Сайлау науқанының негізгі кезеңдерін зерттеу
Қазақстан Республикасы Жоғары білім және ғылым министрлігі
Манаш Қозыбаев атындағыСолтүстік Қазақстан университеті
Тарих, экономика және құқық факультеті
Журналистика кафедрасы
Қорғауға жіберілді
"____" ___________2024 ж.
Кафедра меңгерушінің м.а.
аға оқытушы Морозова Т. А.
______________________
Сайлау науқаны кезіндегі PR жұмысын ұйымдастыру
Курстық жұмыс.
6В03202 - PR-Журналистика білім беру бағдарламасы
Журналистика кафедрасы
Орындаған: Мағжан Баймұратұлы
Ғылыми жетекші: Журналистика кафедрасының оқытушысы,
Саурбаева Ашекей Жумагуловнадоктор phd
Петропавл, 2024
Мазмұн
Кіріспе 3
1.Негізгі ұғымдар мен анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Сайлау науқанымен байланысты негізгі ұғымдарды зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3Сайлау науқанындағы ПР Технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 9
2.1 Сайлау науқанының негізгі кезеңдерін зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.2 Сайлау науқанындағы стратегия мен тактика ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.3 Саилау науқанындағы Пр орыны мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
Пайданылған Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .19
Кіріспе
Қазақстанда лас саяси технологиялардың қарқынды түрде қолданылуы 90 жылдардың аяғынан басталады және де уақыт өте келе өз қажеттілігін жоғалтуда. Соған қарамастан қара PR-дың кейбір элементтері осы күндері де қолданылады. Солардың ішінде ең көп таралғандары:Бірінші. Қарсыластың мүмкіндігін төмендету үшін аттас адамдарды үміткер ретінде енгізу. Мәселен, бір сайлау округінде Нұрлан Қойшыбаев және Қуат Жылқыбаев (үміткерлердің аты ойдан шығарылған) деген екі азамат бір-біріне басты қарсылас атанады. Осы кезде Қ.Жылқыбаев Нұрбол Қойшыбаев, Нұрбек Қойшыбаев, Нұркен Қойшыбаев және т.б. аты-жөні ұқсас адамдарды тауып алып сайлауға қатыстырып қояды. Бұлардың сайлауға қатысуы жасанды, десек те мұндай әрекет Нұрлан Қойшыбаев үшін үлкен соққы болады. Себебі, сайлауға барған кезде Қойшыбаевқа дауыс береміз деп келгендер, ондай Қойшыбаевтардың бірнешеуі бар екендігін көргенде қатты шатасады. Бұл өте күшті технология, әсері де өте жақсы.Мұндай жағдайда Қойшыбаевқа не істеу керек? Үгіт-насихатқа арналған қаржының біраз бөлігі жұмсалып қойды, сайлауға дейінгі уақыт болса күннен-күнге азайып барады.Осы кезде, қолданылған лас технологияны қарсыластың өзіне соққы ретінде пайдалану қажет. Лас технологиялар көп жағдайда сайлаушылардың саяси сауаттылығы төмен жерлерде жасайды. Сол үшін қысқа уақыт аралығында халықтың сауаттылығын ашу қажет. Жасалынып отырған әрекеттің лас екендігін, оны тек әлсіз кандидат жасайтынын халыққа білдіру керек. Осыдан кейін бұл жаман амалды кім қолданғанын айтпай-ақ қоюға болады. Халық өзі-ақ түсініп алады.Қосымша қорғаныс ретінде Қойшыбаев сайлаудағы реттік нөміріне сайлаушылардың назарын аудару қажет. Мәселен, ол сайлау қағазында 2-ші тұрса, Нөмірі 2-ші үміткерге дауыс бер. Өйткені ол - Нұрлан Қойшыбаев деген секілді жарнамаларды көбейту дұрысырақ болады.Ал тарихтан мысал келтіретін болсақ, қазіргі таңда жұмысына шектеу қойылған Қазақстан Коммунистік партиясының күшін азайту үшін Қазақстан Халықтың Коммунистік партиясы құрылды.Екінші. Жарнаманы шектен тыс пайдалану. Сөзсіз мұндай қадамға жарнаманың негізгі субъектісі бармайды, оны тек қарсыластар жасайды. Мәселен, белгілі бір үміткердің (партияны да үміткер ретінде қарастыруға болады) суреті, ұраны, бағдарламасы дәлме-дәл көшіріліп, жарнаманың басқа нұсқасы шығады. Содан кейін әлгі жарнамалық қағаздар тұрғындардың үйінің есігіне, автокөліктерінің алдыңғы терезесіне оңайшылықпен кетпейтін желіммен жабыстырады. Әрине, мұндай жарнамадан соң кез келген адам ашуланады. Нәтижесінде, аталған үміткердің имиджіне нұқсан келеді.Үшінші.Арнайы тапсырып бойынша, белгілі партияға 30 немесе одан да көп адам мүше ретінде кіреді. Дәл осы жалған мүшелер, сайлау науқаны кезінде жарияға жар салып партиядан шығады және бұл әрекет сәйкесінше БАҚ тарапынан белсенді таратылады. Бұл жаңалықты оқыған сайлаушының ойында күдік пайда болады, Неге олар партиядан шықты?, Оларға партия не істеді деген сияқты сұрақтар, нәтижесінде сол партияға деген сенімнің азаюына алып келеді. Байқап қарасаңыздар, мұндай технологияны қазіргі сайлаудан да байқауға болады.Салыстырмалы түрде әлемдегі ең мықты басқару формасы - демократия, себебі демократиялық мемлекетте билік органдарын халық жасақтайды. Бұл механизмді жүзеге асыру үшін сайлау әдісі қолданылады. Сайлаудың таза, әділетті өтуі демократиялық мемлекеттің негізгі кепілі болып табылады. Сондықтан, жоғары дамыған елдерде сайлауды дұрыс жолмен өткізу бірінші орынға қойылған.Технология - қарсылас үшін жағымсыз және өзі үшін жағымды имидж жасау мақсатында жасалатын әдістер жиынтығы болса, соның ішіндегі қара технология көп жағдайда заңға қайшы әрекет болып табылады, ал сұр технология заңға тікелей қайшы емес, бірақ жанама түрде қарсыласқа қара күйе жағу жөнінен біріншісінен қалыспайды. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР Курстық жұмыс мамандықтардың типтік оқу жоспары мен оқу жоспарына сәйкес, оқытушының бақылауымен орындалады. Курстық жұмыстардың тақырыптары кафедра мәжілісінде талқыланып, университеттің ОӘҚ бекітіледі, әр оқу жылында қайта жаңаланады, толықтырылады. Кафедрада курстық жұмысты орындауға арналған әдістемелік нұсқау дайындалады (Үлгі № 1). Әдістемелік нұсқауда курстық жұмыстың құрылымы, орындау тәртібі, курстық жұмыстың тақырыптары мен әдебиеттер тізімі беріледі. Кафедрада курстық жұмыстың дипломдық жұмысқа жалғасуы қалыптастырылады. Курстық жұмыстың жетекшілерін (пән лекторлары) кафедра меңгерушісі бекітеді. Курстық жұмыс университетте немесе басқа мекемелер мен ӛндіріс орындарында да орындалуы мҥмкін. Студенттер курс жұмысын оқытушының бақылауымен орындайды, орындалған курс жұмысы оқытушыға тексеруге тапсырылып, дұрыс орындалған жұмыс қорғауға жіберіледі. Курс жұмысы студентке қайтарылып берілмейді, кафедраға тапсырылады. Курстық жұмыстар оқу жылының соңына дейін кафедрада сақталады. Курстық жұмыстың (жобаның) мазмұнына және талаптардың орындалуына қабылдайтын оқытушы, кафедра меңгерушісі жауапты. ЖАУАПКЕРШІЛІК Дайындалған курстық жұмысты (жобаны) орындауға арналған әдістемелік нұсқаудың мазмұнына және талаптардың орындалуына оны дайындаған пән оқытушысы, кафедра меңгерушісі жауапты
1.Негізгі ұғымдар мен анықтамалар
РR, яғни қоғаммен байланыс арқылы жүзеге асса, бұқаралық ақпарат құралдары (қысқаша - БАҚ) - телерадио, газет-журнал, кітап өнімдері екі ортаға дəнекер болады. Бұл түсініктер ауқымына жұртшылық 3байланыстарын басқару формалары жəне осы байланыстарды ұйымдастырып, бағыттап отыратын құрылымдар ұғымы кіреді. Біздің елімізде РR-дың кəсіби қызмет саласы ретінде пайда болуына əлеуметтік қатынастардың дамуы, азаматтық қоғам институттарының, нарықтық экономика тетіктерінің өмірге келуі түрткі болды. Осы арқылы экономикалық жəне саяси салаларда бой көрсеткен мүдделерді ескеріп отыру мүмкіндігі туындады.PR Саясатқа байланысты демократиялық қоғамның басты белгілерінің бірі болып табылады. Тоталитарлық елдерде, атап айтқанда, бұрынғы Кеңестер Одағында ақпарат тарату қатаң бақылауда болып, қоғамдық пікір елеп-ескерілмегендіктен, РR ға да қоғамдық қажеттілік болған жоқ. Тəуелсіз мемлекеттер достастығы елдерінде, соның ішінде біздің Қазақстанда қоғаммен байланыстың əлеуметтік институт ретінде орнығуы империя ыдырап, темір қорған құлаған кезеңнен бастау алады. Осы кезеңде билік пен азаматтық қоғам арасында өзара тиімді сұхбат орнатуға мүмкіндік беретін саяси технологияларға қажеттілік пайда болды. Қоғаммен байланыстың алғашқы қарлығашыреспублика Президентінің баспасөз қызметі 1990 жылы құрылды. Кейіннен Үкіметтің, министрліктер мен ведомстволардың, ірі банктер мен компаниялардың, облыстық əкімдіктердің баспасөз қызметтері жолға қойылды. Бүгінгі таңда барлық дерлік мекемелер мен ұйымдардың қоғаммен байланыс құрылымдары жасақталған, шағын ұжымдардың өзінде осы атқарымдарды жүзеге асыратын мамандар бар. Əлеуметтік бағыттылық, ақпараттың толымдылығы мен қолжетімділігі сияқты қағидаттарды ұстануына орай PR қоғамдағы шынайылық пен ашықтыққа жол ашады. Алайда, көптеген сайлау науқандарында жоcықсыз саяси технологиялардың жиі қолданылуына, сондай-ақ БАҚ беттерінде қара пиар, лас технологиялар, т.б. сияқты теңеулердің орын алуына байланысты қоғаммен байланыс саласының кəсіби мамандары қазіргі кезде қоғамда орнығып қалған PR жөніндегі жағымсыз көзқарастарға тойтарыс беруге мəжбүр. Осыған орай қоғаммен байланыс ұғымының анықтамаларына тоқтала кету қажет. Америкалық əйгілі PR зерттеуші Сэм Блэк: Рublic relations - шындық пен толық хабардарлыққа негізделген 4 өзара түсіністік арқылы үйлесімділікке жету өнері мен ғылымы болып табылады, деп тұжырым береді. Бүгінде анықтамалар саны 500-ден асып кетті: қоғаммен байланыс жөніндегі кітап жазған авторлардың қай-қайсысы да өз ұғым-түсініктерін алға тартады.Солардың кейбіреулеріне ғана тоқталып өтелік. Сонымен, қоғаммен байланыс дегеніміз - - қоғамдық байланыстарды дамыту; - жанама жарнама; - қоғамдық пікірді басқару жөніндегі ғылым; - жарнаманың жасырын түрі; - мəртебелік немесе фирмалық жарнама; - қазіргі заманғы тенденцияларды ой елегінен өткізіп отыратын; менеджерлерге кеңес беріп, тапсырысшы-ұйымдар ғана емес, сондай-ақ олардың аудиториялары да мүдделілік танытатын науқандар өткізетін өнер əрі əлеуметтік ғылым; - абырой-бедел менеджменті; - абырой-бедел жасаушы; - ұйым жəне оның аудиториясы арасында өзара тиімді қарымқатынастарды орнатып, қолдап отыру жөніндегі алдын ала ойластырылып, ұдайы назарда болатын қызмет түрі; - ұйым мен көпшілік арасында өзара тиімді қарым-қатынас орнатып, қолдап отыратын менеджмент функциясы; - ұйым мен оның жұртшылығы арасында өзара түсіністікке қол жеткізуге бағытталған коммуникация түрі; - ұйым мен оның жұртшылығы арасында коммуникациялық байланыс орнату жөніндегі менеджементтің дербес функциясы. Қазіргі таңда қазақ тіліндегі ғылыми əдебиетте PR ұғымы саяси байланыс жəне ПР байланыс деген терминдер арқылы беріліп жүр, бұл орайда Саяси байланыс термині ПР-шылар саласында қолданылып жүрсе де, мағына тұрғысынан түпнұсқаға неғұрлым жақыны Халықпен байланыс екендігін атап өтеміз. ПР саяси ұғымы (латынның communicare - байланыстыру, біріктіру деген сөзінен) ақпаратты алу, өңдеу, жеткізу жəне сақтау процестерінің жиынтығы болып табылады. Бұл процестерді жекебастық-тұрмыстық деңгейден ғаламдықəлеуметтік деңгейге дейінгі ауқымда қарастыруға болады.
1.2Сайлау науқанымен байланысты негізгі ұғымдарды зерттеу
Сайлау -- сайланбалы мемлекеттік лауазымдарға адам таңдау науқаны. Азаматтардың саясат пен мемлекеттік басқаруға атсалысуының ең көлемді әрі нақты нысаны болып табылады. Демократиялық қоғамда сайлау мынадай міндет атқарады: мемлекеттік жүйенің тиімділігін арттырады; саяси элита мен жетекшілерді іріктейді; үкімет пен басқарушы саяси партияның саясатын бағалайды; мемлекеттің қызметіне қоғамның бақылау жасауына мүмкіндік береді; саяси жанжалдың алдын алады. Осы міндеттер атқарылу үшін сайлау жалпыға бірдей, тең, төте (жанама сайлаудың демократиялығы төмен), жарыспалы, ерікті түрде өтуге тиіс.үгіт жүргізу шарттарының бұзылуына мыналар жатады:
1) сайлау науқанының бұқаралық ақпарат құралдарын біржақты жариялау, яғни сайлау алдындағы іс-шаралардың мақсаттарын, міндеттері мен нәтижелерін, сондай-ақ олармен байланысты оқиғалар мен фактілерді бұрмалау;
2) кандидаттың немесе саяси партияның ар-намысына, қадір-қасиетіне және іскерлік беделіне көрінеу нұқсан келтіретін үгіт материалдарын БАҚ жариялау, сондай-ақ теріске шығаруды тегін жариялау мүмкіндігін беруден бас тарту;
3) БАҚ кандидаттарының сөз сөйлегеннен кейін бірден сөз сөйлеуін үзу және түсініктеме беру;
4) бұқаралық ақпарат құралдарының кандидаттардың біріне эфир уақытын, баспа алаңын бөлуден бас тартуы, егер басқаларға да келісім берілсе.
Осы шарттарды бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілік қарастырылған.
Сондай-ақ үгіт кезеңінде болуы мүмкін Әкімшілік құқық бұзушылықтардың басқа да құрамдарын атап өткім келеді:
4) анонимді үгіт материалдарын дайындау немесе тарату ("ҚР сайлау туралы" ҚК 28-бабының 5-тармағына сәйкес барлық үгіт-насихат баспа материалдарында осы материалдарды шығарған ұйым, олардың басып шығару орны мен таралымы, тапсырыс берген тұлғалар, қандай қаражаттан төленгені туралы мәліметтер болуы тиіс), бұл ӘҚБтК-нің 113-бабы бойынша әкімшілік айыппұл салуға әкеп соғады (25 АЕК).
5) үгіт материалдарын қасақана жою, бүлдіру (114-бап-15 АЕК айыппұл);
6) сайлауға байланысты қоғамдық пікірге сауалнама жүргізу шарттарын бұзу (120-бап-10-нан 30 АЕК-ке дейінгі айыппұл);
Анықтама: сауалнама жүргізген заңды тұлғаны; сауалнамаға тапсырыс берген және оны төлеген адамдарды; сауалнама жүргізу уақытын; ақпарат жинау әдісін; сұрақтың нақты тұжырымын; сұралғандардың санын және сауалнама нәтижелерінің қателік коэффициентін көрсетпеу.
7) сайлау алдындағы үгітті жүргізу шарттарын бұзу (122-бап-20-дан 30 АЕК-ке дейінгі айыппұл);
Анықтама: "ҚР сайлау туралы" ҚК 27-бабының 4-тармағына сәйкес сайлау алдындағы үгіт-насихат материалдарын таратуға және таратуға тыйым салынады:- мемлекеттік органдарға, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына, сондай-ақ олардың лауазымды адамдарына, әскери қызметшілеріне, Ұлттық қауіпсіздік органдарының, құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне, судьяларға, сайлау комиссияларының мүшелеріне, діни бірлестіктерге;Сайлау комиссиялары Қазақстан Республикасында сайлауды дайындау мен өткізуді ұйымдастыратын мемлекеттік сайлау органдары болып табылады. Сайлау комиссияларының өкілеттіктерінің мерзімі 5 жылды құрайды.
Сайлау комиссияларының біртұтас жүйесін:
- Республиканың Орталық сайлау комиссиясы (бұдан әрі - Ортсайлауком);
- aумақтық сайлау комиссиялары;
- округтік сайлау комиссиялары;
- учаскелік сайлау комиссиялары құрайды.
Ортсайлауком Республиканың сайлау комиссияларының біртұтас жүйесін басқарады және тұрақты жұмыс істейтін орган болып табылады. Оған депутаттарға жазалау шараларын, депутаттық әдеп ережелерін қолдануға, сондай-ақ депутаттардың өкілеттігін тоқтатуға және оларды өкілеттігінен және депутаттың дербес құқығынан айыруға байланысты мәселелерді дайындау жүктелген.
Қазақстан Республикасының Президенті Ортсайлаукомның Төрағасы мен екі мүшесін бес жыл мерзімге тағайындайды, Парламент палаталарының әрқайсысы, басқа палатаның қатысуынсыз, Ортсайлаукомның екі мүшесін бес жыл мерзіміне тағайындайды. Ортсайлауком Төрағасының орынбасары мен хатшысы комиссияның отырысында сайланады.
Орталық сайлау комиссиясының өз аппараты бар. Ортсайлаукомның қарамағында функцияларына аумақтық сайлау комиссияларының ұйымдастырушылық қызметіне жәрдемдесу және ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылым объектілерін, интернет-ресурсты жасау, дамыту, енгізу, сүйемелдеу, әкімшілендіру, пайдалану және жүйелік-техникалық қызмет көрсету, материалдық-техникалық қамтамасыз ету бөлігіндегі оның сайлау қызметін қамтамасыз ету, сондай-ақ сайлаушылардың құқықтық мәдениетін арттыру саласындағы жұмыстарды ұйымдастыру, үйлестіру және қамтамасыз ету, сайлауды ұйымдастырушылар.
1.3 Сайлау науқанындағы ПР Технологиялары
Сайлаудағы саяси науқан және пиар дегеніміз не?науқандар?Кез келген саяси науқан - белгілі бір уақыт аралығында жүзеге асырылатын және шешуге бағытталған келісілген және мақсатты күш стратегиялық мақсаттарға қол жеткізуді жақындатуға көмектесетін міндеттер әлеуметтік миссиямен анықталған мақсаттар. Әдетте, саяси науқан бағытталған қоғамның назарын әлеуметтік маңызды мәселеге аудару, жалпы әлеуметтік жағдайды шешу немесе түзетуөзгерту. Бұл мақсатқа қоғамның мінез-құлық модификациясы, әлеуметтік өзгерістер арқылы қол жеткізіледі пікірлер немесе заңнама немесе осы санаттарды сақтау өзгеріссіз. Сайлау науқанындағы PR - бұл саясаткердің немесе партияның әртүрлі әлеуметтік және кәсіби топтармен байланыс ұйымы. Сайлау науқанындағы PR саясат, әлеуметтану және экономика салаларында жеңіске жету және нәтиже алу үшін мүдделерді түсіну мен үйлестіруге қол жеткізуге бағытталған. Сайлау науқанындағы PR-дың қалаған мақсаты - сайлауда жеңіске жету. Сайлау науқаны қандай кезеңдерден тұрады?Сайлау науқанының зерттеу жұмыстарының кезеңдері бірнеше блоктарға бөлінген.Бірінші кезең жағдайды бастапқы талдауға негізделген,ол үшін саясаткердің қызмет саласына тікелей қатысы бар материалдар пайдаланылады. Бұл кезеңнің нәтижесі жалпылама ақпарат жинағы болып табылады. Екінші кезең социологтардың социологиялық зерттеулерін жүргізуді қамтиды. Сайлау науқаны кезінде кең тараған социологиялық зерттеулерге мыналар жатады.Саясаткердің тұрғылықты жері бойынша сұхбат әдісін қолдану арқылы бастапқы ақпаратты жинауға негізделген іргелі зерттеулер. Бұл зерттеу ұсынадыүлкен қаржылық шығындар, өйткені ол саясаткердің бүкіл аумақтық округін қамтиды. Бұл зерттеу сауалнама әдісіне негізделген.ішкі пайдалануға арналған сауалнама болуы керек туралы сұрақтарды қамтиды: - аудан тұрғындарын толғандыратын аймақтық мәселелер; - халықтың алдағы сайлауға қатысу ниеті; - әлеуетті кандидаттар туралы жұртшылықты хабардар ету және олардың сайлау науқандары; - сайлау алдындағы кезеңдегі кандидаттардың рейтингі; - бұқаралық ақпарат құралдарының танымалдылығы және оларға деген сенім дәрежесі. Бұл зерттеу әлеуметтік мәселелерді шешуге қабілетті саясаткердің идеалды бейнесін анықтауға бағытталған. түрінде жүргізілетін мониторингтік зерттеулер негізгі сауалнамаға негізделген әртүрлі сауалнамалар. Әңгімелесу әдісін қолданатын сауалнама жүргізу ұсынылады екі-төрт аптада бір рет орындаңыз. Бұл сайлау науқанының тиімділігін анықтауға және қажет болған жағдайда оған түзетулер енгізуге мүмкіндік береді. Телефон арқылы сауалнамалар - сайлаушылармен сұхбат алудың қысқартылған нұсқасы. Интервьюерлер ретінде кәсіпқойлар ғана емес, маман еместер де сөйлей алады,дұрыс нұсқау берілген. Фокус-топтық талқылауларды бастапқы және мониторингтік зерттеулер үшін де пайдалануға болады. Бұл PR құралы әлеуметтік мәртебесі немесе жасы мен жынысы бойынша әлеуетті сайлаушылардың қимасын білдіреді. БАҚ мониторингі саяси көшбасшылардың қызметін жүйелі түрде қадағалауды қамтиды бұқаралық ақпарат құралдары. Мұның негізгі қызметі бақылау - объектінің жағдайын бақылау, бағалау бақылаулар, жағымсыз даму тенденцияларының алдын алу, бақылау. Сайлау науқаны қандай мақсаттарды қамтиды? Стратегиялық мақсаттардың ішінде : Сайлаушылардың бағдары - сайлау сегментін таңдау,депутаттыққа кандидаттың қолдауын қамтамасыз етуге ұмтылған.Бұл мақсаттың маңыздылығы жас ерекшеліктеріне назар аударғанда дәлелденеді.этникалық немесе кәсіби тиістілігі, сайлаушының жынысы және т.б., өйткені сайлаушылардың сипаттамаларына сәйкес келу саясаткердің ең маңызды міндеті болып табылады. Сайлаушылардың көпшілігінің мүдделерін көрсететін сайлауалды бағдарламаны әзірлеуге көңіл бөлу. Бұл ретте саясаткердің жас ерекшелігіне емес, оның басқа да кейбір ерекшеліктеріне баса назар аударылады, бірақ сайлаушылардың көпшілігіне жақын жеке қасиеттері емес. Бәсекелестерге назар аудару маңызды болған кездесайлау науқаны кезінде айқын фавориттер пайда болады және олармен еріксіз салыстыру бар. Мұндай жағдайда саясаткердің жақсы қырларын көрсетіп, кандидатқа сәйкес келмейтін мінез-құлық қасиеттері мен қасиеттерін ... жалғасы
Манаш Қозыбаев атындағыСолтүстік Қазақстан университеті
Тарих, экономика және құқық факультеті
Журналистика кафедрасы
Қорғауға жіберілді
"____" ___________2024 ж.
Кафедра меңгерушінің м.а.
аға оқытушы Морозова Т. А.
______________________
Сайлау науқаны кезіндегі PR жұмысын ұйымдастыру
Курстық жұмыс.
6В03202 - PR-Журналистика білім беру бағдарламасы
Журналистика кафедрасы
Орындаған: Мағжан Баймұратұлы
Ғылыми жетекші: Журналистика кафедрасының оқытушысы,
Саурбаева Ашекей Жумагуловнадоктор phd
Петропавл, 2024
Мазмұн
Кіріспе 3
1.Негізгі ұғымдар мен анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Сайлау науқанымен байланысты негізгі ұғымдарды зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3Сайлау науқанындағы ПР Технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 9
2.1 Сайлау науқанының негізгі кезеңдерін зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.2 Сайлау науқанындағы стратегия мен тактика ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.3 Саилау науқанындағы Пр орыны мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
Пайданылған Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .19
Кіріспе
Қазақстанда лас саяси технологиялардың қарқынды түрде қолданылуы 90 жылдардың аяғынан басталады және де уақыт өте келе өз қажеттілігін жоғалтуда. Соған қарамастан қара PR-дың кейбір элементтері осы күндері де қолданылады. Солардың ішінде ең көп таралғандары:Бірінші. Қарсыластың мүмкіндігін төмендету үшін аттас адамдарды үміткер ретінде енгізу. Мәселен, бір сайлау округінде Нұрлан Қойшыбаев және Қуат Жылқыбаев (үміткерлердің аты ойдан шығарылған) деген екі азамат бір-біріне басты қарсылас атанады. Осы кезде Қ.Жылқыбаев Нұрбол Қойшыбаев, Нұрбек Қойшыбаев, Нұркен Қойшыбаев және т.б. аты-жөні ұқсас адамдарды тауып алып сайлауға қатыстырып қояды. Бұлардың сайлауға қатысуы жасанды, десек те мұндай әрекет Нұрлан Қойшыбаев үшін үлкен соққы болады. Себебі, сайлауға барған кезде Қойшыбаевқа дауыс береміз деп келгендер, ондай Қойшыбаевтардың бірнешеуі бар екендігін көргенде қатты шатасады. Бұл өте күшті технология, әсері де өте жақсы.Мұндай жағдайда Қойшыбаевқа не істеу керек? Үгіт-насихатқа арналған қаржының біраз бөлігі жұмсалып қойды, сайлауға дейінгі уақыт болса күннен-күнге азайып барады.Осы кезде, қолданылған лас технологияны қарсыластың өзіне соққы ретінде пайдалану қажет. Лас технологиялар көп жағдайда сайлаушылардың саяси сауаттылығы төмен жерлерде жасайды. Сол үшін қысқа уақыт аралығында халықтың сауаттылығын ашу қажет. Жасалынып отырған әрекеттің лас екендігін, оны тек әлсіз кандидат жасайтынын халыққа білдіру керек. Осыдан кейін бұл жаман амалды кім қолданғанын айтпай-ақ қоюға болады. Халық өзі-ақ түсініп алады.Қосымша қорғаныс ретінде Қойшыбаев сайлаудағы реттік нөміріне сайлаушылардың назарын аудару қажет. Мәселен, ол сайлау қағазында 2-ші тұрса, Нөмірі 2-ші үміткерге дауыс бер. Өйткені ол - Нұрлан Қойшыбаев деген секілді жарнамаларды көбейту дұрысырақ болады.Ал тарихтан мысал келтіретін болсақ, қазіргі таңда жұмысына шектеу қойылған Қазақстан Коммунистік партиясының күшін азайту үшін Қазақстан Халықтың Коммунистік партиясы құрылды.Екінші. Жарнаманы шектен тыс пайдалану. Сөзсіз мұндай қадамға жарнаманың негізгі субъектісі бармайды, оны тек қарсыластар жасайды. Мәселен, белгілі бір үміткердің (партияны да үміткер ретінде қарастыруға болады) суреті, ұраны, бағдарламасы дәлме-дәл көшіріліп, жарнаманың басқа нұсқасы шығады. Содан кейін әлгі жарнамалық қағаздар тұрғындардың үйінің есігіне, автокөліктерінің алдыңғы терезесіне оңайшылықпен кетпейтін желіммен жабыстырады. Әрине, мұндай жарнамадан соң кез келген адам ашуланады. Нәтижесінде, аталған үміткердің имиджіне нұқсан келеді.Үшінші.Арнайы тапсырып бойынша, белгілі партияға 30 немесе одан да көп адам мүше ретінде кіреді. Дәл осы жалған мүшелер, сайлау науқаны кезінде жарияға жар салып партиядан шығады және бұл әрекет сәйкесінше БАҚ тарапынан белсенді таратылады. Бұл жаңалықты оқыған сайлаушының ойында күдік пайда болады, Неге олар партиядан шықты?, Оларға партия не істеді деген сияқты сұрақтар, нәтижесінде сол партияға деген сенімнің азаюына алып келеді. Байқап қарасаңыздар, мұндай технологияны қазіргі сайлаудан да байқауға болады.Салыстырмалы түрде әлемдегі ең мықты басқару формасы - демократия, себебі демократиялық мемлекетте билік органдарын халық жасақтайды. Бұл механизмді жүзеге асыру үшін сайлау әдісі қолданылады. Сайлаудың таза, әділетті өтуі демократиялық мемлекеттің негізгі кепілі болып табылады. Сондықтан, жоғары дамыған елдерде сайлауды дұрыс жолмен өткізу бірінші орынға қойылған.Технология - қарсылас үшін жағымсыз және өзі үшін жағымды имидж жасау мақсатында жасалатын әдістер жиынтығы болса, соның ішіндегі қара технология көп жағдайда заңға қайшы әрекет болып табылады, ал сұр технология заңға тікелей қайшы емес, бірақ жанама түрде қарсыласқа қара күйе жағу жөнінен біріншісінен қалыспайды. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР Курстық жұмыс мамандықтардың типтік оқу жоспары мен оқу жоспарына сәйкес, оқытушының бақылауымен орындалады. Курстық жұмыстардың тақырыптары кафедра мәжілісінде талқыланып, университеттің ОӘҚ бекітіледі, әр оқу жылында қайта жаңаланады, толықтырылады. Кафедрада курстық жұмысты орындауға арналған әдістемелік нұсқау дайындалады (Үлгі № 1). Әдістемелік нұсқауда курстық жұмыстың құрылымы, орындау тәртібі, курстық жұмыстың тақырыптары мен әдебиеттер тізімі беріледі. Кафедрада курстық жұмыстың дипломдық жұмысқа жалғасуы қалыптастырылады. Курстық жұмыстың жетекшілерін (пән лекторлары) кафедра меңгерушісі бекітеді. Курстық жұмыс университетте немесе басқа мекемелер мен ӛндіріс орындарында да орындалуы мҥмкін. Студенттер курс жұмысын оқытушының бақылауымен орындайды, орындалған курс жұмысы оқытушыға тексеруге тапсырылып, дұрыс орындалған жұмыс қорғауға жіберіледі. Курс жұмысы студентке қайтарылып берілмейді, кафедраға тапсырылады. Курстық жұмыстар оқу жылының соңына дейін кафедрада сақталады. Курстық жұмыстың (жобаның) мазмұнына және талаптардың орындалуына қабылдайтын оқытушы, кафедра меңгерушісі жауапты. ЖАУАПКЕРШІЛІК Дайындалған курстық жұмысты (жобаны) орындауға арналған әдістемелік нұсқаудың мазмұнына және талаптардың орындалуына оны дайындаған пән оқытушысы, кафедра меңгерушісі жауапты
1.Негізгі ұғымдар мен анықтамалар
РR, яғни қоғаммен байланыс арқылы жүзеге асса, бұқаралық ақпарат құралдары (қысқаша - БАҚ) - телерадио, газет-журнал, кітап өнімдері екі ортаға дəнекер болады. Бұл түсініктер ауқымына жұртшылық 3байланыстарын басқару формалары жəне осы байланыстарды ұйымдастырып, бағыттап отыратын құрылымдар ұғымы кіреді. Біздің елімізде РR-дың кəсіби қызмет саласы ретінде пайда болуына əлеуметтік қатынастардың дамуы, азаматтық қоғам институттарының, нарықтық экономика тетіктерінің өмірге келуі түрткі болды. Осы арқылы экономикалық жəне саяси салаларда бой көрсеткен мүдделерді ескеріп отыру мүмкіндігі туындады.PR Саясатқа байланысты демократиялық қоғамның басты белгілерінің бірі болып табылады. Тоталитарлық елдерде, атап айтқанда, бұрынғы Кеңестер Одағында ақпарат тарату қатаң бақылауда болып, қоғамдық пікір елеп-ескерілмегендіктен, РR ға да қоғамдық қажеттілік болған жоқ. Тəуелсіз мемлекеттер достастығы елдерінде, соның ішінде біздің Қазақстанда қоғаммен байланыстың əлеуметтік институт ретінде орнығуы империя ыдырап, темір қорған құлаған кезеңнен бастау алады. Осы кезеңде билік пен азаматтық қоғам арасында өзара тиімді сұхбат орнатуға мүмкіндік беретін саяси технологияларға қажеттілік пайда болды. Қоғаммен байланыстың алғашқы қарлығашыреспублика Президентінің баспасөз қызметі 1990 жылы құрылды. Кейіннен Үкіметтің, министрліктер мен ведомстволардың, ірі банктер мен компаниялардың, облыстық əкімдіктердің баспасөз қызметтері жолға қойылды. Бүгінгі таңда барлық дерлік мекемелер мен ұйымдардың қоғаммен байланыс құрылымдары жасақталған, шағын ұжымдардың өзінде осы атқарымдарды жүзеге асыратын мамандар бар. Əлеуметтік бағыттылық, ақпараттың толымдылығы мен қолжетімділігі сияқты қағидаттарды ұстануына орай PR қоғамдағы шынайылық пен ашықтыққа жол ашады. Алайда, көптеген сайлау науқандарында жоcықсыз саяси технологиялардың жиі қолданылуына, сондай-ақ БАҚ беттерінде қара пиар, лас технологиялар, т.б. сияқты теңеулердің орын алуына байланысты қоғаммен байланыс саласының кəсіби мамандары қазіргі кезде қоғамда орнығып қалған PR жөніндегі жағымсыз көзқарастарға тойтарыс беруге мəжбүр. Осыған орай қоғаммен байланыс ұғымының анықтамаларына тоқтала кету қажет. Америкалық əйгілі PR зерттеуші Сэм Блэк: Рublic relations - шындық пен толық хабардарлыққа негізделген 4 өзара түсіністік арқылы үйлесімділікке жету өнері мен ғылымы болып табылады, деп тұжырым береді. Бүгінде анықтамалар саны 500-ден асып кетті: қоғаммен байланыс жөніндегі кітап жазған авторлардың қай-қайсысы да өз ұғым-түсініктерін алға тартады.Солардың кейбіреулеріне ғана тоқталып өтелік. Сонымен, қоғаммен байланыс дегеніміз - - қоғамдық байланыстарды дамыту; - жанама жарнама; - қоғамдық пікірді басқару жөніндегі ғылым; - жарнаманың жасырын түрі; - мəртебелік немесе фирмалық жарнама; - қазіргі заманғы тенденцияларды ой елегінен өткізіп отыратын; менеджерлерге кеңес беріп, тапсырысшы-ұйымдар ғана емес, сондай-ақ олардың аудиториялары да мүдделілік танытатын науқандар өткізетін өнер əрі əлеуметтік ғылым; - абырой-бедел менеджменті; - абырой-бедел жасаушы; - ұйым жəне оның аудиториясы арасында өзара тиімді қарымқатынастарды орнатып, қолдап отыру жөніндегі алдын ала ойластырылып, ұдайы назарда болатын қызмет түрі; - ұйым мен көпшілік арасында өзара тиімді қарым-қатынас орнатып, қолдап отыратын менеджмент функциясы; - ұйым мен оның жұртшылығы арасында өзара түсіністікке қол жеткізуге бағытталған коммуникация түрі; - ұйым мен оның жұртшылығы арасында коммуникациялық байланыс орнату жөніндегі менеджементтің дербес функциясы. Қазіргі таңда қазақ тіліндегі ғылыми əдебиетте PR ұғымы саяси байланыс жəне ПР байланыс деген терминдер арқылы беріліп жүр, бұл орайда Саяси байланыс термині ПР-шылар саласында қолданылып жүрсе де, мағына тұрғысынан түпнұсқаға неғұрлым жақыны Халықпен байланыс екендігін атап өтеміз. ПР саяси ұғымы (латынның communicare - байланыстыру, біріктіру деген сөзінен) ақпаратты алу, өңдеу, жеткізу жəне сақтау процестерінің жиынтығы болып табылады. Бұл процестерді жекебастық-тұрмыстық деңгейден ғаламдықəлеуметтік деңгейге дейінгі ауқымда қарастыруға болады.
1.2Сайлау науқанымен байланысты негізгі ұғымдарды зерттеу
Сайлау -- сайланбалы мемлекеттік лауазымдарға адам таңдау науқаны. Азаматтардың саясат пен мемлекеттік басқаруға атсалысуының ең көлемді әрі нақты нысаны болып табылады. Демократиялық қоғамда сайлау мынадай міндет атқарады: мемлекеттік жүйенің тиімділігін арттырады; саяси элита мен жетекшілерді іріктейді; үкімет пен басқарушы саяси партияның саясатын бағалайды; мемлекеттің қызметіне қоғамның бақылау жасауына мүмкіндік береді; саяси жанжалдың алдын алады. Осы міндеттер атқарылу үшін сайлау жалпыға бірдей, тең, төте (жанама сайлаудың демократиялығы төмен), жарыспалы, ерікті түрде өтуге тиіс.үгіт жүргізу шарттарының бұзылуына мыналар жатады:
1) сайлау науқанының бұқаралық ақпарат құралдарын біржақты жариялау, яғни сайлау алдындағы іс-шаралардың мақсаттарын, міндеттері мен нәтижелерін, сондай-ақ олармен байланысты оқиғалар мен фактілерді бұрмалау;
2) кандидаттың немесе саяси партияның ар-намысына, қадір-қасиетіне және іскерлік беделіне көрінеу нұқсан келтіретін үгіт материалдарын БАҚ жариялау, сондай-ақ теріске шығаруды тегін жариялау мүмкіндігін беруден бас тарту;
3) БАҚ кандидаттарының сөз сөйлегеннен кейін бірден сөз сөйлеуін үзу және түсініктеме беру;
4) бұқаралық ақпарат құралдарының кандидаттардың біріне эфир уақытын, баспа алаңын бөлуден бас тартуы, егер басқаларға да келісім берілсе.
Осы шарттарды бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілік қарастырылған.
Сондай-ақ үгіт кезеңінде болуы мүмкін Әкімшілік құқық бұзушылықтардың басқа да құрамдарын атап өткім келеді:
4) анонимді үгіт материалдарын дайындау немесе тарату ("ҚР сайлау туралы" ҚК 28-бабының 5-тармағына сәйкес барлық үгіт-насихат баспа материалдарында осы материалдарды шығарған ұйым, олардың басып шығару орны мен таралымы, тапсырыс берген тұлғалар, қандай қаражаттан төленгені туралы мәліметтер болуы тиіс), бұл ӘҚБтК-нің 113-бабы бойынша әкімшілік айыппұл салуға әкеп соғады (25 АЕК).
5) үгіт материалдарын қасақана жою, бүлдіру (114-бап-15 АЕК айыппұл);
6) сайлауға байланысты қоғамдық пікірге сауалнама жүргізу шарттарын бұзу (120-бап-10-нан 30 АЕК-ке дейінгі айыппұл);
Анықтама: сауалнама жүргізген заңды тұлғаны; сауалнамаға тапсырыс берген және оны төлеген адамдарды; сауалнама жүргізу уақытын; ақпарат жинау әдісін; сұрақтың нақты тұжырымын; сұралғандардың санын және сауалнама нәтижелерінің қателік коэффициентін көрсетпеу.
7) сайлау алдындағы үгітті жүргізу шарттарын бұзу (122-бап-20-дан 30 АЕК-ке дейінгі айыппұл);
Анықтама: "ҚР сайлау туралы" ҚК 27-бабының 4-тармағына сәйкес сайлау алдындағы үгіт-насихат материалдарын таратуға және таратуға тыйым салынады:- мемлекеттік органдарға, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына, сондай-ақ олардың лауазымды адамдарына, әскери қызметшілеріне, Ұлттық қауіпсіздік органдарының, құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне, судьяларға, сайлау комиссияларының мүшелеріне, діни бірлестіктерге;Сайлау комиссиялары Қазақстан Республикасында сайлауды дайындау мен өткізуді ұйымдастыратын мемлекеттік сайлау органдары болып табылады. Сайлау комиссияларының өкілеттіктерінің мерзімі 5 жылды құрайды.
Сайлау комиссияларының біртұтас жүйесін:
- Республиканың Орталық сайлау комиссиясы (бұдан әрі - Ортсайлауком);
- aумақтық сайлау комиссиялары;
- округтік сайлау комиссиялары;
- учаскелік сайлау комиссиялары құрайды.
Ортсайлауком Республиканың сайлау комиссияларының біртұтас жүйесін басқарады және тұрақты жұмыс істейтін орган болып табылады. Оған депутаттарға жазалау шараларын, депутаттық әдеп ережелерін қолдануға, сондай-ақ депутаттардың өкілеттігін тоқтатуға және оларды өкілеттігінен және депутаттың дербес құқығынан айыруға байланысты мәселелерді дайындау жүктелген.
Қазақстан Республикасының Президенті Ортсайлаукомның Төрағасы мен екі мүшесін бес жыл мерзімге тағайындайды, Парламент палаталарының әрқайсысы, басқа палатаның қатысуынсыз, Ортсайлаукомның екі мүшесін бес жыл мерзіміне тағайындайды. Ортсайлауком Төрағасының орынбасары мен хатшысы комиссияның отырысында сайланады.
Орталық сайлау комиссиясының өз аппараты бар. Ортсайлаукомның қарамағында функцияларына аумақтық сайлау комиссияларының ұйымдастырушылық қызметіне жәрдемдесу және ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылым объектілерін, интернет-ресурсты жасау, дамыту, енгізу, сүйемелдеу, әкімшілендіру, пайдалану және жүйелік-техникалық қызмет көрсету, материалдық-техникалық қамтамасыз ету бөлігіндегі оның сайлау қызметін қамтамасыз ету, сондай-ақ сайлаушылардың құқықтық мәдениетін арттыру саласындағы жұмыстарды ұйымдастыру, үйлестіру және қамтамасыз ету, сайлауды ұйымдастырушылар.
1.3 Сайлау науқанындағы ПР Технологиялары
Сайлаудағы саяси науқан және пиар дегеніміз не?науқандар?Кез келген саяси науқан - белгілі бір уақыт аралығында жүзеге асырылатын және шешуге бағытталған келісілген және мақсатты күш стратегиялық мақсаттарға қол жеткізуді жақындатуға көмектесетін міндеттер әлеуметтік миссиямен анықталған мақсаттар. Әдетте, саяси науқан бағытталған қоғамның назарын әлеуметтік маңызды мәселеге аудару, жалпы әлеуметтік жағдайды шешу немесе түзетуөзгерту. Бұл мақсатқа қоғамның мінез-құлық модификациясы, әлеуметтік өзгерістер арқылы қол жеткізіледі пікірлер немесе заңнама немесе осы санаттарды сақтау өзгеріссіз. Сайлау науқанындағы PR - бұл саясаткердің немесе партияның әртүрлі әлеуметтік және кәсіби топтармен байланыс ұйымы. Сайлау науқанындағы PR саясат, әлеуметтану және экономика салаларында жеңіске жету және нәтиже алу үшін мүдделерді түсіну мен үйлестіруге қол жеткізуге бағытталған. Сайлау науқанындағы PR-дың қалаған мақсаты - сайлауда жеңіске жету. Сайлау науқаны қандай кезеңдерден тұрады?Сайлау науқанының зерттеу жұмыстарының кезеңдері бірнеше блоктарға бөлінген.Бірінші кезең жағдайды бастапқы талдауға негізделген,ол үшін саясаткердің қызмет саласына тікелей қатысы бар материалдар пайдаланылады. Бұл кезеңнің нәтижесі жалпылама ақпарат жинағы болып табылады. Екінші кезең социологтардың социологиялық зерттеулерін жүргізуді қамтиды. Сайлау науқаны кезінде кең тараған социологиялық зерттеулерге мыналар жатады.Саясаткердің тұрғылықты жері бойынша сұхбат әдісін қолдану арқылы бастапқы ақпаратты жинауға негізделген іргелі зерттеулер. Бұл зерттеу ұсынадыүлкен қаржылық шығындар, өйткені ол саясаткердің бүкіл аумақтық округін қамтиды. Бұл зерттеу сауалнама әдісіне негізделген.ішкі пайдалануға арналған сауалнама болуы керек туралы сұрақтарды қамтиды: - аудан тұрғындарын толғандыратын аймақтық мәселелер; - халықтың алдағы сайлауға қатысу ниеті; - әлеуетті кандидаттар туралы жұртшылықты хабардар ету және олардың сайлау науқандары; - сайлау алдындағы кезеңдегі кандидаттардың рейтингі; - бұқаралық ақпарат құралдарының танымалдылығы және оларға деген сенім дәрежесі. Бұл зерттеу әлеуметтік мәселелерді шешуге қабілетті саясаткердің идеалды бейнесін анықтауға бағытталған. түрінде жүргізілетін мониторингтік зерттеулер негізгі сауалнамаға негізделген әртүрлі сауалнамалар. Әңгімелесу әдісін қолданатын сауалнама жүргізу ұсынылады екі-төрт аптада бір рет орындаңыз. Бұл сайлау науқанының тиімділігін анықтауға және қажет болған жағдайда оған түзетулер енгізуге мүмкіндік береді. Телефон арқылы сауалнамалар - сайлаушылармен сұхбат алудың қысқартылған нұсқасы. Интервьюерлер ретінде кәсіпқойлар ғана емес, маман еместер де сөйлей алады,дұрыс нұсқау берілген. Фокус-топтық талқылауларды бастапқы және мониторингтік зерттеулер үшін де пайдалануға болады. Бұл PR құралы әлеуметтік мәртебесі немесе жасы мен жынысы бойынша әлеуетті сайлаушылардың қимасын білдіреді. БАҚ мониторингі саяси көшбасшылардың қызметін жүйелі түрде қадағалауды қамтиды бұқаралық ақпарат құралдары. Мұның негізгі қызметі бақылау - объектінің жағдайын бақылау, бағалау бақылаулар, жағымсыз даму тенденцияларының алдын алу, бақылау. Сайлау науқаны қандай мақсаттарды қамтиды? Стратегиялық мақсаттардың ішінде : Сайлаушылардың бағдары - сайлау сегментін таңдау,депутаттыққа кандидаттың қолдауын қамтамасыз етуге ұмтылған.Бұл мақсаттың маңыздылығы жас ерекшеліктеріне назар аударғанда дәлелденеді.этникалық немесе кәсіби тиістілігі, сайлаушының жынысы және т.б., өйткені сайлаушылардың сипаттамаларына сәйкес келу саясаткердің ең маңызды міндеті болып табылады. Сайлаушылардың көпшілігінің мүдделерін көрсететін сайлауалды бағдарламаны әзірлеуге көңіл бөлу. Бұл ретте саясаткердің жас ерекшелігіне емес, оның басқа да кейбір ерекшеліктеріне баса назар аударылады, бірақ сайлаушылардың көпшілігіне жақын жеке қасиеттері емес. Бәсекелестерге назар аудару маңызды болған кездесайлау науқаны кезінде айқын фавориттер пайда болады және олармен еріксіз салыстыру бар. Мұндай жағдайда саясаткердің жақсы қырларын көрсетіп, кандидатқа сәйкес келмейтін мінез-құлық қасиеттері мен қасиеттерін ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz