Бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілетінің ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

МАҒЖАН ЖҰМАБАЕВ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖОҒАРЫ КОЛЛЕДЖІ

Курстық жұмыс
Бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілеттерін зерттейтін әдістер

Орындаған: Исаева Дильназ Жанболатқызы
Курс, тобы: Унок-41
Мамандық: 0105000 Бастауыш білім беру
педагогикасы мен әдістемесі
Біліктілігі: 01140101 Бастауыш білім беру мұғалімі
Курстық жұмыс жетекшісі: Жалмагамбетова Камажай Кабиденовна

Астана 2024

МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1. Бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілеттері туралы жалпы түсінік 5
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілетінің ерекшеліктері 5
1.2. Бастауыш сынып оқушыларының ойлау формаларынанықтау 11
2 Математика теория негіздері және бастауыш класта математика оқыту әдістемесі 16
2.1 Оқыту әдістері және оның түрлері 16
2.2. Математиканы оқытудың ғылыми әдістері 20
Қорытынды 26
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 27

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі:Бастауыш мектептің алдында тұрған негізгі мақсат - оқушыларға білім бере отырып ойлау қабілетін дамыту, қызығушылығын арттыру, оқуға ынтасын ояту. Бастауыш мектеп кезеңінде алған білімдерді бала өз іс-әрекетінде қолдануға машықтанады және ой қорытынды жасай алу, себеп-салдарды анықтау, түсінік беру, ойлау қабілетінің дамуы анық көріне бастайды және осы кезеңде оқушының ойлауы нақты-бейнеліден абстрактылы ойлауға қарай дамиды, заттарды тиісті ұғымдарға жатқызып, өзінің ойын дәлелдеуге үйрене бастайды. Адамның барлық нағыз адамдық қасиеттері өз өміріне тәлім-тәрбие нәтижесінде қалыптасады.
Бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілеттерінің дамуына зерттеу әдістерінің тигізетін әсері өте үлкен. Қазіргі бастауыш мектеп бағдарламасы барлық ойлау қабілеттерін дамыту жолдарын ескере отырып жасалған, оқулықтар мазмұны ойлауды дамытуға үлкен үлесін қосады. Дегенмен осы проблеманы шешу үшін әр болашақ мұғалім ойлау қабілетінің ерекшеліктерін, оны дамыту жолдарын, зерттеу әдістерін толық түсінуі қажет.Ал ойлау қабілеттері белгілі зерттеу әдістеріне сүйенеді.Бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілетін зерттеуәдістері арқылы біріншіден - айнала қоршаған ортаны танып білу, екіншіден - баланың тапсырмаларды шешуге деген өзіндік талаптардың күшеюі, үшіншіден - сөздік қорының кеңеюі әсер етеді.Бастауыш сынып оқушысының ойлау процесіне келсек, осының қаншалықты дамығаны туралы әр түрлі пікірлер бар. Л.С.Выготскийдің пікірі, бойынша оқымай жүрген ойын баласы оқуға кіргеннен соң ойымен интеллектысы үлкен өзгеріске ұшырайды: яғни натуральдық ойдан, мәдени, немесе ұғым арқылы ойлануға көшеді[1].
Зерттеу объектісі: бастауыш сынып оқушылары.
Зерттеу мәні: бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілетін дамыту жағдайлары.
Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілетінің даму деңгейін теориялық айқындау және тәжірибе-эксперимент арқылы тексеру.
Зерттеу тақырыбы бойынша психолого-педагогикалық әдебиетті зерделеу мынадай болжам жасау мүмкіндігін берді: бастауыш сынып оқушыларының есте сақтау қабілетін дамыту табысты өтеді, мағыналы жаттаудың оңтайлы тәсілдеріне үйрету, есте сақтау өнімділігін арттыруға бағытталған жаттығулар, бастауыш сынып оқушыларында жанама есте сақтауды қалыптастыру, яғни есте сақтау үшін қосымша құралдарды пайдалану, оның ішінде символ-белгілер сияқты жағдайлар жасалса.
Зерттеудің мақсаты:
1.Ойлау қабілеті туралы ұғымды анықтап бастауыш сынып оқушылары ойлау процесінің ерекшеліктерінің ғылыми-теориялық негіздерімен танысу.
2. Бастауыш сынып оқушылары ойлау процесінің дамытуға халық педагогикасы мен психологиясы элементтерін қолдану ерекшеліктерін зерттеу.
3. Ойлау процесті дамытуға шығармашылық тигізетін әсерін көрсету.
Осы анықталған мақсат пен міндеттерді орындау үшін қабілеттің анықтамасы және ерекшеліктеріне сүйене отырып, ойлау қабілетті дамытуға әсерін тигізетін жағдайларды анықтау арқылы, ойлаудың зерттеу әдістері анықталды. Ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді талдап және озық тәжірибелі мұғалімдердің мақалалары мен дидактикалық материалдарымен танысып, оның біршамасын бітіру жұмыста қолданылды.Жиналған материалдарды логикалық жүйеге келтіріп бітіру жұмысының құрлысын анықтадық. Ол кіріспе, екі тарау, қорытынды және пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
Зерттеудің нысаны: бастауыш мектептегі оқу-тәрбие үдерісі.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша психология-педагогикалық әдебиетті теориялық талдау және жалпылау, оқу-тәрбие үрдісін бақылау, педагогикалық эксперимент, педагогикалық экспериментті талдау әдісі, мәліметтерді өңдеудің статистикалық әдістері.

1. Бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілеттері туралы жалпы түсінік
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілетінің ерекшеліктері

Бастауыш сынып оқушысының ойлау процесіне келсек, осының қаншалықты дамығаны туралы әр түрлі пікірлер бар. Л.С.Выготскийдің пікірі, бойынша оқымай жүрген ойын баласы оқуға кіргеннен соң ойымен интеллектысы үлкен өзгеріске ұшырайды: яғни натуральдық ойдан, мәдени, немесе ұғым арқылы ойлануға көшеді.
Ой операцияларының түрлері бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекетінде әр түрлі тереңдікте кездеседі. 1 кластағылар нақты затқа, не солардың көшірмесіне (үлгісіне, суретіне т.б.) негізделе отырып, тапсырманы орындайды. Сол затқа не оның көшірмесін көз алдынан алып кетсе, тапсырманы орындау қиынға түседі. 2-3 кластағылар бірте-бірте заттың жеке қасиеттеріне, әсіресе негізгі белгілерін есінде қалдырып, соларды мүмкіндікше топтастыруға үйренеді. Осының өзі сол заттың не оның көшірмесі жоқ кезінде жабайы тапсырмаларды орындауға мүмкіндік береді.
Ал аталған операциялар - өзінше динамикалық болып тұратын процессуалдық құбылыстар. Осы құбылыстар, яғни операциялар жүзеге асу үшін тиісті бейнелерге елестету бейнесіне, не ұғымға негізделуі тиіс.
Бастауыш сынып оқушының бірте-бірте ой өрісінің қалыптасып және заттарды тиісті ұғымдарға жатқыза алуына қалай өзінің ойын құрбылары арасында дәлелдеуге үйрене бастайды. Ол не болса, соған көнбейді, өзгелерден дәлел келтіруді талап етеді. Дәлелдеу үшін бала тиісті жүйелерге (логиканың негіздеріне) сүйенеді. Сонымен қатар өзінің пікіріне, не берген жауабына сынмен қарап: пікіріне не ісіне өзгерісінің бағыты тұрғысына қарай алуға үйренеді. Әркім өзінің пікіріне не ісіне талдау жасап сынмен қарауды рефлексиянық қарапайым түрі деп аталады. Рефлексияға не болу ойланудың шарты және оның жемісі бола тұрып, оқу үстінде 7-11 жастағыларда қалыптаса бастайды деу, бұл жастағылардың ақыл-ойының недәуір қалыптасып қалғанына дәлел бола алады[12].
Ойлау процесі бірнеше кезеңдерден өтеді. Ол қажеттіліктен немесе бірдемелерді түсіну, түсіндіру керектігінен басталады. Бұл, ойлау әрекетінің бірінші кезеңі.
Ойлау процесінің пайда болуы үшін екі шарт қажет:
1) жаңа әдеттен тыс нәрсені белгілі нәрседен айыра білу;
2) бұл жаңа және бейтаныс нәрсені тануға: түсінуге, сырын ашуға ұмтылу.
Ойлау процесіні пайда болуында адамның қоршаған дүниеден байқаған жаңа, белгісіз нәрселерге қызығуының да елеулі маңызы бар.
Күтпеген, бейтаныс жағдайлармен кездескенде адам алдына міндет қоя білуі керек. Ойы жоғары дәрежеде дамыған, жеткілікті мөлшерде мол өмір тәжірибесі бар ересек адамдар әдетте өздері-ақ міндетті аңғарады және мәселе қоя біледі. Сөйтіп, олар үшін нені танып білу керектігі, яғни ой нысанасы мен ой процесінің бағыты айқын болады. Ой әрекетінің міндетті атқару және қоя білу сияқты бірінші кезеңі осылай аяқталады.
Ойлау процесінің келесі кезеңі қойылған мәселені шешу.
Анализ-синтез формасы әр түрлі формада болады, әр дәрежеде өтеді, бірақ адам қандай ой міндетін атқарса да ол ылғи анализ-синтезді қолдайды.
Анализ - бүтінді бөлшектеп майдалау, мүшелеу, қайсыбір жақтардан, жеке бөлшектерден, белгілерден бөліп қарау, ажырату, абстракиялау. Синтез - бөлшектерді, жақтарды, белгілерді біріктіру, жалпылау, топтау, бүтін құрау.
Анализ бен синтез ешуақытта бір-бірінен оқшау тұрмайды, біртұтас ой процесінің екі жағын құрайды. Атап айтқанда, анализ бен синтездің өзара байланысы мен өзара тәуелділігі ой процесінің мәнін, ядросын құрайды[2].
Анализ бен синтездің өзара қатынасы мынандай тәуелділіктерден көрінеді:
1. Анализ бүтіннің бөлшектерін, жақтарын, белгілерін ажыратуға ғана емес, сонымен бірге бүтіннің осы бөлшектері арасында болатын байланыстарды, тәуелділіктерді қатынастарды ашуға бағытталатындықтан бүтінді талдаудық өзі әрі синтездеу болады.
2. Анализдік - синтездік процестің тұтастығы талдауға түпкі негіз бағыт беретіндігінен және жасалынған жұмыс нәтижесінде тереңірек және толығырақ танылатын сол негізді танудың құралы, жолы, тәсілі болатындығынан көрінеді.
3. Ой процесінің сәтті болуы яғни қойылған мәселені шешуге әкелуі оның осы үш буыны бір-біріне сайма-сай болған жағдайда жүзеге асады.
4. Ойлау процесі, яғни талдау-синтездеу әр дәрежеде өтеді - ол не заттарды қолға ұстап әрекет ету, оларды практика жүзінде мүшелеу және біріктіру түріне жүзеге асады, немесе міндет көрнекі түрде қойылады.
Талдау - синтездеу ой процесінің негізі бола отырып, жеке сипатқа не әр түрлі операцияларында көрініс береді. Ол операциялар мыналар:
Салыстыру - бұл қаншада салыстырылатын заттардың ұқсастығы мен айырмашылығын анықтау.
Салыстыру жолымен оқушылар әр түрліліктің жалпылығы және ұқсастықтың әр түрлілігін оңай табады.
Салыстыру - зат, құбылыс, оқиғаларды ойша топтаудың негізі.
Топтау - бұл салыстырудан барып шығатын күрделірек операция. Басты және қосалқы ұқсас белгілер негізінде заттар класс, тек, түр сияқты топтарға бөлінеді.
Жүйелеу - заттар мен құбылыстарды топтастыру, осы топтың ішінен одан кіші топтар мен бөліктерді саралайды. Бұл - кішкене топтар да ортақ белгілер негізінде құрылады, бірақ ол белгілер бұл түр, класс өкілдерінің бәрінде кездесе бермейтін жеке белгілер болып келеді.
Жалпылау жалпылардың ең қарапайым түрі ұқсас заттарды олардың кездейсоқ ортақ белгісіне қарай біріктіру болып табылады. Белгілі швейцариялық ғалым Ж. Пиаженің ойлауын дамыту теориясы "операционалды"деп аталды. Пиаж бойынша Операция "ішкі әрекет, түрлендіру өнімі, сыртқы, заттық әрекет, негізгі қасиеттері қайтымдылық болып табылатын бірыңғай жүйеге басқа әрекеттермен Үйлестірілген"болып табылады. [35]
С. Л. Рубинштейн талдау, қорыту, салыстыру және жіктеу операцияларын қамтитын ойлаудың логикалық теориясын әзірледі. [48]
Біздің елімізде ойлау іс-әрекеттерін оқытуда ең кең тәжірибелік қолдану П. Я. Гальперин әзірлеген зияткерлік операцияларды қалыптастыру және дамыту теориясы алды. Бұл теорияның негізіне ішкі зияткерлік операциялар мен сыртқы практикалық әрекеттер арасындағы генетикалық тәуелділік туралы түсінік берілген.[10] бұрын бұл жағдай Француз психологиялық мектебінде (А. Валлон) және Ж. Пиаженің еңбектерінде зерттелген болатын. Онда л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, В. В. Давыдов, А. В. Запорожец және т. б.теориялық және эксперименталды жұмыстарды негізін салды.
П. Я. Гальпериннің, Л. В. Занковтың, В. В. Давыдовтың теориялары балалардың оқуы мен ақыл-ой дамуына байланысты көптеген практикалық міндеттерді шешуге ықпал ететін ойлаудың әрекеттік теориясына негізделді.
А. Н. Леонтьев, адам ойлауының жоғары формаларының еркін сипатын, олардың мәдениеттен және әлеуметтік тәжірибенің ықпалымен даму мүмкіндігін атап өтті, адамның ойлау қабілеті қоғамнан тыс, тілден тыс, адамзат жинақтаған білімдерінен және ойлау қызметінің қалыптасқан тәсілдерінен тыс: логикалық, математикалық және басқа да әрекеттер мен операциялардан тыс жоқ деп жазды.
Л. С. Выготский мен Л. С. Сахаров біздің еліміздегі алғашқы ғалым-психологтардың бірі болды.[7] Қазіргі психологиялық-педагогикалық әдебиетте осы мәселені шешу үшін белгілі бір ғылыми әлеует жинақталған. Осылайша, білім беру үдерісінде оқушылардың ойлау қабілетін дамыту мәселелері: проблемалық оқыту (М. И. Махмутова, А. М. Матюшкина, Т. В. Кудрявцева, И. Я. Лернер және т.б.); дамыта оқыту (В. В. Давыдов, Д. В. Эльконин, Л. В. Занков және т.б.); ақыл-ой әрекеттерін кезең-кезеңмен қалыптастыру (П. Я. Гальперин, Н. Ф. Талызина); оқытуда жеке көзқарас (М. А. Данилов, Б. П. Есипов, М. Н. Скаткин, И. Т. Огородникова, М. И. автордың аты-жөніЖәне т.б.); психикалық дамуды оқыту мен тәрбиелеумен байланыстыратын теориялар (П. П. Блонский, Л. С. Выготский, П. Я. Гальперин, А. В. Запорожец, Г. С. Костюк, А. Н. Леонтьев, Н. А. Менчинская, С. Л. Рубинштейн, Д. Б. Эльконин және т.б.).
Ойлау-қоршаған ортаның миы көрінісінің жоғарғы түрі, тек адамға тән танымдық психикалық процесс. Адам қоршаған әлем туралы көп біледі. Ол алыс жұлдыздардың химиялық құрамын біледі, оған қарапайым бөлшектер әлемі таныс, ол жоғары жүйке қызметінің заңдарын біледі,ол рентген сәулелерінің, ультрадыбыстардың бар екенін біледі, бірақ мұның бәрін қабылдауға мүмкіндігі жоқ. Адам санасында тек заттар мен құбылыстарды ғана емес, олардың арасындағы заңды байланыстарды да көрсетеді. Мысалы, адамдар дене температурасы мен көлемі арасындағы заңды байланысты біледі, оларға тікбұрышты үшбұрыштың жақтары арасындағы қарым -- қатынас белгілі, олар үстем жел, кеңдік, теңіз деңгейінен жоғары жердің биіктігі, теңіздің алыстығы, бір жағынан, екінші жағынан климат арасындағы байланысты түсінеді. Бірақ бұл білімнің бәрін адам тек анализаторлардың көмегімен алды ма? Адам оған сезім мен қабылдау беретін әлем туралы біледі ме? Әрине, жоқ. Анализаторлардың көмегімен қоршаған ортаны тану мүмкіндігі өте шектеулі. Адам қоршаған орта туралы өте аз білетін еді, егер оны тану тек көз, есту, сезу және басқа да анализаторлар беретін көрсеткіштермен шектелсе. Әлемді терең және кең таныту мүмкіндігі адамның ойлау қабілетін ашады. Ойлау дегеніміз не? Оның мәні? Бұл фигураның үш бұрышы немесе төбесі ақ екенін дәлелдеудің қажеті жоқ. Бұл адам тікелей талдағыштар арқылы қабылданады. Бірақ тікбұрышты үшбұрыштың гипотенузасы оның катет квадратының сомасына тең - бұл ешкім тікелей көре алмайды, ол тік бұрышты үшбұрышқа қалай мұқият қарап, қандай өткір көру болса да. Мұндай таным біздің талдағыштарымыздың тікелей көрсеткіші болып табылмайды, ал жанама тану болып табылады.
Жанама таным дегеніміз не? Бөлмеде отырған адам сыртынан температура қандай екенін білгісі келеді. Ол үшін әр түрлі мүмкіндіктер бар -- бұл температураны өзінің тері анализаторымен тікелей сезіну (далаға шығып) немесе терезенің сыртынан бекітілген термометрге қарау. Соңғы жағдайда адам температура туралы жанама біледі. Бір адамды қабылдай отырып, адам дос туралы айтады. Бірақ бізге мұндай мүмкіндік не береді? Неге термометрге қарап, адам сезбейтін температура туралы біледі?
Әрине, ол сынап көлемінің қоршаған орта температурасымен байланысын біледі. Басқаша айтқанда, затты немесе құбылысты жанама тану бірінші болып заңды байланысты басқа затты немесе құбылысты қабылдау арқылы жүзеге асырылады. Адам жұлдыздардың химиялық құрамы туралы да, зертханада жұлдызды затты талдауға ұшырамастан, жанама түрде білді, бұл мүмкін емес, ал алыс жұлдыздың жарығын ыдырату жолымен алынған тікелей көрінетін спектрді зерттеді. Бұл адамның заттың химиялық құрамы мен оның Сәулеленген жарық спектрі арасындағы байланысты ашуының арқасында ғана мүмкін болды.
Осылайша, ойлау, біріншіден, жанама таным бар.
Адам жанама танымға келесі жағдайларда келеді:
1) біздің талдағыштарымыздың (мысалы, ультрадыбысты қабылдамайтын) жетілмеуінен немесе тиісті талдағыштардың жоқтығынан тікелей тану мүмкін болмаған кезде (мысалы, бізде рентген сәулелерін ұстау үшін талдағыштар жоқ);
2) тікелей тану принципиалды мүмкін болған жағдайда, бірақ қазіргі жағдайда ол мүлдем алынып тасталған (тарихты, палеонтологияны, археологияны зерттеу кезінде);
3) тікелей тану мүмкін болса, бірақ ұтымсыз. Мысалы, ең биік ағаштың биіктігін, егер күн күні таяқшаны жерге итеріп, таяқшадан көлеңке оның биіктігіне тең болатын уақытты байқасаңыз, жанама түрде білуге болады. Осы сәтте ағаштан көлеңке (өлшеу оңай) ағаш биіктігіне тең болады.
Жоғарыда көрсетілгендей, жанама таным заттар мен құбылыстар арасындағы объективті қарым-қатынастар мен заңды байланыстардың болуына және адамның осы байланыстарды түсінуіне, түсінуіне, білуіне негізделген. Бұл байланыстар әдетте жасырын, оларды тікелей қабылдауға болмайды. Оларды анықтау үшін адам ойлау операцияларына жүгінеді -- салыстырады, фактілерді салыстырады, оларды талдайды, қорытады, ақыл-ой, қорытынды жасайды.
Осылайша, ойлау, екіншіден, қоршаған ортаның заттары мен құбылыстары арасындағы қатынастар мен заңды байланыстарды тану (бейнелеу) бар. Ол материалдық әлемнің заңдылықтарын, табиғаттағы және қоғамдық-тарихи өмірдегі себеп-салдарлық байланыстарды, адам психикасының заңдылықтарын түсінуге мүмкіндік береді.
Тағы бір мысал қарастырайық. Бұл ағаштың бөлігі суға тастағанда не болады? Попыливет? Неге сіз білесіз? Өйткені өткен кезде сіз жүзіп тұрған ағаштың бөліктерін көрдіңіз бе? Бірақ, ағаштың басқа да бөліктері болды, ал ағаштың бұл бөлігі суға тастамады! Нақты жағдайда не болатынын болжай аламыз, себебі заттар мен құбылыстардың жалпы қасиеттерін (бұл жағдайда -- су мен ағаштың жалпы қасиеттері) бейнелейміз. Осы себепті біз осы үшбұрышта ішкі бұрыштардың сомасы 180° тең екенін өлшемей білеміз,өйткені біз кез келген үшбұрышта ішкі бұрыштардың сомасы осы шамаға тең екендігі туралы жалпы ереже белгілі.
Басқаша айтқанда, ойлау, үшіншіден, шындықты жалпылама тану, заттар мен құбылыстардың жалпы және Елеулі қасиеттерін тану процесі бар. Ойлаудың көмегімен адам металдардың жалпы және маңызды қасиеттерін, сұйықтықтардың жалпы қасиеттеріне қарағанда газдардың жалпы қасиеттерін, үшбұрыштардың жалпы қасиеттерін, сын есімнің жалпы белгілеріне қарағанда етістіктің жалпы белгілерін және т. б. біледі.
Енді біз толық және толық анықтама бере аламыз. Ойлау-қоршаған ортаны жанама және жалпылама тану (көрсету) процесі. Оның бейнелеу мәні:
1) заттар мен құбылыстардың жалпы және елеулі қасиеттері, оның ішінде тікелей қабылданбайтын қасиеттер;
2) заттар мен құбылыстар арасындағы елеулі қатынастар мен заңды байланыстар.
Ойлау-субъективті жаңа білімді ашумен, есептерді кеңейтумен, шындықты шығармашылық түрлендірумен байланысты танымның психологиялық процесі.
Ойлау-шындықтың маңызды заңдылықтары мен қасиеттерін жалпылау және жанама түрде көрсету, проблемаларды қою және шешу процесі.
Ойлау-жоғары танымдық процесс. Ол жаңа білімнің пайда болуы, адамның шығармашылық көрінісі мен шынайылығын өзгертудің белсенді нысаны болып табылады. Ойлау шын мәнінде де, қазіргі уақытта субъектіде де жоқ нәтижені тудырады.
Ойлаудың басқа психологиялық процестерден айырмашылығы, ол әрдайым проблемалы жағдайдың, шешетін міндеттердің болуымен және осы міндет қойылған шарттардың белсенді өзгеруімен байланысты. Сенсорлық ақпарат негізінде ойлауда белгілі бір теориялық және практикалық қорытындылар жасалады. Заттар мен құбылыстардың қасиеттері, олардың арасындағы байланыс жалпылама түрде, заңдар, мәндер түрінде ойлауда көрініс табады.
Ойлау-бұл заттардың мәнін ашатын идеялар қозғалысы. Оның қорытындысы-сурет емес, кейбір ой, идея. Ойлаудың спецификалық нәтижесі-олардың жалпы және маңызды ерекшеліктеріндегі пәндер класының жалпыланған көрінісі. [34]
Ойлау сезімдік танымнан практикалық іс-әрекет негізінде пайда болады және оның шегінен алыс шығады. Сезім мен қабылдау арқылы ойлау сыртқы әлеммен тікелей байланысты және оның көрінісі болып табылады. Бұл көріністің дұрыстығы (адекваттылығы) табиғат пен қоғамның практикалық түрлендіру процесінде үздіксіз тексеріледі.
Ойлау функциясы-сезімдік қабылдау шегінен шығу арқылы таным шекарасын кеңейту. Ойлау ақыл-ой арқылы қабылдауға тікелей берілген жоқ нәрсе ашуға мүмкіндік береді.
Ойлау міндеті - пәндер арасындағы қарым-қатынастарды ашу, байланыстарды анықтау және оларды кездейсоқ сәйкестіктерден ажырату. Ойлау ұғымдарға сүйеніп, жалпылау және жоспарлау функцияларын өзіне қабылдайды.
Ойлау процесі-бастапқы жағдайды (міндет шарттары) ұғынудың алдында саналы және мақсатты болып табылатын, түсініктер мен образдарға сүйенетін және қандай да бір нәтижемен (жағдайды қайта ойластыру, шешімді табу, пайымдауды қалыптастыру және т.б.) аяқталатын процесс.
Ойлау шын мәнінде танымда үлкен рөл атқарады. Ойлау таным шекарасын кеңейтеді, сезім мен қабылдаудың тікелей тәжірибесінен тыс шығуға мүмкіндік береді. Ойлау адамның тікелей байқамайтынын, қабылдамайтынын білуге және бағалауға мүмкіндік береді. Ол қазіргі уақытта жоқ құбылыстардың басталуын болжауға мүмкіндік береді (күн мен айдың алдын ала тұтылуын, ғарыш кемелерінің орбитасын есептеуге, қоғамдық-тарихи процестің барысын болжауға және т.б.).
Ойлау сезімдер мен қабылдаудағы ақпаратты өңдейді, ал ойлау жұмысының нәтижелері тексеріледі және тәжірибеде қолданылады.

1.2. Бастауыш сынып оқушыларының ойлау формаларынанықтау

Ойлау әртүрлі формаларда жүзеге асырылады. Ойлау процесінің негізгі формалары пікір мен қорытынды болып табылады. Олардың формалары да әртүрлі. Осы мәселелерге тоқталайық.
Пікір-бұл құбылыстар арасында байланыс орнату.
Сот шешімінде адам белгілі объект туралы өз пікірін білдіреді, объектілер арасындағы байланысты немесе кез-келген құбылысқа қатынасын білдіреді. Демек, пайымдау тек ойды ғана емес, яғни танымдық процесті де көрсетеді.
Пікір адамның сезімін де, ниетін де көрсетеді. Пікір білдіру және оны сипаттайтын ерекшеліктер де көп.
Егер адам басқаларды немесе тіпті өзін өз пікірінің шын екендігіне сендіргісі келсе, дұрыс, ол оны негіздейді. Ол үшін адам өмірден белгілі және дәлелденген фактілерді, ғылыми дәлелденген заңдарды келтіреді, әртүрлі дәлелдерге сүйенеді және логикалық болжамдар жасайды. Мұндай жағдайда шешім пайда болады.
Әрбір түрі пікірін, оның түрлері, ерекшеліктері оқытылады ғылым логика. Психология негізінен пікірдің мазмұнын ойлау формасы ретінде зерттейді.
Көптеген жағдайларда адам пікір жүйесін ғана емес, сонымен қатар қорытынды жүйесін де пайдаланады, яғни.қолда бар деректер негізінде жасаған қорытындылары. Қорытынды бірнеше жеке жағдайлардан шығатын жалпы қорытындыға байланысты қорытынды болуы мүмкін. Бұл индуктивті ойдың нәтижесі. Бірақ жалпы заңнан ережелер нақты жағдайда қорытынды жасауға болады. Бұл дедуктивті ойдың тұжырымы.
Ақыл-ой әрекетінде ақыл-ой қорытындысының бұл екі түрі бір-бірінен бөлек өмір сүре алмайды. Олар біртұтас ойлау процесінің екі жағын немесе екі буынын құрайтын ажырамас бірлікте болады.
Қорытындылар адам ақыл-ой іс-әрекетінде және күнделікті тәжірибеде қолданылады. Бірақ қорытынды адамға мәселені теріс шешуге әкелуі мүмкін.
Ең бастысы-қолда бар білім мен ақыл-ой іс-әрекетінің әдістерін қолдана білу, әр жағдайда әр түрлі операцияларды барабар және барабар біріктіру.
Адам әрекет еткенде, ол мазмұны жағынан да, шешу әдісі бойынша да әртүрлі проблемаларға тап болады.
Тәжірибелік немесе практикалық ойлау. Машинаның моторы неге қалыпты жұмыс істемейтінін білу үшін жүргізуші сорғышты көтереді, мотордың қызуын байқайды, контактілерді тексереді, қажет болған жағдайда сымдардың ұштарын тазартады, кейбір жерлерде шайбаларды бекітеді, шамдарды алып тастайды, май құяды. Ойдың бұл түрі практикалық немесе белсенділік деп аталады. Ол тапсырманы көрнекі түрде немесе нақты түрде ұсынумен сипатталады. Оны шешу әдісі практикалық қызметпен байланысты. Сонымен қатар, практикалық немесе тәжірибелік ойлау-бұл барлық іс-әрекеттің негізі, адам өміріне қажетті дағдылар мен дағдылардың негізі.
Көрнекі-бейнелі ойлау-мәселені шешкен кезде адам өзінің визуалды бейнелерін қолданады, нақты бейнелі ойлау түсінік береді. Дұрыс жерге қалай тезірек жету керектігін ойлаған адам бүкіл жолды көрнекі түрде елестетеді. Ол олардың әрқайсысының ұзақтығын, жолдың сипатын, жүруге кететін уақытты салыстырады және талдайды, мәселені әдейі шешеді. Ойлаудың бұл түрі визуалды-бейнелі деп аталады және құбылыстардың бейнесін объектілермен дәл көбейтуге мүмкіндік береді. Көптеген түрлері мен халық ойындарын пайдалануға болады ұйымдастыру үшін внеурочного бос уақытты, үзіліс. Сондықтан ойындардың бұл түрлері кіші мектеп оқушыларының өмірінде үлкен орын алуы керек.
Ойындар және халық шығармаларының бірі жұмбақтарды қолдану балаларды байқауға, тапқырлыққа, тапқырлыққа тәрбиелейді. Жұмбақтар-халық шығармаларының арасында үлкен орын алады. Жұмбақтарды шешу балада ақыл-ойды, ойлауды дамытады, ойластырылған әрекеттердің шешімін табуға және оларға қол жеткізуге үйретеді. Жұмбақтар-бала үшін өте қызықты құпия. Оны шешу қажеттілігі білімге қызығушылық тудырады. Бала қозғалмалы ойынға, әрекетке қызығушылық танытады. - Мен білмеймін, - деді ол. Жұмбақтарға адам тап болатын, онымен байланысты, өмір адам назар аударатын тірекке негізделген экономикалық қызметпен байланысты барлық қажетті заттар кіреді. Мұның бәрі алдымен оның құпиясын біртіндеп ашып, жасалуы керек[3].
Пазлды қолдану баланың ойлау қабілетін дамытудың тиімді әдістерінің бірі болып табылады. Шынында да, жұмбақты шешу барысында бала көптеген табиғи құбылыстарды "ақ кеуде ашылып, ішінен жібек шашырап кетті", бұлттан шыққан күнді ақ жібекпен салыстырып, бұлтты ақ кеудемен салыстырып, баланы қоршаған заттарды табиғат құбылыстарымен салыстыруды үйренеді. Ойлаудың бұл өте күрделі түрі ассоциативті байланыстарды орнатуды қажет етеді.
Жұмбақтардың тағы бір пайдалы жағы-әр бала өз құпияларын ашып, оларға өмірді көрсетеді. Олар қоршаған ортада болатын әртүрлі құбылыстарға назар аударуға, себебін іздеуге үйретеді. Сондықтан балалар жұмбақтарға өте қызығушылық танытады. Жұмбақ қара сөз түрінде де, өлең түрінде де болады.
Ойлау процесі жақсы дамыған адам көптеген заттар мен құбылыстарды талдай алады, бір-бірімен салыстырады, ортақ қасиеттерді тауып, оларды жүйеге келтіреді. Осы ойлаудың ерекшелігін қалыптастыруға арналған көптеген шығармашылық тапсырмаларды жалпылауға және объектілердің ерекшеліктеріне байланысты тиімді пайдалануға болады. Олар геометриялық фигуралардың көмегімен заттардың пішінін, түрін және түсін, олардың ғарышта орналасуын дұрыс қабылдайды және ұқсастықтарды таба отырып, баланың қоршаған ортадағы заттардың біртектілігін түсінуге, ұқсастықтар мен айырмашылықтарды табуға негізделген ойлауын дамытады.
Шығармашылық тапсырмалардың басым көпшілігі дидактикалық ойын ретінде ұйымдастырылғандықтан, оқу сабақтарының мазмұны балалар үшін қызықты және қызықты түрде беріледі.
Бастауыш сынып мұғалімдерінің тәжірибесінде шығармашылыққа ықпал ететін көптеген дидактикалық ойындар жинақталған. Бұл" Ақ сүйек"," Поезд жасау"," теңге ілу"," гүл сыйлау"," бейне жасау"," артық нәрсені табу", "не жетіспейді" және т.б. осы параграфта біз бірнеше түрді қолдану әдістемесін келтіреміз[4].
Нысандарды, түрді, түстерді дұрыс қабылдау үшін шығармашылық тапсырмалардың рөлі, ішіндегі заттардың кеңістіктік орналасуы 2.3. ойлау процесінің даму деңгейін анықтау және дамыту әдістері.
Бастауыш сынып оқушыларының ойлау процесі осы жас кезеңінде екі кезеңде жүретінін ескеру қажет. Бірінші кезеңде (ол шамамен 1-2 сыныптарда) балалар ақыл-ой белсенділігінде нақты заттарға, олардың дәл баламаларына, бейнелеріне сүйенеді. Ал 3-4 сыныптарда оқушылар ұғымдардың кейбір белгілері, яғни топтастыру (мысалы.: үстел-зат есім), оның логикалық ойлауы нақты көрініс, талдау және топтау, жүйелеу және сол сияқты күрделі операцияларды береді. Осы жастағы балалардың ойлау процесін зерттеудің көптеген әдістері бар.
Қорытындылай келе, логикалық ойлауды дамытуға арналған тест балалардың ғана емес, сонымен бірге оны жүргізген психологтың, мұғалімнің де логикалық ойлауын тереңдетуге үлкен әсер ететінін байқадық. Адамның алдында тұрған қандай да бір проблеманы тереңірек енгізу, элементтердің осы проблемасын құрайтын қасиеттерді қарастыру, есептің шешімін табу адам ойлау операцияларының көмегімен жүзеге асырылады. Психологияда ойлаудың мынадай операциялары бар: талдау; синтез; салыстыру; жалпылау; жіктеу және нақтылау, абстрагирлеу.
Талдау және синтездеу. Талдау-бұл затты немесе құбылысты оның құрамдас бөліктеріне ойша бөлу, онда жеке бөліктердің, белгілер мен қасиеттердің бөлінуі. Синтез-бұл жекелеген элементтердің, бөліктердің және белгілердің біртұтас бүтін оймен қосылуы. Талдау мен синтез бір-бірімен тығыз байланысты, таным процесінде бір-бірімен бірлікте болады: біз синтетикалық бүтін нәрсені талдаймыз, ал аналитикалық бөлшектенгенін синтездейміз.
Талдау және синтез-маңызды ойлау операциялары, олар бірлікте шындықтың толық және жан-жақты білімін береді. Талдау жекелеген элементтерді білуді береді, ал синтез талдау нәтижелеріне сүйене отырып, осы элементтерді біріктіре отырып, жалпы объектіні білуді қамтамасыз етеді. Оқуды меңгере отырып, бала мұғалімнің басшылығымен талдау (сөйлемде сөздерді, сөзде -- буындар мен дыбыстарды бөледі) және синтез (дыбыстар мен әріптерден буындар, буындар -- сөздер, сөз -- сөйлемдерден) жүзеге асырады. Қандай да бір өсімдіктің ерекшеліктерін түсіну үшін оқушы оның жекелеген бөліктерін ақылмен бөліп, қарастырады: тамыр, сабақ, жапырақтар, гүлдер (талдайды), содан кейін жалпы өсімдік (синтездейді). Белгілі бір мәтінді есте сақтау үшін оқушы онда жеке бөліктерді, мағыналық бөліктерді бөліп алады (талдайды) және олардың біртұтас тұтастыққа қалай логикалық байланысты екендігін түсінуге тырысады (синтездейді).
Кез келген талдау затпен немесе құбылыспен алдын ала жалпы танысудан басталады және одан кейін неғұрлым терең және егжей-тегжейлі талдауға ауысады. Талдау және синтездеу процестері алдымен практикалық әрекетте жиі туындайды. Моторды бөлшектеу немесе жинау үшін оны іс жүзінде бөлшектеуді және жинауды үйрену қажет.
Салыстыру-олардың арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды табу мақсатында заттар мен құбылыстарды салыстыру. К. Д. Ушинский салыстыру операциясын түсінудің негізі деп санады. Ол біз кез-келген затты танып, оны бір нәрсеге теңестіріп, бір нәрседен айырып аламыз деп ойлады. Оқушылардың оқу қызметінде салыстыру өте маңызды рөл атқарады. Мысалы, сын есім және етістік, көбейту және бөлу операциялары, оттегі және сутегі, үшбұрыш және тіктөртбұрыш, оқушы осы заттардың немесе құбылыстардың ерекшеліктерін терең түсінеді.
Заттар мен құбылыстарды табысты салыстыру, ол мақсатты болған кезде мүмкін, яғни белгілі бір сұраққа жауап беру үшін белгілі бір тұрғыдан орын алады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.