Еліміздегі балық шаруашылығы

Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы Министрлігі

С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

Оразбекова Ж. М

Щучье-Бурабай курорттық аймағында ауланатын балық сапасы және қауіпсіздігі

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы: 5В120200 - «Ветеринариялық санитария»

Нұр-Сұлтан 2020

Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы Министрлігі

С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

Ветеринариялық санитария кафедрасы

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра

меңгерушісі: А. Е. Ешмухаметов

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Щучье-Бурабай курорттық аймағында ауланатын балық сапасы және қауіпсіздігі»

5В120200 - «Ветеринариялық санитария»

мамандығы бойынша

Нұр-Сұлтан 2020

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВІК СІЛТЕМЕЛЕР

АНЫҚТАМАЛАР

Дипломдық жұмыста келесі терминдер төмендегідей анықтамалармен қолданылды:

Қоршаған ортаны қорғау - адамзаттың табиғат анамен өзара үйлесімді іс-әректіне, қоршаған ортаның сапасын жақсартып, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану мен табиғи байлықтарды көбейтуге бағытталған мемлекеттік және қоғамдық шаралар жүйесі.

Табиғат ресурстары - қоғамның материалдық, мәдени және басқа қажеттерін қанағаттандыру үшін қоршаған ортаның шаруашылық т. б қызмет процесінде пайдаланылатын құрамдас бөліктер.

Экологиялық талаптар - Қазақстан Респбликасының заңы мен өзге де заңға қосымша нормативтік құқықтық және нормативтік-техникалық актілерінде көрсетілген қоршаған ортаға кері әсерін тигізіп, шаруашылық және өзге де қызметті орындауға қойылған нақтылы шектеулер мен қызметке тыйым салу.

Экологиялық нормалау - аамның өмір сүруі мен биологиялық алуан түрлілікті сақтау үшін қолайлы ортаны айқындайтын және қамтамасыз ететін ережелердің және олардағы қоршаған ортаның жай-күйі мен оларға ықпал ету дәрежесін бағалаудың сан және сапа қөрсеткіштерінің жүйесі.

Еңбек қорғау- еңбек үрдісінде қауіпсіздігін, жұмысқа қабілеттілігі мен денсаулығын сақтауды қамтамасыз ететін әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық, техникалық, гигиеналық, денсаулық сақтау шаралары мен құралдарының заңдық құжаттарының жүйесі.

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

Бұл дипломдық жұмыста мынадай қысқартуларлар мен белгілеулер қолданылған:

КІРІСПЕ

Балықтар жер бедеріндегі және судағы омыртқалы жануарлар ішінде ең көп тараған, ғылыми деректерге сүйенсек балық түрінің саны 2 жуық деп есептелінеді. Балық - адамның тағамына пайдаланатын жануар текті азықтардың ішінен маңызды орын алады. Балық етінің басқа өнімдермен салыстырғанда өзіндік еркекшелігі құрамындағы майлардың аз болуы және ақзаттың жеңіл қорытылумен сипатталады [1, 2] .

Қазақстан үшін балық шаруашылығының дамуының маңызы айтарлықтай жоғары. Біріншіден, еліміз «тоғызыншы территория» теңіздер мен мұхиттарға шыға алмайды. Екіншіден, біздегі балық еті елімізде ғана емес, шетелде де үлкен сұранысқа ие. Айталық, балық экспорттайтын шаруашылықтар бүгінде 3 миллион гектар жерді пайдаланады. Үшіншіден, балық еті - адам денсаулығына пайдалы, одан жасалатын өнімнен де түсім мол. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, 2013 жылы республика бойынша балық аулау көлемі 35 мың тоннаға жетсе, 2015 жылы 41 мың тоннадан асып кетті. Соның жартысынан астамы шетелге экспортталады. Ал Қазақстанға Ресей, Қытай және Норвегия секілді елдерден түрлі консервілер, мұздатылған күйде балық сүбесі, уылдырықтар, теңіз балығы мен ас шаяндары тасымалданады. 2015 жылғы көрсеткіш бойынша, импортталған балық өнімдерінің көлемі 47 мың тоннаны құраған. Әйтсе де, шетелден келген тауарлар бірден тұтынушыға ұсынылмайды. Міндетті түрде ветеринарлық және санитарлық тексеруден өтеді [3] .

Аталмыш жағайда импортқа қарағанда отандық балық өнімдерін пайдалану тиімдірек екені айқын. Денсаулықты сақтау мақсатында тиісті алдын алу шараларынын маңыздысы балықтың және су қоймасының эпизотологиялық жағдайы жайлы нақты анализ жасап, талдауды жүргізіп отандық өнімді күмәнсіз қолдануға болады. Себебі, ғаламда шығу тегі белгісіз әр түрлі аурулардың кең етек алып жатқаны барлығымызға мәлім.

Аталған мәселе бойынша еліміздің тұңғыш Президенті Н. А. Назарбаевтың халыққа Жолдауында ауыл шаруашылығының өнім деңгейінің жоғарылауы, өнеркәсіп салалаларын сапалы шикізаттармен қамтамасыз ету есебінде, әр түрлі тағам түрлерін дамыту «КазАгро»-ның негізгі мәселесі деп есепке алып, Қазақстанның ауыл шаруашылығы әлемдік нарықтағы елеулі орнын тек экологиялық таза өнім мен шикізат өндіру арқылы алатынын нақты атап өтті [4] .

Расымен дамыған заманауи заманда адамзат баласы қандай да бір өнімнің сапалысын, өмір сүруі үшін қауіпсізін пайдалануға тырысады. Ауылшаруашылық өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігі тікелей ветеринариялық санитарлық мамандардың қатаң бақылауында болуы тиіс. Ескере кететін жағдай, балық сапасы мен мөлшері, химиялық құрамы мен тағамдық құндылығы оның түріне, жасына, жынлсына, физиологиялық күйіне, сондай-ақ тіршілік ету жағдайларына ( су қойманың гидрологиялық режимі мен жемтігіне) тікелей байланысты.

Балықтардың улануына тіршілік ету ортасында зиянды мынадай факторлардың әсері болады: суда аммиак, күкірт қышқылы, метан көміртегі, оттегі, ауыр металл тұздары (сынап, қорғасын, мырыш, селен, кадмий) судағы шөптер бөлетін улы заттар, әсіресе балдырлар мөлшерінің көбейіп кетуі және басқалары. Уланған балық адам өмірі мен денсаулығына қауіп төндіреді.

2) балықтарды және басқа да су жануарларын көбейту, өрiс аудару мен балықтардың мекендеген аумақтың қолайлы жағдайларын қамтамасыз ету үшін су қоймаларының сапасын жақсарту ;

3) балық ресурстарының өнімділігін жоғарлату

4) әрбір балық шаруашылығы қоймалары мен учаскесінде, 2012 жылдың 13 наурызындағы № 25-03-02/96 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді № 7573 болып тіркелген) Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің "Аншылықтарының үлгілерін және аңшылық шаруашылықтар, өңімділігін жоғарлату учаскелері мен аймақтары, балық шаруашылығы су қоймаларының және (немесе) учаскелерінің шекараларын, сондай-ақ аң аулау мен балық аулау үшін тыйым салынған мерзімдер мен орындарды, балық ресурстарын және басқа да су жануарларын аулауды есепке алу журналының (кәсіпшілік журналдың) нысанын жүргізу туралы" бойынша әрбір балық шаруашылығы су өоймаларында және учаскесінде, кемелерде, қабылдау пунктінде, бригадада балық ресурстарын және басқа да су жануарларын аулауды есепке алу журналын (кәсіпшілік журналын) жүргізу;

5) балық шаруашылығы субъектілерінің қорғау қызметiн ұйымдастырып, аулау есебiнен бекiтiлген балық шаруашылығы су айдындарын және учаскелерін және сирек кездесетiн және жойылып кету қаупі бар жануарларды қоса алғанда, жануарлар дүниесi объектiлерiн қорғауды қамтамасыз ету [5] .

Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Щучье-Бурабай курорттық аумағында ауланатын балық етіне ветеринариялық санитариялық баға беру.

Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылады:

1. Щучинск-Бурабай курорттық аумағында ауланатын балыққа мониторинг жүргізу;
2. Щучинск-Бурабай курорттық аумағында ауланатын балық етіне сезімдік және зертханалық зерттеу жүргізу;

3. Щучинск-Бурабай курорттық аумағындағы ауланатын балық етінің сапасын бағалау.

1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. Әдебиетке шолу

1. 1. 1 Еліміздегі балық шаруашылығы

Қазақстан - балық шаруашылығын дамытудың оңтайлы аймағы болып табылады. Балық шаруашылығы су қоймаларының саны мен ауданы бойынша Ресей мемлекетінен кейін екінші орын алады. Өкінішке орай, балық аулаудың қол жеткен деңгейі Қазақстан халқының қажеттіліктерін қанағаттандырмайды . Оған дәлел, 2018 жылы Қазақстандағы балық аулау 36 мың тоннаға дейін қысқарды, жалпы рұқсат етілген аулау 60 мың тоннаны құрады [6, 7] .

Сонымен қатар, соңғы онжылдықтарда көптеген балық түрлері едәуір азайды кейбір түрлер жойылып кету алдында тұр. Мұның негізгі себептері: балықты шектен тыс аулау, тіршілік ету ортасының бұзылуы және жойылуы болып табылады [8] .

Қазіргі күнде балық пен балық өнімдеріне деген сұраныс жыл сайын артып барады. Себебі балық және балық өнімдері сапалық жағынан өте дәмді, жеңіл сіңімді, адамға қажетті дәрумендер мен минералды заттарға, ақуызға бай өнім ретінде қарастырылады. Дүние жүзі бойынша жыл сайын 100 млн. тонна балық ауланады, бұл дегеніміз ғаламшардың әр адамына жыл бойы шамамен 15-17 кг. балық өндіріледі. Қазақстанда әр адамға шаққанда 5, 7 кг балық өнімдері өндіріледі екен [9] .

Балық өнімдерін тұтынудың биологиялық коэффициенттерінің импортқа тәуелділігін азайту өндірушілердің түпкі мақсаты, ал оның көпірі отандық инновацияда ұлттық балық шаруашылығы кешеннің қанағаттанарлық деңгейде дамуы және халықтың қажеттіліктері үшін сапалы және қауіпсіз биологиялық өнім өндіруге негізделген. Балықты сақтау және өңдеудің талаптарын ескере отырып, негізгі мақсаты жақын арада халықтың тұтынуы 3-5 жылда бір адамға жылына 16-19 кг деңгейіне жеткенде, ешбір кедергісіз қамтамасыз ету болып табылады [10] .

Төмендегі кесте бойынша соңғы жылдары жан басына шаққандағы тамақ тұтыну сұранысының артқандығы байқалады. Айта кету керек, Қазақстан Республикасы халқының тамақтану құрылымында нан және нан өнімдерін тұтыну әлі де жоғары. Балық және теңіз өнімдерінің тенденциясы байқалады( зерттеу кезеңінде 25, 71%-ға) . Халықтың азықты тұтынуы бойынша анализ 1 - кестеде көрсетілген [11] .

Кесте 1

Халықтың азықты тұтынуы бойынша анализ

1. 1. 2 Балық етінің өнімділігі және сапасы

Балық - өте құнды тамақ өнімі. Балықтың көптеген құнды түрлерінің бір килограмдық етінің калория мөлшері 1200 - 1400 үлкен калория құрайды. Балық етінің өзіндік ерекшелігі - оның құрамында көмірсулар мөлшері аз. Жаңа піскен балық етінде 0, 0666% гликоген бар, ал 96 сағаттан кейін - тек 0, 006% [12] .

Балықтың барлық сорттарын майлы, орташа майлы және аз майлы деп бөлуге болады. Майлы балық құрамында 8% және одан көп май болады. Бұл топқа скумбрия, жылан балық, майлы майшабақ, бекіре тұқымдас балықтар жатады. Балықтың калориялылығына назар аударатын болсақ, майлы майшабақ 100 грамм үшін 210-250 ккал, май скумбрия - 180-220 килокалориядан тұрады. Орташа майлы балық құрамында майдың мөлшері 4-тен 8% -ға дейін. Орташа майлы балықтар -көксерке, қызғылт лосось, форель, тунец, теңіз басы, тұқы, майсыз майшабақ сияқты түрлер. Мұндай балықта 90-нан 140 килокалорияға дейін болады - шамамен етпен бірдей. Салмақты жоғалтқан кезде, сіз кейде рационға аз май балықтарын еттің баламасы ретінде қосуға болады. Майсыз балықтар құрамына май құрамы 4% аспайтын сорттар кіреді. Егер сіз салмақ жоғалтуды шешсеңіз, онда сіз осы топтағы балықты, бұл топқа: жем, қызыл балық, шортан, флаг, көк уит, хедок жатады [13, 14, 15 ] .

Азық-түлік өнімдерін өндіру және сату, сапаны бақылау және толықтығы мәселелеріне ерекше назар аударылады. Азық-түлікпен улану (ауру) санының және табиғи балық өнімдерінің бұрмалану жағдайларының, олардың сапасының төмендеуіне әкеліп соқтыратын жағдайлардың аясында бәсекеге қабілетті өнім шығару, олардың сапасын төмендетуге әкелетін нормативтік құжаттар мен ұсыныстарды, сондай-ақ тамақ қауіпсіздігін тиімді басқарудың жаңа тұжырымдамаларын әзірлеуді талап етеді.

Ең танымал ұғымдар:

ХACCП - Қауіпті талдау және сыншыл бақылау нүктелері

Hurdie Technology - тосқауыл технологиясы;

Болжалды микробиология [16] .

1. 1. 3 Балық етінің химиялық құрамы

Балық етіндегі негізгі заттардың мөлшері мынадай көрсеткіште өзгеруі мүмкін : су - 46, 1-ден 92, 3% -ке дейін, май - 0, 1-ден 54% -ға дейін, азотты заттар - 5, 4-тен 26, 8% -ға дейін, минералдар-0, 1-ден 3%-ға дейін [10] . Су ағзалары ақуызды азықтар құрамының 20% алады, оның ішінде балық маңызды орын алады. Жалпы балық етін диеталық тағамдарға жатқызуға болады. Себебі, химиялық құрамы, жеке алғанда ауыстырылмайтын амин қышқылдары (аргинин, цистин, лизин, метионин, гистидин, триптофан, изолейцин, треонин, фенилаланин) дәрумендер, минералды заттар, қанықпаған май қышқылдары және қорытылуы мен игерілу жағынан осы топқа жатқызуға болады [17, 18] .

Қазіргі уақытта балықтың денесінде 60-қа жуық химиялық элементтер бар. Салыстырмалы түрде көп мөлшердегі (0, 001% астам) элементттер макроэлементтер деп аталады (оттегі, сутегі, көміртек, азот, кальций, фосфор, күкірт) ; микроэлементтерге (йод, темір, бром, фтор және т. б. ) жатқызады[19] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс