Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту мәселелері
Келісілді
Әдістемелік кабинет меңгерушісінің м.а.
___________Байжигитова Т.Р.
____________________2024ж.
Бекітемін
Қарағанды қаласы білім бөлімінің басшысы
____________ Әшім Е.М.
________________________2024ж.
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ
ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ
Қарағанды 2024
Авторлары:
Оралбаева Перизат Кайржановна- Қарағанды қаласының №17 жалпы білім беретін мектебі КММ -нің математика пәні мұғалімі;
Ихсанова Асель Тунгышбековна -Қарағанды қаласының №14 мектеп-гимназиясы КММ-нің математика пәні мұғалімі ;
Оразбаева Роза Жахановна -Қарағанды қаласының Мағжан Жұмабаев атындағы гимназиясы КММ-нің математика пәні мұғалімі .
Пікір жазушылар:
Д.Р.Бейсенова- Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университетінің математика және ақпараттық технологиялар факультетінің математиканы және информатиканы оқыту әдістемесі кафедрасының меңгерушісі, PhD, қауымдастырылған профессоры.
Махашев С.Т.- Физика-математика ғылымдарының кандидаты, Қарағанды қаласының Назарбаев зияткерлік мектебінің математика пәні мұғалімі. Нуржанова Ш.У.- Қарағанды қаласының М.Жұмабаев атындағы гимназиясы КММ-нің математика пәні мұғалімі,педагог-зерттеуші .
Қарағанды қаласының №17 жалпы білім беретін мектебі КММ -нің әдістемелік кеңесімен ұсынылады
Хаттама № 3 28наурыз 2024жыл
Хатшы:
Қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі ________ Қалыбекқызы Г.
Қарағанды қаласының №14 мектеп-гимназиясы КММ-нің әдістемелік кеңесімен ұсынылады
Хаттама №3 25 наурыз 2024жыл
Хатшы:
Лауазымы __________Жуманова С.А.
Қарағанды қаласының Мағжан Жұмабаев атындағы гимназиясы КММ-нің әдістемелік кеңесімен ұсынылады
Хаттама № _______ _______________ 2024жыл
Хатшы:
Лауазымы ________________ аты-жөні
Қарағанды қаласы білім бөлімінің Ғылыми әдістемелік кеңеспен ұсынылады
Хаттама № _______ _______________ 2024жыл
Хатшы:
Лауазымы ________________ аты-жөні
Қолы
МАЗМҰНЫ
Түсінік хат
6
Кіріспе бөлімі
8
Негізгі бөлімі
І. Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту мәселелері
12
ІІ. Баланың ойлау қабілетін дамытуға арналған логикалық ойындар
16
ІІІ. Логикалық ойлау қабілетін дамытуды зерттеу
21
Логикалық есептерді шешуге қосымша
30
Қорытынды бөлімі
42
Әдебиеттер тізімі
43
ТҮСІНІК ХАТ
Бұл әдістемелік құрал орта мектептің 5-6 сынып оқушыларына арналған.
Қазіргі таңдағы заманауи мектептің мақсаты - оқушыларға сапалы және қол жетімді білім беріп қана қоймай, сол білімдерін қоғамдағы әлеуметтік жетістіктерге қолдана білуге үйрету болып табылады. Бұл құрал әрбір оқушының өмірдегі үлкен жетістіктерге жету мақсатында құрастырылған. Сонымен қатар, мектеп бағдарламасынан тыс математиканың көптеген қызықты сұрақтарымен танысуға, осы ғылымның проблемалары туралы тұтас түсініктерін кеңейтуге мүмкіндік береді. Мұнда әр оқушы өзінің мүмкіндіктері мен қажеттіліктерін ескере отырып білім ала алады, табиғи қабілеттерін дамытады және негізгі құзіреттіліктерін қалыптастырады, математикалық сауаттылықтарын арттырады. Қазіргі таңда әрбір талапкер жоғары оқу орнына түсу үшін математикалық сауаттылықтан тест тапсырады. Демек оқушы логикалық есептерді дұрыс шығаруды төмен сыныптардан бастаған дұрыс.
Логикалық ойлауға байланысты математикалық есептерді шешу балалардың танымдық іс - әрекетке қызығушылығын күшейтеді, белсенді ақыл - ой әрекетіне тартуға ықпал етеді, ойлау икемділігін дамытады және интеллектуалды дамуға үлес қосады.
Тәжірибе көрсеткендей, логикалық есептерді жүйелі түрде шығаратын балалар нақты пайымдайды, оңай қорытынды жасайды, кез-келген оқу пәндеріндегі тапсырмаларды табысты және тезірек орындайды. Күніне екі-үш есепті шешіп отырса да, уақыт, күш - жігер босқа кетпейді. Соның нәтижесінде өмірдегі кез келген проблемалық жағдайларда өзін-өзі басқару қызметі қалыптасады.
Әдістемелік құралдың мазмұны орта мектеп жасындағы оқушылардың танымдық мүмкіндіктеріне сәйкес келеді және оларға білім беруді дамыта отырып, жоғарылаған талаптар деңгейінде жұмыс істеу мүмкіндігін ұсынады.
Сонымен:
* Әдістемелік құрал тақырыптар бойынша сыныптан тыс жұмыстарды жүйелі түрде жүргізуге мүмкіндік береді;
* математика бойынша оқушылардың білімін кеңейтуге және тереңдетуге мүмкіндік береді;
* сабақ өткізудің әртүрлі формалары арқылы пәнге деген қызығушылықты арттыруға ықпал етеді;
* олимпиадалық сипаттағы күрделі тапсырмаларды қарастыру арқылы оқушылардың логикалық ойлауын дамытады.
Әдістемелік құралдың мақсаты:
Оқушылардың білімдерін кеңейтіп, пәнге қызығушылығын арттыра отырып, танымдық, шығармашылық және логикалық ойлау қабілетін дамыту.
Әдістемелік құралдың міндеті:
* оқушылардың математикаға деген тұрақты қызығушылығын оятуға және дамытуға жағдай жасау;
* алған білімдерін әртүрлі өмірлік жағдайларда, басқа пәндерді оқуда математикалық сауаттылықты қолдана білуге үйрету;
* оқушының математикалық қабілеттерін, әр түрлі ойлау түрлерін (логикалық, бейнелі, аралас) өзіндік жұмыс, кітаппен жұмыс жасаудағы дағдыларын дамыту;
* оқушылардың мектептегі математика курсынан алған білімдерін тереңдету және кеңейту, олардың терең және сапалы игерілуін, үздіксіз білім алуға дайындықты қамтамасыз ету.
Оқушыларға қойылатын талаптар:
* жаңа оқу материалындағы мұғалім берген іс-әрекет бағдарларын есепке алу;
* мұғаліммен ынтымақтастық орнату;
* өз әрекетін жоспарлау;
* оқу әдебиетін пайдалана отырып, оқу тапсырмаларын орындау үшін қажетті ақпаратты іздестіруді жүзеге асыру;
* маңызды және маңызды емес белгілерді көрсете отырып, объектілерді талдауды жүзеге асыру;
* қажетті білім алу және олардың көмегімен нақты жұмыс жасау.
* нәтиже бойынша қорытынды жасау.
Оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйымдастыру формалары
* сауалнамалар
* дәріс
* практикум
* консультациялар
* зерттеушілік жұмыстар
* компьютерде жұмыс.
Күтілетін нәтиже:
Оқушылар:
* кестені және графтарды шешудің ең тиімді тәсілдерін табу;
* презентацияларды жасау;
* ойдың логикалық дұрыстығын бағалау;
* жазық геометриялық фигураларды тану, әртүрлі есептерді шешуде олардың қасиеттерін қолдана білу;
* ықтимал нұсқаларды жүйелі түрде таңдау арқылы қарапайым комбинаторикалық есептерді шешу;
* есептерді шешуде жылдам есептеулердің тәсілдерін қолдану;
* геометриялық фигураларды құру және сызғыш пен циркульді пайдалану кезінде алған білімдерін қолдану;
* математика сабақтарында алған білімдерін, іскерліктерін және дағдыларын қолдану.
Оқушылардың білімдерін бағалау шарттары:
Курс барысында оқушылардың білім деңгейлерін тексеріп анықтау, оқу сапасының мониторингін жүргізу өте қажет. Күтілетін нәтиженің өлшеуіші критериалды бағалау әдісін қолданумен іске асады. Осы мақсаттағы қорытындылау сабақтары әр бөлімнің соңында жүргізіледі.
КІРІСПЕ БӨЛІМІ
Қазіргі уақыттың негізгі талаптарының бірі - білімді әлемнің бүтіндей бейнесін қабылдай алатын, логикалық ойлауы дамыған жаңаша, тәуелсіз ойлай алатын шығармашыл адамға айналдыру. Мектептегі оқыту үрдісінің негізгі мақсаттары - баланың білімді игеру кезінде ойлау қабілетін қалыптастыру, сол арқылы таным әрекетін белсендіріп, жан-жақты жеке тұлғаны тәрбиелеу. Оқытудың мақсаты оқушыларға білім беру ғана емес, сонымен бірге олардың ойлау қабілетін дамыту және белсендіру оқушылардың білімді, дағдыны меңгеру үшін, болашақта танымдық және тәжірибелік іс-әрекетке оқушыларды дайындау қажетті шарт болып табылады.
Балалардың ойлауын дамыту туралы М.Жұмабаевтың сөзімен алсақ: Ойлау жанның өте бір қиын, терең ісі. Жас балаға ойлау тым ауыр, сондықтан басқыштап іс істеу керек. Оқулықтағы берілген тапсырмалар, суреттер баланың жанына дұрыс әсер ететіндей, оқушының оқуға, білімге деген ынта - ықыласы, құштарлығы болуы керек. Оқу материалын балалардың ойлау қабілеті жетерліктей жас ерекшеліктерін ескере ұйымдастырса ғана, оның ойлау қабілетінің дамуына мүмкіндік туады. Сондықтан да мұғалім балаларды үнемі ойланып оқуға бағыттауы тиіс, бұған оқу үрдісін жүйелі ұйымдастыру, сабақта бала логикасын дұрыс дамыта алатын мүмкіндіктерді мол пайдалану арқылы жетуге болады. Дұрыс ойлаудың формалары мен заңдары туралы ғылым логика деп, ал ой қорытындыларының обьектив пікірлерге негізделетін процесі логикалық ойлау деп аталады.
Логикалық ойлаудың ерекшелігі - қорытындылардың қисындылығында, олардың шындыққа сай келуінде. Логикаға түскен құбылыс түсіндіріледі, себептері мен салдарлары қатесіз анықталады. Ұғымдар арасындағы байланыстар мен қатынастар логикалық ойлау жолымен ашылады. Бұл байланыстар мен қатынастардың дұрыстығын теріске шығаруға болмайтыны пікірлерде көрсетіледі.
Логикалық ойлауды дамыту дегеніміз:
* барлық логикалық ойлау операцияларын (талдау, жинақтау, салыстыру, жалпылау, саралау) арнайы жүйелі түрде қалыптастыру;
*ойлау белсенділігін, өзбеттілігін дамыту.
Логикалық ойлау - логикалық сөйлеудің негізі, ал мұны - логикалық сөйлеуді ұстаз дамытуға тиіс, деп көрсетті К.Д.Ушинский.
Бастауыш сынып баланың логикалық ойлауын дамытудың негізгі кезеңі деп есептеледі. Өйткені логикалық ойлау кейінірек бейнелік ойлаудың негізінде қалыптасады, ауқымы кеңірек мәселелерді шешуге ғылыми білімдерді меңгеруге мүмкіндік береді. Әйтседе бұл баланы қайткенде де, неғұрлым ертерек логикалық жолға шығару дегенді көрсетпейді. Біріншіден, ойлаудың логикалық формаларын игерудің өзі ойлаудың логикалық жетілген бейнені формалары ретінде игерілмейінше, толық құнсыз күйде қалып отырады. Дамыған көрнекі схемалық ойлау баланы логика табалдырығына жеткізеді. Екіншіден, логикалық ойлауды игеріп болғаннан кейін, бейнелік ойлау өзінің мәнін ешбір жоғалтпайды.
Тәжірибе барысында жасөспірімдерде ой тұтастығының сақталмауы
байқалады. Мұндай қателерді болдырмау үшін оқушының ой жүйелігінің қажеттігін сезінуіне көз жеткізудің амал - тәсілдерін тауып, орнықты ой түйіндеуге жетелеу қажет.
Ал оқушылардың ойлауын дамытып, дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйрету - математика сабағының міндеті.
Жаңа буын математика оқулығының басты ерекшеліктерінің бірі - оның әрбір сабаққа лайықталған материалы, негізінен алғанда, төрт текті жаттығулардың тобынан тұрады. Солардың бірі - балалардың шығарамашылық іс-әрекетке бейімдеу мақсатын көздейтін, оқулықта жасыл түсті қоршауға алынған шығарамашылық жаттығулар. Бұрынғы оқулықтардың ешқайсысында жаттығулардың осындай тобы қарастырылмағандықтан, қазіргі мектеп тәжірибесінде шығармашылық жаттығуларды орындаумен байланысты оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыруда үлкен қиындықтар туындап отыр. Оқушылардың шығарамашылық жаттығуларды орындау икемділігін бағдарлама талаптары деңгейінде қалыптастыруда айтарлықтай кемшіліктер мен олқылықтар орын алуда.
Математиканы оқыту процесінде жаттығулардың алатын орны ерекше. Жаттығу дегеніміз не? Жалпы алғанда, ғылым мен тұрмыстың әр алуан салаларында, жаттығу термині әр түрлі мәнде қолданылады. Ал, педагогикалық әдебиетте жаттығу ұғымы оқытудың әдісі жөніндегі дәстүрлі түсінікпен іштей байланысты мағынада анықталады. Анықтамалардың көпшілігі, жаттығу дегеніміз білімді бекітудің және білік пен дағдыларды қалыптастырудың, сондай-ақ оқушылардың ойлау қабілетін дамытудың негігі әдістерінің бірі дегенге әкеп саяды.
Математикалық білімді жаттығулар орындау негізінде игеру мәселесіне ғылым тарихында ұлы жаңалықтар ашқан атақты ғалымдар да жоғары баға берген. Мәселен, ұлы ағылшын ғалымы И.Ньютон жаттығулардың теорияға қарағанда, көп нәрсеге үйрететіндігіне назар аударған.
Жаттығулар алуан түрлі болады және олар, ең алдымен, оқу пәнінің ерекшелігіне байланысты ажыратылады.
Кең мағынада алғанда, математикалық жаттығу деп кез келген математикалық мазмұндағы тапсырмаларды түсінеміз. Басқаша айтқанда, математикалық жаттығуларды құрылысы жағынан мысалдар, есептер, логикалық жаттығулар, есеп құрастырумен байланысты жаттығулар, т.с.с. деп бөлуге болады.
Міндетті деңгейге бастауыш мектеп көлеміндегі берік игерілуі тиісті материалдар жатады. ...
Ал, мүмкін деңгейге, мазмұны тұрғысынан алғанда, негізгі мәселемен үйлесетін, алайда оқушының математикалық ой-өрісін кеңейтуге бағытталатын, үйреншікті емес түрде ұсынылатын және де оны орындау шығармашылық іс-әрекетпен ұштасатын және де оны орындау шығармашылық іс-әрекетпен ұштасатын материалдар жатады. Мұның бәрі міндетті деңгейдің материалымен кеңейте және тереңдете түсуге қызмет етеді, математиканың жүйелі курстарының аса маңызды тарауларын ілгеріде оқытып - үйретудің негізін
қалайды. Сондай-ақ балалардың дамуына әсерін тгізеді және негізгі материалды терең меңгеріп алуға көмектеседі.
Жаңа буын оқулықтарында бастауыш математикалық білім мазмұнының мүмкін деңгейін қамтамасыз ету мақсатында ұсынылып отырған жаттығулар ерекше назар аудартады. Олар бір сарынды іс-әрекеттер орындаудан бас тарта отырып, өзгермелі әр түрлі бағыттағы ізденістер тудыру арқылы оқушыны
шығармашылық әрекет жағдайына енгізуге мүмкіндік жасайды. Шығарамашылық жаттығулар ұсынылғанда, оқушының алдында мақсатқа өзіне мәлім әрекет тәсілімен жете алмайтын проблемалық жағдаят пайда болып, ол оқушының интеллектуалдық қиналуын туғызуы мүмкін. Осының барысында оқушы жаңа әрекет тәсілін іздестіру бағытындағы шығармашылық сипаттағы іс-әрекеттер орындауға талпынады. Осы тұрғыдан алғанда математикалық жаттығуларды, біздің пікірімізше, шығармашылық жаттығулар деп атаған орынды сияқты.
Шығармашылық жаттығу - бұл нақты мәні берілмеген, есепті шартты математикалық заңдылықтар арқылы орындау.
Шығармашылық тапсырмалар оқушылардың жаңа бір нәрсені ашуы, яғни оқушы өзін белгілі бір жаңалықтардың авторы ретінде сезінеді. Бұл оған белгілі бір пән төңірегіндегі қызығушылығын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Яғни, оқушыны өзіне тарта, баули түседі.
Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытуға бағытталған стандартты емес тапсырмаларды шығармашылық жаттығулар деп атаймыз. Сондықтан шығармашылық жаттығуды ұдайы жүргізе отырып біз оқушылардың тек пәнге деген қызығушылығын ғана емес, логикалық ойлауын да дамыта аламыз.
Мектеп тәжірибесінде шығармашылық жаттығулар үздіксіз орындалмай жатқандығы белгілі. Кейбір мұғалімдер шығармашылық жаттығу міндетті деңгейге жатпайтындықтан оны орындамайды, орындағанымен сабақ соңында асығыс шешуін оқушыларға жалпылама айтқыза салады, яғни талдау жүргізілмейді. Балаларда ой операиялары толық жүргізілмегендіктен логикалық ойлаудың даму деңгейі төмен болады. Ал оқушылардың логикалық ойлауын дамытудың бір жолы - шығармашылық жаттығуды жүйелі орындату.
Сыныптағы оқушылардың білім деңгейі бірдей емес. Олардың ішінде математиканы сүйіп оқитын, оған деген ынтасы зор оқушылар да бар. Оларды жеңіл, бірыңғай жаттығулар орындау жалықтырады. Сондықтан мұғалім оқушыларға міндетті емес тапсырмаларды үнемі орындатып отыруы тиіс.
Оқушылардың логикалық ойлауын дамыту үшін:
*есепті, жаттығуларды талдай білу іскерліктерін қалыптастыру;
*сызба графиктік модель бойынша есеп объектілерінің арасындағы байланыстарды түсіндіру;
*есептегі нақты заттарды оның моделімен ауыстыру;
*пәнге деген қызығушылығын, сүйіспеншілігін арттыру;
* сыныпқа дұрыс психологиялық жағдай орнатуға мүмкіндік туғызу.
Оқу процесіндегі осындай іс-әрекеттердің арқасында қоғам талап етіп отырған шығармашылық қабілеті жоғары, өз ойын жүйелі де ашық айта алатын, қоғамға еркін сіңетін, өндіріске белсене араласатын азамат қалыптасады.
Әдістемелік құрал білім беру ұйымдарының педагогтеріне оқытудағы тиімді математикалық ойлау дағдыларын дамыту жолдарын ұсынады. Ұсынымдар оларға өз қызметін зерделеуге, талдауға, оқу процесін тиімді жоспарлауға көмектеседі. Әдістемелік құрал жалпы білім беретін мектептердің педагогтеріне, математика, информатика пәні мұғалімдеріне арналған.
НЕГІЗГІ БӨЛІМІ
І. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Қазіргі қоғам жеке адамнан прогрессивті ойлай алатын белсенді әрекетті, жан - жақты болуды талап етеді. Өйткені адамның қоғамда алатын орны, қазіргісі, болашағы үнемі толғандыратын мәселелер қатарына жатады. Оқыту процесінде мұғалім оқу материалын байланысты қандай да бір деректерді хабарлай отырып оқушылардың логикалық - әдістемелік білімдерін қалыптастыруды жүзеге асырады.
Оқушылардың санасында белгілі бір білім қоры болмайтын болса, онда олар ойлай да алмайды. Оқушыны жеткілікті білім қорымен қаруландыру және өз бетінше ойлауға үйрету, оқушының білім алуға ынта - жігері, құмарлығы, қызығушылығы, білімдерді меңгеру, оның саналы ақыл - ой дамуының маңызды жолы болады.
Мектеп оқушыларының оқу-тәрбие процесінде ақыл - ой іс - әрекетін талаптарға байланысты жүйелі түрде қалыптастырып, дамытатын негізгі мекеме болса, мұғалім - оны дамытушы тұлға. Білім берудің жаңа үлгісі жеке тұлғаның дамуына және оқытуды саралауға мүмкіндіктер туғызуға бағытталған. Жеке тұлғаның қалыптасу деңгейінің сапасына қарай қоғамдық - әлеуметтік жағдайлардың үнемі өсіп отыруына сәйкес педагогикалық құралдарды да тұрақты жаңарту қажет болды. Тиянақты қалыптасқан педагогикалық парадигма бойынша педагогикалық технология ұғымы білім мазмұнын құру, оқу - тәрбие әдістерін, оның құралдарын, түрлерін таңдауда, ең қысқа мерзімде тиімді нәтижелерге біртіндеп сатылап жету кезеңдері қамтылады. Логика ғылымның өз заңдары, дәстүрлері мен дау-дамайлары, бар өзіндік бір ерекше дүние деуге болады. Логика - дұрыс ойлаудың заңдары туралы, жүйелі де дәлелді түрде пайымдауға қойылатын талаптар туралы ғылым. Анықтама, жіктеп-саралау, дәлелдеме, бекерлеу, жалпылау, сияқты логикалық амалдарды әрбір адам өзінің ойлау қызметінде ұдайы қолданып отыр.
Ойлаудың негізгі принциптері мен амалдарын пайымдай білу тек логикалық ойлауды ғана емес, сондай-ақ басқа да ойлау дағдыларын дамытып, жетілдіруге көмектеседі. Ойлау - құпиясы мол дүниені әр қырынан тануға, мәселені тереңнен түсінуге мүмкіндік беретін аса күрделі жан қуаты. Сөйлеумен тығыз байланысқан ойлау ми қызметінің нәтижесі. Ойлау - сұраққа жауап қайтарудан, мәселені шешуден, оның мәнісіне түсіне білуден жақсы байқалады. Ақыл - ойлау процесіндегі ұғымдылық пен тапқырлыққа байланысты қасиет. Ойлану үшін білім керек. Бірақ білім бардың бәрі бірдей ақылды боп келе бермейді. Ақылдылық білімді тәжірибе жүзінде дұрыс пайдалана, қорыта білумен байланысты.
Халық ұғымында ақылдылық - ерен еңбектің жемісі. Ақылды болу үшін көп үйреніп, көп оқып, оны миға тоқып, көп білу қажет. Білім мен ақыл - егіз,
ақылдылық қымбат қасиет, оны ерекше қадір тұтқан абзал. Ақылдың жақсы қасиетінің бірі - оның ұшқырлығы. Бұл мәселені тез шеше алу, ойға сергектік, белсенділік әкеледі.
Адамның ойы әрқашан да сөз арқылы білдідіріледі. Біреу екінші біреуге пікірін білдіргенде, өзін естісін деп дауыстап сөйлейді. Ой толық сөз күйінде білдірілгенде ғана айқындалып, дәйектеліп, дәлелдене түседі. Ойлау мен сөйлеуді бірдей деп, бұлардың арасына теңдік белгісін қою дұрыс емес. Ой сыртқы дүниені бейнелеудің ең жоғарғы формасы болса, ал сөз ойды басқа адамдарға жеткізетін құрал болып табылады.
Ойлау адамның сыртқы дүниемен қарым-қатынас жасау процесінде туындап отырады. Адам ойлауының мазмұнын билейтін - объектив шындық. Адамға мақсат қойып, оған жетуге ұмтылдыратын - оның қажеттіліктері.
Ойлау - өзіндік ішкі қарама-қайшылықтарға толы процесс. Бұл қайшылықтар ойлау дамуының және асуының қозғаушы күштері болып табылады, яғни ойлау осы қарама-қайшылықтарды, басқаша айтқанда, проблемалық жағдаяттарды шешу барысында өрбиді.
Ойлау танымдық теориялық іс-әрекет ретінде әрекетпен тығыз байланысты. Адам әсер ету арқылы ақиқатты таниды, дүниені өзгерту арқылы оны түсінеді. Әрекет ойлаудың жүзеге асуының бірініші ретті формасы болып табылады. Ойлау операцияларының барлығы (анализ, синтез және т.б) ең алғашында практикалық операциялар түрінде пайда болып, содан соң барып теориялық ойлаудың операцияларына айналды. Яғни ойлау еңбек іс-әрекеті барысында практикалық операция ретінде немесе практикалық іс-әрекеттің бір компоненті ретінде туындап, содан кейін барып дербес теориялық іс-әрекетке айналады. Бірақ тәжірибе әрқашан да ойлау ақиқаттығының негізі, мәнді критериі болып табылады.
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерге талдау оқытудағы ойлау қызметінің тәсілдері, ғылыми танудың әдіс-амалдары мен логикалық әдістер ұғымдарының мазмұны, көлемі туралы бір мәнді пікірдің қалыптаспағанын көрсетеді. Анализ және синтез, абстракциялау мен жалпылау, салыстыру т.б. ойлау операциялары немесе ақыл - ой қызметінің тәсілдері түрінде көрініс табатын болса, екінші жағынан олар ғылыми танымының әдістері мен амалдары, логикалық білімдер құрамына да енеді.
Ойлауды дамытудың жоғарғы кезеңдерінде - оның логикалық формаларында - ақыл-ой әрекеттері іштей сөйлеу тұрғысынан жүзеге асырылады, түрлі таңбалар жүйелері пайдаланылады.
Математика сабағында оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту оқу материалының мазмұны арқылы, оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйымдастыру құралы мен тәсілдері арқылы жүзеге асырылады.
Мектеп практикасында математикалық есептермен жұмыс істеу процесінде негізінен оны шешу жолдары көзделеді, шешуді іздестіру оқушылардың тиісті есеп шығару іскерліктерін қалыптастыру мәселесіне жеткіліксіз көңіл бөлінетін жағдайлар да кездеседі.
Баланың ойлау қабілеті оның қиялын, сөйлеу мәнерінің дамып, есте сақтау мүмікндігін арттырады. Ол үшін мұғалім сабақтарда тек жалаң түсіндіруден гөрі ертегі кейіпкерлерінің сөздерін іс-қимылдарын ойланып, мәтініне келтіріп қайталауға машықтануы қажет.
Ойлау мен ауызекі және жазбаша тілдің арасындағы айырмашылық келесі төрт параметрлерде көрініп тұрады - ситуативтілік, лексикалық жан-жақтылық, ақиқаттың сапалы белгілерін бейнелеуі, ақиқаттың белсенді жағын бейнелеуі. Сондықтан, оқушылардың ауызекі және жазбаша тілдерін салыстыру осы параметрлермен жүріп жатады. Берілген параметрлердің мазмұндарын қысқаша түсінік берейік.
Ситуативті - жеткізілетін ойдың бөлек элементтері қарым-қатынасқа түсетін адамдарға белгілі болғандықтан, айтыла бермеуімен көрінетін ауызекі тілдің ерекше сапасы. Ситуативті статусына тілдің сол қарым-қатынасқа түсу жағдайымен анықталатын мағынасын және паралингвистикалық әдістермен нақтыланатын тіл элементтері де ие болды: ымдаумен, қол былғалаумен, дауыс ырғағымен т.б.
Мектеп оқушысының ойлау процесін дамытуда ойын әрекетінің зор рөл атқаратын интелектуалдық дағдыларының маңызы ерекше. Біздің, әсіресе ойын түрлерінің, соның ішінде ұлттық ойындардың дамыту- тәрбиелеу мүмкіндіктері мол екеніне көзіміз жетіп отыр. Аға ұрпақ өз білгенін, өз көкейіне тоқығанын кейінгі ұрпаққа мирас етіп кеткен. Солардың бірі - ұлттық ойындар. Ойын баланың көңілін өсіріп, ойын сергітіп қана қоймай, оның таным-түсінігін де арттырады. Ойнай білген бала сол халықтың мінез құлқынан, ой санасынан, тұрмыс-салтынан хабар алады.
Оқытылатын әр сабақ оқушы ойын тебірентіп, талаптандырып ізденушілік қаблеттерін дамытуы тиіс. Сонда ғана мұғалім сапалы нәтижегеқол жеткізеді.
Жоғарыда атап көрсеткеніміздей, оқу процесі оқушының ойлау қабілеті сана-сезімінің даму процесі бір-бірімен тығыз бірлікте жүреді. Оқушы бойындағы қабылдау, есте сақтау, ойлау т. б. сенімді психикалық қасиеттер сабақ оқу арқылы кеңейіп, дамып отырады.
Балалардың шығармашылық қабілетін дамытуда логикалық тапсырмалар орындатудың маңызы зор. Логикалық тапсырмалар балаларды белсенділікке тәрбиелеу, өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландыру, сондай-ақ балаларды икемділік пен шеберлікке баулу мақсатында пайдаланылады.
Логикалық тапсырмалар арқылы балалардың шығармашылық қабілетін дамыту үш негізгі бағытта іске асырылады:
Қызығушылығын арттыру;
Ойлау және қабылдау қабілетін дамыту; Шығармашылық ізденісін дамыту.
Логикалық тапсырмалар арқылы балалардың шығармашылық қабілеттерін арттыру мақсатына негізделген дәріс моделін құрастыруға болады.
Мұндай сабақтардың құрылысы 4 кезеңнен тұрады:
Машық. Сергіту;
Балалардың шығармашылық қабілетінің негізі болатын психологиялық механизмдерінің дамуы (ес, зейін, қабылдау, ойлау);
Іздену тапсырмаларын орындату;
Балаларға белгілі түсінікпен жаңалықты көруге тәрбиелеу, мақсатында логикалық тапсырмаларды орындату.
Осындай тапсырмалар орындау барысында балалардың субъектілік алғы шарты туындайды:
Оқу іс-әрекетіне деген қызығушылығы артады;
Ой-өрісі дамиды;
Шығармашылық пен дарындылық пайда болады.
Балалардың шығармашылық қабілетін дамытуда логикалық тапсырмалар мен жаттығулар орындатудың маңызы зор.
Баланың логикалық ойлауы ой әрекетінде, білімді меңгеру, тіл үйрену үстінде дамиды. Балалардың ақыл-ой белсенділігін өрістету олардың тұлға ретінде жетілуінің маңызды саласы болып табылады. Сондықтан балалардың шығармашылық тапсырмаларды орындау барысында ойлау операцияларын жүзеге асыру тәсілдеріне үйрету қажет. Балалардың ойлауын дамыту ойлау операцияларын меңгеруіне байланысты. Ендеше, балаларға тапсырмалар бергенде таңдауға, жинақтауға, салыстыруға, топтауға арналған тапсырмалар логикалық ойлауын дамытатындай болуы керек.
Әр тапсырманың өзіндік қызметі мен нәтижесі баланың қабілетін қалыптастыра отырып, дамытуға үлес қосары сөзсіз.
Өткен оқу жылы мен былтырғы оқу жылының қорытындыларын салыстырғанда балалардың логикалық ойлау қабілеттерінің деңгейінің өскенін, кейбір балалардың жағдайлары өте жақсы көтерілгені байқалды.
Қорыта айтсам, оқу-тәрбие үрдісінде балалардың ойлау процестерін дамыту үшін жоғарыда ұсынылған логикалық тапсырмалар, тренингтік жаттығуларды ұйымдастыру қажет. Сондай-ақ, тренингтік жаттығулар бала білімінің деңгейін көтеріп қана қоймай, бір-бірімен жақындастырып, достыққа, адамгершілікке, еңбекке тәрбиелейді; жүйелі ойлап сөйлеуге, сөздік қорын молайтуға, қиялын ұштауға жетелейді.
ІІ. БАЛАНЫҢ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУҒА АРНАЛҒАН ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР
Ойын балалардың негізгі іс-әрекеті ретінде психологиялық, анатомиялық-физиологиялық, педагогикалық маңызы зор қызметтер атқарады. Ойын баланың даму құралы, таным көзі, тәрбиелік дамытушылық мәнге ие бола отырып, адамның жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етеді. Ойынның тәрбиелік маңызын жоғары бағалай келіп, А.С.Макаренко былай деп жазды: Бала өмірінде ойынның маңызы зор, ересек адам үшін еңбектің, жұмыстың, қызметтің қандай маңызы болса, нақ сондай маңызы бар. Бала ойында қандай болса, өскен соң жұмыста да көп жағынан сондай болады. Сондықтан келешек қайраткерді тәрбиелеу ең алдымен ойыннан басталады.
Ойын - баланың қажетті әрекетінің бірі ойынды кіші жастағы балалардың табиғаты керек етеді. Балалардың еңбегі, оқуы ойыннан басталады. Ойын арқылы оқушы білім алуға, оқуға қызықтыра отырып, тұлғалы дамуын қалыптастыруға болады. Жалпы, математика сабағында қолданылатын ойын түрлері оқушылардың математикалық ұғымдарын кеңейтіп, ойлау қабілеттерін арттырып, есептеу дағдыларын шыңдай түсетіні белгілі. Математика сабағында қазақтың ұлттық ойындары қолданылады. Мысалы, Сақина салу, Ақсүйек ойыны белгісіз санды табуға арналған ойын. Ойынға толық сынып қатысады. Кестедегі белгісіз сандардың орнына ақсүйек тығылып жатыр. Кім дұрыс шығарса, сол табады. Кім ақсүйекті көп тапса, сол ұтады.
Өтілген тақырыптардағы сабақ материалына лайықталған ойын есептерін алып, тек ғана оқушының орындай алатын іс-әрекетімен шектелу жеткіліксіз. Мұндай ойынды ұйымдастырудың және басқарудың сипаты мен жолдары және жолдары және оларды қолданудың тиімді бөліктері жан-жақты ойластырылуы керек. Ойын үрдісінде балалардың білімі тереңдей түседі, осыған дейінгі білімдері мен түсініктері баянды болып жаңа білім игеріледі. Ойын - адамның өміртанымының алғашқы қадамы деп білеміз. Оның басты ерекшелігі баланың ойлау қабілетін жетілдіру болып табылады. Атау ұйқастарын санау арқылы оқушылар сан үйренеді, санға аты ұйқас заттарды танып біледі. Санамақтар сан үйретеді, әрі дүние танытады, әрі баланың қисынды ойлауы мен математикалық ойлау қабілетін дамытады. Санамақтың түрлері өте көп. Ойында балалар әр нәрсеге жақсы зейін қояды және көбірек есіне сақтайды.
Ойын үстінде ол алға қойылған мақсатты шұғыл және оңай жүзеге асырады. Ойын шарттарының өзі баладан заттарға, айналатын көріністер мен сюжетке зейін тоқтатуды талап етеді. Егер бала ойын талабына зейін қойғысы келмесе, ойын шарттарын есте ұстамаса, онда оны құрдастары ойыннан шеттетуі ықтимал.
Ойын - балалардың негізгі іс-әрекетінің бір түрі. Ойын барысында баланың жеке басының қасиеттері қалыптасады. Кіші мектеп жасындағы балаларды көргендерін, байқағандарын, айналасынан естігендерін ойын кезінде қолданалытанын байқау қиын емес. Ойын айналадағы болмысты бейнелейді. Ойын барысында балалар дүниені тани бастайды, өзінің күш-жігерін жұмсап, сезініп білдіруге мүмкіндік алады, адамдармен араласуға үйренеді.
Бүгінгі күн талабы - баланың оқыл ойын дамыту, ойлау қабілетін жетілдіру, өзіндік іскерлік қасиеттерін қалыптастыру, заман талабына сай ойы жүйрік етіп тәрбиелеу.
Сондықтан да баланың танымын алғашқы күннен бастап дамтыудың, бойында оқыту мен тәрбиелеудің негізін қалыптастырудың құралы - ойын әрекеті, яғни, ойын - баланың жетекші әрекеті. Бірақ, ойын тек қана балаларды қызықтырып,уақыт өткізудің құралы бломай, балаға берілетін білім мен тәрбиенің құнды негізі болуы керек. Яғни, оқыту-тәрбиелеу жұмысын бағдарлама талаптарына сәйкес ойын түрінде ұйымдастыра отырып, баланың логикалық ойлау қабілеттін арттыруға жағдай жасау негізгі міндет. Бала ойын барысында айнала құбылыс сырын танып сезінеді, себеп-салдарлық байланысты және тоәуелділікті анықтауға тырысады.
Айналадағы өмір құбылыстарын, ерекшеліктерін байқай отырып, білуге қызығушылығы туындайды, осы сезім оны талпыныстарға жетелейді. Ойын негізінде ойлай отырып, тапсырмалары өзінше зерттеп, орындау, өзінше шешім жасау өз ойындағысын айту жағдайларына мүмкіндік туғызылса ғана бала еркін ойлы, өзіне сенімді, ерік-жігерлі, дүние танымы кеңейген, сөйлеу тілі жақсы қалыптасқан, болашаққа қызығушылығы оянған дара тұлға ретінде жан-жақты дами алады.Баланың ақыл-ойының дамуы тек белгілі бір білім көлемін ғана емес, жалпы тәлім-тәрбиелік іс-әрекеттерді игерумен бірге, ойлау, қиялдау, есте сақтау, елестету және т.б. қабілеттерінің; танымдық, іскерлік, шығармашылық қасиеттерінің дамуын қамтиды. Ойы саяздың, тілі саяз деген ұлғатты сөз бекер айтылмаған. Ойлау негізі баланың сөйлеу тілін қалыптастырады.
Сәлемдесу.
Арайланып таң атты,
Алтын сәуле таратты.
Жарқырайды күніміз,
Жарқырайды даламыз.
Қайырлы күн балалар!
Қайырлы күн қонақтар!
Жобаның мақсаты:
::Баланың оқыл ойын дамыту, ойлау қабілетін жетілдіру, өзіндік іскерлік қасиеттерін қалыптастыру, заман талабына сай ойы жүйрік етіп тәрбиелеу.
Жобаның тапсырмалары:
Жұмбақтар, суреттер, ситуациялық тапсырмалар, тест тапсырмалары, ертегі негізіндегі тапсырмалар және санамақтар
Сабақтың түрлері
Зерттеу сабағы - іздендіру мақсатында Саяхат сабақ - танымдық қабілетін дамыту Семинар сабақ - оқушының білімін тереңдету
Сайыс сабақ - оқушылар ойларының жетітігін байқау Ойын , жұмбақ - оқушылар зейінін дамыту.
Сахналау сабақ - оқушылар шығармашылығын дамыту.
Ертегі сабақ - оқушылардың ойлау қабілетін дамыту.
Дәстүрлі емес сабақтың бір түрі - ойын сабақ.
Сабақтың бұл түрі - баланың шығармашылық және ойлау қабілетін дамытады. Сөзжұмбақ оқушылардың ой-өрісін, білім көкжиегін тексерумен қатар өтілген материалды қаншалықты меңгергенін тексеруге өте қолайлы. Логикалық тапсырмалар оқушының психологиялық және жас ерекшелігіне байланысты таңдап алынады. Қазіргі педагогтардың пікірінше сөзжұмбақ оқушылардың ойларын ұштайды. Жұмбақтарды шешу ойларын бір жүйеге жүйелейді. Балалардың ойлау қабілеттерін дамытып, өз пікірлерін дәлелдей алуға жетелейді.
Жұмбақ шешу шығармашылық үрдіс. Сөзжұмбақты шешу кезінде оқушыларға сызу қиындық туғызады, сондықтан сөзжұмбақты алдын ала тақтаға сұрақтарымен қосып жазып қойған дұрыс. Сөзжұмбақты кішкентай қалташалар арқылы жасауға да болады. Қалташаларға салынған кеспе қағаздардың беті өзіңе қарай қаратып жазып, екінші жағына тапсырмалар жазуға болады. Тақырып бойынша құрастырылған сөзжұмбақты балалармен жеке жұмыс жасағанда да қолдануға болады.
Жұмбақтар
Қызықтырып әркімді-ақ
Суда жүзер жылтылдап.
"Б"әрпінен басталар,
Сол жәндіктің атын тап. ( ... ... ... ...)
Отыз екі мықты.
Қаз-қатар боп шықты
Он алтысы үсті
Он алтысы асты ( ... ... ... ...)
Математика сабағындағы шығармашылық қабілетін дамыту.
Логикалық есеп
Айгүлдің алдында 3 зат тұр: шелек, доп, қуыршақ. Допты қозғамай қалай шетіне қоюға болады?
Үстел үстінде төрт алма тұр. Бір алманы алып ортасынан бөліп қайта қойды. Үстел үстінде неше алма болды?
Қоянға, түлкіге, аюға үш түрлі жалауша жасап берді - қызыл, сары, көк. Қояндағы жалауша қызыл емес, түлкідегі қызыл да,көк те емес. Кімнің жалаушасы қандай?
Бөлмеде 2 орындық түр. Әр қабырғаның жанында бір-бір орындық болуы үшін сол орындықтарды қалай қоюға болады?
Ойлан, тап
Сиқырлы үшбұрыштағы бос орынды толтыр.
Мақсаты: оқушылардың жылдам есептеу дағдыларын дамыта түсу.
Мақсаты: оқушылардың амал таңбаларын тағайындай білу дағдыларын дамыта түсу.
(14 * 6)*10=10
Математикалық тест
4 + 3 9,10,7
10
- 3
7,8,9
6+39,6,4
9
- 2
5, 6,7
Логикалық ойын
1.Екі сиырдың мүйізі қанша?
2.Бір мысықтың аяғы қанша?
3.Бес қойдың басы нешеу?
4.Үш адамның қолы нешеу?
Маймылдың не айтқысы келетінін білгің келе ме?
Онда әріптерді түсіне қарай таңдап, құйрығына жазып шығар.
Сергіту сәті
Ал санайық, санайық,
Санын біліп алайық
Біреу,екеу, үшеу, төртеу,бесеу Қолымда сонда саусағым нешеу? Оң қолымда бес саусақ,
Сол қолымда бес саусақ
Қосып едім екеуін,
Болып шықты он саусақ. Санамақтар
Тауық, жөнін тауып,
Он жұмыртқа басты,
Өэдерінше мықты
Төрт балапан шықты
Қанша қалғанын
Есептей алмай отырмын.
Он екі үйрек көріп ем, Үшеуі ұшып кетті Төртеуі суға түсіп кетті Айтпауға сөз қалмады. Қаншасы орнынан қозғалмады?
Ойлау және оқыту үрдісінде оның дамытудың жолдары
Ойлау процесі объект пен субъектінің өзара әрекеті ретінде жүзеге
асады.Ойлауды психологиялық тұрғыдан зерттеу дегеніміз-оның ішкі, танымдық құпия мәнін және жемісті болуының себебін ашып көрсету, яғни ойлаудың мәнін және жемісті болуының себебін ашып көрсету,яғни ойлаудың мәнін зерттейді, әрбір адамның өзіндік ойлау ерекшеліктерін дамытып отыруға баса мән береді.
Қазіргі психологияда ойлау ұғымына әр түрлі түсінік беріледі, ойлау дегеніміз - әлеуметтік жағдаймен ұштасқан, тілмен тығыз байланысты психикалық процесс, сол арқылы болмыстың, дүниедегі нәрселердің жалпы және жанама бейнеленуі. Бұл бейнелену адам ойының талдау және біріктіру әрекеттері арқылы танылады. Ойлау - сыртқы дүниедегі болмыстың жалпы жанама жолмен біздің санамыздағы ең биік сатыдағы бейнесі. Ойлау адамның өмір тәжірибесі мен практикалық іс-әрекеттері нәтижесінде пайда болып, тікелей сезім процесінің шеңберінен әлдеқайда асып түседі.
Ойлау - адам соның арқасында заттар мен шындық құбылыстарын олардың елеулі белгілері бойынша бейнелендіретін және олардың ішінде
сондай-ақ арасында болатын әр түрлі байланыстарды ашатын психикалық процесс.
Ойлау - аса күрделі психикалық процесс. Оны зерттеумен бірнеше ғылым айналысады. Бұлардың ішінде логика мен психологияның орны ерекше. Психология түрлі жас мөлшердегі адам ойының пайда болуы, дамуы, қалыптасуы жолдарын, яғни жеке адамның ойлау ерекшеліктерінің заңдылықтарын қарастырса, логика - бүкіл адамзатқа ортақ ой әрекетінен заңдары мен формаларын айқындайды, адам ойының нақты нәтижесі болып табылатын ұғым, пікір, дәлел, ой формаларының табиғатын зерттейді. Ойлау ерекшеліктерін таным мен ой процесінің сатысы ретінде зерттеу, ойлаудың білім мен тікелей байланысты екендігін көрсетеді.
Ойлауды дамыту - оның мазмұны мен формасын өзгерту болып табылады.
Психологияда ойлаудың үш түрі қарастырылады.
1.Практикалық іс-әрекеттілік.
2. Көрнекі-бейнелік
3.Сөздік - логикалық.
Ойлауды дамыту процесі төмендегілерді
қамтиды.
1 Ойлаудың барлық түрлері мен формаларын дамыту практикалық іс-әрекеттік,көрнекі-бейнелік, сөздік-логикалық
2 Ойлау амалдарын қалыптастыру және жетілдіру анализ, синтез,салыстыру, жалпылау,классификациялау т.б.
3 Заттың мәнді белгілерін ажырата білуін дамыту.
4 Қоршаған орта құбылыстары мен заттары, қатынастары мен маңызды байланыстарын табу.
5 Өз пікірінің дұрыстығын дәлелдеу.
6 Өз ойын анық, жүйелі, қарама-қайшылықсыз және негізді түрде баяндау.
7 Ойлау тәсілдері мен амалдарын бір саладан екіншіге көшіре білу.
8 Құбылыстың дамуын көре білу, негізделген қорытынды жасау.
9 Формальды логикаға негізделген ойлаудан, диалектикалық логикаға негізделген ойлауға көшу процесін стимулдау.
10 Оқушылардың оқу және оқудан тыс іс-әрекеттерінде формальды және диалектикалық логика заңдары мен талаптарын қолдану дағдылары мен біліктіліктерін жетілдіру
Ойымызды қорытындылай келе, баланың логикалық ойлауын дамыту бағытындағы жұмыстар жүйеленді және оны ұйымдастырудың тиімді жолдары, әдіс-тәсілдері айқындалады, ол өз ретінде, балалардың логикалық ой-қабілеттерін қалыптастыру жұмысының жағдайын бір шама арттырды - деп ой түйіндейміз.
ІІІ. ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУДЫ ЗЕРТТЕУ
Мектеп оқушыларын оқытудың маңызды бағытының бірі - логикалық ойлау қабілетін дамыту. Осы процесс қазіргі таңда педагогика саласының өзекті мәселі болып табылады, оған көптеген оқу бағдарламалары мен әдістемелік әдебиеттеріндегі зерттеулер дәлел.
Логикалық ойлану қабілетін әр түрлі әдістермен мектепте, үйде дамытуға болады, бірақ қандай әдістер тиімді екені, әр-бір мұғалім мен ата - атаға белгісіз. Баланың жас ерекшеліктеріне, өсу деңгейіне байланысты логикалық тапсырмалар өзгеріп отырады. Сондықтан баланың жасына тән емес тапсырмаларды беріп, баланың ынтасын қашырып алуға, өзіне деген сенімсіздік оянып, негативті әсер беру мүмкіншілігі де бар. Сондай себептердің салдарынан, кейде жоғары сынып оқушылары логикалық тапсырмаларды орындауға қиналып жатады.
Бала мектепке бару кезеңінде, оның психикалық дамуы жоғары деңгейде болады.
Баланың әр жас кезеңінде әр-бір психикалық процесстің дамуымен сипатталады. Бала кішкентай кезінде қабылдау процессі қалыптасады, бала бақшаға бару кезеңінде есте сақтау қабілеті қалыптасады, ал мектепке бару кезеңінде ойлану қабілетінің дамуы жүзеге асады[1-2].
Бастауыш сынып оқушыларының ойлануының өз ерекшеліктері бар. Дәл осы кезеңде алдынғы көрнекі - бейнелі ойлану, сөйлеу-логикалық, түсініктеме түріне ауысады. Сондықтан бастауыш сыныптарда оқушылардың логикалық ойлану қабілетін қалыптастыру өте маңызды. Бастауыш сынып оқушылары үнемі логикалық тапсырмаларды орындау арқылы, өздерінің логикалық ойлану қабілетін дамыта алады. Сонымен мұғалімнің оларға көмегі төмендегідей:
Қоршаған ортамен байланыс жасау;
Дұрыс түсінік қалыптастыру;
Теория жүзінде үйренгенін тәжірибиеде қолдану;
Ойлану операциялар көмегімен талдау (қорытындылау, салыстыру, классификациялау, синтездеу, және т.б.).
Осының барлығы оқушылардың логикалық ойлану қабілетін дамытуға ықпал етеді.
Оқушылардың логикалық ойлану қабілетін дұрыс жасалынған педагогикалық жағдайлар ғана дамыта алады. Мұғалімнің міндеті әр баланың жеке даралығын ескере отырып, потенциалды қабілетін дамыту және ашуға жағдай жасау.
Бірнеше оқушының логикалық қабілетін дамытатын педагогикалық жағдайларды қарастырайық:
1. Балалардың ойлану қабілетін дамытуғ а арналған
тапсырмалар. Осындай тапсырмалар тек қана математика сабағында ғана емес, барлық сабақтарда қолданылса нәтиже береді.
Мұғаліммен немесе жоғары сынып оқушыларымен талқылау. Бірге талқылап, өздерінің шешу жолдарын ұсынып, қателіктерін тексеріп, дұрыс жауаптарын дәлелдеуге үйренеді.
Сабақ үрдісі әр түрлі элементтерге толы болса, оқушы:
Түсініктерді салыстыра алады (заттар, құбылыстар); Маңызды және маңызсыз белгілерді анықтай алады; Талдай, салыстыра және қорытындылай алады.
Бастауыш сынып кезеңінде бала өзінің логикалық қабілетін бағытты дамытуға мүмкіндік туатын кезең. Осы кезеңді нәтижелі және өнімді етуге дидактикалық ойындар, жаттығулар, есептер мен тапсырмалар жәрдем береді.
Бастауыш сынып оқушыларының логикалық және шығармашылық даму деңгейін анықтау мақсатында педагогикалық бақылау жүргізілді. В. Т. Кудрявцев пен В.В. Синельников және Л.А. Венгер мен Л.И. Цехановскийдің әдістемесі бойынша экспресс - әдістеме қолданылды. Осы әдістеменің көмегімен әр баланың логикалық ойлану қабілетінің деңгейін анықтақтайтын критерийлер белгіленді:
I. Бөлшектерсіз бүтіндей көре білу: критикалық деңгей - 45 %, жарамды деңгей - 37 %, тиімді деңгей -18 %.
Ұсынылған жағдайға қарай шығармашылық шешім тудыру: критикалық деңгей - 58 %, жарамды деңгей - 42 %, тиімді деңгей - анықталмаған.
III. Бейнелі - логикалық ойлану: критикалық деңгей 63 - %, жарамды деңгей 27 -%, тиімді деңгей - 10 %.
Эксперименталды зерттеулер нәтижелері оқушылардың өзіндік логикалық тапсырмаларды орындау барысындағы жауаптары стандартты, біркелкі, жеке дара, креативті жауап бере алатын оқушылардың саны көп емес екенін көрсетті. Осы мәліметтерге сүйене отырып, жүргізілген диагностикалық жұмыстар жалпы оқу процессін, баланың логикалық және шығармашылық қабілетін дамытатын әдістерді жүйелі түрде пайдаланып жүргізу қажеттілігін көрсетті. Осы зерттеулер негізінде балалардың логикалық ойлану қабілетін дамытудың жүйесі құрастырылды.
Жасалынған жүйе бойынша жұмыстар жүргізіліп, логикалық тапсырмалар тек математика сабағынан басқа да сабақтарға енгізіліп, оқушылардың шығармашылық белсенділіктерін, қызығушылығын арттыра түсуге септігін тигізді. Сабақтар бойынша шарттары мынадай тапсырмалар мен жаттығулар кешенімен жұмыс жасалынды:
Математика сабағында берілген тапсырмалар түрлері
Бақа-ана мен бақа-қыз кезектесіп шыбын аулап отыр: анасы бір шыбын, қызы бір шыбын, анасы бір шыбын, қызы бір шыбын т.с. Анасы мен қызының қайсысы көп шыбын аулайды? Егер шыбындар 3,5,7,9,..., болса, онда анасы көп аулайды (1шыбын артық), Егер шыбындар саны 2,4,6,8,..., болса, онда екеуі бірдей шыбын аулайды.
Үстел үстінде үш түсті шарлар жатыр. Егер қызыл мен көк шарларды санасақ - 3 шар болады, егер қызыл мен жасыл шарларды санасақ - 4 шар болады, егер көк және жасыл шарларды санасақ - 5 шар болады. Үстел үстінде әр түсті шардан қанша жатыр? 1 қызыл, 2 көк, 3 жасыл шарлар бар. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әдістемелік кабинет меңгерушісінің м.а.
___________Байжигитова Т.Р.
____________________2024ж.
Бекітемін
Қарағанды қаласы білім бөлімінің басшысы
____________ Әшім Е.М.
________________________2024ж.
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ
ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ
Қарағанды 2024
Авторлары:
Оралбаева Перизат Кайржановна- Қарағанды қаласының №17 жалпы білім беретін мектебі КММ -нің математика пәні мұғалімі;
Ихсанова Асель Тунгышбековна -Қарағанды қаласының №14 мектеп-гимназиясы КММ-нің математика пәні мұғалімі ;
Оразбаева Роза Жахановна -Қарағанды қаласының Мағжан Жұмабаев атындағы гимназиясы КММ-нің математика пәні мұғалімі .
Пікір жазушылар:
Д.Р.Бейсенова- Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университетінің математика және ақпараттық технологиялар факультетінің математиканы және информатиканы оқыту әдістемесі кафедрасының меңгерушісі, PhD, қауымдастырылған профессоры.
Махашев С.Т.- Физика-математика ғылымдарының кандидаты, Қарағанды қаласының Назарбаев зияткерлік мектебінің математика пәні мұғалімі. Нуржанова Ш.У.- Қарағанды қаласының М.Жұмабаев атындағы гимназиясы КММ-нің математика пәні мұғалімі,педагог-зерттеуші .
Қарағанды қаласының №17 жалпы білім беретін мектебі КММ -нің әдістемелік кеңесімен ұсынылады
Хаттама № 3 28наурыз 2024жыл
Хатшы:
Қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі ________ Қалыбекқызы Г.
Қарағанды қаласының №14 мектеп-гимназиясы КММ-нің әдістемелік кеңесімен ұсынылады
Хаттама №3 25 наурыз 2024жыл
Хатшы:
Лауазымы __________Жуманова С.А.
Қарағанды қаласының Мағжан Жұмабаев атындағы гимназиясы КММ-нің әдістемелік кеңесімен ұсынылады
Хаттама № _______ _______________ 2024жыл
Хатшы:
Лауазымы ________________ аты-жөні
Қарағанды қаласы білім бөлімінің Ғылыми әдістемелік кеңеспен ұсынылады
Хаттама № _______ _______________ 2024жыл
Хатшы:
Лауазымы ________________ аты-жөні
Қолы
МАЗМҰНЫ
Түсінік хат
6
Кіріспе бөлімі
8
Негізгі бөлімі
І. Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту мәселелері
12
ІІ. Баланың ойлау қабілетін дамытуға арналған логикалық ойындар
16
ІІІ. Логикалық ойлау қабілетін дамытуды зерттеу
21
Логикалық есептерді шешуге қосымша
30
Қорытынды бөлімі
42
Әдебиеттер тізімі
43
ТҮСІНІК ХАТ
Бұл әдістемелік құрал орта мектептің 5-6 сынып оқушыларына арналған.
Қазіргі таңдағы заманауи мектептің мақсаты - оқушыларға сапалы және қол жетімді білім беріп қана қоймай, сол білімдерін қоғамдағы әлеуметтік жетістіктерге қолдана білуге үйрету болып табылады. Бұл құрал әрбір оқушының өмірдегі үлкен жетістіктерге жету мақсатында құрастырылған. Сонымен қатар, мектеп бағдарламасынан тыс математиканың көптеген қызықты сұрақтарымен танысуға, осы ғылымның проблемалары туралы тұтас түсініктерін кеңейтуге мүмкіндік береді. Мұнда әр оқушы өзінің мүмкіндіктері мен қажеттіліктерін ескере отырып білім ала алады, табиғи қабілеттерін дамытады және негізгі құзіреттіліктерін қалыптастырады, математикалық сауаттылықтарын арттырады. Қазіргі таңда әрбір талапкер жоғары оқу орнына түсу үшін математикалық сауаттылықтан тест тапсырады. Демек оқушы логикалық есептерді дұрыс шығаруды төмен сыныптардан бастаған дұрыс.
Логикалық ойлауға байланысты математикалық есептерді шешу балалардың танымдық іс - әрекетке қызығушылығын күшейтеді, белсенді ақыл - ой әрекетіне тартуға ықпал етеді, ойлау икемділігін дамытады және интеллектуалды дамуға үлес қосады.
Тәжірибе көрсеткендей, логикалық есептерді жүйелі түрде шығаратын балалар нақты пайымдайды, оңай қорытынды жасайды, кез-келген оқу пәндеріндегі тапсырмаларды табысты және тезірек орындайды. Күніне екі-үш есепті шешіп отырса да, уақыт, күш - жігер босқа кетпейді. Соның нәтижесінде өмірдегі кез келген проблемалық жағдайларда өзін-өзі басқару қызметі қалыптасады.
Әдістемелік құралдың мазмұны орта мектеп жасындағы оқушылардың танымдық мүмкіндіктеріне сәйкес келеді және оларға білім беруді дамыта отырып, жоғарылаған талаптар деңгейінде жұмыс істеу мүмкіндігін ұсынады.
Сонымен:
* Әдістемелік құрал тақырыптар бойынша сыныптан тыс жұмыстарды жүйелі түрде жүргізуге мүмкіндік береді;
* математика бойынша оқушылардың білімін кеңейтуге және тереңдетуге мүмкіндік береді;
* сабақ өткізудің әртүрлі формалары арқылы пәнге деген қызығушылықты арттыруға ықпал етеді;
* олимпиадалық сипаттағы күрделі тапсырмаларды қарастыру арқылы оқушылардың логикалық ойлауын дамытады.
Әдістемелік құралдың мақсаты:
Оқушылардың білімдерін кеңейтіп, пәнге қызығушылығын арттыра отырып, танымдық, шығармашылық және логикалық ойлау қабілетін дамыту.
Әдістемелік құралдың міндеті:
* оқушылардың математикаға деген тұрақты қызығушылығын оятуға және дамытуға жағдай жасау;
* алған білімдерін әртүрлі өмірлік жағдайларда, басқа пәндерді оқуда математикалық сауаттылықты қолдана білуге үйрету;
* оқушының математикалық қабілеттерін, әр түрлі ойлау түрлерін (логикалық, бейнелі, аралас) өзіндік жұмыс, кітаппен жұмыс жасаудағы дағдыларын дамыту;
* оқушылардың мектептегі математика курсынан алған білімдерін тереңдету және кеңейту, олардың терең және сапалы игерілуін, үздіксіз білім алуға дайындықты қамтамасыз ету.
Оқушыларға қойылатын талаптар:
* жаңа оқу материалындағы мұғалім берген іс-әрекет бағдарларын есепке алу;
* мұғаліммен ынтымақтастық орнату;
* өз әрекетін жоспарлау;
* оқу әдебиетін пайдалана отырып, оқу тапсырмаларын орындау үшін қажетті ақпаратты іздестіруді жүзеге асыру;
* маңызды және маңызды емес белгілерді көрсете отырып, объектілерді талдауды жүзеге асыру;
* қажетті білім алу және олардың көмегімен нақты жұмыс жасау.
* нәтиже бойынша қорытынды жасау.
Оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйымдастыру формалары
* сауалнамалар
* дәріс
* практикум
* консультациялар
* зерттеушілік жұмыстар
* компьютерде жұмыс.
Күтілетін нәтиже:
Оқушылар:
* кестені және графтарды шешудің ең тиімді тәсілдерін табу;
* презентацияларды жасау;
* ойдың логикалық дұрыстығын бағалау;
* жазық геометриялық фигураларды тану, әртүрлі есептерді шешуде олардың қасиеттерін қолдана білу;
* ықтимал нұсқаларды жүйелі түрде таңдау арқылы қарапайым комбинаторикалық есептерді шешу;
* есептерді шешуде жылдам есептеулердің тәсілдерін қолдану;
* геометриялық фигураларды құру және сызғыш пен циркульді пайдалану кезінде алған білімдерін қолдану;
* математика сабақтарында алған білімдерін, іскерліктерін және дағдыларын қолдану.
Оқушылардың білімдерін бағалау шарттары:
Курс барысында оқушылардың білім деңгейлерін тексеріп анықтау, оқу сапасының мониторингін жүргізу өте қажет. Күтілетін нәтиженің өлшеуіші критериалды бағалау әдісін қолданумен іске асады. Осы мақсаттағы қорытындылау сабақтары әр бөлімнің соңында жүргізіледі.
КІРІСПЕ БӨЛІМІ
Қазіргі уақыттың негізгі талаптарының бірі - білімді әлемнің бүтіндей бейнесін қабылдай алатын, логикалық ойлауы дамыған жаңаша, тәуелсіз ойлай алатын шығармашыл адамға айналдыру. Мектептегі оқыту үрдісінің негізгі мақсаттары - баланың білімді игеру кезінде ойлау қабілетін қалыптастыру, сол арқылы таным әрекетін белсендіріп, жан-жақты жеке тұлғаны тәрбиелеу. Оқытудың мақсаты оқушыларға білім беру ғана емес, сонымен бірге олардың ойлау қабілетін дамыту және белсендіру оқушылардың білімді, дағдыны меңгеру үшін, болашақта танымдық және тәжірибелік іс-әрекетке оқушыларды дайындау қажетті шарт болып табылады.
Балалардың ойлауын дамыту туралы М.Жұмабаевтың сөзімен алсақ: Ойлау жанның өте бір қиын, терең ісі. Жас балаға ойлау тым ауыр, сондықтан басқыштап іс істеу керек. Оқулықтағы берілген тапсырмалар, суреттер баланың жанына дұрыс әсер ететіндей, оқушының оқуға, білімге деген ынта - ықыласы, құштарлығы болуы керек. Оқу материалын балалардың ойлау қабілеті жетерліктей жас ерекшеліктерін ескере ұйымдастырса ғана, оның ойлау қабілетінің дамуына мүмкіндік туады. Сондықтан да мұғалім балаларды үнемі ойланып оқуға бағыттауы тиіс, бұған оқу үрдісін жүйелі ұйымдастыру, сабақта бала логикасын дұрыс дамыта алатын мүмкіндіктерді мол пайдалану арқылы жетуге болады. Дұрыс ойлаудың формалары мен заңдары туралы ғылым логика деп, ал ой қорытындыларының обьектив пікірлерге негізделетін процесі логикалық ойлау деп аталады.
Логикалық ойлаудың ерекшелігі - қорытындылардың қисындылығында, олардың шындыққа сай келуінде. Логикаға түскен құбылыс түсіндіріледі, себептері мен салдарлары қатесіз анықталады. Ұғымдар арасындағы байланыстар мен қатынастар логикалық ойлау жолымен ашылады. Бұл байланыстар мен қатынастардың дұрыстығын теріске шығаруға болмайтыны пікірлерде көрсетіледі.
Логикалық ойлауды дамыту дегеніміз:
* барлық логикалық ойлау операцияларын (талдау, жинақтау, салыстыру, жалпылау, саралау) арнайы жүйелі түрде қалыптастыру;
*ойлау белсенділігін, өзбеттілігін дамыту.
Логикалық ойлау - логикалық сөйлеудің негізі, ал мұны - логикалық сөйлеуді ұстаз дамытуға тиіс, деп көрсетті К.Д.Ушинский.
Бастауыш сынып баланың логикалық ойлауын дамытудың негізгі кезеңі деп есептеледі. Өйткені логикалық ойлау кейінірек бейнелік ойлаудың негізінде қалыптасады, ауқымы кеңірек мәселелерді шешуге ғылыми білімдерді меңгеруге мүмкіндік береді. Әйтседе бұл баланы қайткенде де, неғұрлым ертерек логикалық жолға шығару дегенді көрсетпейді. Біріншіден, ойлаудың логикалық формаларын игерудің өзі ойлаудың логикалық жетілген бейнені формалары ретінде игерілмейінше, толық құнсыз күйде қалып отырады. Дамыған көрнекі схемалық ойлау баланы логика табалдырығына жеткізеді. Екіншіден, логикалық ойлауды игеріп болғаннан кейін, бейнелік ойлау өзінің мәнін ешбір жоғалтпайды.
Тәжірибе барысында жасөспірімдерде ой тұтастығының сақталмауы
байқалады. Мұндай қателерді болдырмау үшін оқушының ой жүйелігінің қажеттігін сезінуіне көз жеткізудің амал - тәсілдерін тауып, орнықты ой түйіндеуге жетелеу қажет.
Ал оқушылардың ойлауын дамытып, дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйрету - математика сабағының міндеті.
Жаңа буын математика оқулығының басты ерекшеліктерінің бірі - оның әрбір сабаққа лайықталған материалы, негізінен алғанда, төрт текті жаттығулардың тобынан тұрады. Солардың бірі - балалардың шығарамашылық іс-әрекетке бейімдеу мақсатын көздейтін, оқулықта жасыл түсті қоршауға алынған шығарамашылық жаттығулар. Бұрынғы оқулықтардың ешқайсысында жаттығулардың осындай тобы қарастырылмағандықтан, қазіргі мектеп тәжірибесінде шығармашылық жаттығуларды орындаумен байланысты оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыруда үлкен қиындықтар туындап отыр. Оқушылардың шығарамашылық жаттығуларды орындау икемділігін бағдарлама талаптары деңгейінде қалыптастыруда айтарлықтай кемшіліктер мен олқылықтар орын алуда.
Математиканы оқыту процесінде жаттығулардың алатын орны ерекше. Жаттығу дегеніміз не? Жалпы алғанда, ғылым мен тұрмыстың әр алуан салаларында, жаттығу термині әр түрлі мәнде қолданылады. Ал, педагогикалық әдебиетте жаттығу ұғымы оқытудың әдісі жөніндегі дәстүрлі түсінікпен іштей байланысты мағынада анықталады. Анықтамалардың көпшілігі, жаттығу дегеніміз білімді бекітудің және білік пен дағдыларды қалыптастырудың, сондай-ақ оқушылардың ойлау қабілетін дамытудың негігі әдістерінің бірі дегенге әкеп саяды.
Математикалық білімді жаттығулар орындау негізінде игеру мәселесіне ғылым тарихында ұлы жаңалықтар ашқан атақты ғалымдар да жоғары баға берген. Мәселен, ұлы ағылшын ғалымы И.Ньютон жаттығулардың теорияға қарағанда, көп нәрсеге үйрететіндігіне назар аударған.
Жаттығулар алуан түрлі болады және олар, ең алдымен, оқу пәнінің ерекшелігіне байланысты ажыратылады.
Кең мағынада алғанда, математикалық жаттығу деп кез келген математикалық мазмұндағы тапсырмаларды түсінеміз. Басқаша айтқанда, математикалық жаттығуларды құрылысы жағынан мысалдар, есептер, логикалық жаттығулар, есеп құрастырумен байланысты жаттығулар, т.с.с. деп бөлуге болады.
Міндетті деңгейге бастауыш мектеп көлеміндегі берік игерілуі тиісті материалдар жатады. ...
Ал, мүмкін деңгейге, мазмұны тұрғысынан алғанда, негізгі мәселемен үйлесетін, алайда оқушының математикалық ой-өрісін кеңейтуге бағытталатын, үйреншікті емес түрде ұсынылатын және де оны орындау шығармашылық іс-әрекетпен ұштасатын және де оны орындау шығармашылық іс-әрекетпен ұштасатын материалдар жатады. Мұның бәрі міндетті деңгейдің материалымен кеңейте және тереңдете түсуге қызмет етеді, математиканың жүйелі курстарының аса маңызды тарауларын ілгеріде оқытып - үйретудің негізін
қалайды. Сондай-ақ балалардың дамуына әсерін тгізеді және негізгі материалды терең меңгеріп алуға көмектеседі.
Жаңа буын оқулықтарында бастауыш математикалық білім мазмұнының мүмкін деңгейін қамтамасыз ету мақсатында ұсынылып отырған жаттығулар ерекше назар аудартады. Олар бір сарынды іс-әрекеттер орындаудан бас тарта отырып, өзгермелі әр түрлі бағыттағы ізденістер тудыру арқылы оқушыны
шығармашылық әрекет жағдайына енгізуге мүмкіндік жасайды. Шығарамашылық жаттығулар ұсынылғанда, оқушының алдында мақсатқа өзіне мәлім әрекет тәсілімен жете алмайтын проблемалық жағдаят пайда болып, ол оқушының интеллектуалдық қиналуын туғызуы мүмкін. Осының барысында оқушы жаңа әрекет тәсілін іздестіру бағытындағы шығармашылық сипаттағы іс-әрекеттер орындауға талпынады. Осы тұрғыдан алғанда математикалық жаттығуларды, біздің пікірімізше, шығармашылық жаттығулар деп атаған орынды сияқты.
Шығармашылық жаттығу - бұл нақты мәні берілмеген, есепті шартты математикалық заңдылықтар арқылы орындау.
Шығармашылық тапсырмалар оқушылардың жаңа бір нәрсені ашуы, яғни оқушы өзін белгілі бір жаңалықтардың авторы ретінде сезінеді. Бұл оған белгілі бір пән төңірегіндегі қызығушылығын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Яғни, оқушыны өзіне тарта, баули түседі.
Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытуға бағытталған стандартты емес тапсырмаларды шығармашылық жаттығулар деп атаймыз. Сондықтан шығармашылық жаттығуды ұдайы жүргізе отырып біз оқушылардың тек пәнге деген қызығушылығын ғана емес, логикалық ойлауын да дамыта аламыз.
Мектеп тәжірибесінде шығармашылық жаттығулар үздіксіз орындалмай жатқандығы белгілі. Кейбір мұғалімдер шығармашылық жаттығу міндетті деңгейге жатпайтындықтан оны орындамайды, орындағанымен сабақ соңында асығыс шешуін оқушыларға жалпылама айтқыза салады, яғни талдау жүргізілмейді. Балаларда ой операиялары толық жүргізілмегендіктен логикалық ойлаудың даму деңгейі төмен болады. Ал оқушылардың логикалық ойлауын дамытудың бір жолы - шығармашылық жаттығуды жүйелі орындату.
Сыныптағы оқушылардың білім деңгейі бірдей емес. Олардың ішінде математиканы сүйіп оқитын, оған деген ынтасы зор оқушылар да бар. Оларды жеңіл, бірыңғай жаттығулар орындау жалықтырады. Сондықтан мұғалім оқушыларға міндетті емес тапсырмаларды үнемі орындатып отыруы тиіс.
Оқушылардың логикалық ойлауын дамыту үшін:
*есепті, жаттығуларды талдай білу іскерліктерін қалыптастыру;
*сызба графиктік модель бойынша есеп объектілерінің арасындағы байланыстарды түсіндіру;
*есептегі нақты заттарды оның моделімен ауыстыру;
*пәнге деген қызығушылығын, сүйіспеншілігін арттыру;
* сыныпқа дұрыс психологиялық жағдай орнатуға мүмкіндік туғызу.
Оқу процесіндегі осындай іс-әрекеттердің арқасында қоғам талап етіп отырған шығармашылық қабілеті жоғары, өз ойын жүйелі де ашық айта алатын, қоғамға еркін сіңетін, өндіріске белсене араласатын азамат қалыптасады.
Әдістемелік құрал білім беру ұйымдарының педагогтеріне оқытудағы тиімді математикалық ойлау дағдыларын дамыту жолдарын ұсынады. Ұсынымдар оларға өз қызметін зерделеуге, талдауға, оқу процесін тиімді жоспарлауға көмектеседі. Әдістемелік құрал жалпы білім беретін мектептердің педагогтеріне, математика, информатика пәні мұғалімдеріне арналған.
НЕГІЗГІ БӨЛІМІ
І. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Қазіргі қоғам жеке адамнан прогрессивті ойлай алатын белсенді әрекетті, жан - жақты болуды талап етеді. Өйткені адамның қоғамда алатын орны, қазіргісі, болашағы үнемі толғандыратын мәселелер қатарына жатады. Оқыту процесінде мұғалім оқу материалын байланысты қандай да бір деректерді хабарлай отырып оқушылардың логикалық - әдістемелік білімдерін қалыптастыруды жүзеге асырады.
Оқушылардың санасында белгілі бір білім қоры болмайтын болса, онда олар ойлай да алмайды. Оқушыны жеткілікті білім қорымен қаруландыру және өз бетінше ойлауға үйрету, оқушының білім алуға ынта - жігері, құмарлығы, қызығушылығы, білімдерді меңгеру, оның саналы ақыл - ой дамуының маңызды жолы болады.
Мектеп оқушыларының оқу-тәрбие процесінде ақыл - ой іс - әрекетін талаптарға байланысты жүйелі түрде қалыптастырып, дамытатын негізгі мекеме болса, мұғалім - оны дамытушы тұлға. Білім берудің жаңа үлгісі жеке тұлғаның дамуына және оқытуды саралауға мүмкіндіктер туғызуға бағытталған. Жеке тұлғаның қалыптасу деңгейінің сапасына қарай қоғамдық - әлеуметтік жағдайлардың үнемі өсіп отыруына сәйкес педагогикалық құралдарды да тұрақты жаңарту қажет болды. Тиянақты қалыптасқан педагогикалық парадигма бойынша педагогикалық технология ұғымы білім мазмұнын құру, оқу - тәрбие әдістерін, оның құралдарын, түрлерін таңдауда, ең қысқа мерзімде тиімді нәтижелерге біртіндеп сатылап жету кезеңдері қамтылады. Логика ғылымның өз заңдары, дәстүрлері мен дау-дамайлары, бар өзіндік бір ерекше дүние деуге болады. Логика - дұрыс ойлаудың заңдары туралы, жүйелі де дәлелді түрде пайымдауға қойылатын талаптар туралы ғылым. Анықтама, жіктеп-саралау, дәлелдеме, бекерлеу, жалпылау, сияқты логикалық амалдарды әрбір адам өзінің ойлау қызметінде ұдайы қолданып отыр.
Ойлаудың негізгі принциптері мен амалдарын пайымдай білу тек логикалық ойлауды ғана емес, сондай-ақ басқа да ойлау дағдыларын дамытып, жетілдіруге көмектеседі. Ойлау - құпиясы мол дүниені әр қырынан тануға, мәселені тереңнен түсінуге мүмкіндік беретін аса күрделі жан қуаты. Сөйлеумен тығыз байланысқан ойлау ми қызметінің нәтижесі. Ойлау - сұраққа жауап қайтарудан, мәселені шешуден, оның мәнісіне түсіне білуден жақсы байқалады. Ақыл - ойлау процесіндегі ұғымдылық пен тапқырлыққа байланысты қасиет. Ойлану үшін білім керек. Бірақ білім бардың бәрі бірдей ақылды боп келе бермейді. Ақылдылық білімді тәжірибе жүзінде дұрыс пайдалана, қорыта білумен байланысты.
Халық ұғымында ақылдылық - ерен еңбектің жемісі. Ақылды болу үшін көп үйреніп, көп оқып, оны миға тоқып, көп білу қажет. Білім мен ақыл - егіз,
ақылдылық қымбат қасиет, оны ерекше қадір тұтқан абзал. Ақылдың жақсы қасиетінің бірі - оның ұшқырлығы. Бұл мәселені тез шеше алу, ойға сергектік, белсенділік әкеледі.
Адамның ойы әрқашан да сөз арқылы білдідіріледі. Біреу екінші біреуге пікірін білдіргенде, өзін естісін деп дауыстап сөйлейді. Ой толық сөз күйінде білдірілгенде ғана айқындалып, дәйектеліп, дәлелдене түседі. Ойлау мен сөйлеуді бірдей деп, бұлардың арасына теңдік белгісін қою дұрыс емес. Ой сыртқы дүниені бейнелеудің ең жоғарғы формасы болса, ал сөз ойды басқа адамдарға жеткізетін құрал болып табылады.
Ойлау адамның сыртқы дүниемен қарым-қатынас жасау процесінде туындап отырады. Адам ойлауының мазмұнын билейтін - объектив шындық. Адамға мақсат қойып, оған жетуге ұмтылдыратын - оның қажеттіліктері.
Ойлау - өзіндік ішкі қарама-қайшылықтарға толы процесс. Бұл қайшылықтар ойлау дамуының және асуының қозғаушы күштері болып табылады, яғни ойлау осы қарама-қайшылықтарды, басқаша айтқанда, проблемалық жағдаяттарды шешу барысында өрбиді.
Ойлау танымдық теориялық іс-әрекет ретінде әрекетпен тығыз байланысты. Адам әсер ету арқылы ақиқатты таниды, дүниені өзгерту арқылы оны түсінеді. Әрекет ойлаудың жүзеге асуының бірініші ретті формасы болып табылады. Ойлау операцияларының барлығы (анализ, синтез және т.б) ең алғашында практикалық операциялар түрінде пайда болып, содан соң барып теориялық ойлаудың операцияларына айналды. Яғни ойлау еңбек іс-әрекеті барысында практикалық операция ретінде немесе практикалық іс-әрекеттің бір компоненті ретінде туындап, содан кейін барып дербес теориялық іс-әрекетке айналады. Бірақ тәжірибе әрқашан да ойлау ақиқаттығының негізі, мәнді критериі болып табылады.
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерге талдау оқытудағы ойлау қызметінің тәсілдері, ғылыми танудың әдіс-амалдары мен логикалық әдістер ұғымдарының мазмұны, көлемі туралы бір мәнді пікірдің қалыптаспағанын көрсетеді. Анализ және синтез, абстракциялау мен жалпылау, салыстыру т.б. ойлау операциялары немесе ақыл - ой қызметінің тәсілдері түрінде көрініс табатын болса, екінші жағынан олар ғылыми танымының әдістері мен амалдары, логикалық білімдер құрамына да енеді.
Ойлауды дамытудың жоғарғы кезеңдерінде - оның логикалық формаларында - ақыл-ой әрекеттері іштей сөйлеу тұрғысынан жүзеге асырылады, түрлі таңбалар жүйелері пайдаланылады.
Математика сабағында оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту оқу материалының мазмұны арқылы, оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйымдастыру құралы мен тәсілдері арқылы жүзеге асырылады.
Мектеп практикасында математикалық есептермен жұмыс істеу процесінде негізінен оны шешу жолдары көзделеді, шешуді іздестіру оқушылардың тиісті есеп шығару іскерліктерін қалыптастыру мәселесіне жеткіліксіз көңіл бөлінетін жағдайлар да кездеседі.
Баланың ойлау қабілеті оның қиялын, сөйлеу мәнерінің дамып, есте сақтау мүмікндігін арттырады. Ол үшін мұғалім сабақтарда тек жалаң түсіндіруден гөрі ертегі кейіпкерлерінің сөздерін іс-қимылдарын ойланып, мәтініне келтіріп қайталауға машықтануы қажет.
Ойлау мен ауызекі және жазбаша тілдің арасындағы айырмашылық келесі төрт параметрлерде көрініп тұрады - ситуативтілік, лексикалық жан-жақтылық, ақиқаттың сапалы белгілерін бейнелеуі, ақиқаттың белсенді жағын бейнелеуі. Сондықтан, оқушылардың ауызекі және жазбаша тілдерін салыстыру осы параметрлермен жүріп жатады. Берілген параметрлердің мазмұндарын қысқаша түсінік берейік.
Ситуативті - жеткізілетін ойдың бөлек элементтері қарым-қатынасқа түсетін адамдарға белгілі болғандықтан, айтыла бермеуімен көрінетін ауызекі тілдің ерекше сапасы. Ситуативті статусына тілдің сол қарым-қатынасқа түсу жағдайымен анықталатын мағынасын және паралингвистикалық әдістермен нақтыланатын тіл элементтері де ие болды: ымдаумен, қол былғалаумен, дауыс ырғағымен т.б.
Мектеп оқушысының ойлау процесін дамытуда ойын әрекетінің зор рөл атқаратын интелектуалдық дағдыларының маңызы ерекше. Біздің, әсіресе ойын түрлерінің, соның ішінде ұлттық ойындардың дамыту- тәрбиелеу мүмкіндіктері мол екеніне көзіміз жетіп отыр. Аға ұрпақ өз білгенін, өз көкейіне тоқығанын кейінгі ұрпаққа мирас етіп кеткен. Солардың бірі - ұлттық ойындар. Ойын баланың көңілін өсіріп, ойын сергітіп қана қоймай, оның таным-түсінігін де арттырады. Ойнай білген бала сол халықтың мінез құлқынан, ой санасынан, тұрмыс-салтынан хабар алады.
Оқытылатын әр сабақ оқушы ойын тебірентіп, талаптандырып ізденушілік қаблеттерін дамытуы тиіс. Сонда ғана мұғалім сапалы нәтижегеқол жеткізеді.
Жоғарыда атап көрсеткеніміздей, оқу процесі оқушының ойлау қабілеті сана-сезімінің даму процесі бір-бірімен тығыз бірлікте жүреді. Оқушы бойындағы қабылдау, есте сақтау, ойлау т. б. сенімді психикалық қасиеттер сабақ оқу арқылы кеңейіп, дамып отырады.
Балалардың шығармашылық қабілетін дамытуда логикалық тапсырмалар орындатудың маңызы зор. Логикалық тапсырмалар балаларды белсенділікке тәрбиелеу, өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландыру, сондай-ақ балаларды икемділік пен шеберлікке баулу мақсатында пайдаланылады.
Логикалық тапсырмалар арқылы балалардың шығармашылық қабілетін дамыту үш негізгі бағытта іске асырылады:
Қызығушылығын арттыру;
Ойлау және қабылдау қабілетін дамыту; Шығармашылық ізденісін дамыту.
Логикалық тапсырмалар арқылы балалардың шығармашылық қабілеттерін арттыру мақсатына негізделген дәріс моделін құрастыруға болады.
Мұндай сабақтардың құрылысы 4 кезеңнен тұрады:
Машық. Сергіту;
Балалардың шығармашылық қабілетінің негізі болатын психологиялық механизмдерінің дамуы (ес, зейін, қабылдау, ойлау);
Іздену тапсырмаларын орындату;
Балаларға белгілі түсінікпен жаңалықты көруге тәрбиелеу, мақсатында логикалық тапсырмаларды орындату.
Осындай тапсырмалар орындау барысында балалардың субъектілік алғы шарты туындайды:
Оқу іс-әрекетіне деген қызығушылығы артады;
Ой-өрісі дамиды;
Шығармашылық пен дарындылық пайда болады.
Балалардың шығармашылық қабілетін дамытуда логикалық тапсырмалар мен жаттығулар орындатудың маңызы зор.
Баланың логикалық ойлауы ой әрекетінде, білімді меңгеру, тіл үйрену үстінде дамиды. Балалардың ақыл-ой белсенділігін өрістету олардың тұлға ретінде жетілуінің маңызды саласы болып табылады. Сондықтан балалардың шығармашылық тапсырмаларды орындау барысында ойлау операцияларын жүзеге асыру тәсілдеріне үйрету қажет. Балалардың ойлауын дамыту ойлау операцияларын меңгеруіне байланысты. Ендеше, балаларға тапсырмалар бергенде таңдауға, жинақтауға, салыстыруға, топтауға арналған тапсырмалар логикалық ойлауын дамытатындай болуы керек.
Әр тапсырманың өзіндік қызметі мен нәтижесі баланың қабілетін қалыптастыра отырып, дамытуға үлес қосары сөзсіз.
Өткен оқу жылы мен былтырғы оқу жылының қорытындыларын салыстырғанда балалардың логикалық ойлау қабілеттерінің деңгейінің өскенін, кейбір балалардың жағдайлары өте жақсы көтерілгені байқалды.
Қорыта айтсам, оқу-тәрбие үрдісінде балалардың ойлау процестерін дамыту үшін жоғарыда ұсынылған логикалық тапсырмалар, тренингтік жаттығуларды ұйымдастыру қажет. Сондай-ақ, тренингтік жаттығулар бала білімінің деңгейін көтеріп қана қоймай, бір-бірімен жақындастырып, достыққа, адамгершілікке, еңбекке тәрбиелейді; жүйелі ойлап сөйлеуге, сөздік қорын молайтуға, қиялын ұштауға жетелейді.
ІІ. БАЛАНЫҢ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУҒА АРНАЛҒАН ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР
Ойын балалардың негізгі іс-әрекеті ретінде психологиялық, анатомиялық-физиологиялық, педагогикалық маңызы зор қызметтер атқарады. Ойын баланың даму құралы, таным көзі, тәрбиелік дамытушылық мәнге ие бола отырып, адамның жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етеді. Ойынның тәрбиелік маңызын жоғары бағалай келіп, А.С.Макаренко былай деп жазды: Бала өмірінде ойынның маңызы зор, ересек адам үшін еңбектің, жұмыстың, қызметтің қандай маңызы болса, нақ сондай маңызы бар. Бала ойында қандай болса, өскен соң жұмыста да көп жағынан сондай болады. Сондықтан келешек қайраткерді тәрбиелеу ең алдымен ойыннан басталады.
Ойын - баланың қажетті әрекетінің бірі ойынды кіші жастағы балалардың табиғаты керек етеді. Балалардың еңбегі, оқуы ойыннан басталады. Ойын арқылы оқушы білім алуға, оқуға қызықтыра отырып, тұлғалы дамуын қалыптастыруға болады. Жалпы, математика сабағында қолданылатын ойын түрлері оқушылардың математикалық ұғымдарын кеңейтіп, ойлау қабілеттерін арттырып, есептеу дағдыларын шыңдай түсетіні белгілі. Математика сабағында қазақтың ұлттық ойындары қолданылады. Мысалы, Сақина салу, Ақсүйек ойыны белгісіз санды табуға арналған ойын. Ойынға толық сынып қатысады. Кестедегі белгісіз сандардың орнына ақсүйек тығылып жатыр. Кім дұрыс шығарса, сол табады. Кім ақсүйекті көп тапса, сол ұтады.
Өтілген тақырыптардағы сабақ материалына лайықталған ойын есептерін алып, тек ғана оқушының орындай алатын іс-әрекетімен шектелу жеткіліксіз. Мұндай ойынды ұйымдастырудың және басқарудың сипаты мен жолдары және жолдары және оларды қолданудың тиімді бөліктері жан-жақты ойластырылуы керек. Ойын үрдісінде балалардың білімі тереңдей түседі, осыған дейінгі білімдері мен түсініктері баянды болып жаңа білім игеріледі. Ойын - адамның өміртанымының алғашқы қадамы деп білеміз. Оның басты ерекшелігі баланың ойлау қабілетін жетілдіру болып табылады. Атау ұйқастарын санау арқылы оқушылар сан үйренеді, санға аты ұйқас заттарды танып біледі. Санамақтар сан үйретеді, әрі дүние танытады, әрі баланың қисынды ойлауы мен математикалық ойлау қабілетін дамытады. Санамақтың түрлері өте көп. Ойында балалар әр нәрсеге жақсы зейін қояды және көбірек есіне сақтайды.
Ойын үстінде ол алға қойылған мақсатты шұғыл және оңай жүзеге асырады. Ойын шарттарының өзі баладан заттарға, айналатын көріністер мен сюжетке зейін тоқтатуды талап етеді. Егер бала ойын талабына зейін қойғысы келмесе, ойын шарттарын есте ұстамаса, онда оны құрдастары ойыннан шеттетуі ықтимал.
Ойын - балалардың негізгі іс-әрекетінің бір түрі. Ойын барысында баланың жеке басының қасиеттері қалыптасады. Кіші мектеп жасындағы балаларды көргендерін, байқағандарын, айналасынан естігендерін ойын кезінде қолданалытанын байқау қиын емес. Ойын айналадағы болмысты бейнелейді. Ойын барысында балалар дүниені тани бастайды, өзінің күш-жігерін жұмсап, сезініп білдіруге мүмкіндік алады, адамдармен араласуға үйренеді.
Бүгінгі күн талабы - баланың оқыл ойын дамыту, ойлау қабілетін жетілдіру, өзіндік іскерлік қасиеттерін қалыптастыру, заман талабына сай ойы жүйрік етіп тәрбиелеу.
Сондықтан да баланың танымын алғашқы күннен бастап дамтыудың, бойында оқыту мен тәрбиелеудің негізін қалыптастырудың құралы - ойын әрекеті, яғни, ойын - баланың жетекші әрекеті. Бірақ, ойын тек қана балаларды қызықтырып,уақыт өткізудің құралы бломай, балаға берілетін білім мен тәрбиенің құнды негізі болуы керек. Яғни, оқыту-тәрбиелеу жұмысын бағдарлама талаптарына сәйкес ойын түрінде ұйымдастыра отырып, баланың логикалық ойлау қабілеттін арттыруға жағдай жасау негізгі міндет. Бала ойын барысында айнала құбылыс сырын танып сезінеді, себеп-салдарлық байланысты және тоәуелділікті анықтауға тырысады.
Айналадағы өмір құбылыстарын, ерекшеліктерін байқай отырып, білуге қызығушылығы туындайды, осы сезім оны талпыныстарға жетелейді. Ойын негізінде ойлай отырып, тапсырмалары өзінше зерттеп, орындау, өзінше шешім жасау өз ойындағысын айту жағдайларына мүмкіндік туғызылса ғана бала еркін ойлы, өзіне сенімді, ерік-жігерлі, дүние танымы кеңейген, сөйлеу тілі жақсы қалыптасқан, болашаққа қызығушылығы оянған дара тұлға ретінде жан-жақты дами алады.Баланың ақыл-ойының дамуы тек белгілі бір білім көлемін ғана емес, жалпы тәлім-тәрбиелік іс-әрекеттерді игерумен бірге, ойлау, қиялдау, есте сақтау, елестету және т.б. қабілеттерінің; танымдық, іскерлік, шығармашылық қасиеттерінің дамуын қамтиды. Ойы саяздың, тілі саяз деген ұлғатты сөз бекер айтылмаған. Ойлау негізі баланың сөйлеу тілін қалыптастырады.
Сәлемдесу.
Арайланып таң атты,
Алтын сәуле таратты.
Жарқырайды күніміз,
Жарқырайды даламыз.
Қайырлы күн балалар!
Қайырлы күн қонақтар!
Жобаның мақсаты:
::Баланың оқыл ойын дамыту, ойлау қабілетін жетілдіру, өзіндік іскерлік қасиеттерін қалыптастыру, заман талабына сай ойы жүйрік етіп тәрбиелеу.
Жобаның тапсырмалары:
Жұмбақтар, суреттер, ситуациялық тапсырмалар, тест тапсырмалары, ертегі негізіндегі тапсырмалар және санамақтар
Сабақтың түрлері
Зерттеу сабағы - іздендіру мақсатында Саяхат сабақ - танымдық қабілетін дамыту Семинар сабақ - оқушының білімін тереңдету
Сайыс сабақ - оқушылар ойларының жетітігін байқау Ойын , жұмбақ - оқушылар зейінін дамыту.
Сахналау сабақ - оқушылар шығармашылығын дамыту.
Ертегі сабақ - оқушылардың ойлау қабілетін дамыту.
Дәстүрлі емес сабақтың бір түрі - ойын сабақ.
Сабақтың бұл түрі - баланың шығармашылық және ойлау қабілетін дамытады. Сөзжұмбақ оқушылардың ой-өрісін, білім көкжиегін тексерумен қатар өтілген материалды қаншалықты меңгергенін тексеруге өте қолайлы. Логикалық тапсырмалар оқушының психологиялық және жас ерекшелігіне байланысты таңдап алынады. Қазіргі педагогтардың пікірінше сөзжұмбақ оқушылардың ойларын ұштайды. Жұмбақтарды шешу ойларын бір жүйеге жүйелейді. Балалардың ойлау қабілеттерін дамытып, өз пікірлерін дәлелдей алуға жетелейді.
Жұмбақ шешу шығармашылық үрдіс. Сөзжұмбақты шешу кезінде оқушыларға сызу қиындық туғызады, сондықтан сөзжұмбақты алдын ала тақтаға сұрақтарымен қосып жазып қойған дұрыс. Сөзжұмбақты кішкентай қалташалар арқылы жасауға да болады. Қалташаларға салынған кеспе қағаздардың беті өзіңе қарай қаратып жазып, екінші жағына тапсырмалар жазуға болады. Тақырып бойынша құрастырылған сөзжұмбақты балалармен жеке жұмыс жасағанда да қолдануға болады.
Жұмбақтар
Қызықтырып әркімді-ақ
Суда жүзер жылтылдап.
"Б"әрпінен басталар,
Сол жәндіктің атын тап. ( ... ... ... ...)
Отыз екі мықты.
Қаз-қатар боп шықты
Он алтысы үсті
Он алтысы асты ( ... ... ... ...)
Математика сабағындағы шығармашылық қабілетін дамыту.
Логикалық есеп
Айгүлдің алдында 3 зат тұр: шелек, доп, қуыршақ. Допты қозғамай қалай шетіне қоюға болады?
Үстел үстінде төрт алма тұр. Бір алманы алып ортасынан бөліп қайта қойды. Үстел үстінде неше алма болды?
Қоянға, түлкіге, аюға үш түрлі жалауша жасап берді - қызыл, сары, көк. Қояндағы жалауша қызыл емес, түлкідегі қызыл да,көк те емес. Кімнің жалаушасы қандай?
Бөлмеде 2 орындық түр. Әр қабырғаның жанында бір-бір орындық болуы үшін сол орындықтарды қалай қоюға болады?
Ойлан, тап
Сиқырлы үшбұрыштағы бос орынды толтыр.
Мақсаты: оқушылардың жылдам есептеу дағдыларын дамыта түсу.
Мақсаты: оқушылардың амал таңбаларын тағайындай білу дағдыларын дамыта түсу.
(14 * 6)*10=10
Математикалық тест
4 + 3 9,10,7
10
- 3
7,8,9
6+39,6,4
9
- 2
5, 6,7
Логикалық ойын
1.Екі сиырдың мүйізі қанша?
2.Бір мысықтың аяғы қанша?
3.Бес қойдың басы нешеу?
4.Үш адамның қолы нешеу?
Маймылдың не айтқысы келетінін білгің келе ме?
Онда әріптерді түсіне қарай таңдап, құйрығына жазып шығар.
Сергіту сәті
Ал санайық, санайық,
Санын біліп алайық
Біреу,екеу, үшеу, төртеу,бесеу Қолымда сонда саусағым нешеу? Оң қолымда бес саусақ,
Сол қолымда бес саусақ
Қосып едім екеуін,
Болып шықты он саусақ. Санамақтар
Тауық, жөнін тауып,
Он жұмыртқа басты,
Өэдерінше мықты
Төрт балапан шықты
Қанша қалғанын
Есептей алмай отырмын.
Он екі үйрек көріп ем, Үшеуі ұшып кетті Төртеуі суға түсіп кетті Айтпауға сөз қалмады. Қаншасы орнынан қозғалмады?
Ойлау және оқыту үрдісінде оның дамытудың жолдары
Ойлау процесі объект пен субъектінің өзара әрекеті ретінде жүзеге
асады.Ойлауды психологиялық тұрғыдан зерттеу дегеніміз-оның ішкі, танымдық құпия мәнін және жемісті болуының себебін ашып көрсету, яғни ойлаудың мәнін және жемісті болуының себебін ашып көрсету,яғни ойлаудың мәнін зерттейді, әрбір адамның өзіндік ойлау ерекшеліктерін дамытып отыруға баса мән береді.
Қазіргі психологияда ойлау ұғымына әр түрлі түсінік беріледі, ойлау дегеніміз - әлеуметтік жағдаймен ұштасқан, тілмен тығыз байланысты психикалық процесс, сол арқылы болмыстың, дүниедегі нәрселердің жалпы және жанама бейнеленуі. Бұл бейнелену адам ойының талдау және біріктіру әрекеттері арқылы танылады. Ойлау - сыртқы дүниедегі болмыстың жалпы жанама жолмен біздің санамыздағы ең биік сатыдағы бейнесі. Ойлау адамның өмір тәжірибесі мен практикалық іс-әрекеттері нәтижесінде пайда болып, тікелей сезім процесінің шеңберінен әлдеқайда асып түседі.
Ойлау - адам соның арқасында заттар мен шындық құбылыстарын олардың елеулі белгілері бойынша бейнелендіретін және олардың ішінде
сондай-ақ арасында болатын әр түрлі байланыстарды ашатын психикалық процесс.
Ойлау - аса күрделі психикалық процесс. Оны зерттеумен бірнеше ғылым айналысады. Бұлардың ішінде логика мен психологияның орны ерекше. Психология түрлі жас мөлшердегі адам ойының пайда болуы, дамуы, қалыптасуы жолдарын, яғни жеке адамның ойлау ерекшеліктерінің заңдылықтарын қарастырса, логика - бүкіл адамзатқа ортақ ой әрекетінен заңдары мен формаларын айқындайды, адам ойының нақты нәтижесі болып табылатын ұғым, пікір, дәлел, ой формаларының табиғатын зерттейді. Ойлау ерекшеліктерін таным мен ой процесінің сатысы ретінде зерттеу, ойлаудың білім мен тікелей байланысты екендігін көрсетеді.
Ойлауды дамыту - оның мазмұны мен формасын өзгерту болып табылады.
Психологияда ойлаудың үш түрі қарастырылады.
1.Практикалық іс-әрекеттілік.
2. Көрнекі-бейнелік
3.Сөздік - логикалық.
Ойлауды дамыту процесі төмендегілерді
қамтиды.
1 Ойлаудың барлық түрлері мен формаларын дамыту практикалық іс-әрекеттік,көрнекі-бейнелік, сөздік-логикалық
2 Ойлау амалдарын қалыптастыру және жетілдіру анализ, синтез,салыстыру, жалпылау,классификациялау т.б.
3 Заттың мәнді белгілерін ажырата білуін дамыту.
4 Қоршаған орта құбылыстары мен заттары, қатынастары мен маңызды байланыстарын табу.
5 Өз пікірінің дұрыстығын дәлелдеу.
6 Өз ойын анық, жүйелі, қарама-қайшылықсыз және негізді түрде баяндау.
7 Ойлау тәсілдері мен амалдарын бір саладан екіншіге көшіре білу.
8 Құбылыстың дамуын көре білу, негізделген қорытынды жасау.
9 Формальды логикаға негізделген ойлаудан, диалектикалық логикаға негізделген ойлауға көшу процесін стимулдау.
10 Оқушылардың оқу және оқудан тыс іс-әрекеттерінде формальды және диалектикалық логика заңдары мен талаптарын қолдану дағдылары мен біліктіліктерін жетілдіру
Ойымызды қорытындылай келе, баланың логикалық ойлауын дамыту бағытындағы жұмыстар жүйеленді және оны ұйымдастырудың тиімді жолдары, әдіс-тәсілдері айқындалады, ол өз ретінде, балалардың логикалық ой-қабілеттерін қалыптастыру жұмысының жағдайын бір шама арттырды - деп ой түйіндейміз.
ІІІ. ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУДЫ ЗЕРТТЕУ
Мектеп оқушыларын оқытудың маңызды бағытының бірі - логикалық ойлау қабілетін дамыту. Осы процесс қазіргі таңда педагогика саласының өзекті мәселі болып табылады, оған көптеген оқу бағдарламалары мен әдістемелік әдебиеттеріндегі зерттеулер дәлел.
Логикалық ойлану қабілетін әр түрлі әдістермен мектепте, үйде дамытуға болады, бірақ қандай әдістер тиімді екені, әр-бір мұғалім мен ата - атаға белгісіз. Баланың жас ерекшеліктеріне, өсу деңгейіне байланысты логикалық тапсырмалар өзгеріп отырады. Сондықтан баланың жасына тән емес тапсырмаларды беріп, баланың ынтасын қашырып алуға, өзіне деген сенімсіздік оянып, негативті әсер беру мүмкіншілігі де бар. Сондай себептердің салдарынан, кейде жоғары сынып оқушылары логикалық тапсырмаларды орындауға қиналып жатады.
Бала мектепке бару кезеңінде, оның психикалық дамуы жоғары деңгейде болады.
Баланың әр жас кезеңінде әр-бір психикалық процесстің дамуымен сипатталады. Бала кішкентай кезінде қабылдау процессі қалыптасады, бала бақшаға бару кезеңінде есте сақтау қабілеті қалыптасады, ал мектепке бару кезеңінде ойлану қабілетінің дамуы жүзеге асады[1-2].
Бастауыш сынып оқушыларының ойлануының өз ерекшеліктері бар. Дәл осы кезеңде алдынғы көрнекі - бейнелі ойлану, сөйлеу-логикалық, түсініктеме түріне ауысады. Сондықтан бастауыш сыныптарда оқушылардың логикалық ойлану қабілетін қалыптастыру өте маңызды. Бастауыш сынып оқушылары үнемі логикалық тапсырмаларды орындау арқылы, өздерінің логикалық ойлану қабілетін дамыта алады. Сонымен мұғалімнің оларға көмегі төмендегідей:
Қоршаған ортамен байланыс жасау;
Дұрыс түсінік қалыптастыру;
Теория жүзінде үйренгенін тәжірибиеде қолдану;
Ойлану операциялар көмегімен талдау (қорытындылау, салыстыру, классификациялау, синтездеу, және т.б.).
Осының барлығы оқушылардың логикалық ойлану қабілетін дамытуға ықпал етеді.
Оқушылардың логикалық ойлану қабілетін дұрыс жасалынған педагогикалық жағдайлар ғана дамыта алады. Мұғалімнің міндеті әр баланың жеке даралығын ескере отырып, потенциалды қабілетін дамыту және ашуға жағдай жасау.
Бірнеше оқушының логикалық қабілетін дамытатын педагогикалық жағдайларды қарастырайық:
1. Балалардың ойлану қабілетін дамытуғ а арналған
тапсырмалар. Осындай тапсырмалар тек қана математика сабағында ғана емес, барлық сабақтарда қолданылса нәтиже береді.
Мұғаліммен немесе жоғары сынып оқушыларымен талқылау. Бірге талқылап, өздерінің шешу жолдарын ұсынып, қателіктерін тексеріп, дұрыс жауаптарын дәлелдеуге үйренеді.
Сабақ үрдісі әр түрлі элементтерге толы болса, оқушы:
Түсініктерді салыстыра алады (заттар, құбылыстар); Маңызды және маңызсыз белгілерді анықтай алады; Талдай, салыстыра және қорытындылай алады.
Бастауыш сынып кезеңінде бала өзінің логикалық қабілетін бағытты дамытуға мүмкіндік туатын кезең. Осы кезеңді нәтижелі және өнімді етуге дидактикалық ойындар, жаттығулар, есептер мен тапсырмалар жәрдем береді.
Бастауыш сынып оқушыларының логикалық және шығармашылық даму деңгейін анықтау мақсатында педагогикалық бақылау жүргізілді. В. Т. Кудрявцев пен В.В. Синельников және Л.А. Венгер мен Л.И. Цехановскийдің әдістемесі бойынша экспресс - әдістеме қолданылды. Осы әдістеменің көмегімен әр баланың логикалық ойлану қабілетінің деңгейін анықтақтайтын критерийлер белгіленді:
I. Бөлшектерсіз бүтіндей көре білу: критикалық деңгей - 45 %, жарамды деңгей - 37 %, тиімді деңгей -18 %.
Ұсынылған жағдайға қарай шығармашылық шешім тудыру: критикалық деңгей - 58 %, жарамды деңгей - 42 %, тиімді деңгей - анықталмаған.
III. Бейнелі - логикалық ойлану: критикалық деңгей 63 - %, жарамды деңгей 27 -%, тиімді деңгей - 10 %.
Эксперименталды зерттеулер нәтижелері оқушылардың өзіндік логикалық тапсырмаларды орындау барысындағы жауаптары стандартты, біркелкі, жеке дара, креативті жауап бере алатын оқушылардың саны көп емес екенін көрсетті. Осы мәліметтерге сүйене отырып, жүргізілген диагностикалық жұмыстар жалпы оқу процессін, баланың логикалық және шығармашылық қабілетін дамытатын әдістерді жүйелі түрде пайдаланып жүргізу қажеттілігін көрсетті. Осы зерттеулер негізінде балалардың логикалық ойлану қабілетін дамытудың жүйесі құрастырылды.
Жасалынған жүйе бойынша жұмыстар жүргізіліп, логикалық тапсырмалар тек математика сабағынан басқа да сабақтарға енгізіліп, оқушылардың шығармашылық белсенділіктерін, қызығушылығын арттыра түсуге септігін тигізді. Сабақтар бойынша шарттары мынадай тапсырмалар мен жаттығулар кешенімен жұмыс жасалынды:
Математика сабағында берілген тапсырмалар түрлері
Бақа-ана мен бақа-қыз кезектесіп шыбын аулап отыр: анасы бір шыбын, қызы бір шыбын, анасы бір шыбын, қызы бір шыбын т.с. Анасы мен қызының қайсысы көп шыбын аулайды? Егер шыбындар 3,5,7,9,..., болса, онда анасы көп аулайды (1шыбын артық), Егер шыбындар саны 2,4,6,8,..., болса, онда екеуі бірдей шыбын аулайды.
Үстел үстінде үш түсті шарлар жатыр. Егер қызыл мен көк шарларды санасақ - 3 шар болады, егер қызыл мен жасыл шарларды санасақ - 4 шар болады, егер көк және жасыл шарларды санасақ - 5 шар болады. Үстел үстінде әр түсті шардан қанша жатыр? 1 қызыл, 2 көк, 3 жасыл шарлар бар. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz