Глоссарий

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ИНЖЕНЕРЛІК ФАКУЛЬТЕТІ

ГЛОССАРИЙ

ОРЫНДАҒАН: ЕСКОЖА А. ЭО-113К

ТЕКСЕРГЕН: ҚУАНДЫҚОВА ЭЛЬНАРА

АЛМАТЫ 2014 ж

АВТОТРОФТАР -қорек ретінде бейорганикалық заттарды пайдаланатын организмдер. (жасыл өсімдіктер)
АГРОЦЕНОЗ- ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру үшін адам қолымен жасалған жасанды экожүйе (шалғындық, бау-бақша және т. б)
АДАПТАЦИЯ- тірі организмдердің қоршаған ортаның жағдайларына бейімделуі.
АЛЛЕЛОПАТИЯ- зат алмасу өнімдері арқылы өсімдіктірдің бір-біріне химиялық әсер етуі.
АМЕНСАЛИЗМ- бірге тіршілік ететін түрлердің бірінің зиян да, пайда да алмай, екінші түрдің зиян шегуі.
АНАБИОЗ- қоршаған ортаның қолайсыз жағдайлары кезінде (температураның өзгеруі, ылғал тапшылығы) организмдердің уақытша өмір сүруін тоқтатуы.
АРЕАЛ- тірі организмдер немесе қауымдастық топтарының таралған жер бетінің бөлігі.
АЭРОЗОЛЬ- газ тәрізді ортада кездесетін заттардың қатты немесе сұйық бөлшектері.
БӘСЕКЕЛЕСТІК- қоршаған ортаның ортақ ресурстарын (территория, қорек) пайдаланған кезде пайда болатын әр түрге жататын немесе бір түрге жататын организмдер арасындағы қарым-қатынас.
БЕНТОС- көл, теңіздердің түбінде тіршілік ететін организмдер (бактериялар, балдырлар) .
БИОМАССА- белгілі бір көлемде немесе аумақта тіршілік ететін тірі организмдердің салмағы.
БИОСФЕРА- бүкіл тірі организмдер тіршілік ететін және планетаның осы организмдермен зат алмасуда болатын Жер қабаты, яғни атмосфераның төменгі, бүкіл гидросфера және литосфераның жоғарғы қабаты.
БИОЦЕНОЗ- белгілі бір жерде тіршілік ететін өсімдіктер (фитоценоз), жануарлар (зооценоз) және микроорганизмдер (микробиоценоз) топтарының жиынтығы.
ГАЛОФИТТЕР- тұзды топырақтыларда (шөл, шөлейт, теңіз жағасы) өсетін өсімдіктер.
ГЕТЕРЕТРОФТАР- қорек ретінде органикалық заттарды пайдаланатын организмдер (саңырауқұлақтар, жануарлар) .
ГИДРОБИОНТТАР - үнемі суда тіршілік ететін және тіршілік циклының бір бөлігі суда жүретін (кебір насекомдардың личинкалары) организмдер.
ГОМОЙОТЕРМИЯ- қоршаған ортаның температурасына тәуелсіз, дене температурасын үнемі бір қалыпта ұстайтын организмдер (құстар, сүт қоректілер) .
Д. АДЛЕН ЕРЕЖЕСІ- жылы қанды жануарлардың бір түрге не жақын түрлерге жататын особьтарының кейбір дене бөліктерінің (аяқтары, құйрық, құлақтары) мөлшерінің солтүстіктен оңтүстікке қарай ауысқан сайын ұлғаюы.
ДОМИНАНТ ТҮРЛЕР- қауымдастықтағы ең көп мөлшерде кездесетін түрлер.
ДЕТРИТ- организмдердің ыдырау және бөліну өнімдері, өлі органикалық заттар.
ЖЫРТҚЫШТЫҚ- әр түрге жататын жануарлардың бірін - бірі аулап, ұстап қорек етуі.
ЗООЦЕНОЗ- белгілі бір биоценоздағы жануардың қауымдастығы.
ЗООФАГТАР- жануарлармен қоректенетін организдмер (канибализм) .
ЗООХОРИЯ- өсімдіктердің жемістерінің тұқымдарының спораларының жануарлар арқылы таралуы.
ИНТРОДУКЦИЯ- өсімдіктер мен жануарлардың белгілі бір түріне жататын особьтарының тіршілік ету ареалынан басқа жаңа табиғи климаттық жағдайға ауыстыру.
К. БЕРГМАН ЕРЕЖЕСІ- географиялық өзгеріске ұшыраған жылы қанды жануарларды особьтардың дене мөлшері ареалдың суық аудандарында мекендейтін популяцияға қарағанда үлкен болады.
КОММЕНСАЛИЗМ- белгілі ортада тіршілік ететін бір түрлердің екінші түрлерге зиян келтірмей, қалдықтарымен қоректенуі.
КОНСОРЦИЯ- бір түрге жататын особьтардың денесінде тіршілік ететін әр түрлі организмдер.
КОНСУМЕНТТЕР- гетеротрофты организмдер (негізінен жануарлар) басқа организмдердің өсімдіктер (өсімдік қоректі фитофагтар) мен жануарлардың (жануарлар қоректі зоофактар) органикалық заттармен қоректенетіндер.
ҚЫШҚЫЛ ЖАҢБЫРЛАР- атмосфералық қалдықтардың жауын, қар, тұманның құрамындағы техногенді қалдықтар әсерінен олардың қышқылдығы қалыпты мөлшерден артып кетеді, pH 5, 6- дан кіші болады.
ҚОРЕҚТІК (ТРОФИКАЛЫҚ) ТІЗБЕКТЕР- биоценоздың әртүрлі трофикалық деңгейлердегі мүшелерінің алдыңғыларының соңындағыларымен қоректенуі арқылы заттар мен энергияның тасымалдануы.
ЛАНДШАФТ- негізгі компоненттері (рельеф, климат, су, топырақ, өсімдіктер, және жануарлар әлемі) күрделі қарым-қатынаста болып, біркелкі жүйе құратын табиғи географиялық комплекс.
МАКРОЭКОЛОГИЯ- классикалық экологияның ең негізгі тұжырымдары, адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынастардың проблемалары туралы ілім, адам экологиясымен біріктірілген ғылыми пән.
МЕЛИОРАЦИЯ- ауыл шаруашылығында пайдаланатын жерлерді жақсарту.
МЕТАБОЛИЗМ- организмдегі, биологиялық системадағы зат пен энергияның алмасуы.
МИНИМУМ ЗАҢЫ (Ю. ЛИБИХ ЗАҢЫ) - өнімділік потенциал (организмдердің, популяциялардың түрдің өнімділігі, тіршілік қабілеті) басқа барлық жағдайлар қолайлы болса да, ортадағы ең аз мөлшердегі фактормен шектеледі (толеранттылық заңын қараңыз. )
МИМИКРИЯ- өсімдіктер мен жануарлардың сырт көріністерінің тірі және өлі табиғатқа ұқсас бейімделуі.
МОДИФИКАЦИЯ- қоршаған орта әсерінен (температура, ылғал және т. б. ) организм белгілерінің тұқым қуаламай (фенотипті ) өзгеруі.
МОНИТОРИНГ (ЭКОЛОГИЯЛЫҚ) - қоршаған орта жағдайларының сапасын және биологиялық объектілердің жағдайын бақылау.
МУТАЦИЯ- организмнің тұқым қуалау белгілерінің (генотипінің) табиғи немесе жасанды жолмен (химиялық заттар, радияция) өзгеруі.
НЕЙТРАЛИЗМ- бір территорияда тіршілік ететін түрлердің бір-біріне зиянын да, пайдасын да тигізбей бірге тіршілік етуі.
НООСФЕРА- ойлаушы қабат, ақыл- ой сферасы, В. И. Вернадскийдің сөзімен айтқанда, адамның ақыл-ой әрекет нәтижесінде биосфераның сапалық жағынан жаңа, жоғарғы сатыдағы даму кезеңі.
ОЗОН ҚАБАТЫ-тірі организмдер үшін аса қауіпті қысқа толқынды Күннің ультракүлгін сәулелерін сіңіретін озон молекулаларының (О3) жоғары концентрациясы жинақталған атмосфера қабаты.
ПАРАЗИТИЗМ- бір түрдің екінші түрді тіршілік ортасы етіп өмір сүруі және сол организм арқылы қоректенуі.
ПАРНИКТІК ЭФФЕКТ- күннің жылу сәулелерін сіңіретін парниктік газдардың мөлшерінің көбеюі нәтижесінде атмосфера температурасының жоғарылауы.
ПЕСТИЦИДТЕР-ауыл шаруашылық дақылдарын арам шөптердің (гербицидтер) насекомдардың (инсектицидтер), саңырауқұлақтардың (фунгицидтер), т. б зиянды әсерінен қорғау үшін қолданылатын химиялық заттар.
ПИРАМИДА (ЭКОЛОГИЯЛЫҚ) - биозеноздардың қоректік деңгейлері -продуценттер, консументтер және редуценттердің арасындағы сапалық қатынастардың, олардың саны (сандық пирамида), биомассасы (биомасса пирамидасы) немесе энергиясы (энергия пирамидасы) бойынша графикалық бейнеленуі.
ПОЙКИЛОТЕРМИЯ- қоршаған ортаның температурасына байланысты дене температурасы да өзгеріп тұратын организмдер (микроорганизмдер, өсімдіктер, омыртқасыздар) .
ПОЛЛЮТАНТТАР- ортаның техногенді ластаушылары - ауада- аэропланктондар, суда- гидрополлютанттар, топырақта- терраполлютанттар.
ПОПУЛЯЦИЯ- салыстырмалы бірдей экологиялық жағдайлардағы кеңістікті мекендеп, генофонды ортық, бір - бірімен еркін будандасып өнімді ұрпақ беретін особьтардың жиынтығы.
ПРОДУЦЕНТТЕР- органикалық заттардан алғашқы өнім түзетін автотрофты организмдер (негізінен, жасыл өсімдіктер)
РЕДУЦЕНТТЕР- өлі органикалық заттармен қоректеніп, бейорганикалық заттарға айналдыратын организмдер.
РЕКУЛЬТИВАЦИЯ- бұзылған табиғи ландшафтарды, бұзылған жерлердің өнімділігін қалпына келтіруге бағытталған іс-шаралар комплексі.
САПРОФАГТАР- өлі органикалық заттармен қоректенетін жануарлар (детрифагтар) .
СИМБИОЗ- әр түрге жататын организмдердің бір-біріне тек пайда әкеліп, бірге селбесіп тіршілік етуі.
СИНЭКОЛОГИЯ- көп түрлі қауымдастықтар мен экожүйелер экологиясы.
СУКЦЕССИЯ-белгілі тіршілік ортасындағы организмдердің түр құрамы өзгерістерінің үздіксіз және бағытталған жүйесі.
ТАКСОН- бір бірімен туыс, бірақ жеке түр, туыс, тұқымдас т. б. таксономиялық категорияларға ие бола алатын организмдер топтары.
ТЕРАТОГЕНДЕР- организмдерге әсер ету арқылы олардың ұрпақтарында аномалиялар туғызылатын техника мен материалдық мәдениеттің даму процесі.
ТЕХНОСФЕРА- адамзаттың әлеуметтік -экономикалық қажеттілігін қамтамасыз ету үшін техникалық құралдардың көмегімен өзгертілген биосфераның бір бөлігі.
ТОЛЕРАНТТЫЛЫҚ ЗАҢЫ (В. ШЕЛВОРД ЗАҢЫ) - белгілі жағдайларда пессимальді мәнде болатын орта факторлары басқа оптимальді жағдайларға қарамастан түрдің сол жағдайларда тіршілік ету мүмкіндіктерін шектейді.
ТІРШІЛІК ОРТАСЫ- тірі организмді қоршап тұрған табиғаттың бір бөлігі (сулы орта, құрлықты-ауа ортасы, топырақ, организмдердің өзі)
РЕДУЦЕНТТЕР- органикалық заттарды жай бейорганикалық заттар - су, көмірқышқыл газы, күкіртсутек