымен байланысты, күдікті өмір сүрген аймақтың тұрғындары арасында жүргізілген сауалнама барысында кінәлілік немесе кінәсіздік анықталып, оның ішінде "құл мылқау адам" мәртебесі берілді. "Облихован" тінту арқылы біреуді масқаралау деген мағынада қолданылды. Бұл тұжырымдама кейбір өзгерістермен XVII ғасырдың соңына дейін өмір сүре берді.
16 ғасырда осы кезеңдегі ең үлкен ұйымдасқан қылмыс орын алды. 1551 жылдың 5-6 наурызына қараған түні "Ақ Қарулы" тұрғындар ауыл (Ярославль губернаторлығы) монастырьға кіріп, жасырынған "Аббат Адрианды" тапқаннан кейін, одан құнды монастырлық мүліктің орнын сұрап, іздей бастады. Көп ұзамай Аббат оларға үлкен монастырь шіркеуін салу үшін бауырластар жинаған 40 рубльден тұратын ыдыс берді, осы әрекетінен кейін ол қатыгездікпен жазаланды. Монастырьға күзет қойып, тұрғындарды жер астына тастап, оларды мыс, балауыз, кітаптар, дүңгіршектер, киім-кешек және басқа да шіркеу ыдыстарын, сондай-ақ ДДҰ-мен жылқыларды алып, тонауды жалғастырды.
Сонымен қатар, қарақшылардың бірі Иван Матренин олжаны бөлу кезінде алтын, күміс және басқа да зергерлік бұйымдарды табуды күткен ларецті жасырды. Оның үміттері орындалмады: ларцта иконографияға деген сүйіспеншілігімен танымал Аббат Адриан бейнелерді, қылқаламдарды және басқа да көркем құралдарды сақтаған болып шықты. Өзінің ашқан жаңалығынан қорқып, қылмыскер бірден олардың приходтық діни қызметкері Попу Косарға келді, ол қарақшылықтың ұйымдастырушысы және ойшыл шебері болды және одан "бауырластарынан ұрлық жасағаны үшін" кешірім сұрады. Көп ұзамай Косар бастаған "бауырластар" ларецті тексерді. Поптың өзі жалпы пікір білдірді:" Се же бе на нас полищное, се злое" (бұл бізге жеке, бұлжақсылыққа емес). Осыдан кейін ол қарақшылармен бірге бақытсыз дүңгіршекті қайда жасыру керектігі туралы ойлана бастады. Кеңес ұстаған рухани әкенің ойларын сол Әулие Джордж шіркеуінің қызметшілерінің бірі Баба лақап атымен естіді, ол зұлымдарды билікке берді. Тергеу жүргізгеннен кейін ерін ақсақалдары мен патша бұйрықтары сот үкімін шығару үшін іс материалдарын жіберіп, қарақшылық бұйрыққа жазды.
Сол Иван Матренин азаптау кезінде өзінің бай қылмыстық тәжірибесі туралы айтып, зергерлік бұйымдарды таппай, қорқып, өзіндік "корпоративті" этиканы есіне алды: ол Косарға "өзінің бауырластығынан ұрлық жасағаны үшін кінәлі болды". Күтпеген жерден пайда болған "зұлымдықпен" (зиян келтіруі мүмкін) қылмыспен не істеу керек деген сұрақ шабуылға қатысушылардың жиынында шешілді. Бұл пікірталасты естіген шіркеу қызметкері Баба өзіне күліп, ирониялық түрде байқады: "Поп ессіз, қайда қою керектігін білмейді, жаратылысты тонаудың ләззаты, сондай-ақ адам жанын ұрып-соғып, өзін шындықтан арылтады байлық жинау және көршісінен ұрлау кез-келген құрал" ("ессіз Поп тоналғанды қайда жасыру керектігін білмейді, бірақ ол сондай-ақ қарақшылықты, адамдарды өлтіруді және көршілерінің мүлкімен байытуды қалайды"). Әлбетте, қылмыскерлердің кәсіпқойлығы емес, атап айтқанда, "қарақшылық жолына түсуге бел буған Попа Косар, ол қылмыскерді қалай жасыру керектігін білмеді" деен тұжырымдар келді. Бұл қарама-қайшылықтар "Ақ Ауыл" қарақшыларының өз дәуіріне тән орташа үлгіні көрсеткенін көрсетеді. Осылайша, орыстар халқының да өзінің ұйымдасқан қылмысына бастау алды.
Қазақстанда ұйымдасқан қылмыс 1980 жылдардың аяғында дами бастады. Бұл КСРО-ның ыдырауымен тығыз байланысты болды. КСРО-ның ыдырауы бұрыңғы республикаларды, соның ішінде Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың, экономикалық және өзге де мәселердің өсуіне әкеп соқты. 1980 жылдардың соңы мен 1990 жылдардың басында елде бұрыңғы спортшылар мен құқық қорғау органдарының қызметкерлерінен тұратын қылмыстық топтар болды. 1990 жылдардың ортасы мен аяғында ұйымдасқан қылмыстық топтардың (ұқт) қатысушылары, кәсіпкерлер мен лауазымды тұлғалар арасында біртіндеп қарама-қайшылықтар туындау салдарынан, серіктестікке айналды. 1990 жылдардың аяғы мен 2000 жылдардың басында бұл әрекеттер жалғасып, Қазақстанда ұйымдасқан қылмыс жоғары деңгей жетті. ҰҚТ қолында ірі қаражат шоғырландыру көздері болды, олардың экономикалық мүдделерін саяси қамтамасыз ету қажеттіліктерін тудырды, билікте парақорлық әрекеттер көбейіп, ұйымдасқан қылмыстық топтар өз өкілдерін мемлекеттік және сайланбалы органдарға, қоғамдық бірлестіктер мен саяси партияларға итермелеуді жалғастарды (1, 107 бет https:articlekz.comarticle34971 ).
Ұйымдасқан топтартың одан әрі осындай қылмыстық әрекеттердң жасауы қоғамның қылмыстық "ластануына" алып келді.
2000-жылдардың басында ұйымдасқан қылмыстық топтардың "бастапқы" капиталды жинақтау кезеңі аяқталды. ҰҚТ қылмыстық кірістерін заңсыз көбейту және заңдастатыру әрекеттерін мемлекеттің органдардың парамен келген ақшалар ретінде лауазымды тұлғалар қамтамасыз етті. Ұйымдасқа қылмыс өкілдерінің террористік және экстремистік ұйымдармен бірігуінің, елдің аумақтың және ішкі қауіпсізідігінің бұзуды жоспарлаудың, ұлтшылдық пен діни көзқарастары негізінде республиканың конституциялық құрлысы мен мемлекеттік құрылымды өзгертудің қауіпті тенденциясына алып келді. 2000-жылдардың ортасында ұйымдасқан қылмыстың құрамына ұйымдасқан қылмыстық топтар коммерциялық қызметтерді қосумен, біріктірумен ұштастырды.
Статистикаға сәйкес, ол кезде ҰҚТ үшін ең тән және табысты қылмыстардың 12,5% - ы экономика саласындағы қылмыстар санатына, 50% - ы жалпы қылмыстық сипаттағы қылмыстар, ал 37,5% - ы жалпы қылмыстық, экономикалық және сыбайлас жемқорлық қылмыстардың "түйіскен жерінде" қылмыстар санатына жатқызылған. 2000 жылдардың аяғында елде қылмыстық іс-әрекеттің кейбір әдістерін қайта форматтаған және өзгерткен белгілі бір OPG саны өмір сүре берді [2, 19-22 беттер https:articlekz.comarticle34971 ]
Бұндай топтарға пайда алып келетін коммерциялық қызметтер: есірткі саудасы, қару-жарақтың заңсыз айналымы, құмар ойындар, қарыздарды жою, салық төлеуден жалтарту, сауда және нарық нүктелеріне бақылау жүргізу, ойын-сауық бизнесі және т.б.
1.2 Ұйымдасқан қылмыстық топтың қылмыс жасау нысаны
Біріккен Ұлттар Ұйымының трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенциясының 3-бабынада: "осы Конвенцияға сәйкес "ұйымдасқан қылмыстық топ" бір немесе бірнеше ауыр қылмыстар жасау мақсатында, тікелей немесе жанама, қаржылық немесе өзге де материалдық пайда табу мақсатында келісіп әрекет ететін үш немесе одан да көп адамдар тобынан тұратын құрылымдық топты білдіреді". Яғни, ұйымдасқан қылмыстық топ ретінде құрамында кем дегенде қылмыс субъектісі болып табылатын 3 адам бар, алдын ала ұйымдастырылу арқылы бір немесе бірнеше қылмысты тікелей не жанама қасақана түрде жасайтын, сол арқылы өз кезегінде пайда көруді көздейтін топ. Егерде жоғарыда аталып кеткен анықтаманың ҚР ҚК сәйкес, ұйымдасқан топтың теориялық анықтамасынан ерекшелігі, Қазақстанда ұйымдасқан топ деп кем дегенде екі адамнан құралған, бір немесе бірнеше қылмыс жасау мақсатында ұйымдасқан топ. Заңнама бойынша республикада ұйымдасқан қылмысты жасайтын ұйымдасқан топтың басқа елдерге қарағанда толық қандай әрекет жасайтындығы көрсетілмеген.
UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime) өзінің қызметінде зерттеулер жүргізу арқылы қылмыстық кодекспен оқиғаларды зерттеудегі ұйымдасқан қылмыстың анықтамасы бойынша заңсыз әрекеттің 3 негізігі категориясын ажыратуға болады деп көрсетті. Бұл қылмыстар көбінесе ұйымдасқан қылмыспен байланысты жеке қылмыстарды көрсетеді.
Қарастырылып отырған бұл 3 санатқа заңсыз қызметтер ұсыну, заңсыз тауарлар ұсыну және үкіметке (билікке) кіру.
Заңсыз қызметтерді ұсыну қоғамдық сұранысты қанағаттандыруға бағытталған. Мысалға көрсететін болсақ, жыныстық немесе заңмен рұқсат етілмеген еңбек түрлері, тұлғалардың елге (мемлекет шекарасына) заңсыз келуі мен кіруін қамтамасыз ету немесе жеңілдету, сондай-ақ адам саудасы, жыныстық қанау тәрізді өзге де қылмыс түрлері жатады.
Ұйымдасқан қылмыстық топтар заңсыз қызметтерді көрсетуден басқа екінші санат - заңсыз тауарларды ұсынады. Көптеген адамдар заңды және заңсыз тауарларды өздеріне ыңғайлы баға көлемінде, ол тауардың қалай және қайдан жеткізілгендігі, тауардың қауіпті не кері әсерінің болу я болмауына қарамастан алғылары келеді. Осы сұранысқа байланысты ұрланған, жалған немесе заңсыз тауарларды өндіретін, сатып алатын және сататын ұйымдасқан қылмыстық топтар пайда болды. Көбіне жеткізілетін тауарлар түрі сирек әрі қауіпті не лицензия арқылы қолдануы рұқсат етілген нышандар еді. Мысалға, ұрланған өнер туындылары және басқа да мәдени құндылықтары бар заттар, жалған медициналық бұйымдар, атыс қаруын заңсыз өндіру және сату, заңсыз жабайы табиғат өнімдері және контрафтілік азық-түліктер, ұрланған автокөліктер мен оның бөлшектері, зергерлік бұйымдардан тұруы мүмкін.
Ұйымдасқан қылмыстық әрекеттің үшінші санаты - билікке не заңды коммерциялық ұйымға заңсыз кіру. Мысал ретінде құрылыс алаңдарындағы жұмыс орындарында немесе өзге де қызмет атқаруд кезеңдегі бейбітшілікті қамтамасыз ету үшін жұмыс берушілер мен жұмыскерлерге қарсы күш көрсету, зорлық-қомбылық әрекеттер, үркіту мен қорқытуды келтіруге болады. Бұл құқық бұзушылықтарғ көбінесі жұмыс берушілер мен жұмыскерлерден ақша талап ету арқылы жүргізіледі, егер олар ақша не өзге де құнды затты табыстамаса, жұмысшыларға жұмыс жоқтығы, жұмыс берушілерге кәсіпорының күл-талқан болуы не бизнесінің тоқтатуы тәрізді қорқыныштар келеді. Сыбайлас жемқорлық пен бизнеске не билікке ену өзара тығыз байныста, себебі мұндай жаңдайларда мемлекеттік биліктегі лауазымды тұғалардың көбінде өз еркімен пара алуы немесе қорқыту арқылы сыбайлас жемқорлыққа мәжбүрлеуге ұшырайды.
Заңсыз әрекеттер мен тауарларды ұсыну билікке, үкіметке не бизнеске кіруден өзара ішкі мінез-құлық және зорлық-зомбылықтың кез келген түрінің болмауы негізінде ажыратуға болады, әрине адам саудасынын ескермеген жағдайды қоса алса. Сондықтанда ұйымдасқан қылмыстық топ заңсыз алынған тауарларды, есірткілерді және ұрланған заттарды сату-сатып алуда халық арасында сұраныстың көп болу қажеттілігін ескере отырып жасайды. Өйткені, бірінші ретте қолайлы әрі ыңғайлы, еш қиындықсыз жасалға заңсыз әрекеттер мен сатылған заңсыз тауарлар болашақта болатын келісімдерге кепілдік береді.
Ұйымдасқан қылмыс билікке не болып жатқанын айтқысы келмейтін немесе қорқатын қоғамдастық болған кезде өркендейді. Ұйымдасқан қылмыстың ең көп таралған негізгі қызметі - пайда табу үшін сату үшін материалдарды жылжыту. Ұйымдасқан қылмыстың басқа түрлеріне мыналар жатады:
Адам саудасы, есірткі немесе контрафактілік тауарлар;
Ақшаны жымқыру;
Бағаны жалған өсіру;
Пайда табу үшін зорлық-зомбылық, соның ішінде кісі өлтіру;
Құрылыс келісімшарттарын жасау сияқты сыбайлас жемқорлық әрекеттері.
Корея, Ресей, Қытай, Колумбия және Нигериядан келген Халықаралық қылмыстық синдикаттар ақша табудың технологиялары мен жаңа схемаларын қолдана отырып көбейеді. Кейбір кейінгі қылмыстық әрекеттерге мыналар жатады:
Компьютерлерді бұзу, яғни кибершабуылдар;
Интернеттегі порнография;
Бағалы қағаздармен алаяқтық.
Жеке басын куәландыратын жалған құжаттарды дайындау.Қылмыстық ұйымның тұрақтылығы мен қауіпсіздігі де олардың ішкі жүйесіндегі басқару және күзет-жауынгерлерінің деігейлері негізінде таралады. Ішкі құрлымдарының өзіндік функциялары жүзеге асырғанда олардың қылмыстық жасау нысандарыда жасырын көрініс табады. Ең көп тараған түрі - белгілі не танымал кәсіпкерлік қызметтің көмегімен құқыққа қайшы әрекеттер жасауы. Организованная преступность: определение и примеры - RecordsFinder
Жалпыма қарастыруда ұйымдасқан қылмыстық топтардың қылмыстық әрекеттерінің ең жиі тараған типтік бағыттары:
- коммерциялық қызмет, соның ішінде қаржылық және банк қызметтеріндегі алаяқтық, қылмыстық жекешелендіру, салық заңнамасын бұзу және басқа да кәсіптік бағыттағы ауқымды қылмыстар.
- қылмыстық топқа қарағанда жасырын, бүркемеленген форматты (түрді) алатын рэкеттер.
- кейіннен өзінің үлкен талаптарын қоя отырып, оны сатып алуға итермелеу арқылы орын алатын адам ұрлау қылмыстық әрекеттері.
- құқық қорғау органдарына қарсы әрекет ету арқылы ұйымдасқан қылмыстық топтың мүшелерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларын ұйымдастыру және оны жүзеге асыру.
- тонау, арнайы тапсырыспен адам өлтірудің жекелеген жағдайлары.
- жалған ақша (бағалы қағаздар) жасау.
Қылмыстық-құқықтық ғылымда әр елдің өзіндік классификациялық және құқыққа қайшы теориялық әрекеттердің негізігі белгілерін көрсетті. Кеңестік уақытындағы криминалисттер ХХ ғасырдың 80-жылдарындағы ұйымдасқан қылмыстың белігілерін көрсетті:
- ұйымдық-құрылымдық құрылымның болуы;
- құқыққа қайшы әрекетті жасауға арнайы жоспарлардың жиынтығы;
- иерархия;
- қылмыстық топтың құрамында - мемлекеттік қызметшінің болуы;
- қылмыстық әрекеттерді жасауға арнайы қаржылық қордың болуы;
- қоғамдық идеологияға қарсы банданың болуы. 90-жылдары жоғарыда аталып өткен белгілерге ұйымдасқан қылмыстың дамуына баланысты тағыда қосымша белгілер қосылды: жүйелілік, тұрақтылық, тұрақты табыс көзін алып тұруға байланысты құқыққа қайшы әрекеттер.
Криминалисттердің осы белгілерді тікелей қылмыстық құқық пен криминологиялық тәжірибе мен теориялық ақпаратар негізінде көрсеткенін ұмытпаған жөн. Олардың арасындағы байланыс тікелей ұйымдасқан қылмысқа ғана емес, өзге де қылмыстармен байланысты.
Біздің елімізде ұйымдасқан қылмыстың дамуына ықпал еткен жағдайлардың жиынтығы туралы мәселені шешуде осы құбылыспен күресудің әлемдік тәжірибесінен абстракциялау менмендік болар еді; және бұл тәжірибе қылмыстың өсуіне қарай оның динамикасына әсер ететін кейбір жалпы жағдайларды көрсетеді:
1) экономиканың тоқырауы және ыдырауы; Италияда Солтүстік итальяндық буржуазияның, Италия мен Сицилияның оңтүстігіндегі өнеркәсіптің рудименттерін басуы, Оңтүстіктің кедейленуіне және деградациясына әкеліп соқтырды және әлеуметтік шиеленісті күшейтті:
- қарама-қайшылықтар, шаруалардың феодалдық езгі мен зорлық-зомбылыққа қарсы күресі;
- орта таптардың құпия ұйымының пайда болуына себеп болды;
- мафияларда өскен шаруалардың толқуларын басуы. Бұл факторды мемлекеттік экономиканың құлдырауы аясында кооперативтік және фермерлік қозғалысты дамыту арқылы күшейтті деп айтқан артық болмайды. Қарапайы қауіпсіздігі әр тұлғалардың жеке проблемасына айналған кәсіпкерлер тобын құруға әкеп соқты және бұл олардың ұйымдасқан қылмысқа қатысты жоғары құрбандықтарын тудырды;
2) бюрократиялық аппараттың ыдырауы, билік пен басқару органдарының, бақылаушы органдардың жоғары сыбайлас жемқорлығы;
3) халық арасындағы адамгершіліктің жалпы құлдырауы, қайта бағалау
адамгершілік құндылықтар, ұрпақтар қақтығысы;
4) табыс әкелетін заңмен тыйым салынған қызмет түрлерінің болуы - мысалы, жезөкшелік немесе азаматтық айналымнан алынған заттармен сауда жасау (жамандықты пайдалану деп аталады); Америкада ұйымдасқан қылмыстың дамуына күшті серпін берді, жоғарыда айтылғандай, "құрғақ заң" -- алкогольдік ішімдіктерді әкелуге және сатуға тыйым салу туралы заңнама.
Соған орай, ғылым мен тәжірибеде ұйымдасқан қылмыстың нысандарын анықтауға ерекше мән беріледі.
Кейбір ғалымдар ұйымдасқан қылмыстың түрлері туралы айта отырып, "деңгейлер" және "түрлер"сияқты ұғымдарды қолданады. Біз бұл ұғымдардың мағынасы ұқсас деп санаймыз, өйткені олардың барлығы ұйымдасқан қылмысты құрудың ұйымдастырушылық схемаларын сипаттайды және қылмыстық құрылымдардың даму дәрежесін көрсетеді.
Ұйымдасқан қылмыстық іс-әрекет - бұл әртүрлі қылмыстық-құқықтық актілер жүйесі ғана емес, сонымен бірге біртектес, соңғысы бірыңғай мінез-құлық желісінің буындары болып келеді. Мұнда қылмыстардың қарапайым көптігі болған кезде, яғни қылмыстардың қайталануы, жиынтығы немесе қайталануы бір - бірімен байланысты емес, бірақ сол көптікті жүйелік қылмыстық іс-әрекет ретінде қарастырған кезде мағыналы мәні бойынша ажырату қажет. Бұл тұрғыда Долговой А.И. пікірі өте дұрыс. Автордың пайымдауынша, қылмыс жүйесінде "олар туралы қылмыстық істерді бөліп көрсету іс жүзінде мүмкін емес - кінәлінің жеке басын және оның қылмыстық әрекетін барабар бағалау мүмкіндігі жоғалады деп санайды. Жүйелі қылмыстық іс-әрекет кезінде бір қылмысты дәлелдеу көбінесе екіншісін, оның уәжін дәлелдеу құралы ретінде қызмет етеді".
Ұйымдасқан қылмыстық іс-әрекет - бұл субъектінің өзара байланысты ұйымдасқан қылмыстық әрекеттерінің бірыңғай жүйесі (жеке де, ұжымдық та). Демек, экономикалық қызмет саласындағы ұйымдасқан қылмыстық іс-әрекет-субъектінің экономикалық қызметі саласындағы өзара байланысты ұйымдасқан қылмыстық әрекеттер жүйесі. Қылмысқа қатысу қылмыстық әрекеттің ерекше түрі болып табылады және бір уақытта бір объектіге қол сұғып, бірақ бір-бірінен бөлек әрекет етсе де, бірнеше адамның қылмыстық әрекетінің кездейсоқ сәйкес келуінен айтарлықтай ерекшеленеді. Екі немесе одан да көп адамның қасақана қылмыс жасауға алдын ала бірлесіп қатысуы қылмыстық құқыққа қатысы бар деп танылады (ҚР ҚК 27-бабы).
Ұйымдасқан топтар жасаған экономика саласындағы қылмыстар құрамының бірінші және ажырамас элементі қылмыстық қол сұғу объектісі болып табылады. Қылмыс объектісі деп санауға қатысты консенсус жоқ. А.Н. Трайнин қол сұғушылық объектісі ретінде "материалдық және материалдық емес құндылықтардың - саяси, моральдық, мәдени және басқалардың" жиынтығын түсінеді . В.И. Жеребкин қылмыс құрамының объектісін логика заңдарының призмасы арқылы қарастыруды ұсынды.
"Алдын-ала сөз байласатын адамдар тобы" немесе "ұйымдасқан топ" болып табылатын экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың ерекшелігі - олардың құрамы барлық күрделі, әдетте балама әрекеттермен. Құрамдардың осы ерекшелігінен заңда аталған әрекеттердің кем дегенде біреуін жасаған адам мұндай қылмыстарда орындаушы болып танылатыны шығады. Яғни, Қазақстан Республикасының Қылмыстық заңнамасының экономика саласы бойынша қылмыстар мазмұндамасындағы қылмыстық әрекеттеердің ұйымдасқан қылмыстық топпен жасалуы - тікелей ұйымдасқан қылмыстың құрамдық бөліміне кіреді. Айта кетелік, ұйымдасқан қылмыста олардың ең басты мақсаты болып - ауыр не аса ауыр қылмыстар жасау арқылы пайда көру, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz