ШЕТ ТІЛІ САБАҒЫНДА МӘДЕНИЕТАРАЛЫҚ ӘДІСТЕМЕНІ ҚОЛДАНУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ МӘНІ
АСТАНА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
МЕЖДУНАРОДНЫЙ УНИВЕРСиТЕТ АСТАНА
Жақсылық Д. Б
Тілдік білім берудің ажырамас бөлігі ретінде шет тілін оқытудағы мәдениетаралық әдістеме
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Білім беру бағдарламасы 6В01701 - Шет тілі: екі шет тілі
Астана, 2024
АСТАНА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
МЕЖДУНАРОДНЫЙ УНИВЕРСиТЕТ АСТАНА
Педагогикалық институт
Қорғауға жіберілген
Педагогикалық институттың директоры
__________________________
_________2024ж.
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: "Тілдік білім берудің ажырамас бөлігі ретінде шет тілін оқытудағы мәдениетаралық әдістеме"
Білім беру бағдарламасы 6В01701 - Шет тілі: екі шет тілі
Орындаған: Жақсылық Д. Б.
Ғылыми жеткешісі: Калиева А. К.
Нормоконтролер: Бейбитова А. С.
Астана, 2024
АСТАНА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
МЕЖДУНАРОДНЫЙ УНИВЕРСиТЕТ АСТАНА
ТАПСЫРМА
дипломдық (жобаны) жұмысты орындау
Білім алушыға____________________________ _______________________
(тегі, аты, әкесінің аты)
Білім беру бағдарламасы_______________________ ___________________
Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы________________________
___________________________________ ____________________________
___________________________________ ____________________________
№ _______ _______ ________________ 20______ ж. бұйрығымен бекітілген.
Бұл жұмысты (жобаны) орындаудағы негіз__________________________
___________________________________ ____________________________
___________________________________ ____________________________
(жоғары мектептің ғылыми бағыты, кәсіпорынның немесе ұйымның тапсырысы, жоба аясындағы бастамалық тақырып т.б.)
Дипломдық жұмыс (жоба) тапсырмаларының тізімі:
1. ___________________________________ __________________________
2. ___________________________________ __________________________
3. ___________________________________ __________________________
Ұсынылатын негізгі оқулықтар:
1. ___________________________________ __________________________
2. ___________________________________ __________________________
3. ___________________________________ __________________________
Тапсырманы беру күні __________________________
Ғылыми жетекші __________________________
Жоғары мектеп деканы __________________________
Тапсырманы орындауға қабылдады ________________
Мазмұны
Кіріспе
1 ТІЛ ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТ
1.1 Тілдік білім берудегі мәдениетаралық әдістеменің теориялық негізі
1.2. Шет тілдік мәдениетті оқытудағы мақсаттар және әдістемелік міндеттер
2 ШЕТ ТІЛІ САБАҒЫНДА МӘДЕНИЕТАРАЛЫҚ ӘДІСТЕМЕНІ ҚОЛДАНУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ МӘНІ
2.1 Шет тілі сабағы арқылы шетел мәдениетіне үйрету жаттығулары мен тапсырмалардың жүйесі
2.2 Студенттердің мәдениетаралық құзіреттілігін дамытуға арналған эксперименттік жұмыстарды жүзеге асыру
2.3 Зерттеу жұмыстарының талдауы және әдістемелік ұсыныстар
Негізгі бөлім жұмыстарының нәтижелері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Енгізу актісі
Кіріспе
Қазіргі әлемде адамдар басқа мәдениет өкілдерімен ынтымақтасу қажеттілігіне көбірек тап болуда. Сондықтан халықаралық қарым-қатынас тілін білу адамның жетістігі мен білімі бағаланатын ажырамас аспект болып табылады. Әрине, жаңа тілді үйрену ана тілі мен ағылшын тілі арасындағы мәдени айырмашылықтарды құрметтеуге, түсінуге және қабылдауға негізделуі керек. Дәл осы зерттеу жұмысы шет тілдерін оқытудағы мәдениетаралық көзқарастың негізінде жатыр. Кез келген шет тілін практикалық меңгеру процесінде, оқытылатын тілдің мәдени ерекшеліктерін білуді, өз тілін бейімдеу дағдыларын білдіретін мәдениетаралық құзыреттілікті қалыптастыру жетекші рөлге ие болуы керек. Адамда жаңа мәдени ортаны білу ниеті және толеранттылық, патриотизм, эмпатия сияқты тұлғалық қасиеттердің болуы маңызды. Яғни, шет тілін шынайы меңгеру үшін оның лексикалық, грамматикалық, синтаксистік ерекшеліктерін ғана меңгеру жеткіліксіз. Тіл - кез келген халықтың мәдениетінің бір бөлігі. Сондықтан ағылшын тілін мәдени ерекшеліктерін зерттеумен тікелей байланыстыра оқыту қажет. Іргетасы бастауыш мектепте қаланып, білім берудің орта сатысында дамитын жоғары мәдениетаралық құзыреттілік мектеп оқушыларының болашақта қазіргі қоғамға сәтті бейімделуіне мүмкіндік береді. Сондықтан жалпы білім беретін мектеп мұғалімінің алдында оқушыларға оқу бағдарламасын меңгеруге көмектесу ғана емес, сонымен қатар басқа пікірлерді, басқа халықтардың тарихы мен мәдениетін құрметтеуге үйрету, сондай-ақ олардың қарқынды дамып келе жатқан әлемге бейімделуіне көмектесу міндеті тұр. Осы тұрғыдан алғанда, шет тілін оқытудағы мәдениетаралық тәсілдің рөлін асыра бағалау дұрыс. Бұл лингвистикалық және аймақтану құзыреттері арасындағы байланысты көрсететін мәдениетаралық көзқарас. Е.М.Верещагин, В.П.Фурманова, С.Г.Тер-Минасова және А.Н.Щукин сияқты әдіскерлер мәдениетаралық тәсілді тиімді пайдаланудың маңыздылығы туралы көбірек айтқан. Олар оқытудағы осындай тәсілдің арқасында мұғалімнің мектеп оқушыларына білім бере алатынын атап көрсетеді. Алайда, орта сатыдағы типтік оқу үрдісінде оқушыларды оқытылатын щет тілінің мәдени ерекшеліктерімен таныстыру үшін қолданылатын әдіс-тәсілдер тиімді емес екенін анықтадық.
Қазақстанда шет тілін үйрету әдістері жыл сайын жаңа деңгейге шығуда. Неше түрлі технология мен жасанды интеллекттің көмегімен жаңа тілді үйрену тиімділігі артып оған қызуғышылар саны ұлғаюда. Әрине соның нәтижесінде көп саяхаттап, шетелге оқуға түсіп тіпті жұмыс сапарымен де барушылар көбейді. Алайда олардың басым бөлігінде шетелдіктердің санасын, олардың әдет-ғұрыпын, қандай да бір іс-қимылын түсінбегендіктен теріс көзқарас қалыптасып жатқаны айқын. Оның барлығы тіл үйренер уақытта өзге тілдің мәдениеті еленбегендіктен және айтарлықтай көңіл бөлінбей қалғандықтан болады. Мектеп кезінен бастап балаларға шет тілін үйретіп жатқанда тілдің мәдени аспектілерін танып ұғуына үлес қосқанымыз оңтайлы әсер етеді. Біздің алдымызда жас ұрпақтың шет тілде жақсы сөйлеп және оның мәдени ерекшеліктерін дұрыс ұға алатын жастарды даярлау мақсаты тұр. Өйткені Шет тілін оқытудың осы аспектісі тілді мәдениетпен тығыз байланыстыруды, сонымен қатар студенттерге жаңа тілдің салт-дәстүрі,тарихы, наным сенімдері т.б. туралы білімді қалыптастыруды талап етеді. Яғни оқушыларға тек тілдік нормаларды ғана емес сол тілдің мәдени аспектілерін ескере отырып жоғары дәрежеде сөйлеуге мүмкіндік береді. Бұл ережелерді оқушыға табиғи жолмен меңгерту үшін өзінің мәдениеті мен жаңа тілдің мәдениетін салыстыра үйрену мазмұнын жаңарту керек. Ол үшін қазіргі таңда дамып келе жатқан ЖИ, жаңа технологиялар мен аутентикалық шынайы материалдарды қолдануымыз өте маңызды. Осы Шет тілінінің мәдениетін білу басқа адамдармен диалогқа еркін түсе алуға себеп болатын тұлғалық қасиеттерін дамытуда маңызды рөл атқарады.
Зерттеу жұмысының мақсаты шет тілі сабағының барысында мәдениетаралық әдістемені қолданып олардың мәдениетаралық құзіреттілігін арттыру және мәдениетаралық әдістемені тілдік білім берудің маңызды бөлігі ретінде қарастыру.
Зерттеу жұмысының міндеті шет тілі сабағы кезінде мәдениет ұғымын оқыту арқылы шет тілді қолдану мазмұнын ашып көрсету. Бұл эффективті түрде жүзеге асу үшін алдыңғы қатардағы технологиялар мен аутентикалық материалдарды қолдану.
Зерттеу жұмысының нысаны мектеп оқушыларының мәдениетаралық құзіреттілігін нығайту арқылы тілді үйрену процессі.
Зерттеу жұмысының пәні мәдениетаралық әдістемені үйрету мақсатында мектеп оқушыларының шет тілі сабақтарына эффективті материалдарды кіріктіру.
Бұл зерттеу жұмысының Ғылыми жаңалығы мектептер тілдік білім берудегі мәдени аспектіні өте аз қамтитыны айқындалды, және оның қиындықтары мен оқушылардың психологиялық бейімділігі қарастырылды. Сонымен қоса шет тіліндегі реалияларды таныту арқылы сол елдің мәдени болмысын терең сіңіру жолдары көрсетілді.
Практикалық маңызы жүргізілген зерттеу бойынша шет тілі сабағында мәдениет ұғымының маңызы мен әртүрлі мәдени факторларға бағытталған ерекшеліктерін қолдану керек деп қорытындылауға мүмкіндік береді.
Қазіргі жағдайына тоқталатын болсақ мұғалімдер тілдің мәдени аспектілеріне толыққанды көңіл бөлмейтіндігі бақыланды және оқушылардың басым бөлігі тілдің мәдениетпен байланысынан бейхабар.
Теориялық - әдіснамалық негізі оқушылардың мәдени біліктілігін оқыту мәселесін зерттеген Тер-Минасева С.Г, Халеева И.И, Құнанбаева С.С., Выготский Л.С сияқты ғалымдардың жұмыстарнынан алынған. Және де Л.Бределла, Д.Бутжес, М. Байрам секілді педагог-методисттердің еңбектері зерттелді.
Жұмыстың практикалық базасы теорияға негізделген әдістемені жүзеге асыра отырып алынған нәтижені саралау мен анализ жұмыстарын жүргізу.
1 Тіл және мәдениет
1.1 Тілдік білім берудегі мәдениетаралық әдістеменің теориялық негізі
Тіл мен мәдениет арасында тығыз байланыс бұрыннан бері қалыптасқан нормалардың бірі болып табылады. Белгілі бір аумақта тұратын адамдар өздерінің ортақ наным-сенімдерін, мәдени құндылықтарын және тілін ортақ бөліседі. Алайда мәдениеттің не екенін нақты анықтау қиын. Әлемдік сөздіктерде бұл құбылысты масштабтауға тырысатын көптеген анықтамалар бар, өйткені ол кең және көп қырлы сипатқа ие. Әдетте адамдар мәдениетті белгілі бір адамдар тобының негізгі болжамдарынан, құндылықтарынан, мінез-құлық үлгілерінен, көзқарастарынан және сенімдерінен тұрады деп есептейді. Олар белгілі бір географиялық аймақпен шектеледі және топ ретінде әрекет ете алатын немесе мәдениетті жеке қабылдауы мүмкін жеке мүшелер үшін белгіленген сипаттамаларға ие. Жеке адамдар мәдениетті өздері туылған топтан үйренеді және оны қоғамның басқа мүшелеріне береді. Тіл - біздің қоғамдық өмірімізді жүргізетін негізгі құрал болып табылады. Осылайша, тіл мәдени шындықты білдіреді және бейнелейді. Тіл - бұл мәдени құндылық ретінде қарастырылатын белгілер жүйесі. Сөйлеушілер өз тілін өздерінің әлеуметтік болмысының символы ретінде қарастырады. Сондықтан біз тіл мәдени шындықты бейнелейді деп айта аламыз (Kramsch 1998). Тіл - мәдениеттің жеткізушісі, тасымалдаушысы, ұлттық мәдениеттің өз бойында сақталған асыл қазынасын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуші. Ол ана тілінде сөйлеушінің дүниетанымын, ой-өрісін, оған тән адамдарға деген көзқарасын түсіндіре отырып, оның тұлғасын қалыптастырады. Тіл - мәдениет айнасы, дүниенің тілдік бейнесін жасайды. Тіл мен мәдениет бір-бірімен байланысты екені сөзсіз. Тіл - әрбір белгілі халықтар арасындағы сөйлеудің және қарым-қатынастың тамаша құралы. (Сапир 1949).
Мәдениет сөзінің өзі латын тілінен шыққан. Ол жерден өсіп шығу дегенді білдіретін colere сөзінен шыққан. Яғни ол барлық нәрсенің негізі бола алады. Тіл мен мәдениеттің маңызы зор, өйткені мәдениет дәстүрлерді, дінді, тағамдарды, өнерді және сәнді жасай алады. Дегенмен, оның туа біткен факторлары ең маңызды болып табылады, өйткені мәдениет адамдарға олардың кім екенін жасырын мінез-құлық кодексі мен ортақ сенімдер жиынтығы арқылы беріледі. Белгілі бір топтағы адамдар үшін мәдениет әртүрлі болуы мүмкін екенін атап өткен жөн. Адамдар тұлға ретінде әр түрлі сипаттарға ие болғандықтан, олар мәдениетті әртүрлі көзқарастар арқылы көреді, бұл бәрібір олардың бір мәдени топтың мүшелері екенін білдіреді. Екінші жағынан, тіл мәдениеттен гөрі материалдық. Бұл адамдар қарым-қатынас жасау үшін қолданатын жүйе. Ол белгілі бір аумақтағы адамдар бір-бірімен байланысу үшін қолданатын дыбыстық және жазбаша элементтерден тұрады. Тіл нақты ғылым болып көрінеді, өйткені оның белгілі бір таңбалар, ережелер, грамматика және т.б. бар. Сонда да тіл мен мәдениет арасында кең байланыс бар. Тіл бастапқыда ата-аналар мен құрдастар сияқты қоршаған тілден үйренеді, кейінірек оның жазу немесе ережелер сияқты кейбір аспектілері мектепте үйренеді. Нақты оқыту тіл үшін маңызды, өйткені тіпті ана тілі жағдайында да оны үйрену керек. Оны толық меңгеру үшін тілді пайдалана отырып жазу, тыңдау, сөйлеу, оқу керек. Рита Мэй Браун: Тіл - мәдениетке апаратын жол картасы деді. Шынында да, тіл мен мәдениет бір-бірімен тығыз байланысты, кейбір жағдайларда олар бір мағынаны білдіреді. Тағы бір мәселе, адамдар жаңа тілді үйренсе, бұл жаңа мәдениетті де үйренуді білдіреді. Мысалы, оқушының елінде өз тілінде жоқ құбылыстарды білдіретін сөздер болуы мүмкін. Жапон тілінде комореби сөзі бар, ол күн сәулесінің жапырақтар арқылы сүзілуін білдіреді. Сонымен, бұл сөз арқылы оқушы табиғат пен сұлулыққа жапондық көзқарасқа ие болады. Бұл мысалда тіл мен мәдениеттің байланысы өте күшті. Ғалымдардың пікірінше, тіл біздің ойлауымызға әсер етеді, өйткені ол біздің ойымызды басқа формада қалыптастырады. Осылайша тіл біздің мінез-құлқымызға және сөз таңдауымызға әсер етуі мүмкін. Кейбір зерттеулер біздің тұлғамыз сөйлейтін тілге байланысты өзгеруі мүмкін деп болжайды. Біз тілді онымен байланысты мәдениетпен байланыстырамыз, бұл бізге сондықтан қатты әсер етеді.
Мәдениетаралық коммуникация бұл құбылыстың мысалы болып табылады. Әртүрлі мәдениеттегі адамдар кездесіп, бір-бірінің тілінде сөйлеуге тырысқанда, олар мәдениетті алу және бөлісу арқылы көкжиектерін кеңейтеді. Мәдениетаралық өзара әрекеттестік әсіресе жаһандану дәуірінде күшті, өйткені олар қатысушылардың әрқайсысын байытады және бір-бірінің дүниетанымын өзара өзгертеді. Мәдениет пен тілдер бізге басқа адамдармен қалай қарым-қатынас жасау керектігін айтады, сонымен қатар қандай этика мен құндылықтарды тарататынымызды айтады. Мәдениет пен тілдің үйлесімі біздің басқа адамдармен қалай сөйлесетінімізді, ойлайтынымызды және қарым-қатынасымызды анықтайды.
Н.А. Андронкинаның айтуы бойынша шет тілінде сөйлеу кезінде тілдік шеберлікті қалыптастыру мен лингвистикалық кодты меңгерумен қатар, басқа халықтың мәдениетіне, салт - дәстүріне, болмыс пен құндылықтардың жүйесіне қатысу, қалыптасып қалған стереотиптерді жеңуге, мәдени диалог пен компромисске дайындық аса қажет екен.
Қазіргі кезде мәдениет терминінің бес жүзден аса анықтамасы бар. Шаллинг анықтамасына сүйенетін болсақ :Мәдениет - бұл мәдени қауымдастықты сипаттайтын мінез-құлық ережелері мен заңдарын, құндылықтарын, қабылдау мен әлемді сезіну тәсілін көрсететін біртұтас жүйені құрайтын ментальдық және коммуникативтік аспектілердің өзара байланысы.
Е.И. Пассов көрсеткендей, білім беру тұрғысынан тіл қызметінің 4 түрі бар: аккумулятивтік (ұлттық мәдениетті сақтаушы), коммуникативтік (қатынас құралы), танымдық (тіл-таным құралы),тұлғалық-қалыптастырушылық (даму мен таным құралы).
Тіл мен мәдениет арасындағы қарым-қатынас адамдарды бұрын таң қалдырды және бұл мәселеге әлі де қызығушылық танытуда. Бұл тілдің дыбыстары, сөздері және сол тілде сөйлеушілердің әлемді сезіну, ондағы өзін ұстау тәсілдері арасында қандай да бір байланыс бар екенін көрсетеді. Мәдениетсіз бірде-бір қоғамның болмайтындығы адамның биологиялық және психологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін мәдениеттің қажеттілігін айқындайды. Белгілі бір қоғамның тілі оның мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылады және әрбір тілдің лексикалық айырмашылығы объектілердің, мекемелердің және мәдениеттің маңызды ерекшеліктерін көрсетуге бейім болады. Біз тілімізді дамытқаннан кейін ғана білімімізді, демек, мәдениетімізді түсінеміз. Мәдениетті жеткізу процесі арқылы үйренетін белгілі бір тіл бізге, ең болмағанда, бізді қоршаған әлемді және оған қатысты тәжірибемізді санаттаудың дайын жүйесін қамтамасыз етеді. Мәдениет әрбір адам үшін когнитивтік және аффективті мінез-құлық контекстін, жеке және әлеуметтік болмысын анықтауға көмектеседі. Мінез-құлық пен қабылдау тәсілдерінің жинақталған жиынтығы ретінде мәдениет екінші тілді үйрену процесінде өте маңызды болатыны анық. Тіл - мәдениеттің, мәдениет - тілдің бір бөлігі; екеуі бір-бірімен тығыз байланысты, сондықтан екеуін тілдің де, мәдениеттің де маңызын жоғалтпай ажырату мүмкін емес. Екінші тілді меңгеру де екінші мәдениетті меңгеру болып табылады. Мәдениет басқа адамдардан тікелей нұсқау беру арқылы немесе олардың мінез-құлқын бақылау арқылы үйренетін білім түрі ретінде анықталуы мүмкін.
Мәдени біліктілік дегеніміз - оқып жатқан тіл елінің немесе елдерінің мәдени ерекшеліктері туралы білімін кеңейту, тілдік және тілдік емес іс-әрекетті сол ерекшеліктерге сай қолдана білуін дамыту, өз елі мен шет тілінің жалпы және жеке мәдени ерекшеліктерін айыра білу (Н.И. Гез., Н.Д. Гальскова)
Шет тілін білу және шет тілін түсіну бірдей емес. Шет тілдік қарым-қатынаста басқа тілдің тілдік кодын және оны қолдану ережелерін білу ғана емес, сонымен қатар басқа халыққа тән әлеуметтік мінез-құлық нормаларын, ұлттық-мәдени дәстүрлер мен әдеттерді ескеру қажет. Бұл ерекшеліктерді білмеу мәдениетаралық өзара әрекеттесудің бұзылуына әкелуі мүмкін және қарым-қатынастың кілттері мен нәтижелеріне теріс әсер етуі мүмкін, өйткені бірде-бір жағдай, бірде-бір оқиғаны адам бейтарап қабылдамайды. Қарым-қатынас, мінез-құлық әрқашан өз қоғамында қабылданған мәдени нормалар мен құндылықтар тұрғысынан бағаланады. Мәдениетаралық айырмашылықтарды елемеу мәдени қақтығыстарға әкеледі. Әрине, мәдениетаралық жағдайларда қарым-қатынас процесінде, тіпті оның қатысушылары ортақ тіл кодын білсе де, білім мен надандық арасындағы, түсінуге дайын болу мен алалаушылық арасындағы қайшылықтар болуы әбден мүмкін. Осыған байланысты шет тілін оқытудың заманауи оқу бағдарламалары осы қақтығыстарды шешуге, яғни студенттердің қарым-қатынастың нақты жағдайына, сөйлеу міндеті мен коммуникативті ниетіне сәйкес шет тіліндегі коммуникативті құрылымдарды жүзеге асыру және түсіну қабілеттерін дамытуға бағытталуы керек. Бұл мақсатқа дұрыс жету үшін сөйлеу және мәдени тәжірибені дамыту қажет. Әр түрлі мәдениет өкілдерінің мәдениетаралық қарым-қатынасы орасан маңызға ие. Мәдениетаралық коммуникацияны оқытудың сәттілігі көбінесе сабақтарда қолданылатын материалдарға байланысты (зерттелетін тіл елдеріндегі өмір туралы қызықты фактілер, мәтіндердің танымдық сипаты, фотосуреттер, сызбалар және т.б.). Осылайша, тілдік тосқауылдың болмауы мәдени тосқауылдан өтуге кепілдік бермейді. Шет тілін оқытуға мәдениетаралық көзқарас білім алушыларды оқытылатын шет тілінің мәдениетіне, дәстүріне, әдет-ғұрыптарына тартуға ықпал етуге арналған, бұл өз кезегінде оларға ана тілінде сөйлейтіндермен барабар қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді. Басқаша айтқанда, шет тілін қарым-қатынас құралы ретінде үйрете отырып, шет тілінің коммуникативті қабілеттерін дамытып қана қоймай, студенттерді зерттелетін тіл әлемінің мәдени бейнесімен таныстыру керек.
Тілдік білім беру мен мәдениеттің байланысы.
Мәдени құрамдастарды білім беруге, атап айтқанда шет тілдерін оқытуға кіріктіру мәселесі көптен бері ғалымдардың назарын аударып келеді. ХХ ғасырдың 60-шы жылдарына дейін мәдениет шет тілдерін оқыту шеңберінде оқытылатын тілдің елі туралы біліммен байланысты дербес элемент ретінде әрекет етті. Бұл кезеңде А.А.Миролюбов атап өткендей, тілдік оқыту шет тілдің мәдениетімен танысу нәтижесінде жүзеге асады. Алайда оқулықтарда берілген өлкетану материалы екінші дәрежелі болды және оған арнайы әзірленген жаттығулармен сүйемелденбеді. Шетел тілін оқыту идеясының дамуының келесі кезеңі ХХ ғасырдың 70-80 жылдар кезеңімен байланысты. Осы уақытта шет тілінде толыққанды қарым-қатынас жасау үшін тілдік материалды меңгеру қабілеті ғана емес, сонымен бірге белгілі бір адамдар қауымдастығының мәдениеті мен әдет-ғұрпына қатысты мәдени білім де қажет екені белгілі болады. Бірақ бұл кезеңдегі мәдени аспектілерді қолдану аясы прагматикалық мақсаттармен - күнделікті қарым-қатынас жағдайында әлеуметтік мінез-құлық дағдыларын дамыту қажеттілігімен шектеледі. Талдау көрсеткендей, тек ХХ ғасырдың 90-жылдарында ғана студенттің жеке басын оның өзіне жат шындықты білуі және басқа мәдениетті қабылдауы негізінде жаңарту қажеттілігі туралы түсінік пайда болды. Шет тілдерін оқытудың әртүрлі мәдени-бағдарлы тәсілдер пайда болып және одан әрі дамуға ие болды: лингвоаймақтық тәсілдер (Е.М.Верещагин, В.Г.Костомаров), лингвомәдени тәсілдер (В.В.Воробьев, М.А.Суворов), әлеуметтік-мәдени (В.В.Сафонова) және т.б. орта мектептерде шет тілдерін оқытуда қолдану қарастырыла бастады. Жалпы білім беретін мектептегі лингвистикалық-мәдени тәсілді ғалымдар шет тілі мәдениетімен танысу барысында оқушылардың шет тілін үйренуге деген ынтасын дамыту және танымдық қызығушылығын арттыру құралы ретінде қарастырады (Волкова С.Л., 2008; Кебекова Ф.С. , 2000; Нефедова М. .А., 1993; Саланович Н.А., 1995). Сондай-ақ авторлар тілдік-мәдени аспектінің тәрбиелік мәнін және оның оқыту субъектісі ретінде әр оқушының жеке ерекшеліктерін ескеруге бағытталғанын атап өтеді. Лингвоаймақтық көзқарас қазіргі қоғам алға қойған мәдени құндылықтардың жаңа жүйесіне, зерттелетін тіл еліндегі өмірдің әртүрлі салаларындағы фактілер мен құбылыстарды толық, объективті түсіндіруге бағытталған. Ғалымдардың пікірінше (Максимова О.В., 2008; Мишатина Н.Л., 2000; Пархомова Е.С., 2009), бұл тәсіл халықтың мәдениетінің көріністерін зерттеу үшін шет тілін жеткілікті терең білуді болжайды. Мәдениеттер диалогы идеясына негізделген әлеуметтік-мәдени көзқарас студенттер арасындағы мәдениетаралық қарым-қатынасты қамтамасыз етуге бағытталған. Шетел тілін оқыту процесіне мәдени білімдерді енгізу студенттердің ынтасын сақтауға ғана емес, сонымен қатар олардың шет тілі арқылы табысты ортаға әлеуметтенуіне мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта білім берудің мәдени құрамдас бөлігі оқушылардың мәдениетаралық коммуникативті құзыреттілігін дамытуға және мектеп оқушыларын қарым-қатынастың нақты контекстіне шығу арқылы оқу-тәрбие процесінің ауқымын кеңейтуге бағытталған жаңа психологиялық-педагогикалық және әдістемелік шешімдерді іздеу қажеттілігін талап етеді. Мәдениетаралық тәсіл осы оқу мақсатына жетуге бағытталған. Мәдениетаралық тәсілді шет тілін оқытудағы дербес бағыт ретінде зерттеуге арналған еңбектер көп емес. Ғалымдардың тұжырымдамаларын талдау мәдениетаралық көзқарасты анықтау кезінде авторлар әртүрлі көзқарастарды ұстанады деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Бұл тәсілді зерттеудегі бірінші бағыт ана тілінде сөйлейтіндердің басқа мәдениетін, дүниетанымын және ерекшеліктерін (стереотиптік, құндылық, мінез-құлық, әлеуметтік) білудің маңыздылығын атап көрсетумен байланысты. Бұл бағыттың өкілдері (Л.А. Гусеинова, Г.А. Масликова, Е.С. Орлова, И.Л. Плужник) студенттердің шет тілінде сөйлейтіндермен сәтті қарым-қатынасы үшін қажетті басқа да мәдени ерекшеліктері саласындағы аймақтану, лингвомәдени және әлеуметтік-мәдени білімдерді алға шығарады. Бұл білімге ие болу екінші тілдік тұлға әлемінің концептуалды суретінің шекарасын кеңейтуге, шет тілі өкілдерінің сөйлемсіз мінез-құлқын өз тілімен салыстырғанда коммуникативтік мәдениетке, шетелдік мәдениет жүйесін меңгеруге ықпал етеді. Мәдениетаралық оқыту, демек, адам басқа мәдениет өкілдерімен қарым-қатынас кезінде өзінің нақты анықтамалық шеңберін түсінуге, оны өзінікімен біріктіруге және оны шетелдік мәдени контексттегі әрекеттер мен ойларға қолдануға ұмтылған кезде пайда болады. Олай болса, ғалымдар осы қағиданы қолдана отырып, зерттеліп жатқан шет тілінің мәдениетіне басты рөлді жүктейді.
Мәдениетаралық көзқарасты зерттеудің екінші бағыты басқа тілдік қоғамның тілі мен мәдениетін меңгеру кезінде төл мәдениеттің ықпалының басымдылығын акцентуациялаумен байланысты. Табиғи тілдік ортада шет тілін оқыту кезіндегі мәдени теңсіздіктің тенденцияларын анықтай отырып, бұл тәсілдің өкілдері (Э.Киль, Б.Сандхаас, И.Зачараки) студенттердің өз төл мәдениетінің нормалары мен құндылықтарына адалдығы туралы айтады. Екі мәдениет пен олардың өкілдері бір-біріне неғұрлым жат болса, олардың өмір сүру ерекшеліктері де соншалықты ерекшеленеді. Осылайша, бөтен қарама-қарсы санат ретінде қарастырылады. Бұл басқа адамдарды бейтаныс адамдар ретінде теріс бағалауға әкеледі. Ғалымдардың көзқарасы бойынша мұндай этноцентризм болмай қоймайды және оны басқа мәдениетті меңгеру барысында ескеру қажет. Ғалымдардың пікірінше, өзіндік және олар арасындағы қарым-қатынасты дұрыс түсінудің негізгі критерийі оларды бір-біріне дұшпандық категориялар ретінде емес, өзара әсер ететін, толықтыратын компоненттер ретінде қарастыру болып табылады.
Мәдениетаралық тәсілдің әлеуетін зерттеудің үшінші бағыты екі мәдениеттің - басқа және туған мәдениеттің тең болуы идеясымен байланысты. Бұл бағытты лингвистикалық және лингвистикалық емес университеттердің студенттерін дайындаудың қажетті шарты ретінде мәдениетаралық көзқарасты қарастыратын ғалымдар тобы (А.В. Анненкова, Е.С. Дикова, Н.А. Кафтаилова, Е.Г. Тарева, Чен Шуанг, Н.В. Языкова) ұстанады. Е.Г.Тарева атап өткендей, басқа мәдениет фактілерін ассимиляциялау келесі бағытта жүзеге асырылады:
басқа мәдениет фактісімен танысу --
оны төл мәдениетке көшіру және оның ерекшеліктерін білу --
төл мәдениетті қайта қарау --
феноменін түсіну.
Мұндай танымдық іс-әрекеттің түпкі мақсаты оқушының төл мәдениетінен қайта-қайта өтетін басқа мәдениет құбылысын меңгеру болып табылады. Туған мәдениет фактісін қайта бағалау кезінде студент оны басқа тілдік қоғам өкілінің көзімен қабылдап, бұл фактіні басқаша түсіндіру мүмкіндігін түсінетін сияқты. Сонымен бірге студент бұрын бейсаналық түрде болған нәрсені түсіне бастайды, өйткені оған әлемнің туған суреті еріксіз тағайындалды және айналасындағылардың бәрі бірдей болғандықтан қосымша түсінуді қажет етпеді.
Студенттерді оқытудағы мәдениетаралық тәсілдің маңызды аспектісі оқушылардың танымдық, коммуникативті және тәрбиелік іс-әрекетінің жеке стилін есепке алуды көздейтін тұлғалық аспект. Бұған басқаны қабылдауға деген ұмтылыс және қабілет, эмпатия, рефлексия, яғни мәдениетаралық коммуникацияның перцептивті жағы жатады. Сонымен бірге ғалымдар мәдениетаралық қарым-қатынасқа қатысушылардың өзара әрекеті тек зерттелетін мәдениетте қабылданған қарым-қатынас ережелері бойынша құрылмауы керек екенін атап өтеді. Ол белгілі бір мәдениеттердегі қарым-қатынастан ерекшеленетін және өзіндік мақсаттары мен ерекшеліктері бар ережелерге сәйкес құрылады. Мәдениетаралық көзқарасты түсіндірудегі бұл бағыт шетелдік ғалымдардың еңбектерінде айқын сілтеме табады (Л.Бределла, Д.Бутжес, М. Байрам, В Деланой). Олар шет тілін оқытудағы дәстүрлі мәдениетке бағытталған тәсіл мен мәдениетаралық оқытудың жаңа тұжырымдамасы арасындағы айырмашылықты сипаттайды. Мәдениетаралық көзқарас, бұл ғалымдардың пікірінше, тіл мен мәдениетті ажырамас құбылыс ретінде қарастырады. Ол, ең алдымен, объективті фактілерге емес, оқушының шет тілі мәдениетін түсіндіру және оны өзінің төл мәдениетімен салыстыру бойынша эксперименттік жұмыс кезінде алған білімімен әрекет ету қабілетіне негізделген. Осылайша, зерттеудің дәстүрлі шеңбері жаңа зерттеу құралдарымен және мәдениетаралық білімді тәжірибеде қолдану мүмкіндігімен кеңейтіледі.
Сөздердің мағыналары мен грамматика ережелерін білу тілді қарым-қатынас құралы ретінде белсенді түрде пайдалану үшін жеткіліксіз екені анық. Оқытылатын тілдің дүниесін барынша терең білу қажет. Басқаша айтқанда, сөздердің мағыналары мен грамматика ережелерінен басқа мыналарды білу керек:
1) қашан, қалай, кімге және қайда айтужазу керек;
2) берілген мағынаұғым нысаны зерттелетін тілдің әлемінде өмір сүреді.
Әлеуметтік лингвистика - тілдік құбылыстар мен тілдік бірліктердің шарттылығын әлеуметтік факторлар: бір жағынан, қарым-қатынас жағдайлары (уақыт, орын, қатысушылар, мақсат, т.б.), екінші жағынан, әдет-ғұрып, салт-дәстүр, ерекшеліктер бойынша зерттейтін тіл білімінің саласы, әлеуметтік және мәдени өмірдің ұстанатын тобы.
Лингвистика және аймақтану - бұл ана тілінде сөйлейтіндердің әлеуметтік және мәдени өмірін зерттеумен өрнек формаларының жиынтығы ретінде шет тілін оқытуды біріктіру қажеттілігі туралы идеяны дамытатын әлеуметтік лингвистиканың дидактикалық аналогы.
Ресейдегі лингвистика және өлкетану ғылымдарының атасы Е.М.Верещагин мен В.Г.Костомаров тіл оқытудың бұл ең маңызды аспектісін былайша тұжырымдаған: Екі ұлттық мәдениет ешқашан толық сәйкес келмейді - бұл әрқайсысы ұлттық және интернационалдық элементтерден туындайды.
Шетел тілін оқытудағы мәдениетаралық тәсілді түсіндірудің негізгі үш бағытын талдау қазіргі білім беру үдерісінде үшінші бағыттың ерекше сұранысқа ие екендігін атап өтуге мүмкіндік береді. Бұл екі мәдениеттің - отандық және шетелдің тең қарым-қатынасы - студенттердің мәдениеттер диалогын жүзеге асыруының қажетті шарты. Студенттер шет тілін оқу кезінде аймақтану, лингвомәдениеттану және әлеуметтік-мәдени білімдерді меңгеріп қана қоймай, сонымен бірге өзінің төл мәдениетін терең түсініп, оның біртұтас әлемдік кеңістіктегі орнын қайта ойластыруы қажет. Бұл талапты шет тілдеріндегі білім беру стандарттары мен үлгілі бағдарламалар белгілейді. Осылайша, орта жалпы білім берудің мемлекеттік білім беру стандарттарының жобасы оқушылардың қазіргі көпмәдениетті әлемде мәдениетаралық қарым-қатынас құралы ретінде табысты әлеуметтену және өзін-өзі жүзеге асыру үшін қажетті коммуникативті шет тілі құзыреттілігін дамыту талабын атап өтеді. Жалпы білім беруге арналған үлгілік бағдарлама да оқушыларда өз елінің және оқытылатын тіл елінің мәдениетіндегі жалпы және ерекшелікті анықтау қабілетін дамыту қажеттілігін көрсетеді. Нормативтік құжаттардың ережелерін талдай отырып, біз орта мектептің әртүрлі деңгейлерінде шет тілдерін мәдениетті-бағдарлы оқытуды жүзеге асыру динамикасын көре аламыз. Осы схемаға сүйене отырып, мемлекеттік білім беру стандартының ережелерін және үлгілік бағдарламаларды талдау арқылы келесідей қорытынды жасауға болады. Мәдени сәйкестік принципі шет тілін оқытудың бастапқы кезеңінен бастап орын алады және білім берудің жоғары сатысына қарай оның әлеуетін кеңейтеді. Осылайша, орта мектепте шет тілін оқытудың әртүрлі кезеңдерінде мәдениетке бағытталған әртүрлі тәсілдерді қолданған жөн. Білім берудің бастапқы және негізгі кезеңдерінде студенттер негізінен өлкетану, лингвистика, мәдени сипаттағы түсінікті таныстыру барысында меңгереді. Білім берудің жоғары сатысында студенттердің отандық және шетелдік мәдениеттерді салыстыру қабілетінде жүзеге асырылатын мәдениетаралық көзқарас элементтері пайда болады. Оқытудың бұл кезеңінің бейіндік деңгейі студенттердің таңдаған кәсіби бағытына сәйкес мәдениетаралық білімдерін кеңейтуге мүмкіндік береді және оларды мәдениеттер диалогына қатысуға ынталандырады. Сондықтан шет тілін оқытуда мәдениетаралық тәсілді сәтті қолдану үшін жоғары білім деңгейі ең қолайлы. Оқытудың бұл кезеңінің мақсаты тұлғаның өзіндік мәдени ерекшелігін жоғалтпай, өзінің төл мәдениетінің шегінен шығуға мүмкіндік беретін осындай сапасына қол жеткізу болуы керек.
Мәдениетаралық құзіреттіліктің белгілері
Мәдениетаралық әдістеме таза мономәдени перспективаға қарағанда, әртүрлі мәдени ландшафттарды түсіну және олармен араласу үшін көп қырлы шеңберді ұсынады. Осы шеңберде оның мәдени өзара әрекеттесуге бірегей көзқарасын қалыптастыратын бірнеше негізгі белгілер ерекшеленеді. Оларды атай кетсек:
1. Сыни рефлексия: Мәдениетаралық тәсілдің ірге тасы жеке тұлғаның өзінің мәдени құндылықтарын, біржақты көзқарастары мен болжамдарын сыни тұрғыдан зерттеуге дайындығында жатыр. Бұл өзіндік рефлексия процесі өз мәдени объективінің шектеулерін мойындауды және этноцентризмнің біздің қабылдауларымыз бен өзара әрекеттесуімізге ықтимал әсерін мойындауды қамтиды. Осы сыни өзін-өзі танумен айналыса отырып, адамдар өздерінің мәдени жайлылық аймағынан шығып, мәдени кездесулерге ашық ынтамен оқуға дайын бола алады.
2. Эмпатия және перспективаны қабылдау: Өзін-өзі рефлексияға негіздей отырып, мәдениетаралық тәсіл эмпатияның маңыздылығына және әлемді басқаның көзқарасымен көру қабілетіне баса назар аударады. Бұл мәдени айырмашылықтарды белсенді түрде түсінуді, басқалар ұстанатын бірегей құндылықтар мен нанымдарды бағалауды және әртүрлі мәдени көзқарастардың заңдылығын мойындауды қамтиды. Эмпатияны дамыта отырып, адамдар мағыналы диалогқа түсе алады, мәдени айырмашылықтар арқылы көпірлер сала алады және үлкен түсіністік пен құрметпен ықтимал қақтығыстарды шеше алады.
3. Мәдениетаралық құзыреттілік: Өзіндік рефлексия мен эмпатияның шарықтау шегі мәдениетаралық құзыреттілікті дамыту болып табылады. Бұл көп қырлы дағдылар жиынтығы бірқатар қабілеттерді қамтиды, соның ішінде:
Тиімді коммуникация: тілдік айырмашылықтарды, вербалды емес белгілерді және қарым-қатынас стильдерін ескере отырып, мәдени контексттерде тиімді қарым-қатынас жасау мүмкіндігі.
Белсенді тыңдау: басқаларды мұқият және қабылдап тыңдай білу, олардың көзқарастары мен хабарламаларын пайымдаусыз түсінуге ұмтылу.
Бейімделу: әртүрлі мәдени контексттер мен жағдайларға адамның мінез-құлқын, қарым-қатынас стилін реттеу қабілеті.
Сыйластық және толеранттылық: мәдени айырмашылықтарға құрметпен және толеранттылықпен жақындау, әртүрлілікті бағалау және өз мәдени нормаларының шектеулерін мойындау.
Бұл құзіреттілік адамдарға мәдени шекаралар арқылы оң және өнімді қарым-қатынастарды дамыта отырып, мәдениетаралық өзара әрекеттесуді тиімді басқаруға мүмкіндік береді.
4. Мәдениетаралық диалог пен ынтымақтастыққа назар аудару маңызды аспектілердің бірі. Мәдениетаралық көзқарас тек айырмашылықтарды түсіну және құрметтеумен шектелмейді. Ол әртүрлі ортадан шыққан адамдар арасындағы диалог пен ынтымақтастықты белсенді түрде дамытады. Бұл ашық және құрметті қарым-қатынас үшін кеңістік құруды, ортақ құндылықтар мен ортақ негіздерді зерттеуді және ортақ мақсаттарға жету үшін бірге жұмыс істеуді қамтиды. Мұндай ынтымақтастық инновациялық шешімдерге, байытылған перспективаларға және адам тәжірибесінің өзара байланыстылығын тереңірек түсінуге әкеледі.
5. Динамика және контекст: Мәдениетаралық көзқарас тұрақты ережелер немесе қағидаттар жиынтығы емес екенін мойындау өте маңызды. Бұл, керісінше, әртүрлі жағдайлар мен мәдени кездесулерге бейімделуді қажет ететін динамикалық және контекстке тән құрылым. Белгіленген ерекшеліктер мен дағдылар контекстке, қатысатын тұлғаларға және өзара әрекеттесу мақсаттарына байланысты өзгереді.
Осы негізгі ерекшеліктерді түсіну және пайдалану арқылы мәдениетаралық көзқарас тұлғаларға әртүрлілік пен өзара байланысқа барған сайын анықталатын әлемде тиімдірек коммуникаторлар, бірлескен серіктестер және құрметті жаһандық азаматтар болуға мүмкіндік береді.
Тілдің лексикалық және грамматикалық құрылымы және мәдениет
Шын мәнінде шет тілін үйрену лексика мен грамматиканы меңгеруден асып түседі. Дәл осы жерде мәдениетаралық коммуникация тұжырымдамасы орталық орын алады және шет тілін тиімді оқытудың құрамдас бөлігіне айналады. Осы маңызды элементті біріктіре отырып, педагогтар жаттап алудан ары қарай жылжи алады және оқушыларды әртүрлі мәдени ландшафттарды сеніммен және құрметпен шарлауға арналған құралдармен жабдықтай алады.
Біріншіден, мәдениетаралық қарым-қатынас тілдің өзін тереңірек түсінуге ықпал етеді. Өйткені тіл тек сөздер мен ережелердің жиынтығы емес; бұл мәдени құндылықтарды, нанымдарды және әлеуметтік нормаларды білдірудің құралы. Тілдегі мәдени нюанстарды зерттей отырып, оқушылар нәрселердің неліктен белгілі бір тәсілдермен айтылғаны немесе жасалатыны туралы тереңірек түсінікке ие болады, беткі деңгейдегі мағыналардан асып түседі және қарым-қатынастың тереңірек қабаттарын ашады. Мысалы, ресми және бейресми сәлемдесулердің артындағы мәдени контекстті түсінбей, жаңа тілде сәлемдесулерді үйренуді елестетіңіз.
Екіншіден, мәдениетаралық коммуникация оқушыларға тиімдірек коммуникатор болуға мүмкіндік береді. Тиімді қарым-қатынас дұрыс грамматика мен лексиканы қолданумен шектелмейді; бұл мәдени контексттің, бейвербалды белгілердің және қарым-қатынас стильдерінің нюанстарын түсіну және оларға жауап беру туралы. Мәдениетаралық іс-шаралар мен пікірталастарды оқу бағдарламасына кіріктіру арқылы оқушылар белсенді тыңдау, эмпатия және қарым-қатынас стилін әртүрлі аудиториялар мен жағдайларға бейімдеу сияқты дағдыларды дамытады. Бұл оларға ана тілінде сөйлейтіндермен шынайы қарым-қатынасты тиімдірек басқаруға мүмкіндік береді, мағыналы байланыстарды дамытады және мәдени түсініспеушіліктерді болдырмайды.
Үшіншіден, мәдениетаралық коммуникация әртүрлілікке құрмет пен төзімділікке ықпал етеді. Бүгінгі өзара байланысты әлемде мәдени айырмашылықтарды бағалау және құрметтеу енді сән-салтанат емес, қажеттілік болып табылады. Оқушыларды әртүрлі мәдени көзқарастармен таныстыру және ашық диалогты ынталандыру арқылы педагогтар мәдени кішіпейілділік пен жаһандық азаматтық сезімін дамытады. Бұл хабардарлық стереотиптерді бұзады, алалаушылықпен күреседі және мәдени айырмашылықтар бойынша ынтымақтастық пен түсіністікке есік ашады. Білім алушылар барған сайын әртүрлі жаһандық қоғамның күрделілігін шарлау үшін жабдықталған, ашық, құрметті жеке тұлғаға айналады.
Төртіншіден, мәдениетаралық коммуникация мотивация мен белсенділікті арттырады. Тіл үйренудің дәстүрлі әдістері кейде құрғақ және қайталанатын болады. Модельдеу, рөлдік ойындар және мәдени тақырыптарды талқылау сияқты мәдениетаралық әрекеттерді біріктіру оқу процесіне толқу мен өзектілікті енгізе алады. Тілдің бұл нақты әлемде қолданылуы оқушылардың ынтасын және қызығушылықтарын сақтайды, өйткені олар мәдениетаралық өзара әрекеттесулерді шарлауда өздерінің тілдік дағдыларының практикалық құндылығын көреді.
Мәдениетаралық қарым-қатынасты шет тілін оқытуға кіріктіру жай ғана қосымша емес; бұл біртұтас тілді меңгеру мен дамытудың негізгі тірегі. Тіл мен мәдениетті тереңірек түсінуге ықпал ету, тиімді қарым-қатынас мүмкіндігін кеңейту, әртүрлілікті құрметтеу және мотивацияны арттыру арқылы мәдениетаралық коммуникация оқушыларды жаһанданған әлемде өркендеу үшін дағдылар мен білімдермен қаруландырады. Мәдениетаралық түсіністіктің өзегі арқылы шет тілін үйрену адамдарды шын мәнінде жаһандық азаматтарға айналдырады, мағыналы байланыстарды дамытады және біздің ортақ адами тәжірибемізді байытады.
Лексикалық және грамматикалық ерекшеліктер қарым-қатынас үшін ғана емес, сонымен қатар ағылшын мәдениетінде қалыптасқан құндылықтарды, нанымдарды және әлеуметтік нормаларды көрсету үшін қуатты құрал ретінде қызмет етеді.
Алдымен идиомалар мен өрнектердің таралуын қарастырыңыз. stiff upper lip немесе keeping a clean slate сияқты тіркестер Англияның мәдени құрылымына терең енген эмоционалды ұстамдылық пен жеке жауапкершілік құндылықтарын қамтиды. Мұндай астарлы тілді талдау оқушыларға тура мағыналардан шығып, британдық коммуникацияны қалыптастыратын негізгі мәдени нюанстарды түсінуге мүмкіндік береді. Мысалы stiff upper lip үстіңгі ерні қатайған адам, ренжігенде сезімін көрсетпейтін күй, яғни эмоцияларды көрсетпеу немесе сезінбеу. Ал keeping a clean slate жаңа бастама дегенді білдіреді, әсіресе рекордты жаңарту арқылы бастама жасау.
Келесі ағылшын грамматикасында сыпайылық белгілерінің басым болуы таң қалдырады. Барлық жерде кездесетін please және thank you немесе сұрауларда жиі кездесетін жанама сөз тіркестері сыпайылық пен басқаларға ілтипат көрсетуге мәдени екпінді көрсетеді. Осы грамматикалық ерекшеліктерді зерделеу оқушыларды ағылшын мәдениеттеріндегі әлеуметтік өзара әрекеттесулерді құрметпен және сезімталдықпен басқаруға үйретеді.
Сонымен қатар, тілдегі әзілдің болуы мәдени құндылықтар мен көзқарастарды ашады. Құрғақ және нәзік табиғатымен танымал британдық тапқырлық сөздік ойынға, қос пікірге және түсініксіз сарказмға енгізілген. Әзілдің бұл нюанстарын түсіну тек аудармадан да асып түседі; ол сөйлеушінің ниетін толық түсіну үшін мәдени сілтемелер мен әлеуметтік нормаларды декодтауды талап етеді.
Және сленг пен бейресми тілдің эволюциясы мәдени өзгерістерге қызықты көрініс береді. mate немесе bloke сияқты терминдердің пайда болуын қадағалау оқушыларға тілді тарихи оқиғалармен және ағылшын мәдениетіндегі өзгеретін әлеуметтік динамикамен байланыстыруға мүмкіндік береді.
Дегенмен, тіл мен мәдениеттің біртұтас бірлік емес екенін мойындау өте маңызды. Аймақтық вариациялар, әлеуметтік таптық айырмашылықтар және тарихи әсерлер күрделі және динамикалық өзара әрекеттесуді тудырады. Мысалы, американдық және британдық ағылшын тілі айтарлықтай ұқсастықтарды бөлісе отырып, сонымен қатар әртүрлі мәдени нюанстарды көрсетеді.
Қорытындылай келе, ағылшын мәдениетінің оның лексикалық және грамматикалық құрылымындағы көрінісін зерттеу тек академиялық жаттығу емес; бұл түсіну мен қарым-қатынастың тереңірек деңгейлерін ашудың кілті. Идиомаларды, сыпайылық белгілерін, юморды, сленгті және аймақтық вариацияларды талдау арқылы оқушылар жаттаудан шығып, тілді дамыта алады. Бұл көп қырлы көзқарас оларға тілді меңгерген пайдаланушылар ғана емес, сонымен қатар мәдениетті және құрметті жаһандық азаматтар болуға мүмкіндік береді.
1.2. Шет тілдік мәдениетті оқытудағы мақсаттар және әдістемелік міндеттер
Қазіргі уақытта, заманауи көпмәдениетті әлем және қарқынды мәдениетаралық-тілдік байланыстар жағдайында елдер арасындағы байланыстардың кеңеюі шет тілін оқытуды еліміздің қазіргі өмірінің ажырамас бөлігіне айналдырды. Осыған орай мектептің, бүкіл білім беру жүйесінің алдында білім беру деңгейін еуропалық стандартқа жақындату, қазіргі жеке тұлғаны әлемдік мәдениетке баулу, яғни адам баласына қажетті қасиеттерге ие тұлға тәрбиелеу міндеті тұр және мәдениетаралық қарым-қатынас мүмкіндігін қамтамасыз ететін орта қазіргі қоғамда сұранысқа ие. Бұл орайда мәдениетаралық көзқарастың концептуалды негізі болып табылатын шетел және жеке мәдениеттер диалогын жүзеге асыру құралы ретінде шет тілдері ерекше маңызға ие. Білім беру жүйесі қарым-қатынас құралы және мәдениетаралық қатынастың жаңа тәсілі ретінде шет тілін оқытудың мақсаттарын, мазмұны мен технологиясын қайта қарауды талап етеді. Шетелдік және отандық әдіскерлер шет тілін оқытудың негізгі мақсаттарының бірі - қарым-қатынас жасай білу деп есептейді. Коммуникативті дидактика аясында коммуникативті, лингвистикалық және мәдениетаралық әдістер сияқты оқыту әдістері жасалды. Олардың қатарына Бим И.Л., Гогова Г.В., Зимняя И.А., Скалкина В.Л., Пасова Е.И. және т.б. сияқты әдіскерлер мен психологтар жатады. Шетел тілдерін оқыту әдістемесінің жаңа бағыттарының бірі мәдениетаралық көзқарасты және ерекшелікті дамыту болды. Шетелдік әдістемелік әдебиеттерде мәдениетаралық көзқарасқа көп көңіл бөлінеді. Осы орайда Лешман М., Баат В., Флексик К.Х., Халлер Х.Д., Мюллер Б., Бахман С., Весслинг Г. сияқты ғалымдарды атап өткен жөн. Тәсіл студенттерге шет тілінің мәдениетін, басқа мәдени қоғамдағы белгілі бір ұлттың менталитетін барынша түсінуге және түпнұсқа тілдік ортада жеткілікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МЕЖДУНАРОДНЫЙ УНИВЕРСиТЕТ АСТАНА
Жақсылық Д. Б
Тілдік білім берудің ажырамас бөлігі ретінде шет тілін оқытудағы мәдениетаралық әдістеме
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Білім беру бағдарламасы 6В01701 - Шет тілі: екі шет тілі
Астана, 2024
АСТАНА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
МЕЖДУНАРОДНЫЙ УНИВЕРСиТЕТ АСТАНА
Педагогикалық институт
Қорғауға жіберілген
Педагогикалық институттың директоры
__________________________
_________2024ж.
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: "Тілдік білім берудің ажырамас бөлігі ретінде шет тілін оқытудағы мәдениетаралық әдістеме"
Білім беру бағдарламасы 6В01701 - Шет тілі: екі шет тілі
Орындаған: Жақсылық Д. Б.
Ғылыми жеткешісі: Калиева А. К.
Нормоконтролер: Бейбитова А. С.
Астана, 2024
АСТАНА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
МЕЖДУНАРОДНЫЙ УНИВЕРСиТЕТ АСТАНА
ТАПСЫРМА
дипломдық (жобаны) жұмысты орындау
Білім алушыға____________________________ _______________________
(тегі, аты, әкесінің аты)
Білім беру бағдарламасы_______________________ ___________________
Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы________________________
___________________________________ ____________________________
___________________________________ ____________________________
№ _______ _______ ________________ 20______ ж. бұйрығымен бекітілген.
Бұл жұмысты (жобаны) орындаудағы негіз__________________________
___________________________________ ____________________________
___________________________________ ____________________________
(жоғары мектептің ғылыми бағыты, кәсіпорынның немесе ұйымның тапсырысы, жоба аясындағы бастамалық тақырып т.б.)
Дипломдық жұмыс (жоба) тапсырмаларының тізімі:
1. ___________________________________ __________________________
2. ___________________________________ __________________________
3. ___________________________________ __________________________
Ұсынылатын негізгі оқулықтар:
1. ___________________________________ __________________________
2. ___________________________________ __________________________
3. ___________________________________ __________________________
Тапсырманы беру күні __________________________
Ғылыми жетекші __________________________
Жоғары мектеп деканы __________________________
Тапсырманы орындауға қабылдады ________________
Мазмұны
Кіріспе
1 ТІЛ ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТ
1.1 Тілдік білім берудегі мәдениетаралық әдістеменің теориялық негізі
1.2. Шет тілдік мәдениетті оқытудағы мақсаттар және әдістемелік міндеттер
2 ШЕТ ТІЛІ САБАҒЫНДА МӘДЕНИЕТАРАЛЫҚ ӘДІСТЕМЕНІ ҚОЛДАНУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ МӘНІ
2.1 Шет тілі сабағы арқылы шетел мәдениетіне үйрету жаттығулары мен тапсырмалардың жүйесі
2.2 Студенттердің мәдениетаралық құзіреттілігін дамытуға арналған эксперименттік жұмыстарды жүзеге асыру
2.3 Зерттеу жұмыстарының талдауы және әдістемелік ұсыныстар
Негізгі бөлім жұмыстарының нәтижелері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Енгізу актісі
Кіріспе
Қазіргі әлемде адамдар басқа мәдениет өкілдерімен ынтымақтасу қажеттілігіне көбірек тап болуда. Сондықтан халықаралық қарым-қатынас тілін білу адамның жетістігі мен білімі бағаланатын ажырамас аспект болып табылады. Әрине, жаңа тілді үйрену ана тілі мен ағылшын тілі арасындағы мәдени айырмашылықтарды құрметтеуге, түсінуге және қабылдауға негізделуі керек. Дәл осы зерттеу жұмысы шет тілдерін оқытудағы мәдениетаралық көзқарастың негізінде жатыр. Кез келген шет тілін практикалық меңгеру процесінде, оқытылатын тілдің мәдени ерекшеліктерін білуді, өз тілін бейімдеу дағдыларын білдіретін мәдениетаралық құзыреттілікті қалыптастыру жетекші рөлге ие болуы керек. Адамда жаңа мәдени ортаны білу ниеті және толеранттылық, патриотизм, эмпатия сияқты тұлғалық қасиеттердің болуы маңызды. Яғни, шет тілін шынайы меңгеру үшін оның лексикалық, грамматикалық, синтаксистік ерекшеліктерін ғана меңгеру жеткіліксіз. Тіл - кез келген халықтың мәдениетінің бір бөлігі. Сондықтан ағылшын тілін мәдени ерекшеліктерін зерттеумен тікелей байланыстыра оқыту қажет. Іргетасы бастауыш мектепте қаланып, білім берудің орта сатысында дамитын жоғары мәдениетаралық құзыреттілік мектеп оқушыларының болашақта қазіргі қоғамға сәтті бейімделуіне мүмкіндік береді. Сондықтан жалпы білім беретін мектеп мұғалімінің алдында оқушыларға оқу бағдарламасын меңгеруге көмектесу ғана емес, сонымен қатар басқа пікірлерді, басқа халықтардың тарихы мен мәдениетін құрметтеуге үйрету, сондай-ақ олардың қарқынды дамып келе жатқан әлемге бейімделуіне көмектесу міндеті тұр. Осы тұрғыдан алғанда, шет тілін оқытудағы мәдениетаралық тәсілдің рөлін асыра бағалау дұрыс. Бұл лингвистикалық және аймақтану құзыреттері арасындағы байланысты көрсететін мәдениетаралық көзқарас. Е.М.Верещагин, В.П.Фурманова, С.Г.Тер-Минасова және А.Н.Щукин сияқты әдіскерлер мәдениетаралық тәсілді тиімді пайдаланудың маңыздылығы туралы көбірек айтқан. Олар оқытудағы осындай тәсілдің арқасында мұғалімнің мектеп оқушыларына білім бере алатынын атап көрсетеді. Алайда, орта сатыдағы типтік оқу үрдісінде оқушыларды оқытылатын щет тілінің мәдени ерекшеліктерімен таныстыру үшін қолданылатын әдіс-тәсілдер тиімді емес екенін анықтадық.
Қазақстанда шет тілін үйрету әдістері жыл сайын жаңа деңгейге шығуда. Неше түрлі технология мен жасанды интеллекттің көмегімен жаңа тілді үйрену тиімділігі артып оған қызуғышылар саны ұлғаюда. Әрине соның нәтижесінде көп саяхаттап, шетелге оқуға түсіп тіпті жұмыс сапарымен де барушылар көбейді. Алайда олардың басым бөлігінде шетелдіктердің санасын, олардың әдет-ғұрыпын, қандай да бір іс-қимылын түсінбегендіктен теріс көзқарас қалыптасып жатқаны айқын. Оның барлығы тіл үйренер уақытта өзге тілдің мәдениеті еленбегендіктен және айтарлықтай көңіл бөлінбей қалғандықтан болады. Мектеп кезінен бастап балаларға шет тілін үйретіп жатқанда тілдің мәдени аспектілерін танып ұғуына үлес қосқанымыз оңтайлы әсер етеді. Біздің алдымызда жас ұрпақтың шет тілде жақсы сөйлеп және оның мәдени ерекшеліктерін дұрыс ұға алатын жастарды даярлау мақсаты тұр. Өйткені Шет тілін оқытудың осы аспектісі тілді мәдениетпен тығыз байланыстыруды, сонымен қатар студенттерге жаңа тілдің салт-дәстүрі,тарихы, наным сенімдері т.б. туралы білімді қалыптастыруды талап етеді. Яғни оқушыларға тек тілдік нормаларды ғана емес сол тілдің мәдени аспектілерін ескере отырып жоғары дәрежеде сөйлеуге мүмкіндік береді. Бұл ережелерді оқушыға табиғи жолмен меңгерту үшін өзінің мәдениеті мен жаңа тілдің мәдениетін салыстыра үйрену мазмұнын жаңарту керек. Ол үшін қазіргі таңда дамып келе жатқан ЖИ, жаңа технологиялар мен аутентикалық шынайы материалдарды қолдануымыз өте маңызды. Осы Шет тілінінің мәдениетін білу басқа адамдармен диалогқа еркін түсе алуға себеп болатын тұлғалық қасиеттерін дамытуда маңызды рөл атқарады.
Зерттеу жұмысының мақсаты шет тілі сабағының барысында мәдениетаралық әдістемені қолданып олардың мәдениетаралық құзіреттілігін арттыру және мәдениетаралық әдістемені тілдік білім берудің маңызды бөлігі ретінде қарастыру.
Зерттеу жұмысының міндеті шет тілі сабағы кезінде мәдениет ұғымын оқыту арқылы шет тілді қолдану мазмұнын ашып көрсету. Бұл эффективті түрде жүзеге асу үшін алдыңғы қатардағы технологиялар мен аутентикалық материалдарды қолдану.
Зерттеу жұмысының нысаны мектеп оқушыларының мәдениетаралық құзіреттілігін нығайту арқылы тілді үйрену процессі.
Зерттеу жұмысының пәні мәдениетаралық әдістемені үйрету мақсатында мектеп оқушыларының шет тілі сабақтарына эффективті материалдарды кіріктіру.
Бұл зерттеу жұмысының Ғылыми жаңалығы мектептер тілдік білім берудегі мәдени аспектіні өте аз қамтитыны айқындалды, және оның қиындықтары мен оқушылардың психологиялық бейімділігі қарастырылды. Сонымен қоса шет тіліндегі реалияларды таныту арқылы сол елдің мәдени болмысын терең сіңіру жолдары көрсетілді.
Практикалық маңызы жүргізілген зерттеу бойынша шет тілі сабағында мәдениет ұғымының маңызы мен әртүрлі мәдени факторларға бағытталған ерекшеліктерін қолдану керек деп қорытындылауға мүмкіндік береді.
Қазіргі жағдайына тоқталатын болсақ мұғалімдер тілдің мәдени аспектілеріне толыққанды көңіл бөлмейтіндігі бақыланды және оқушылардың басым бөлігі тілдің мәдениетпен байланысынан бейхабар.
Теориялық - әдіснамалық негізі оқушылардың мәдени біліктілігін оқыту мәселесін зерттеген Тер-Минасева С.Г, Халеева И.И, Құнанбаева С.С., Выготский Л.С сияқты ғалымдардың жұмыстарнынан алынған. Және де Л.Бределла, Д.Бутжес, М. Байрам секілді педагог-методисттердің еңбектері зерттелді.
Жұмыстың практикалық базасы теорияға негізделген әдістемені жүзеге асыра отырып алынған нәтижені саралау мен анализ жұмыстарын жүргізу.
1 Тіл және мәдениет
1.1 Тілдік білім берудегі мәдениетаралық әдістеменің теориялық негізі
Тіл мен мәдениет арасында тығыз байланыс бұрыннан бері қалыптасқан нормалардың бірі болып табылады. Белгілі бір аумақта тұратын адамдар өздерінің ортақ наным-сенімдерін, мәдени құндылықтарын және тілін ортақ бөліседі. Алайда мәдениеттің не екенін нақты анықтау қиын. Әлемдік сөздіктерде бұл құбылысты масштабтауға тырысатын көптеген анықтамалар бар, өйткені ол кең және көп қырлы сипатқа ие. Әдетте адамдар мәдениетті белгілі бір адамдар тобының негізгі болжамдарынан, құндылықтарынан, мінез-құлық үлгілерінен, көзқарастарынан және сенімдерінен тұрады деп есептейді. Олар белгілі бір географиялық аймақпен шектеледі және топ ретінде әрекет ете алатын немесе мәдениетті жеке қабылдауы мүмкін жеке мүшелер үшін белгіленген сипаттамаларға ие. Жеке адамдар мәдениетті өздері туылған топтан үйренеді және оны қоғамның басқа мүшелеріне береді. Тіл - біздің қоғамдық өмірімізді жүргізетін негізгі құрал болып табылады. Осылайша, тіл мәдени шындықты білдіреді және бейнелейді. Тіл - бұл мәдени құндылық ретінде қарастырылатын белгілер жүйесі. Сөйлеушілер өз тілін өздерінің әлеуметтік болмысының символы ретінде қарастырады. Сондықтан біз тіл мәдени шындықты бейнелейді деп айта аламыз (Kramsch 1998). Тіл - мәдениеттің жеткізушісі, тасымалдаушысы, ұлттық мәдениеттің өз бойында сақталған асыл қазынасын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуші. Ол ана тілінде сөйлеушінің дүниетанымын, ой-өрісін, оған тән адамдарға деген көзқарасын түсіндіре отырып, оның тұлғасын қалыптастырады. Тіл - мәдениет айнасы, дүниенің тілдік бейнесін жасайды. Тіл мен мәдениет бір-бірімен байланысты екені сөзсіз. Тіл - әрбір белгілі халықтар арасындағы сөйлеудің және қарым-қатынастың тамаша құралы. (Сапир 1949).
Мәдениет сөзінің өзі латын тілінен шыққан. Ол жерден өсіп шығу дегенді білдіретін colere сөзінен шыққан. Яғни ол барлық нәрсенің негізі бола алады. Тіл мен мәдениеттің маңызы зор, өйткені мәдениет дәстүрлерді, дінді, тағамдарды, өнерді және сәнді жасай алады. Дегенмен, оның туа біткен факторлары ең маңызды болып табылады, өйткені мәдениет адамдарға олардың кім екенін жасырын мінез-құлық кодексі мен ортақ сенімдер жиынтығы арқылы беріледі. Белгілі бір топтағы адамдар үшін мәдениет әртүрлі болуы мүмкін екенін атап өткен жөн. Адамдар тұлға ретінде әр түрлі сипаттарға ие болғандықтан, олар мәдениетті әртүрлі көзқарастар арқылы көреді, бұл бәрібір олардың бір мәдени топтың мүшелері екенін білдіреді. Екінші жағынан, тіл мәдениеттен гөрі материалдық. Бұл адамдар қарым-қатынас жасау үшін қолданатын жүйе. Ол белгілі бір аумақтағы адамдар бір-бірімен байланысу үшін қолданатын дыбыстық және жазбаша элементтерден тұрады. Тіл нақты ғылым болып көрінеді, өйткені оның белгілі бір таңбалар, ережелер, грамматика және т.б. бар. Сонда да тіл мен мәдениет арасында кең байланыс бар. Тіл бастапқыда ата-аналар мен құрдастар сияқты қоршаған тілден үйренеді, кейінірек оның жазу немесе ережелер сияқты кейбір аспектілері мектепте үйренеді. Нақты оқыту тіл үшін маңызды, өйткені тіпті ана тілі жағдайында да оны үйрену керек. Оны толық меңгеру үшін тілді пайдалана отырып жазу, тыңдау, сөйлеу, оқу керек. Рита Мэй Браун: Тіл - мәдениетке апаратын жол картасы деді. Шынында да, тіл мен мәдениет бір-бірімен тығыз байланысты, кейбір жағдайларда олар бір мағынаны білдіреді. Тағы бір мәселе, адамдар жаңа тілді үйренсе, бұл жаңа мәдениетті де үйренуді білдіреді. Мысалы, оқушының елінде өз тілінде жоқ құбылыстарды білдіретін сөздер болуы мүмкін. Жапон тілінде комореби сөзі бар, ол күн сәулесінің жапырақтар арқылы сүзілуін білдіреді. Сонымен, бұл сөз арқылы оқушы табиғат пен сұлулыққа жапондық көзқарасқа ие болады. Бұл мысалда тіл мен мәдениеттің байланысы өте күшті. Ғалымдардың пікірінше, тіл біздің ойлауымызға әсер етеді, өйткені ол біздің ойымызды басқа формада қалыптастырады. Осылайша тіл біздің мінез-құлқымызға және сөз таңдауымызға әсер етуі мүмкін. Кейбір зерттеулер біздің тұлғамыз сөйлейтін тілге байланысты өзгеруі мүмкін деп болжайды. Біз тілді онымен байланысты мәдениетпен байланыстырамыз, бұл бізге сондықтан қатты әсер етеді.
Мәдениетаралық коммуникация бұл құбылыстың мысалы болып табылады. Әртүрлі мәдениеттегі адамдар кездесіп, бір-бірінің тілінде сөйлеуге тырысқанда, олар мәдениетті алу және бөлісу арқылы көкжиектерін кеңейтеді. Мәдениетаралық өзара әрекеттестік әсіресе жаһандану дәуірінде күшті, өйткені олар қатысушылардың әрқайсысын байытады және бір-бірінің дүниетанымын өзара өзгертеді. Мәдениет пен тілдер бізге басқа адамдармен қалай қарым-қатынас жасау керектігін айтады, сонымен қатар қандай этика мен құндылықтарды тарататынымызды айтады. Мәдениет пен тілдің үйлесімі біздің басқа адамдармен қалай сөйлесетінімізді, ойлайтынымызды және қарым-қатынасымызды анықтайды.
Н.А. Андронкинаның айтуы бойынша шет тілінде сөйлеу кезінде тілдік шеберлікті қалыптастыру мен лингвистикалық кодты меңгерумен қатар, басқа халықтың мәдениетіне, салт - дәстүріне, болмыс пен құндылықтардың жүйесіне қатысу, қалыптасып қалған стереотиптерді жеңуге, мәдени диалог пен компромисске дайындық аса қажет екен.
Қазіргі кезде мәдениет терминінің бес жүзден аса анықтамасы бар. Шаллинг анықтамасына сүйенетін болсақ :Мәдениет - бұл мәдени қауымдастықты сипаттайтын мінез-құлық ережелері мен заңдарын, құндылықтарын, қабылдау мен әлемді сезіну тәсілін көрсететін біртұтас жүйені құрайтын ментальдық және коммуникативтік аспектілердің өзара байланысы.
Е.И. Пассов көрсеткендей, білім беру тұрғысынан тіл қызметінің 4 түрі бар: аккумулятивтік (ұлттық мәдениетті сақтаушы), коммуникативтік (қатынас құралы), танымдық (тіл-таным құралы),тұлғалық-қалыптастырушылық (даму мен таным құралы).
Тіл мен мәдениет арасындағы қарым-қатынас адамдарды бұрын таң қалдырды және бұл мәселеге әлі де қызығушылық танытуда. Бұл тілдің дыбыстары, сөздері және сол тілде сөйлеушілердің әлемді сезіну, ондағы өзін ұстау тәсілдері арасында қандай да бір байланыс бар екенін көрсетеді. Мәдениетсіз бірде-бір қоғамның болмайтындығы адамның биологиялық және психологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін мәдениеттің қажеттілігін айқындайды. Белгілі бір қоғамның тілі оның мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылады және әрбір тілдің лексикалық айырмашылығы объектілердің, мекемелердің және мәдениеттің маңызды ерекшеліктерін көрсетуге бейім болады. Біз тілімізді дамытқаннан кейін ғана білімімізді, демек, мәдениетімізді түсінеміз. Мәдениетті жеткізу процесі арқылы үйренетін белгілі бір тіл бізге, ең болмағанда, бізді қоршаған әлемді және оған қатысты тәжірибемізді санаттаудың дайын жүйесін қамтамасыз етеді. Мәдениет әрбір адам үшін когнитивтік және аффективті мінез-құлық контекстін, жеке және әлеуметтік болмысын анықтауға көмектеседі. Мінез-құлық пен қабылдау тәсілдерінің жинақталған жиынтығы ретінде мәдениет екінші тілді үйрену процесінде өте маңызды болатыны анық. Тіл - мәдениеттің, мәдениет - тілдің бір бөлігі; екеуі бір-бірімен тығыз байланысты, сондықтан екеуін тілдің де, мәдениеттің де маңызын жоғалтпай ажырату мүмкін емес. Екінші тілді меңгеру де екінші мәдениетті меңгеру болып табылады. Мәдениет басқа адамдардан тікелей нұсқау беру арқылы немесе олардың мінез-құлқын бақылау арқылы үйренетін білім түрі ретінде анықталуы мүмкін.
Мәдени біліктілік дегеніміз - оқып жатқан тіл елінің немесе елдерінің мәдени ерекшеліктері туралы білімін кеңейту, тілдік және тілдік емес іс-әрекетті сол ерекшеліктерге сай қолдана білуін дамыту, өз елі мен шет тілінің жалпы және жеке мәдени ерекшеліктерін айыра білу (Н.И. Гез., Н.Д. Гальскова)
Шет тілін білу және шет тілін түсіну бірдей емес. Шет тілдік қарым-қатынаста басқа тілдің тілдік кодын және оны қолдану ережелерін білу ғана емес, сонымен қатар басқа халыққа тән әлеуметтік мінез-құлық нормаларын, ұлттық-мәдени дәстүрлер мен әдеттерді ескеру қажет. Бұл ерекшеліктерді білмеу мәдениетаралық өзара әрекеттесудің бұзылуына әкелуі мүмкін және қарым-қатынастың кілттері мен нәтижелеріне теріс әсер етуі мүмкін, өйткені бірде-бір жағдай, бірде-бір оқиғаны адам бейтарап қабылдамайды. Қарым-қатынас, мінез-құлық әрқашан өз қоғамында қабылданған мәдени нормалар мен құндылықтар тұрғысынан бағаланады. Мәдениетаралық айырмашылықтарды елемеу мәдени қақтығыстарға әкеледі. Әрине, мәдениетаралық жағдайларда қарым-қатынас процесінде, тіпті оның қатысушылары ортақ тіл кодын білсе де, білім мен надандық арасындағы, түсінуге дайын болу мен алалаушылық арасындағы қайшылықтар болуы әбден мүмкін. Осыған байланысты шет тілін оқытудың заманауи оқу бағдарламалары осы қақтығыстарды шешуге, яғни студенттердің қарым-қатынастың нақты жағдайына, сөйлеу міндеті мен коммуникативті ниетіне сәйкес шет тіліндегі коммуникативті құрылымдарды жүзеге асыру және түсіну қабілеттерін дамытуға бағытталуы керек. Бұл мақсатқа дұрыс жету үшін сөйлеу және мәдени тәжірибені дамыту қажет. Әр түрлі мәдениет өкілдерінің мәдениетаралық қарым-қатынасы орасан маңызға ие. Мәдениетаралық коммуникацияны оқытудың сәттілігі көбінесе сабақтарда қолданылатын материалдарға байланысты (зерттелетін тіл елдеріндегі өмір туралы қызықты фактілер, мәтіндердің танымдық сипаты, фотосуреттер, сызбалар және т.б.). Осылайша, тілдік тосқауылдың болмауы мәдени тосқауылдан өтуге кепілдік бермейді. Шет тілін оқытуға мәдениетаралық көзқарас білім алушыларды оқытылатын шет тілінің мәдениетіне, дәстүріне, әдет-ғұрыптарына тартуға ықпал етуге арналған, бұл өз кезегінде оларға ана тілінде сөйлейтіндермен барабар қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді. Басқаша айтқанда, шет тілін қарым-қатынас құралы ретінде үйрете отырып, шет тілінің коммуникативті қабілеттерін дамытып қана қоймай, студенттерді зерттелетін тіл әлемінің мәдени бейнесімен таныстыру керек.
Тілдік білім беру мен мәдениеттің байланысы.
Мәдени құрамдастарды білім беруге, атап айтқанда шет тілдерін оқытуға кіріктіру мәселесі көптен бері ғалымдардың назарын аударып келеді. ХХ ғасырдың 60-шы жылдарына дейін мәдениет шет тілдерін оқыту шеңберінде оқытылатын тілдің елі туралы біліммен байланысты дербес элемент ретінде әрекет етті. Бұл кезеңде А.А.Миролюбов атап өткендей, тілдік оқыту шет тілдің мәдениетімен танысу нәтижесінде жүзеге асады. Алайда оқулықтарда берілген өлкетану материалы екінші дәрежелі болды және оған арнайы әзірленген жаттығулармен сүйемелденбеді. Шетел тілін оқыту идеясының дамуының келесі кезеңі ХХ ғасырдың 70-80 жылдар кезеңімен байланысты. Осы уақытта шет тілінде толыққанды қарым-қатынас жасау үшін тілдік материалды меңгеру қабілеті ғана емес, сонымен бірге белгілі бір адамдар қауымдастығының мәдениеті мен әдет-ғұрпына қатысты мәдени білім де қажет екені белгілі болады. Бірақ бұл кезеңдегі мәдени аспектілерді қолдану аясы прагматикалық мақсаттармен - күнделікті қарым-қатынас жағдайында әлеуметтік мінез-құлық дағдыларын дамыту қажеттілігімен шектеледі. Талдау көрсеткендей, тек ХХ ғасырдың 90-жылдарында ғана студенттің жеке басын оның өзіне жат шындықты білуі және басқа мәдениетті қабылдауы негізінде жаңарту қажеттілігі туралы түсінік пайда болды. Шет тілдерін оқытудың әртүрлі мәдени-бағдарлы тәсілдер пайда болып және одан әрі дамуға ие болды: лингвоаймақтық тәсілдер (Е.М.Верещагин, В.Г.Костомаров), лингвомәдени тәсілдер (В.В.Воробьев, М.А.Суворов), әлеуметтік-мәдени (В.В.Сафонова) және т.б. орта мектептерде шет тілдерін оқытуда қолдану қарастырыла бастады. Жалпы білім беретін мектептегі лингвистикалық-мәдени тәсілді ғалымдар шет тілі мәдениетімен танысу барысында оқушылардың шет тілін үйренуге деген ынтасын дамыту және танымдық қызығушылығын арттыру құралы ретінде қарастырады (Волкова С.Л., 2008; Кебекова Ф.С. , 2000; Нефедова М. .А., 1993; Саланович Н.А., 1995). Сондай-ақ авторлар тілдік-мәдени аспектінің тәрбиелік мәнін және оның оқыту субъектісі ретінде әр оқушының жеке ерекшеліктерін ескеруге бағытталғанын атап өтеді. Лингвоаймақтық көзқарас қазіргі қоғам алға қойған мәдени құндылықтардың жаңа жүйесіне, зерттелетін тіл еліндегі өмірдің әртүрлі салаларындағы фактілер мен құбылыстарды толық, объективті түсіндіруге бағытталған. Ғалымдардың пікірінше (Максимова О.В., 2008; Мишатина Н.Л., 2000; Пархомова Е.С., 2009), бұл тәсіл халықтың мәдениетінің көріністерін зерттеу үшін шет тілін жеткілікті терең білуді болжайды. Мәдениеттер диалогы идеясына негізделген әлеуметтік-мәдени көзқарас студенттер арасындағы мәдениетаралық қарым-қатынасты қамтамасыз етуге бағытталған. Шетел тілін оқыту процесіне мәдени білімдерді енгізу студенттердің ынтасын сақтауға ғана емес, сонымен қатар олардың шет тілі арқылы табысты ортаға әлеуметтенуіне мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта білім берудің мәдени құрамдас бөлігі оқушылардың мәдениетаралық коммуникативті құзыреттілігін дамытуға және мектеп оқушыларын қарым-қатынастың нақты контекстіне шығу арқылы оқу-тәрбие процесінің ауқымын кеңейтуге бағытталған жаңа психологиялық-педагогикалық және әдістемелік шешімдерді іздеу қажеттілігін талап етеді. Мәдениетаралық тәсіл осы оқу мақсатына жетуге бағытталған. Мәдениетаралық тәсілді шет тілін оқытудағы дербес бағыт ретінде зерттеуге арналған еңбектер көп емес. Ғалымдардың тұжырымдамаларын талдау мәдениетаралық көзқарасты анықтау кезінде авторлар әртүрлі көзқарастарды ұстанады деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Бұл тәсілді зерттеудегі бірінші бағыт ана тілінде сөйлейтіндердің басқа мәдениетін, дүниетанымын және ерекшеліктерін (стереотиптік, құндылық, мінез-құлық, әлеуметтік) білудің маңыздылығын атап көрсетумен байланысты. Бұл бағыттың өкілдері (Л.А. Гусеинова, Г.А. Масликова, Е.С. Орлова, И.Л. Плужник) студенттердің шет тілінде сөйлейтіндермен сәтті қарым-қатынасы үшін қажетті басқа да мәдени ерекшеліктері саласындағы аймақтану, лингвомәдени және әлеуметтік-мәдени білімдерді алға шығарады. Бұл білімге ие болу екінші тілдік тұлға әлемінің концептуалды суретінің шекарасын кеңейтуге, шет тілі өкілдерінің сөйлемсіз мінез-құлқын өз тілімен салыстырғанда коммуникативтік мәдениетке, шетелдік мәдениет жүйесін меңгеруге ықпал етеді. Мәдениетаралық оқыту, демек, адам басқа мәдениет өкілдерімен қарым-қатынас кезінде өзінің нақты анықтамалық шеңберін түсінуге, оны өзінікімен біріктіруге және оны шетелдік мәдени контексттегі әрекеттер мен ойларға қолдануға ұмтылған кезде пайда болады. Олай болса, ғалымдар осы қағиданы қолдана отырып, зерттеліп жатқан шет тілінің мәдениетіне басты рөлді жүктейді.
Мәдениетаралық көзқарасты зерттеудің екінші бағыты басқа тілдік қоғамның тілі мен мәдениетін меңгеру кезінде төл мәдениеттің ықпалының басымдылығын акцентуациялаумен байланысты. Табиғи тілдік ортада шет тілін оқыту кезіндегі мәдени теңсіздіктің тенденцияларын анықтай отырып, бұл тәсілдің өкілдері (Э.Киль, Б.Сандхаас, И.Зачараки) студенттердің өз төл мәдениетінің нормалары мен құндылықтарына адалдығы туралы айтады. Екі мәдениет пен олардың өкілдері бір-біріне неғұрлым жат болса, олардың өмір сүру ерекшеліктері де соншалықты ерекшеленеді. Осылайша, бөтен қарама-қарсы санат ретінде қарастырылады. Бұл басқа адамдарды бейтаныс адамдар ретінде теріс бағалауға әкеледі. Ғалымдардың көзқарасы бойынша мұндай этноцентризм болмай қоймайды және оны басқа мәдениетті меңгеру барысында ескеру қажет. Ғалымдардың пікірінше, өзіндік және олар арасындағы қарым-қатынасты дұрыс түсінудің негізгі критерийі оларды бір-біріне дұшпандық категориялар ретінде емес, өзара әсер ететін, толықтыратын компоненттер ретінде қарастыру болып табылады.
Мәдениетаралық тәсілдің әлеуетін зерттеудің үшінші бағыты екі мәдениеттің - басқа және туған мәдениеттің тең болуы идеясымен байланысты. Бұл бағытты лингвистикалық және лингвистикалық емес университеттердің студенттерін дайындаудың қажетті шарты ретінде мәдениетаралық көзқарасты қарастыратын ғалымдар тобы (А.В. Анненкова, Е.С. Дикова, Н.А. Кафтаилова, Е.Г. Тарева, Чен Шуанг, Н.В. Языкова) ұстанады. Е.Г.Тарева атап өткендей, басқа мәдениет фактілерін ассимиляциялау келесі бағытта жүзеге асырылады:
басқа мәдениет фактісімен танысу --
оны төл мәдениетке көшіру және оның ерекшеліктерін білу --
төл мәдениетті қайта қарау --
феноменін түсіну.
Мұндай танымдық іс-әрекеттің түпкі мақсаты оқушының төл мәдениетінен қайта-қайта өтетін басқа мәдениет құбылысын меңгеру болып табылады. Туған мәдениет фактісін қайта бағалау кезінде студент оны басқа тілдік қоғам өкілінің көзімен қабылдап, бұл фактіні басқаша түсіндіру мүмкіндігін түсінетін сияқты. Сонымен бірге студент бұрын бейсаналық түрде болған нәрсені түсіне бастайды, өйткені оған әлемнің туған суреті еріксіз тағайындалды және айналасындағылардың бәрі бірдей болғандықтан қосымша түсінуді қажет етпеді.
Студенттерді оқытудағы мәдениетаралық тәсілдің маңызды аспектісі оқушылардың танымдық, коммуникативті және тәрбиелік іс-әрекетінің жеке стилін есепке алуды көздейтін тұлғалық аспект. Бұған басқаны қабылдауға деген ұмтылыс және қабілет, эмпатия, рефлексия, яғни мәдениетаралық коммуникацияның перцептивті жағы жатады. Сонымен бірге ғалымдар мәдениетаралық қарым-қатынасқа қатысушылардың өзара әрекеті тек зерттелетін мәдениетте қабылданған қарым-қатынас ережелері бойынша құрылмауы керек екенін атап өтеді. Ол белгілі бір мәдениеттердегі қарым-қатынастан ерекшеленетін және өзіндік мақсаттары мен ерекшеліктері бар ережелерге сәйкес құрылады. Мәдениетаралық көзқарасты түсіндірудегі бұл бағыт шетелдік ғалымдардың еңбектерінде айқын сілтеме табады (Л.Бределла, Д.Бутжес, М. Байрам, В Деланой). Олар шет тілін оқытудағы дәстүрлі мәдениетке бағытталған тәсіл мен мәдениетаралық оқытудың жаңа тұжырымдамасы арасындағы айырмашылықты сипаттайды. Мәдениетаралық көзқарас, бұл ғалымдардың пікірінше, тіл мен мәдениетті ажырамас құбылыс ретінде қарастырады. Ол, ең алдымен, объективті фактілерге емес, оқушының шет тілі мәдениетін түсіндіру және оны өзінің төл мәдениетімен салыстыру бойынша эксперименттік жұмыс кезінде алған білімімен әрекет ету қабілетіне негізделген. Осылайша, зерттеудің дәстүрлі шеңбері жаңа зерттеу құралдарымен және мәдениетаралық білімді тәжірибеде қолдану мүмкіндігімен кеңейтіледі.
Сөздердің мағыналары мен грамматика ережелерін білу тілді қарым-қатынас құралы ретінде белсенді түрде пайдалану үшін жеткіліксіз екені анық. Оқытылатын тілдің дүниесін барынша терең білу қажет. Басқаша айтқанда, сөздердің мағыналары мен грамматика ережелерінен басқа мыналарды білу керек:
1) қашан, қалай, кімге және қайда айтужазу керек;
2) берілген мағынаұғым нысаны зерттелетін тілдің әлемінде өмір сүреді.
Әлеуметтік лингвистика - тілдік құбылыстар мен тілдік бірліктердің шарттылығын әлеуметтік факторлар: бір жағынан, қарым-қатынас жағдайлары (уақыт, орын, қатысушылар, мақсат, т.б.), екінші жағынан, әдет-ғұрып, салт-дәстүр, ерекшеліктер бойынша зерттейтін тіл білімінің саласы, әлеуметтік және мәдени өмірдің ұстанатын тобы.
Лингвистика және аймақтану - бұл ана тілінде сөйлейтіндердің әлеуметтік және мәдени өмірін зерттеумен өрнек формаларының жиынтығы ретінде шет тілін оқытуды біріктіру қажеттілігі туралы идеяны дамытатын әлеуметтік лингвистиканың дидактикалық аналогы.
Ресейдегі лингвистика және өлкетану ғылымдарының атасы Е.М.Верещагин мен В.Г.Костомаров тіл оқытудың бұл ең маңызды аспектісін былайша тұжырымдаған: Екі ұлттық мәдениет ешқашан толық сәйкес келмейді - бұл әрқайсысы ұлттық және интернационалдық элементтерден туындайды.
Шетел тілін оқытудағы мәдениетаралық тәсілді түсіндірудің негізгі үш бағытын талдау қазіргі білім беру үдерісінде үшінші бағыттың ерекше сұранысқа ие екендігін атап өтуге мүмкіндік береді. Бұл екі мәдениеттің - отандық және шетелдің тең қарым-қатынасы - студенттердің мәдениеттер диалогын жүзеге асыруының қажетті шарты. Студенттер шет тілін оқу кезінде аймақтану, лингвомәдениеттану және әлеуметтік-мәдени білімдерді меңгеріп қана қоймай, сонымен бірге өзінің төл мәдениетін терең түсініп, оның біртұтас әлемдік кеңістіктегі орнын қайта ойластыруы қажет. Бұл талапты шет тілдеріндегі білім беру стандарттары мен үлгілі бағдарламалар белгілейді. Осылайша, орта жалпы білім берудің мемлекеттік білім беру стандарттарының жобасы оқушылардың қазіргі көпмәдениетті әлемде мәдениетаралық қарым-қатынас құралы ретінде табысты әлеуметтену және өзін-өзі жүзеге асыру үшін қажетті коммуникативті шет тілі құзыреттілігін дамыту талабын атап өтеді. Жалпы білім беруге арналған үлгілік бағдарлама да оқушыларда өз елінің және оқытылатын тіл елінің мәдениетіндегі жалпы және ерекшелікті анықтау қабілетін дамыту қажеттілігін көрсетеді. Нормативтік құжаттардың ережелерін талдай отырып, біз орта мектептің әртүрлі деңгейлерінде шет тілдерін мәдениетті-бағдарлы оқытуды жүзеге асыру динамикасын көре аламыз. Осы схемаға сүйене отырып, мемлекеттік білім беру стандартының ережелерін және үлгілік бағдарламаларды талдау арқылы келесідей қорытынды жасауға болады. Мәдени сәйкестік принципі шет тілін оқытудың бастапқы кезеңінен бастап орын алады және білім берудің жоғары сатысына қарай оның әлеуетін кеңейтеді. Осылайша, орта мектепте шет тілін оқытудың әртүрлі кезеңдерінде мәдениетке бағытталған әртүрлі тәсілдерді қолданған жөн. Білім берудің бастапқы және негізгі кезеңдерінде студенттер негізінен өлкетану, лингвистика, мәдени сипаттағы түсінікті таныстыру барысында меңгереді. Білім берудің жоғары сатысында студенттердің отандық және шетелдік мәдениеттерді салыстыру қабілетінде жүзеге асырылатын мәдениетаралық көзқарас элементтері пайда болады. Оқытудың бұл кезеңінің бейіндік деңгейі студенттердің таңдаған кәсіби бағытына сәйкес мәдениетаралық білімдерін кеңейтуге мүмкіндік береді және оларды мәдениеттер диалогына қатысуға ынталандырады. Сондықтан шет тілін оқытуда мәдениетаралық тәсілді сәтті қолдану үшін жоғары білім деңгейі ең қолайлы. Оқытудың бұл кезеңінің мақсаты тұлғаның өзіндік мәдени ерекшелігін жоғалтпай, өзінің төл мәдениетінің шегінен шығуға мүмкіндік беретін осындай сапасына қол жеткізу болуы керек.
Мәдениетаралық құзіреттіліктің белгілері
Мәдениетаралық әдістеме таза мономәдени перспективаға қарағанда, әртүрлі мәдени ландшафттарды түсіну және олармен араласу үшін көп қырлы шеңберді ұсынады. Осы шеңберде оның мәдени өзара әрекеттесуге бірегей көзқарасын қалыптастыратын бірнеше негізгі белгілер ерекшеленеді. Оларды атай кетсек:
1. Сыни рефлексия: Мәдениетаралық тәсілдің ірге тасы жеке тұлғаның өзінің мәдени құндылықтарын, біржақты көзқарастары мен болжамдарын сыни тұрғыдан зерттеуге дайындығында жатыр. Бұл өзіндік рефлексия процесі өз мәдени объективінің шектеулерін мойындауды және этноцентризмнің біздің қабылдауларымыз бен өзара әрекеттесуімізге ықтимал әсерін мойындауды қамтиды. Осы сыни өзін-өзі танумен айналыса отырып, адамдар өздерінің мәдени жайлылық аймағынан шығып, мәдени кездесулерге ашық ынтамен оқуға дайын бола алады.
2. Эмпатия және перспективаны қабылдау: Өзін-өзі рефлексияға негіздей отырып, мәдениетаралық тәсіл эмпатияның маңыздылығына және әлемді басқаның көзқарасымен көру қабілетіне баса назар аударады. Бұл мәдени айырмашылықтарды белсенді түрде түсінуді, басқалар ұстанатын бірегей құндылықтар мен нанымдарды бағалауды және әртүрлі мәдени көзқарастардың заңдылығын мойындауды қамтиды. Эмпатияны дамыта отырып, адамдар мағыналы диалогқа түсе алады, мәдени айырмашылықтар арқылы көпірлер сала алады және үлкен түсіністік пен құрметпен ықтимал қақтығыстарды шеше алады.
3. Мәдениетаралық құзыреттілік: Өзіндік рефлексия мен эмпатияның шарықтау шегі мәдениетаралық құзыреттілікті дамыту болып табылады. Бұл көп қырлы дағдылар жиынтығы бірқатар қабілеттерді қамтиды, соның ішінде:
Тиімді коммуникация: тілдік айырмашылықтарды, вербалды емес белгілерді және қарым-қатынас стильдерін ескере отырып, мәдени контексттерде тиімді қарым-қатынас жасау мүмкіндігі.
Белсенді тыңдау: басқаларды мұқият және қабылдап тыңдай білу, олардың көзқарастары мен хабарламаларын пайымдаусыз түсінуге ұмтылу.
Бейімделу: әртүрлі мәдени контексттер мен жағдайларға адамның мінез-құлқын, қарым-қатынас стилін реттеу қабілеті.
Сыйластық және толеранттылық: мәдени айырмашылықтарға құрметпен және толеранттылықпен жақындау, әртүрлілікті бағалау және өз мәдени нормаларының шектеулерін мойындау.
Бұл құзіреттілік адамдарға мәдени шекаралар арқылы оң және өнімді қарым-қатынастарды дамыта отырып, мәдениетаралық өзара әрекеттесуді тиімді басқаруға мүмкіндік береді.
4. Мәдениетаралық диалог пен ынтымақтастыққа назар аудару маңызды аспектілердің бірі. Мәдениетаралық көзқарас тек айырмашылықтарды түсіну және құрметтеумен шектелмейді. Ол әртүрлі ортадан шыққан адамдар арасындағы диалог пен ынтымақтастықты белсенді түрде дамытады. Бұл ашық және құрметті қарым-қатынас үшін кеңістік құруды, ортақ құндылықтар мен ортақ негіздерді зерттеуді және ортақ мақсаттарға жету үшін бірге жұмыс істеуді қамтиды. Мұндай ынтымақтастық инновациялық шешімдерге, байытылған перспективаларға және адам тәжірибесінің өзара байланыстылығын тереңірек түсінуге әкеледі.
5. Динамика және контекст: Мәдениетаралық көзқарас тұрақты ережелер немесе қағидаттар жиынтығы емес екенін мойындау өте маңызды. Бұл, керісінше, әртүрлі жағдайлар мен мәдени кездесулерге бейімделуді қажет ететін динамикалық және контекстке тән құрылым. Белгіленген ерекшеліктер мен дағдылар контекстке, қатысатын тұлғаларға және өзара әрекеттесу мақсаттарына байланысты өзгереді.
Осы негізгі ерекшеліктерді түсіну және пайдалану арқылы мәдениетаралық көзқарас тұлғаларға әртүрлілік пен өзара байланысқа барған сайын анықталатын әлемде тиімдірек коммуникаторлар, бірлескен серіктестер және құрметті жаһандық азаматтар болуға мүмкіндік береді.
Тілдің лексикалық және грамматикалық құрылымы және мәдениет
Шын мәнінде шет тілін үйрену лексика мен грамматиканы меңгеруден асып түседі. Дәл осы жерде мәдениетаралық коммуникация тұжырымдамасы орталық орын алады және шет тілін тиімді оқытудың құрамдас бөлігіне айналады. Осы маңызды элементті біріктіре отырып, педагогтар жаттап алудан ары қарай жылжи алады және оқушыларды әртүрлі мәдени ландшафттарды сеніммен және құрметпен шарлауға арналған құралдармен жабдықтай алады.
Біріншіден, мәдениетаралық қарым-қатынас тілдің өзін тереңірек түсінуге ықпал етеді. Өйткені тіл тек сөздер мен ережелердің жиынтығы емес; бұл мәдени құндылықтарды, нанымдарды және әлеуметтік нормаларды білдірудің құралы. Тілдегі мәдени нюанстарды зерттей отырып, оқушылар нәрселердің неліктен белгілі бір тәсілдермен айтылғаны немесе жасалатыны туралы тереңірек түсінікке ие болады, беткі деңгейдегі мағыналардан асып түседі және қарым-қатынастың тереңірек қабаттарын ашады. Мысалы, ресми және бейресми сәлемдесулердің артындағы мәдени контекстті түсінбей, жаңа тілде сәлемдесулерді үйренуді елестетіңіз.
Екіншіден, мәдениетаралық коммуникация оқушыларға тиімдірек коммуникатор болуға мүмкіндік береді. Тиімді қарым-қатынас дұрыс грамматика мен лексиканы қолданумен шектелмейді; бұл мәдени контексттің, бейвербалды белгілердің және қарым-қатынас стильдерінің нюанстарын түсіну және оларға жауап беру туралы. Мәдениетаралық іс-шаралар мен пікірталастарды оқу бағдарламасына кіріктіру арқылы оқушылар белсенді тыңдау, эмпатия және қарым-қатынас стилін әртүрлі аудиториялар мен жағдайларға бейімдеу сияқты дағдыларды дамытады. Бұл оларға ана тілінде сөйлейтіндермен шынайы қарым-қатынасты тиімдірек басқаруға мүмкіндік береді, мағыналы байланыстарды дамытады және мәдени түсініспеушіліктерді болдырмайды.
Үшіншіден, мәдениетаралық коммуникация әртүрлілікке құрмет пен төзімділікке ықпал етеді. Бүгінгі өзара байланысты әлемде мәдени айырмашылықтарды бағалау және құрметтеу енді сән-салтанат емес, қажеттілік болып табылады. Оқушыларды әртүрлі мәдени көзқарастармен таныстыру және ашық диалогты ынталандыру арқылы педагогтар мәдени кішіпейілділік пен жаһандық азаматтық сезімін дамытады. Бұл хабардарлық стереотиптерді бұзады, алалаушылықпен күреседі және мәдени айырмашылықтар бойынша ынтымақтастық пен түсіністікке есік ашады. Білім алушылар барған сайын әртүрлі жаһандық қоғамның күрделілігін шарлау үшін жабдықталған, ашық, құрметті жеке тұлғаға айналады.
Төртіншіден, мәдениетаралық коммуникация мотивация мен белсенділікті арттырады. Тіл үйренудің дәстүрлі әдістері кейде құрғақ және қайталанатын болады. Модельдеу, рөлдік ойындар және мәдени тақырыптарды талқылау сияқты мәдениетаралық әрекеттерді біріктіру оқу процесіне толқу мен өзектілікті енгізе алады. Тілдің бұл нақты әлемде қолданылуы оқушылардың ынтасын және қызығушылықтарын сақтайды, өйткені олар мәдениетаралық өзара әрекеттесулерді шарлауда өздерінің тілдік дағдыларының практикалық құндылығын көреді.
Мәдениетаралық қарым-қатынасты шет тілін оқытуға кіріктіру жай ғана қосымша емес; бұл біртұтас тілді меңгеру мен дамытудың негізгі тірегі. Тіл мен мәдениетті тереңірек түсінуге ықпал ету, тиімді қарым-қатынас мүмкіндігін кеңейту, әртүрлілікті құрметтеу және мотивацияны арттыру арқылы мәдениетаралық коммуникация оқушыларды жаһанданған әлемде өркендеу үшін дағдылар мен білімдермен қаруландырады. Мәдениетаралық түсіністіктің өзегі арқылы шет тілін үйрену адамдарды шын мәнінде жаһандық азаматтарға айналдырады, мағыналы байланыстарды дамытады және біздің ортақ адами тәжірибемізді байытады.
Лексикалық және грамматикалық ерекшеліктер қарым-қатынас үшін ғана емес, сонымен қатар ағылшын мәдениетінде қалыптасқан құндылықтарды, нанымдарды және әлеуметтік нормаларды көрсету үшін қуатты құрал ретінде қызмет етеді.
Алдымен идиомалар мен өрнектердің таралуын қарастырыңыз. stiff upper lip немесе keeping a clean slate сияқты тіркестер Англияның мәдени құрылымына терең енген эмоционалды ұстамдылық пен жеке жауапкершілік құндылықтарын қамтиды. Мұндай астарлы тілді талдау оқушыларға тура мағыналардан шығып, британдық коммуникацияны қалыптастыратын негізгі мәдени нюанстарды түсінуге мүмкіндік береді. Мысалы stiff upper lip үстіңгі ерні қатайған адам, ренжігенде сезімін көрсетпейтін күй, яғни эмоцияларды көрсетпеу немесе сезінбеу. Ал keeping a clean slate жаңа бастама дегенді білдіреді, әсіресе рекордты жаңарту арқылы бастама жасау.
Келесі ағылшын грамматикасында сыпайылық белгілерінің басым болуы таң қалдырады. Барлық жерде кездесетін please және thank you немесе сұрауларда жиі кездесетін жанама сөз тіркестері сыпайылық пен басқаларға ілтипат көрсетуге мәдени екпінді көрсетеді. Осы грамматикалық ерекшеліктерді зерделеу оқушыларды ағылшын мәдениеттеріндегі әлеуметтік өзара әрекеттесулерді құрметпен және сезімталдықпен басқаруға үйретеді.
Сонымен қатар, тілдегі әзілдің болуы мәдени құндылықтар мен көзқарастарды ашады. Құрғақ және нәзік табиғатымен танымал британдық тапқырлық сөздік ойынға, қос пікірге және түсініксіз сарказмға енгізілген. Әзілдің бұл нюанстарын түсіну тек аудармадан да асып түседі; ол сөйлеушінің ниетін толық түсіну үшін мәдени сілтемелер мен әлеуметтік нормаларды декодтауды талап етеді.
Және сленг пен бейресми тілдің эволюциясы мәдени өзгерістерге қызықты көрініс береді. mate немесе bloke сияқты терминдердің пайда болуын қадағалау оқушыларға тілді тарихи оқиғалармен және ағылшын мәдениетіндегі өзгеретін әлеуметтік динамикамен байланыстыруға мүмкіндік береді.
Дегенмен, тіл мен мәдениеттің біртұтас бірлік емес екенін мойындау өте маңызды. Аймақтық вариациялар, әлеуметтік таптық айырмашылықтар және тарихи әсерлер күрделі және динамикалық өзара әрекеттесуді тудырады. Мысалы, американдық және британдық ағылшын тілі айтарлықтай ұқсастықтарды бөлісе отырып, сонымен қатар әртүрлі мәдени нюанстарды көрсетеді.
Қорытындылай келе, ағылшын мәдениетінің оның лексикалық және грамматикалық құрылымындағы көрінісін зерттеу тек академиялық жаттығу емес; бұл түсіну мен қарым-қатынастың тереңірек деңгейлерін ашудың кілті. Идиомаларды, сыпайылық белгілерін, юморды, сленгті және аймақтық вариацияларды талдау арқылы оқушылар жаттаудан шығып, тілді дамыта алады. Бұл көп қырлы көзқарас оларға тілді меңгерген пайдаланушылар ғана емес, сонымен қатар мәдениетті және құрметті жаһандық азаматтар болуға мүмкіндік береді.
1.2. Шет тілдік мәдениетті оқытудағы мақсаттар және әдістемелік міндеттер
Қазіргі уақытта, заманауи көпмәдениетті әлем және қарқынды мәдениетаралық-тілдік байланыстар жағдайында елдер арасындағы байланыстардың кеңеюі шет тілін оқытуды еліміздің қазіргі өмірінің ажырамас бөлігіне айналдырды. Осыған орай мектептің, бүкіл білім беру жүйесінің алдында білім беру деңгейін еуропалық стандартқа жақындату, қазіргі жеке тұлғаны әлемдік мәдениетке баулу, яғни адам баласына қажетті қасиеттерге ие тұлға тәрбиелеу міндеті тұр және мәдениетаралық қарым-қатынас мүмкіндігін қамтамасыз ететін орта қазіргі қоғамда сұранысқа ие. Бұл орайда мәдениетаралық көзқарастың концептуалды негізі болып табылатын шетел және жеке мәдениеттер диалогын жүзеге асыру құралы ретінде шет тілдері ерекше маңызға ие. Білім беру жүйесі қарым-қатынас құралы және мәдениетаралық қатынастың жаңа тәсілі ретінде шет тілін оқытудың мақсаттарын, мазмұны мен технологиясын қайта қарауды талап етеді. Шетелдік және отандық әдіскерлер шет тілін оқытудың негізгі мақсаттарының бірі - қарым-қатынас жасай білу деп есептейді. Коммуникативті дидактика аясында коммуникативті, лингвистикалық және мәдениетаралық әдістер сияқты оқыту әдістері жасалды. Олардың қатарына Бим И.Л., Гогова Г.В., Зимняя И.А., Скалкина В.Л., Пасова Е.И. және т.б. сияқты әдіскерлер мен психологтар жатады. Шетел тілдерін оқыту әдістемесінің жаңа бағыттарының бірі мәдениетаралық көзқарасты және ерекшелікті дамыту болды. Шетелдік әдістемелік әдебиеттерде мәдениетаралық көзқарасқа көп көңіл бөлінеді. Осы орайда Лешман М., Баат В., Флексик К.Х., Халлер Х.Д., Мюллер Б., Бахман С., Весслинг Г. сияқты ғалымдарды атап өткен жөн. Тәсіл студенттерге шет тілінің мәдениетін, басқа мәдени қоғамдағы белгілі бір ұлттың менталитетін барынша түсінуге және түпнұсқа тілдік ортада жеткілікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz