Көші қон факторлары
ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТ
Әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар факультеті
Асанұлы Ерсайын
ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДАҒЫ КӨШІ-ҚОН ҮДЕРІСТЕРІ
ЖӘНЕ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ АХУАЛ (ХХ ҒАСЫР СОҢЫ - ХХІ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫ)
М053-Тарих және Археология
7М02210-Тарих білім беру бағдарламасы бойынша тарих ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған магистрлік диссертация
Ғылыми жетекшісі: ____________________ Г. Жораева т.ғ.к., доцент
қолы
____ __________20 __ж. №СБ _______бұйрық негізінде қорғауға жіберліді
Кафедра меңгерушісі: ______________________ Г.Примкулова т.ғ.к., доцент
қолы
Түркістан, 2024 жыл
МАЗМҰНЫ
АННОТАЦИЯ
ABSTRACT
ÖZET
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Белгілер мен Қысқартулар
КІРІСПЕ
1. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДАҒЫ КӨШІ-ҚОН ҮДЕРІСТЕРІ ЖӘНЕ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ АХУАЛЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1. Көші-қон үдерістері мен демографиялық ұғымды теориялық талдау
1.2. Көші-қон үдерістеріне әсер ететін факторлар және оның демографиялық ахуалға әсерінің мәні мен мазмұны
1.3. Қазақстан Республикасының аймақтық дамуындағы ішкі көші-қонның әлеуметтік үлесі.
2. ХХ ҒАСЫР СОҢЫ - ХХІ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫ ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДАҒЫ КӨШІ-ҚОН ҮДЕРІСТЕРІ ЖӘНЕ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ АХУАЛДЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТӘЖІРИБЕСІ
2.1. Қазақстан Республикасының көші-қон саясаты, демографиялық үдерістерінің өзгерістері
2.2. ХХІ ғасырдың басындағы Қызылорда обылсының көші қонының сипаты
2.3. ХХ ғасыр соңы - ХХІ ғасырдың басы басындағы Қызылорда облысы халқының саны мен этникалық құрамы
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
АННОТАЦИЯ
В данной работе освещены миграционные процессы в Кызылординской области, демографическая ситуация, в том числе миграционные процессы конца ХХ-начала ХХІ веков, влияющие на трудоспособность страны, тем самым влияя на экономическое развитие, роль в изменении качественных и количественных показателей населения РК. Также одним из наиболее актуальных вопросов является изучение различных аспектов влияния миграции на состояние трудового потенциала Кызылординской области. На основе анализа процессов региональной трудовой миграции трудовые мигранты, местные жители, в рамках сферы миграции фактические данные помещаются в таблицу количественного характера, результаты которой классифицированы по ряду признаков и обоснованы выводы, касающиеся совершенствования региональной миграционной политики. Кроме того, будет доложено, что изучение демографической ситуации в Кызылординской области имеет решающее значение для информирования политических решений, касающихся градостроительства, экономического развития, социального обеспечения, здравоохранения, образования и охраны окружающей среды, понимание моделей миграции, динамики населения и социально-экономических тенденций поможет политикам решать демографические проблемы и способствовать устойчивому развитию в регионе
ABSTRACT
This paper describes the migration processes in the Kyzylorda region, the demographic situation, including the migration processes of the late XX-early XXI centuries, which affect the country's ability to work, thereby affecting economic development, and their role in changing the qualitative and quantitative indicators of the population of the Republic of Kazakhstan. Also, one of the most pressing issues is the study of various aspects of the impact of migration on the state of the Labor potential of the Kyzylorda region. Based on the analysis of regional labor migration processes, specific data in the field of labor migrants, local residents, and migration are tabulated quantitatively, the results of which are classified according to a number of criteria, and conclusions regarding the improvement of regional migration policy are substantiated. It is also reported that the study of the demographic situation of the Kyzylorda region is of great importance for informing political decisions related to Urban Planning, Economic Development, Social Security, Health, Education and environmental protection, understanding migration patterns, population dynamics and socio-economic trends will help politicians solve demographic problems and contribute to sustainable development in the region
ÖZET
Bu çalışma, Kızılorda bölgesindeki göç süreçlerini, yirminci yüzyılın sonlarından 21. yüzyılın başlarına kadar ülkenin çalışma kapasitesini etkileyen göç süreçleri de dahil olmak üzere demografik durumu, böylece ekonomik kalkınmayı, Kızıl Ordu'nun nüfusunun niteliksel ve niceliksel göstergelerinin değişmesindeki rolü vurgulamaktadır. Ayrıca en acil konulardan biri, göçün Kızılorda bölgesinin çalışma potansiyelinin durumu üzerindeki etkisinin çeşitli yönlerinin incelenmesidir. Bölgesel emek göçü süreçlerinin analizine dayanarak, göç alanı çerçevesinde göçmen işçiler, yerel sakinler, gerçek veriler nicel nitelikte bir tabloya yerleştirilir, sonuçları bir dizi özelliğe göre sınıflandırılır ve bölgesel göç politikasının iyileştirilmesine ilişkin sonuçlar doğrulanır. Ayrıca Kızılorda bölgesindeki demografik durumun incelenmesinin şehir planlaması, ekonomik kalkınma, sosyal refah, sağlık, eğitim ve çevre koruma ile ilgili politika kararlarını bilgilendirmek, göç kalıplarını, nüfus dinamiklerini ve sosyoekonomik eğilimleri anlamak için çok önemli olduğu bildirilecektir. politika yapıcıların demografik sorunları çözmelerine ve bölgedeki sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmelerine yardımcı olacaktır
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Университеттің ішкі нормативтік ережесі: Магистрлік диссертациялық жұмысты әзірлеу мен рәсімдеуге қойылатын жалпы талаптар:
-ҚП ХҚТУ - 7.5.3.-2020 Құжатталған ақпараттарды басқару
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл диссертацияда келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылады:
Демография - белгілі бір халықтың, ұлттың, ұлыстың, этникалық топтың санын, құрамы мен құрылымын, аумаққа бөлінуін, өсу не кему динамикасын қоғамдық-тарихи жағдайлармен байланыстырып зерттейтін әлеуметтік ғылым саласы. Демография адам популяциясын оның көлемі мен құрылымына сәйкес, жынысы, жасы, отбасылық жағдайы және этникалық шығу тегі бойынша, сондай-ақ, осы популяцияның туу, өлу және көші-қон коэффициенттеріндегі өзгеруі тұрғысынан статистикалық зерттеу.
Көші-қон - адамдардың тұрғылықты мекенінен әр түрлі себептермен басқа жерге қоныс аударуы, көшіп-қонуы.
Иммиграция - (лат. іm-mіgrare -- көшіп келу) -- қоныстанушылық, келімсектік, бір мемлекет азаматтарының екінші бір мемлекетке тұрақты немесе уақытша тұру үшін көшіп келуі.
Эмиграция - өз еліндегі тұрғылықты мекенін бөтен елдегі тұрғылықты жерге айырбастау.
Миграция - Миграция (лат. migratio -- көші-қон, қоныс аудару) -- адамдардың (мигранттардың) қандай да бір аумақтардың шекарасынан өтіп, ұзақ уақытқа немесе біржолата қоныс тебу процесі.
Халық көші-қонын бірегейлендірудің негізгі белгілерінің бірі - қандай да бір аумақтың әкімшілік шекарасын кесіп өту (мемлекет, аудан, аймақ, қала және т.б.).
Урбанизация - (лат. urbs - қала, urbanus -- қалалық) - әлемнің әртүрлі елдері мен өңірлерінің өзіндік ерекшеліктеріне сәйкес әлеуметтік-экономикалық, демографиялық, географиялық секілді көп жақты қырлары бар күрделі құбылыс. Көне латын тіліндегі мағынасы қалалық деген ұғымды білдіреді. Яғни, ең қысқаша айтар болсақ, урбанизация, бұл - қала тіршілігі мен тұрмысы және мәдениетінің үстемдікке ие болуы.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ТМД-Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
ДДҰ-Дүниежүзілік денсаулық сауқтау
БҰҰ БЖКБ мәліметтері - Біріккен Ұлттар Ұйымының босқындар ісі жөніндегі жоғарғы комиссарының басқармасы
ЕАЭО- Өңірлік Ынтымақтастық: Қазақстан Eуразиялық Экономикалық Одақ
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасында мемлекеттік тәуелсіздік жағдайында өткен және қазіргі кездегі елдің әлеуметтік-демографиялық дамуының көптеген аспектілерін зерделеу және ғылыми тұрғыдан қайта қарау мүмкін болды. Құқықтық, демократиялық қоғамның қалыптасуы көптеген маңызды мәселелерді көтереді, олардың ішінде демографиялық даму мәселелері соңғы орында емес. Қазіргі уақытта ел халқының немесе оның жекелеген топтарының санын, құрамын, орналасуын және өсімін молайтуды сипаттайтын ғылыми негізделген мәліметтерді пайдаланбай, әлеуметтік-экономикалық және демографиялық салада мемлекеттің теңгерімді саясатын жүргізу мүмкін емес.
Қазіргі және перспективалы демографиялық мәселелерді ғылыми тұрғыдан білу тарихи тамырларды түсінбестен, тарихи негіздемесіз мүмкін емес. Осыған байланысты қазіргі уақытта ең перспективалы тарихи пәндердің қатарына жататын тарихи демографияның маңызы артып келеді. Тарихи ретроспективадағы жан-жақты демографиялық талдау Отандық тарихнаманың аз зерттелген мәселелерін егжей-тегжейлі ашуға мүмкіндік береді. Бұл міндетті жүзеге асыруда тұтастай Қазақстан бойынша жағдайды толыққанды қорытындылау үшін республиканың жекелеген өңірлерінің жалпы және демографиялық дамуындағы ерекше зерттеу өзекті болып көрінеді.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі көші-қон процестері-адамзат тарихының барлық кезеңдеріндегі тұрақты құбылыс. Көші-қон-халықтың өмірлік жағдайдың өзгеруіне жаппай ден қою тәсілдерінің бірі, қоғам өмірінде болып жатқан өзгерістерді дәл және айқын көрсетеді. Осыған байланысты көші-қонға сәйкес келетін басқа әлеуметтік процесті табу қиын.
Бүгінгі күні əлемнің көптеген елдерінде көші-қон саясаты үлкен мəселеге айналып келеді. Макроэкономикалық деңгейде көші-қон - еңбек нарығының қызмет етуінің қажетті шарттарының бірі. Оның ауқымы мен бағыттары кəсіпорындар мен салалардың сандық тұрғыдағы еңбекке жарамдылығымен ғана емес, сонымен бірге жеке қызметкердің еңбек əлеуетінің сапасымен де байланысты. Облыста, 90-жылдардың басынан бастап еңбек көші-қоны қарқынды түрде белең ала бастады. Оның негізгі себептері ретінде келесілерді атап көрсетуге болады: түбегейлі өзгерген экономикалық қатынастар, бюджеттік мекемелердің төменгі жалақысы, шекаралардың ашылуы, яғни елге кіріп-шығу шарттарының жеңілдетілуі жəне т.б.
Көші-қонның негізгі принциптері отандық әлеуметтік тарихшылардың, экономистердің, демографтардың және әлеуметтанушылардың еңбектерінде тұжырымдалған: Т.И. Заславская [1], А. Г. Вишневский[2], В. И. Переведенцев [3], Ж. А. Зайончковская [4], JI.JI. Рыбаковский [5], Н. В. Тарасова [6], И. В. Рывкина [7], Б. Ц. Урланис [8], А У. Хомра [9] және т. б.
Қазақстанда туындайтын проблемалар мен оларды шешу жолдарын талдау посткеңестік аумақта туындайтын осындай қиындықтарды еңсеру үшін пайдалы болуы мүмкін. Бұл сонымен қатар зерттеу тақырыбының өзектілігін анықтайды.
XX-шы ғасырдың аяғы мен XXI-ші ғасырдың басында Қызылорда облысында маңызды көші-қон процестерінің куәсі болды, бұл оның осы кезеңдегі демографиялық жағдайын зерттеудің өзектілігін атап өтті. Қазақстанда орталықтандырылған жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу Қызылорда облысында жұмыспен қамту мүмкіндіктеріне, табыс деңгейіне және өмір сүру деңгейіне әсер ететін терең экономикалық өзгерістерге әкелді. Көші-қон процестеріне салалардағы, еңбек нарықтарындағы және экономикалық мүмкіндіктердегі өзгерістер әсер етті. Еңбек көші-қоны Қызылорда облысының демографиялық динамикасында маңызды рөл атқарды. Көптеген адамдар дамып келе жатқан салаларда немесе қызмет көрсету салаларында жұмыс іздеу үшін ауылдық жерлерден облыс ішіндегі қалалық орталықтарға немесе Қазақстанның басқа аймақтарына қоныс аударды [10].
Қызылорда облысында урбанизация жеделдеді, өйткені адамдар ауылдық жерлерден Қызылорда қаласы сияқты қала орталықтарына көшті. Бұл тенденция экономикалық факторларға, білім беру мүмкіндіктеріне, медициналық көмекке қол жетімділікке және басқа да қалалық жағдайларға байланысты болды, нәтижесінде қалалық және ауылдық жерлердің демографиялық құрамы өзгерді [11, 7-бет].
Қызылорда облысы көші-қон заңдылықтары мен демографиялық тенденцияларға әсер еткен су тапшылығы, шөлейттену және климаттың өзгеруі сияқты экологиялық проблемаларға тап болды. Ауылдық жерлердегі қоршаған ортаның деградациясы көші-қонға әкелуі мүмкін, ал қалалық жерлерде өмір сүру жағдайының жақсаруына байланысты халық санының өсуі байқалуы мүмкін.
Қызылорда облысы, Қазақстанның қалған бөлігі сияқты, туу деңгейінің төмендеуімен, денсаулық сақтаудың жақсаруымен және өмір сүру ұзақтығының артуымен сипатталатын демографиялық ауысуды бастан өткерді. Көші-қон процестері демографиялық ауысу динамикасымен, популяция санының қалыптасуымен, жастың бөлінуімен және басқа демографиялық көрсеткіштермен өзара әрекеттескен.
Осы кезеңдегі Қызылорда облысының демографиялық жағдайын зерттеу қала құрылысы, экономикалық даму, әлеуметтік қамсыздандыру, денсаулық сақтау, білім беру және қоршаған ортаны қорғауға қатысты саяси шешімдерді ақпараттандыру үшін өте маңызды. Көші-қон заңдылықтарын, халықтың динамикасын және әлеуметтік-экономикалық тенденцияларды түсіну саясаткерлерге демографиялық мәселелерді шешуге және аймақтағы тұрақты дамуға ықпал етуге көмектеседі.
Қорытындылай келе, XX ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың басындағы Қызылорда облысындағы көші-қон процестеріне экономикалық, әлеуметтік, экологиялық және саяси факторлардың күрделі өзара әрекеттесуі әсер етті. Осы кезеңдегі демографиялық жағдайды зерделеу көші-қонның қозғаушы күштері мен салдарын түсіну, саяси шешімдерді ақпараттандыру, қызылорда облысының инклюзивті және тұрақты дамуына ықпал ету үшін өте маңызды
Осы орайда, зерттеу жұмысымызды Қызылорда облысындағы көші-қон үдерістері және демографиялық ахуалы деп алуымызға негіз болды.
Зepттey мaқcaты: Қызылорда облысындағы көші-қон ахуалының ерекшелігін анықтаe, облыстың көптеген этностарының көші-қон ұтқырлығына әсер ететін факторлар теориялық тұрғыда зерттеу және әдістемелік ұсыныстар жасау.
Зepттeyдің ныcaны: Қызылорда облысындағы көші-қон үдерістері
және демографиялық ахуал үрдісі.
Зepттey пәнi: Қызылорда облысындағы көші-қон үдерістері.
және демографиялық ахуалдың сапалық сипаттамалары мен өзіндік ерекшеліктері.
Зерттеудің гипотезасы.
Зерттеудің негізгі кезеңдері.
Зepттeудiң ғылыми жaңaлығы мeн тeopиялық мaңыздылығы:
1.Көші-қонның қазіргі заманғы факторларын, олардың облыс ішінде де, одан тыс жерлерде де көші-қон ағындарының көлемі мен бағытына әсер ету дәрежесін кешенді зерттеу қолға алынды;
2.Көші-қон қозғалысының қарқындылығы мен бағыттарына елеулі әсер ететін халықтың экономикалық, әлеуметтік, әлеуметтік-психологиялық, идеологиялық және басқа да өмір сүру жағдайларының жиынтығы талданды;
3. Қызылорда облысының халқының көші-қонының аумақтық, этникалық және әлеуметтік-демографиялық құрылымына статистикалық бағасы берілді
Зepттeyдiң тeopиялық және пpaктикaлық мaңыздылығы
Зерттеу Қызылорда облысының нақты көші-қон қатынастарын анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеу нәтижелері қазіргі заманғы көші-қон туралы теориялық түсініктерді қорыту. Қызылорда облысында, одан тыс жерлерде де көші-қон ағындарын реттеу мен ретке келтіру жөніндегі тиімді шараларды әзірлеу үшін ақпараттық база ретінде пайдаланылуы мүмкін.
1. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДАҒЫ КӨШІ-ҚОН ҮДЕРІСТЕРІ ЖӘНЕ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ АХУАЛЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Көші-қон үдерістері мен демографиялық ұғымды теориялық талдау
Бірнеше зерттеушілер мен ғалымдар XXI ғасырдағы Қызылорда облысындағы халық санының динамикасы мен демографиялық тенденцияларын зерттеді. Толық тізімді ұсыну қиын болса да, міне, осы кезеңдегі Қызылорда облысының халқын түсінуге ықпал еткен бірнеше көрнекті зерттеушілер мен мекемелерге тоқталуға болады.
Соның ішінде Қызылорда Мемлекеттік Университеті (қазір Қорқыт Ата Атындағы Қызылорда Мемлекеттік Университеті деп аталады): жергілікті оқу орны ретінде Қызылорда мемлекеттік Университеті аймақ халқының әртүрлі аспектілері, соның ішінде көші-қон, туу коэффициенті, өлім-жітім және халықтың таралуы бойынша зерттеулер жүргізген.
Қазақстан Республикасы Ғылым академиясы: Ғылым Академиясы өзінің әртүрлі ғылыми-зерттеу институттары мен орталықтары арқылы Қызылорда облысындағы демографиялық мәселелер бойынша зерттеулер жүргізген. Академиямен байланысты зерттеушілер популяция динамикасы мен тенденцияларын түсіну мәселелері бойынша зерттеген.
Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігі сияқты Ұлттық статистикалық басқармалар халық санағы, өмірлік маңызды статистика және көші-қон үрдістерін қоса алғанда, халықтың демографиясы туралы деректерді үнемі жинап, жариялап отырады. Осы агенттіктердің зерттеушілері мен демографтары саясатты құру мақсатында демографиялық деректерді талдайды және түсіндіреді.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Халық Қоры (ЮНФПА) және Дүниежүзілік Банк сияқты Халықаралық ұйымдар халық мәселелері бойынша зерттеулер жүргізу және техникалық көмек көрсету үшін ұлттық үкіметтермен жиі ынтымақтасады. Олардың баяндамалары мен жарияланымдары белгілі бір аймақтардағы, соның ішінде Қызылордадағы халық санының динамикасын талдауды қамтиды.
Қазақстан аумағында да, халықаралық деңгейде де университеттер мен ғылыми-зерттеу институттарымен байланысты жекелеген зерттеушілер, демографтар және әлеуметтанушылар Қызылорда облысының тұрғындарына зерттеу жүргізген. Олардың зерттеулері көші-қон, урбанизация, құнарлылық, өлім-жітім және халықтың динамикасына әсер ететін әлеуметтік-экономикалық факторларды қоса алғанда, көптеген тақырыптарды қамтыды.
Қазақстандағы даму жобаларында жұмыс істейтін Консалтингтік фирмалар мен үкіметтік емес ұйымдар өз қызметінің бір бөлігі ретінде халық мәселелері бойынша зерттеулер жүргізіп отырған. Бұл ұйымдар көші-қон, денсаулық сақтау, білім беру немесе кедейлікпен күресу сияқты халық динамикасының нақты аспектілеріне назар аудара алады.
Зерттеушілердің нақты атаулары олардың жұмысының ауқымы мен бағытына байланысты өзгеруі мүмкін болса да, бұл мекемелер мен ұйымдар XXI ғасырдағы Қызылорда облысының халқын зерттеуге қатысатын кейбір негізгі субъектілерді білдіреді. Олардың зерттеулері аймақтағы демографиялық тенденцияларды, қиындықтар мен мүмкіндіктерді түсінуге, тұрақты дамуға және халықтың әл-ауқатын жақсартуға бағытталған саясат пен іс-шараларды ақпараттандыруға ықпал етеді. Көші-қон процестері мен демографиялық тұжырымдама халықты зерттеу мен әлеуметтік ғылымдарды зерттеудің негізгі аспектілері болып табылады. Әрбір ұғымды теориялық тұрғыдан талдап көрейік:
Көші-қон дегеніміз-адамдардың бір жерден екінші жерге, ел ішінде (ішкі көші-қон) немесе халықаралық шекаралар арқылы (халықаралық көші-қон) қозғалысын білдіреді. Бұл белгілі бір мерзімге әдеттегі тұрғылықты жерін өзгертуді қамтиды.
Көші-қон ерікті немесе мәжбүрлі, тұрақты немесе уақытша, ауылдан қалаға немесе қаладан ауылға, еңбекке негізделген немесе отбасылық, басқа жіктеулермен қатар болуы мүмкін [11, 34-бет].
Көші-қонға көбінесе итеру факторлары (шыққан жеріндегі жұмыссыздық, кедейлік, қақтығыстар, қоршаған ортаның деградациясы сияқты жағымсыз аспектілер) және тарту факторлары (жұмыс мүмкіндіктері, өмір сүру деңгейінің жақсаруы, саяси тұрақтылық сияқты баратын жеріндегі жағымды аспектілер) әсер етеді.).
Әр түрлі теориялар көші-қон заңдылықтары мен мотивтерін түсіндіруге тырысады. Оларға неоклассикалық экономикалық теория (шығындар мен пайданы талдау негізінде ұтымды шешім қабылдауға баса назар аударатын), құрылымдық теория (көші-қонды қалыптастыратын кеңірек әлеуметтік және экономикалық факторларға бағытталған) және желілік теория (көші-қон шешімдеріндегі әлеуметтік желілер мен ақпарат алмасудың рөлін баса көрсететін) жатады) [12, 125-бет].
Көші-қонның шығу тегі мен баратын жеріне терең әлеуметтік, экономикалық, мәдени және саяси әсері бар. Бұл әсерлерге халық саны мен құрамының өзгеруі, еңбек нарығының динамикасы, әлеуметтік келісім, мәдени әртүрлілік және саяси өкілдік кіруі мүмкін.
Демография-популяцияларды, оның ішінде олардың мөлшерін, құрылымын, таралуын және динамикасын (туу, өлім және көші-қон) зерттейтін ғылым. Ол уақыт өте келе және әртүрлі географиялық аймақтардағы популяциялардың өзгеру заңдылықтары мен тенденцияларын зерттейді [13, 286-бет].
Демографиялық зерттеулер әртүрлі теориялық негіздерге, соның ішінде демографиялық ауысу теориясына (даму кезеңдеріндегі туу мен өлім-жітім көрсеткіштерінің өзгеруін түсіндіретін), жас-құрылымдық теорияға (популяцияның жас құрылымын әлеуметтік және экономикалық нәтижелермен байланыстыратын) негізделген., және популяция динамикасы мен импульске негізделген көші-қон теориялары.
Демографтар популяция динамикасын талдау және өлшеу үшін бірқатар әдістерді пайдаланады, соның ішінде өмірлік маңызды тіркеу жүйелері, санақ деректері, сауалнамалар, популяцияны болжау және демографиялық модельдеу.
Демографиялық талдау денсаулық сақтау, білім беру, тұрғын үй, еңбек нарығын жоспарлау, әлеуметтік қамсыздандыру және иммиграциялық саясат сияқты салалардағы саясатты әзірлеуге негіз болады. Демографиялық тенденциялар мен заңдылықтарды түсіну әлеуметтік мәселелерді шешу және болашақты жоспарлау үшін өте маңызды.
Әлемде адамдардың өміріне айтарлықтай әсер ететін көптеген әлеуметтік құбылыстар бар. Осындай құбылыстардың бірі-көші-қон. Адамдарды бір жерден екінші жерге ауыстыруға байланысты көші-қон процестерінің көптеген себептері мен салдары бар. Бұл дәрісте біз көші-қонның негізгі аспектілерін, оның анықтамасын, себептерін, түрлерін, салдарын, жаһандық трендтерін, сондай-ақ көші-қон саясаты мен реттеуін қарастырамыз. Біз сондай-ақ сәтті және сәтсіз көші-қон стратегияларының мысалдарын қарастырамыз. Осы қызықты және өзекті тақырыпты зерттеуге кірісіп, көші-қонның қоғамға және адамдардың жеке өміріне қалай әсер ететінін түсінуге тырысайық.
Көші-қон процестері-бұл адамдарды бір тұрғылықты жерінен екіншісіне тұрақты немесе уақытша негізде жылжыту. Олар әлеуметтік динамиканың маңызды аспектілерінің бірі болып табылады және қоғамға, экономикаға және мәдениетке терең әсер етеді.
Көші-қон ел ішінде де, әртүрлі елдер арасында да (халықаралық көші-қон) болуы мүмкін. Бұл экономикалық мүмкіндіктер, саяси жағдай, әлеуметтік жағдайлар, қақтығыстар, табиғи апаттар және т. б. сияқты әртүрлі факторларға байланысты болуы мүмкін.
Көші-қон процестері уақытша немесе тұрақты болуы мүмкін. Уақытша көші-қон маусымдық жұмысшыларды, студенттерді, туристерді және белгілі бір уақыт аралығында қозғалатын басқаларды қамтиды. Тұрақты көші-қон, керісінше, тұрғылықты жерін тұрақты түрде өзгертуді қамтиды.
Көші-қон оң және теріс салдарға әкелуі мүмкін. Бір жағынан, ол экономикалық дамуға, мәдени алмасуға және әртүрлілікке ықпал ете алады. Екінші жағынан, ол теңсіздік, қақтығыстар және кемсітушілік сияқты әлеуметтік және экономикалық мәселелерді тудыруы мүмкін.
Көші-қон процестерін реттеу үшін мигранттарға кіру, болу және шығу ережелері мен процедураларын анықтайтын көші-қон саясаты бар. Бұл саясаттар әр түрлі елдерде әр түрлі болуы мүмкін және олардың экономикалық, саяси және әлеуметтік жағдайларына байланысты.
Көші-қон-бұл адамдардың бір тұрғылықты жерінен екіншісіне ауысуы. Адамдардың қоныс аударуды таңдауының көптеген себептері бар.
Көші-қонның негізгі себептерінің бірі-экономикалық факторлар болып табылады. Адамдар ақша табудың жақсы мүмкіндіктерін, жоғары жалақы алатын жұмысты немесе басқа аймақта немесе елде жақсы өмір сүру жағдайларын іздей алады. Экономикалық көші-қон жалақының төмендігінен, жұмыссыздықтың жоғарылауынан немесе туған жерінде еңбек нарығында болашақтың болмауынан туындауы мүмкін.
Кейбір адамдар қудалау, соғыс, қақтығыстар немесе адам құқықтарының бұзылуы сияқты саяси себептерге байланысты қоныс аударады. Олар өз құқықтары қорғалады және еркін және қауіпсіз өмір сүре алады деп сенетін басқа елдерде қауіпсіздік пен қорғауды іздейді.
Көші-қонға әлеуметтік факторлар да себеп болуы мүмкін. Кейбір адамдар әлеуметтік байланыстарын жақсарту немесе қылмыс немесе зорлық-зомбылық сияқты қолайсыз әлеуметтік ортадан аулақ болу үшін отбасына немесе достарына жақын болуға көшуі мүмкін.
Көптеген адамдар білім алу үшін қоныс аударады. Олар мансаптық немесе жеке мақсаттарына жетуге көмектесетін ең жақсы оқу мүмкіндіктерін, сапалы білімге немесе арнайы бағдарламалар мен оқу орындарына қол жеткізуді іздейді.
Кейбір адамдар табиғи апаттар, климаттың өзгеруі немесе экологиялық проблемалар сияқты экологиялық себептерге байланысты қоныс аударуға мәжбүр. Олар өздерінің денсаулығы мен әл-ауқатына қауіп төндірмейтін қауіпсіз және тұрақты өмір сүру орындарын іздейді.
Көші-қон себептері бірнеше факторлардың жиынтығы болуы мүмкін және жеке жағдайлар мен контекстке байланысты өзгеруі мүмкін екенін ескеру маңызды. Осы себептерді түсіну бізге көші-қон процестерін жақсы түсінуге және оларды басқарудың тиісті саясаттары мен бағдарламаларын жасауға көмектеседі.
Ішкі көші-қон-бұл бір елдің ішіндегі адамдардың қозғалысы. Оны екі негізгі түрге бөлуге болады:
Қалалық көші-қон: бұл адамдардың ауылдық жерлерден қалаларға қоныс аударуы. Бұл әдетте жақсы экономикалық мүмкіндіктерді табумен, білім мен денсаулыққа қол жеткізумен және жақсы өмір сүру жағдайларымен байланысты.
Ауылдық көші-қон: бұл адамдардың қалалардан ауылға қоныс аударуы. Бұл үйге оралумен, тыныш және табиғи ортаны іздеумен, ауыл шаруашылығымен немесе басқа да қызмет түрлерімен байланысты болуы мүмкін.
Халықаралық көші-қон-бұл адамдардың бір елден екінші елге қоныс аударуы. Оны бірнеше түрге бөлуге болады:
Еңбек көші-қоны: бұл адамдардың жұмыс пен жақсы экономикалық мүмкіндіктер іздеудегі қозғалысы. Олар жұмыс істеу және отбасыларын асырау үшін уақытша немесе тұрақты түрде басқа елге қоныс аударуы мүмкін.
Босқындардың көші-қоны: бұл қудалау, қақтығыстар немесе адам құқықтарының бұзылуы салдарынан өз елінен кетуге мәжбүр болған адамдардың қозғалысы. Олар басқа елдерден баспана мен қорғаныс іздейді.
Оқу көші-қоны: бұл студенттердің білім алу үшін басқа елге қоныс аударуы. Олар университеттерде, колледждерде немесе басқа білім беру мекемелерінде оқи алады.
Отбасылық көші-қон: бұл отбасын біріктіруге байланысты адамдардың қозғалысы. Олар басқа елде болған жақын туыстарына немесе жұбайларына жақын болу үшін қоныс аударуы мүмкін.
Бұл ел ішінде немесе елдер арасында болуы мүмкін көші-қон процестерінің кейбір түрлері ғана. Әр түрдің өзіндік ерекшеліктері мен салдары бар және оларды түсіну бізге көші-қон ағындарын жақсы талдауға және басқаруға көмектеседі.
Көші-қон кету елінің де, келу елінің де экономикасына айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Кету елінде көші-қон жұмыс күшінің жоғалуына әкелуі мүмкін, әсіресе жоғары білікті жұмысшылар кетіп қалса. Бұл өндірістің қысқаруына және экономикалық баяулауға әкелуі мүмкін. Алайда, көші-қон мигранттардың өз еліне қайтаратын ақша аударымдарының өсуіне әкелуі мүмкін, бұл экономикалық өсуді ынталандыруы мүмкін.
Келу елінде мигранттар қосымша жұмыс күшінің көзі бола алады, бұл өндірістің ұлғаюына және экономикалық дамуға әкелуі мүмкін. Алайда, бұл еңбек нарығында бәсекелестік туғызып, жергілікті тұрғындардың жалақысы мен жұмыс жағдайына әсер етуі мүмкін.
Демография-бұл даму заңдылықтары туралы ғылым және экономикалық қатынастармен тығыз байланыста халықтың өсімін молайту орын мен уақыттың нақты жағдайларындағы әлеуметтік факторлар. Демографияның ғылым ретіндегі объектісі-халық (адам популяция), көбею процесінде өзін-өзі жаңартады.
Қазіргі демографияның пәні-заңдылықтар адам популяциясы немесе әлеуметтік биологиялық жиынтық ретінде халықтың көбеюі, олардың даму процесінде жаңару әлеуметтік-тарихи жағдай.
Демография сөзі грек тілінен халықтың сипаттамасы ретінде аударылады демо (адамдар) және графия (жазу немесе сипаттау) сөздерінен шыққан, адам популяциясын ғылыми тұрғыдан зерттейді. Ол популяция динамикасына, оның ішінде мөлшеріне, құрылымына, таралуына және уақыт бойынша өзгеруіне байланысты көптеген тақырыптарды қамтиды.
Көпсалалы сала ретінде демография әдістер мен теорияларға сүйенеді әлеуметтану, экономика, география, эпидемиология, және статистика халық туралы мәліметтерді талдау және түсіндіру. Демографтар популяция динамикасының әртүрлі аспектілерін зерттейді, мысалы, туу коэффициенті, өлім-жітім, көші-қон, жастың бөлінуі, жыныстық қатынас және халықтың өсуі [14, 214-бет].
Демография ұғымының ғасырлар бойы қалыптасқан бай тарихы бар. Тарих бойында адамдар қазіргі демографиямен салыстырғанда әртүрлі әдістер мен тәсілдерді қолдана отырып, популяция динамикасын түсінуге және сандық бағалауға қызығушылық танытты.
Месопотамия, Египет, Қытай және Греция сияқты Ежелгі өркениеттер халық санының, туудың, өлімнің және басқа да демографиялық көрсеткіштердің есебін жүргізді. Бұл жазбалар көбінесе әкімшілік және салық салу мақсатында пайдаланылды, бұл уақыт өте келе халықтың тенденциялары туралы түсінік берді.
Ортағасырлық және ерте заманауи кезеңдерде Еуропалық қоғамдар халықты талдаудың жүйелі тәсілдерін дамыта бастады. Демография эпидемия мен ашаршылық кезіндегі өлім-жітімді, сондай-ақ халықтың өсуі мен азаюына қатысты алаңдаушылықты зерттеумен байланысты болды [15, 25-бет].
Ерте Демографиялық Зерттеулерге көз жүгіртсек. 17-18 ғасырларда статистикалық әдістердің пайда болуы жүйелі демографиялық талдауға ықпал етті. Британдық статистик Джон Граунт және экономист Уильям Петти сияқты ғалымдар Лондон мен басқа қалалардағы халық саны мен өлім-жітім көрсеткіштерін талдай отырып, ерте демографиялық зерттеулерге айтарлықтай үлес қосты [16, 26-бет].
XIX ғасырда ресми демографияның өрлеуі ғылыми пән ретінде қарастырылды. Популяцияның өсуі мен ресурстардың шектеулілігі туралы теорияларды тұжырымдаған Томас Мальтус және демографиялық талдауда статистикалық әдістерді қолданудың ізашары Болған Адольф Кетелет сияқты зерттеушілер бұл саланы қалыптастыруда шешуші рөл атқарды .
XX ғасырда демографиялық зерттеулер мен әдістеменің қарқынды дамуы байқалды. Демографиялық институттардың, академиялық кафедралардың, кәсіби бірлестіктердің құрылуы демографияны пән ретінде институттандыруға ықпал етті. Демографтар құнарлылық, өлім-жітім, көші-қон, халықтың қартаюы және отбасы динамикасы сияқты көптеген тақырыптарды зерттей бастады.
Қазіргі демография: 21 ғасырда демография әлеуметтану, экономика, география, эпидемиология және басқа пәндерден алынған түсініктерді қамтитын көп салалы сала ретінде дамуын жалғастыруда. Компьютерлік модельдеу және деректерді визуализациялау әдістері сияқты технологиялық жетістіктер демографиялық зерттеулердің ауқымы мен мүмкіндіктерін кеңейтті.
Тарих бойында демография ұғымы адам популяцияларына деген қызығушылықтан және олардың динамикасын, заңдылықтары мен қоғам үшін салдарын түсінуге деген ұмтылыстан туындады. Демографиялық талдау мемлекеттік саясатты, қала құрылысын, денсаулық сақтауды, әлеуметтік қамсыздандыруды және экономикалық дамуды ақпараттандыруда шешуші рөл атқарды, бұл оны тұрақты өзектілігі бар өмірлік маңызды зерттеу саласына айналдырды. Демография денсаулық сақтау, білім беру, тұрғын үй, еңбек нарығын жоспарлау, әлеуметтік қамсыздандыру және иммиграциялық саясат сияқты салалардағы саясатты құру, жоспарлау және шешім қабылдау процестерін ақпараттандыруда шешуші рөл атқарады. Халықтың тенденциялары мен заңдылықтары туралы түсінік бере отырып, демография үкіметтерге, ұйымдарға және қауымдастықтарға болашақ міндеттер мен мүмкіндіктерді болжауға, тиімді іс-шараларды әзірлеуге және ресурстарды тиімді бөлуге көмектеседі.
Тұтастай алғанда, демография адам қоғамдарын және олардың қоршаған ортамен өзара әрекеттесуін түсінудің, популяция динамикасы туралы түсінігімізді қалыптастырудың және тұрақты даму мен қоғамның әл-ауқатының стратегияларын ақпараттандырудың негізгі пәні ретінде қызмет етеді. Демография термині 1855 жылы француз кітабының атауында пайда болды ғалым А. Гиллард адам статистикасының элементтері немесе салыстырмалы демография. Бастапқыда демография синоним ретінде қолданылды Статистика, деректерді жинау бойынша практикалық қызмет түрі ретінде, сандық құрамы мен көбеюіндегі өзгерістерді сипаттау және талдау халық саны.
Тәуелсіз әлеуметтік ғылым ретінде демография туу, өлім, неке және некені тоқтату, ерлі-зайыптылар мен отбасылардың көбеюінің заңдылықтары мен әлеуметтік шарттарын зерттейді, жалпы халықтың көбеюі осы процестердің бірлігі ретінде. Ол жас-жыныстық, халықтың әлеуметтік құрылымдарының өзгеруін, демографиялық процестер мен құрылымдардың өзара байланысын зерттейді. Демография демографиялық процестер мен құрылымдарды сипаттау, талдау және болжау әдістерін әзірлейді.
Іс жүзінде демографиялық зерттеулер саласына демографиялық жағдайды сипаттау, жалпы елдегі, оның жекелеген аумақтарындағы демографиялық процестердің тенденциялары мен факторларын талдау кіреді,
әр түрлі кезеңдердегі популяцияларда. Зерттеу негізінде әр түрлі ұрпақтардағы туу мен өлімнің ерекшеліктері, әр түрлі әлеуметтік топтарда және әртүрлі аумақтарда демография оларды бағалайды болашақта демографиялық дамудың ең ықтимал өзгерісі болжамдар. Демографиядағы бақылау бірлігі-адам. Өмір бойы біртіндеп оның психологиялық және физиологиялық өзгерістері ерекшеліктері, оның отбасылық жағдайы, кәсібі өзгеруі мүмкін, біліктілігі, тұрғылықты жері, білімі, қоғамдық жағдайы, тілдерді білу және т. б. жеке немесе басқа сипаттамалардың өзгеруімен жалпы халықтың сипаттамалары да өзгереді. Осылайша, жеке тұлғалардың нақты белгілерінің өзгеруі анда-санда өзгеріп отырады және халықтың құрамы және оның саны.Халық динамикалық ұғым және зерттеу болып табылады оның қозғалыс механизмі қосымша негіздерді тартуды талап етеді оны талдау үшін: экономика, саясат, мәдениет, рухани өмір.
1.2. Көші-қон үдерістеріне әсер ететін факторлар және оның демографиялық ахуалға әсерінің мәні мен мазмұны
Көші-қон демографияға ең алдымен әсер етеді, өйткені ол адамдардың бір жерден екінші жерге көшуін қамтиды, нәтижесінде популяциялардың мөлшері, құрамы және таралуы өзгереді. Міне, көші-қонның демографияға әсер етуінің бірнеше жолы:
Халық Саны: Көші-қон аймақ халқының жалпы санына қосу немесе азайту арқылы халық санына тікелей әсер етуі мүмкін. Иммиграция халықтың санын көбейтеді, ал эмиграция оны азайтады. Таза көші-қон (иммиграция мен эмиграция арасындағы айырмашылық) халықтың өсуіне немесе азаюына ықпал етеді.
Жастың Таралуы: Көші-қон популяциялардың жас бойынша таралуына әсер етеді. Мысалы, жастар білім алу немесе жұмысқа орналасу мүмкіндіктерін іздеу үшін қоныс аударуы мүмкін, бұл баратын жерлеріндегі еңбекке қабілетті жастағы адамдардың үлесінің артуына әкеледі. Керісінше, зейнеткерлік көші-қон белгілі бір аймақтарда егде жастағы құрылымға әкелуі мүмкін.
Жыныстық Қатынас: Көші-қон популяциялардың жыныстық қатынасына да әсер етуі мүмкін. Егер көші-қон заңдылықтары ерлер мен әйелдер арасында әр түрлі болса, гендерлік теңгерімсіздік орын алуы мүмкін. Мысалы, белгілі бір салалардағы немесе аймақтардағы еңбек көші-қоны негізінен ер адамдардан тұруы мүмкін, бұл белгілі бір жас топтарындағы немесе аудандарындағы мужчин үлесінің артуына әкеледі.
Этникалық Құрамы: Көші-қон халықтың этникалық құрамының өзгеруіне ықпал етеді. Әр түрлі этникалық құрамы бар аймақтар немесе елдер арасындағы көші-қон ағындары мәдени динамика мен әлеуметтік өзара әрекеттесуге әсер ете отырып, шығу тегі мен баратын жерінің этникалық құрамын өзгерте алады.
Популяцияның Таралуы: Көші-қон популяцияларды географиялық тұрғыдан қайта бөледі, бұл аймақтар ішінде және олардың арасында популяцияның таралуының өзгеруіне әкеледі. Мысалы, урбанизация ауылдан қалаға көші-қонға байланысты, бұл халықтың қала орталықтарында шоғырлануына әкеледі.
Құнарлылық Пен Өлім-жітімнің Заңдылықтары: Көші-қон популяция құрылымы мен динамикасына әсер ету арқылы құнарлылық пен өлім-жітімнің заңдылықтарына жанама әсер етуі мүмкін. Көші-қон нәтижесінде популяцияның жас құрылымындағы өзгерістер туу коэффициентіне әсер етуі мүмкін, өйткені жас популяцияларда туу коэффициенті жоғары болады. Сол сияқты, көші-қон денсаулық сақтау, әлеуметтік қызметтер мен қоршаған орта жағдайларына қол жетімділікті өзгерту арқылы өлім-жітім деңгейіне әсер етуі мүмкін.
Тұтастай алғанда, көші-қон демографиялық өзгерістердің негізгі қозғаушы күші болып табылады, бұл халықтың санына, құрамына, таралуына және динамикасына әсер етеді. Көші-қонның демографиялық салдарын түсіну саясаткерлер, жоспарлаушылар және зерттеушілер үшін демографиялық мәселелерді шешу, халықтың болашақ қажеттіліктерін жоспарлау және тұрақты дамуға жәрдемдесу үшін өте маңызды.Көші-қон процестеріне экономикалық және әлеуметтік факторлардан саяси және экологиялық факторларға дейінгі көптеген факторлар әсер етеді. Осы факторларды түсіну көші-қонның мәні мен демографиялық жағдайға әсерін түсіну үшін өте маңызды. Көші-қон процестеріне және олардың демографиялық жағдайға әсеріне әсер ететін кейбір негізгі факторлар:
Экономикалық Факторлар:
Жұмысқа Орналасу Мүмкіндіктері: Жұмыс орындарының болуы және жалақы көші-қонға айтарлықтай әсер ететін факторлар болып табылады. Адамдар көбінесе жақсы экономикалық перспективалар ұсынатын аймақтарға немесе елдерге көшеді.
Экономикалық Айырмашылықтар: аймақтар арасындағы кірістер мен экономикалық дамудағы Айырмашылықтар аз гүлденген аудандардан ауқатты аудандарға көші-қонға әкелуі мүмкін.
Жұмыс Күшіне Деген Сұраныс: жұмыс күші жетіспейтін Салалар мигранттарды тарта алады, ал жұмыспен қамтылуы төмендеген секторлар көшіп кетуі мүмкін.
Әлеуметтік Факторлар:
Өмір сапасы: көші-қон шешімдеріне білімге, денсаулық сақтауға, тұрғын үйге және әлеуметтік қызметтерге қол жетімділік Сияқты Факторлар әсер етеді.
Отбасылық және әлеуметтік желілер: Қолданыстағы әлеуметтік желілер мен отбасылық байланыстар тағайындалған жерлерде қолдау желілерін ұсыну арқылы көші-қонды жеңілдетуі мүмкін.
Мәдени Және Тілдік Жақындығы: Мигранттар өздерінің мәдени немесе тілдік ұқсастықтары бар аймақтарға тартылуы мүмкін.
Саяси Факторлар:
Мемлекеттік Саясат: визалық ережелер, жұмысқа рұқсаттар және иммиграциялық квоталар сияқты Көші-қон саясаты көші-қон ағындары мен заңдылықтарын қалыптастыра алады.
Саяси Тұрақтылық: саяси тұрақсыздықты немесе қақтығысты бастан өткерген Аймақтарда көші-қонның күшеюі байқалуы мүмкін, өйткені адамдар басқа жерлерде қауіпсіздік пен тұрақтылыққа ұмтылады.
Экологиялық Факторлар:
Климаттың Өзгеруі: Қоршаған ортаның деградациясы, табиғи апаттар және климаттың өзгеруі халықтың қоныс аударуына және көші-қонды, әсіресе ауылдан қалаға немесе шекарадан өтуге әкелуі мүмкін.
Табиғи Ресурстардың Тапшылығы: су тапшылығына немесе табиғи ресурстардың сарқылуына тап болған Аймақтар қоныс аударуы мүмкін, өйткені адамдар басқа жерлерде жақсы өмір сүру жағдайларын іздейді.
Демографиялық Факторлар:
Жас Құрылымы: демографиялық сипаттамалар, мысалы, жастың таралуы және туу коэффициенті көші-қон заңдылықтарына әсер етуі мүмкін. Жас тұрғындар білім алу және жұмысқа орналасу мүмкіндіктерін іздеуде мобильді болуы мүмкін.
Халық Санының Өсуі: белгілі бір аймақтардағы халық санының Жоғары өсу қарқыны көші-қонға әкелуі мүмкін, өйткені адамдар ресурстар мен инфрақұрылымға қысымды жеңілдетуге тырысады.
Технологиялық Факторлар:
Байланыс және Тасымалдау: байланыс және тасымалдау технологиясының Жетістіктері адамдардың алыс қашықтыққа қозғалуын жеңілдетеді, бұл көші-қонды жеңілдетеді.
Қашықтан Жұмыс Істеу Мүмкіндіктері: қашықтан жұмыс істеу санының артуы адамдарға жұмыспен қамтуды сақтай отырып, көшуге мүмкіндік береді, бұл ауылдық жерлерге немесе қала маңындағы аудандарға көші-қонның көбеюіне әкелуі мүмкін.
Көші-қонның демографиялық жағдайға әсері терең және жан-жақты болуы мүмкін:
Халықтың Өсуі немесе Азаюы: Көші-қон тағайындалған аудандардағы халықтың өсуіне және шыққан аудандардағы халықтың азаюына ықпал етуі мүмкін, бұл халықтың саны мен тығыздығына әсер етеді.
Жас Құрылымы: Көші-қон популяциялардың жас құрылымына әсер етуі мүмкін, әсіресе белгілі бір жас топтарының қоныс аудару ықтималдығы жоғары болса.
Этникалық Құрамы: Көші-қон аймақтардың этникалық құрамын өзгерте алады, бұл мәдени әртүрлілікке әкеледі және әлеуметтік бірлікке әсер етуі мүмкін.
Экономикалық Даму: Көші-қон жұмыс күшін қамтамасыз ету, жұмыс күшінің жетіспеушілігін толтыру және тұтынушылық сұранысты қолдау арқылы экономикалық өсуді ынталандыруы мүмкін.
Әлеуметтік Динамика: Көші-қон тағайындалған аймақтарға жаңа мәдени тәжірибелерді, тілдерді және әлеуметтік нормаларды енгізу арқылы әлеуметтік динамиканы қалыптастыра алады.
Инфрақұрылым және Қызметтер: Көші-қон баратын аудандардағы инфрақұрылым мен мемлекеттік қызметтерге ауыртпалық түсіруі мүмкін, бұл өсіп келе жатқан халықты орналастыру үшін инвестицияларды қажет етеді.
Тұтастай алғанда, көші-қон көптеген факторлардың әсерінен болатын күрделі құбылыс болып табылады және демографиялық жағдайға, экономикалық дамуға, аймақтар мен елдердің әлеуметтік динамикасына айтарлықтай әсер етеді.
Көші-қонның қоғамдағы қарым-қатынастар мен процестердің әртүрлі аспектілеріне әсері шынымен жан-жақты. Әлемдік және отандық тәжірибе көрсеткендей, олардың әсерінен көші - қон ағындарының үш түрі-ішкі көші-қон, эмиграция және иммиграция айтарлықтай ерекшеленеді.
Ішкі көші-қон халықтың саны мен құрамын өзгертеді, өңірлік еңбек нарықтарындағы ахуалды, жұмыспен қамтылған халыққа демографиялық жүктемені және өңірдің инфрақұрылымын өзгертеді. Бұл өзгерістер оң және теріс болуы мүмкін. Көші-қонның салдары шығу аудандарында және мигранттар ағынының аудандарында әртүрлі.
Мигранттар ағынының ең типтік нәтижелері халықтың саны мен тығыздығының артуы ғана емес, сонымен бірге оның жалпы жасаруы болып табылады, бұл әсіресе дамыған және өтпелі экономикасы бар барлық елдерде ұлттың қартаю тенденциясын кем дегенде ішінара өтеу факторы ретінде маңызды. Осылайша, еңбек нарығындағы вакуум толтырылады, жұмыспен қамтылған халыққа демографиялық жүктеме көрсеткіші жақсарады. Халықтың құрамында жынысы, білімі, әлеуметтік байланысы, ұлттық құрамы және т. б. бойынша өзгерістер бар. Көші-қонның айтарлықтай теріс сальдосы бар аймақтарда көші-қонның салдары керісінше.
Жалпы елдегі жағдайға халықтың көші-қоны келесідей әсер етеді: экономикалық өсу ынталандырылады және жұмыс күшінің тапшылығы азаяды, ЖІӨ-нің өсуі байқалады, салық базасының өсуі есебінен мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігі ұлғаяды, беделді емес жұмыс орындарында жұмыспен қамту қамтамасыз етіледі, капитал ағыны жүреді, демографиялық жағдай жақсарады. Сонымен бірге, шетелдіктердің иммиграциясының кейбір жағымсыз салдары алынып тасталмайды-олардың тапқан ақшасының бір бөлігі шетелге аударылады, жұмыссыздық күшейеді, этникалық қақтығыстар мен әлеуметтік-саяси шиеленістер туындауы мүмкін, қылмыстың интернационализациясы күшейеді.
Халықтың эмиграциясының да оң және теріс салдары бар. Теріс ЖІӨ-нің төмендеуі, ең жақсы білікті кадрлардың жоғалуы,капиталдың кетуі. уақытша еңбек көші-қоны оң нәтиже бере алады, онда жұмыссыздық азаяды, шетелге уақытша жұмысқа кеткендердің біліктілігі артады, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар факультеті
Асанұлы Ерсайын
ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДАҒЫ КӨШІ-ҚОН ҮДЕРІСТЕРІ
ЖӘНЕ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ АХУАЛ (ХХ ҒАСЫР СОҢЫ - ХХІ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫ)
М053-Тарих және Археология
7М02210-Тарих білім беру бағдарламасы бойынша тарих ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған магистрлік диссертация
Ғылыми жетекшісі: ____________________ Г. Жораева т.ғ.к., доцент
қолы
____ __________20 __ж. №СБ _______бұйрық негізінде қорғауға жіберліді
Кафедра меңгерушісі: ______________________ Г.Примкулова т.ғ.к., доцент
қолы
Түркістан, 2024 жыл
МАЗМҰНЫ
АННОТАЦИЯ
ABSTRACT
ÖZET
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Белгілер мен Қысқартулар
КІРІСПЕ
1. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДАҒЫ КӨШІ-ҚОН ҮДЕРІСТЕРІ ЖӘНЕ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ АХУАЛЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1. Көші-қон үдерістері мен демографиялық ұғымды теориялық талдау
1.2. Көші-қон үдерістеріне әсер ететін факторлар және оның демографиялық ахуалға әсерінің мәні мен мазмұны
1.3. Қазақстан Республикасының аймақтық дамуындағы ішкі көші-қонның әлеуметтік үлесі.
2. ХХ ҒАСЫР СОҢЫ - ХХІ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫ ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДАҒЫ КӨШІ-ҚОН ҮДЕРІСТЕРІ ЖӘНЕ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ АХУАЛДЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТӘЖІРИБЕСІ
2.1. Қазақстан Республикасының көші-қон саясаты, демографиялық үдерістерінің өзгерістері
2.2. ХХІ ғасырдың басындағы Қызылорда обылсының көші қонының сипаты
2.3. ХХ ғасыр соңы - ХХІ ғасырдың басы басындағы Қызылорда облысы халқының саны мен этникалық құрамы
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
АННОТАЦИЯ
В данной работе освещены миграционные процессы в Кызылординской области, демографическая ситуация, в том числе миграционные процессы конца ХХ-начала ХХІ веков, влияющие на трудоспособность страны, тем самым влияя на экономическое развитие, роль в изменении качественных и количественных показателей населения РК. Также одним из наиболее актуальных вопросов является изучение различных аспектов влияния миграции на состояние трудового потенциала Кызылординской области. На основе анализа процессов региональной трудовой миграции трудовые мигранты, местные жители, в рамках сферы миграции фактические данные помещаются в таблицу количественного характера, результаты которой классифицированы по ряду признаков и обоснованы выводы, касающиеся совершенствования региональной миграционной политики. Кроме того, будет доложено, что изучение демографической ситуации в Кызылординской области имеет решающее значение для информирования политических решений, касающихся градостроительства, экономического развития, социального обеспечения, здравоохранения, образования и охраны окружающей среды, понимание моделей миграции, динамики населения и социально-экономических тенденций поможет политикам решать демографические проблемы и способствовать устойчивому развитию в регионе
ABSTRACT
This paper describes the migration processes in the Kyzylorda region, the demographic situation, including the migration processes of the late XX-early XXI centuries, which affect the country's ability to work, thereby affecting economic development, and their role in changing the qualitative and quantitative indicators of the population of the Republic of Kazakhstan. Also, one of the most pressing issues is the study of various aspects of the impact of migration on the state of the Labor potential of the Kyzylorda region. Based on the analysis of regional labor migration processes, specific data in the field of labor migrants, local residents, and migration are tabulated quantitatively, the results of which are classified according to a number of criteria, and conclusions regarding the improvement of regional migration policy are substantiated. It is also reported that the study of the demographic situation of the Kyzylorda region is of great importance for informing political decisions related to Urban Planning, Economic Development, Social Security, Health, Education and environmental protection, understanding migration patterns, population dynamics and socio-economic trends will help politicians solve demographic problems and contribute to sustainable development in the region
ÖZET
Bu çalışma, Kızılorda bölgesindeki göç süreçlerini, yirminci yüzyılın sonlarından 21. yüzyılın başlarına kadar ülkenin çalışma kapasitesini etkileyen göç süreçleri de dahil olmak üzere demografik durumu, böylece ekonomik kalkınmayı, Kızıl Ordu'nun nüfusunun niteliksel ve niceliksel göstergelerinin değişmesindeki rolü vurgulamaktadır. Ayrıca en acil konulardan biri, göçün Kızılorda bölgesinin çalışma potansiyelinin durumu üzerindeki etkisinin çeşitli yönlerinin incelenmesidir. Bölgesel emek göçü süreçlerinin analizine dayanarak, göç alanı çerçevesinde göçmen işçiler, yerel sakinler, gerçek veriler nicel nitelikte bir tabloya yerleştirilir, sonuçları bir dizi özelliğe göre sınıflandırılır ve bölgesel göç politikasının iyileştirilmesine ilişkin sonuçlar doğrulanır. Ayrıca Kızılorda bölgesindeki demografik durumun incelenmesinin şehir planlaması, ekonomik kalkınma, sosyal refah, sağlık, eğitim ve çevre koruma ile ilgili politika kararlarını bilgilendirmek, göç kalıplarını, nüfus dinamiklerini ve sosyoekonomik eğilimleri anlamak için çok önemli olduğu bildirilecektir. politika yapıcıların demografik sorunları çözmelerine ve bölgedeki sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmelerine yardımcı olacaktır
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Университеттің ішкі нормативтік ережесі: Магистрлік диссертациялық жұмысты әзірлеу мен рәсімдеуге қойылатын жалпы талаптар:
-ҚП ХҚТУ - 7.5.3.-2020 Құжатталған ақпараттарды басқару
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл диссертацияда келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылады:
Демография - белгілі бір халықтың, ұлттың, ұлыстың, этникалық топтың санын, құрамы мен құрылымын, аумаққа бөлінуін, өсу не кему динамикасын қоғамдық-тарихи жағдайлармен байланыстырып зерттейтін әлеуметтік ғылым саласы. Демография адам популяциясын оның көлемі мен құрылымына сәйкес, жынысы, жасы, отбасылық жағдайы және этникалық шығу тегі бойынша, сондай-ақ, осы популяцияның туу, өлу және көші-қон коэффициенттеріндегі өзгеруі тұрғысынан статистикалық зерттеу.
Көші-қон - адамдардың тұрғылықты мекенінен әр түрлі себептермен басқа жерге қоныс аударуы, көшіп-қонуы.
Иммиграция - (лат. іm-mіgrare -- көшіп келу) -- қоныстанушылық, келімсектік, бір мемлекет азаматтарының екінші бір мемлекетке тұрақты немесе уақытша тұру үшін көшіп келуі.
Эмиграция - өз еліндегі тұрғылықты мекенін бөтен елдегі тұрғылықты жерге айырбастау.
Миграция - Миграция (лат. migratio -- көші-қон, қоныс аудару) -- адамдардың (мигранттардың) қандай да бір аумақтардың шекарасынан өтіп, ұзақ уақытқа немесе біржолата қоныс тебу процесі.
Халық көші-қонын бірегейлендірудің негізгі белгілерінің бірі - қандай да бір аумақтың әкімшілік шекарасын кесіп өту (мемлекет, аудан, аймақ, қала және т.б.).
Урбанизация - (лат. urbs - қала, urbanus -- қалалық) - әлемнің әртүрлі елдері мен өңірлерінің өзіндік ерекшеліктеріне сәйкес әлеуметтік-экономикалық, демографиялық, географиялық секілді көп жақты қырлары бар күрделі құбылыс. Көне латын тіліндегі мағынасы қалалық деген ұғымды білдіреді. Яғни, ең қысқаша айтар болсақ, урбанизация, бұл - қала тіршілігі мен тұрмысы және мәдениетінің үстемдікке ие болуы.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ТМД-Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
ДДҰ-Дүниежүзілік денсаулық сауқтау
БҰҰ БЖКБ мәліметтері - Біріккен Ұлттар Ұйымының босқындар ісі жөніндегі жоғарғы комиссарының басқармасы
ЕАЭО- Өңірлік Ынтымақтастық: Қазақстан Eуразиялық Экономикалық Одақ
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасында мемлекеттік тәуелсіздік жағдайында өткен және қазіргі кездегі елдің әлеуметтік-демографиялық дамуының көптеген аспектілерін зерделеу және ғылыми тұрғыдан қайта қарау мүмкін болды. Құқықтық, демократиялық қоғамның қалыптасуы көптеген маңызды мәселелерді көтереді, олардың ішінде демографиялық даму мәселелері соңғы орында емес. Қазіргі уақытта ел халқының немесе оның жекелеген топтарының санын, құрамын, орналасуын және өсімін молайтуды сипаттайтын ғылыми негізделген мәліметтерді пайдаланбай, әлеуметтік-экономикалық және демографиялық салада мемлекеттің теңгерімді саясатын жүргізу мүмкін емес.
Қазіргі және перспективалы демографиялық мәселелерді ғылыми тұрғыдан білу тарихи тамырларды түсінбестен, тарихи негіздемесіз мүмкін емес. Осыған байланысты қазіргі уақытта ең перспективалы тарихи пәндердің қатарына жататын тарихи демографияның маңызы артып келеді. Тарихи ретроспективадағы жан-жақты демографиялық талдау Отандық тарихнаманың аз зерттелген мәселелерін егжей-тегжейлі ашуға мүмкіндік береді. Бұл міндетті жүзеге асыруда тұтастай Қазақстан бойынша жағдайды толыққанды қорытындылау үшін республиканың жекелеген өңірлерінің жалпы және демографиялық дамуындағы ерекше зерттеу өзекті болып көрінеді.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі көші-қон процестері-адамзат тарихының барлық кезеңдеріндегі тұрақты құбылыс. Көші-қон-халықтың өмірлік жағдайдың өзгеруіне жаппай ден қою тәсілдерінің бірі, қоғам өмірінде болып жатқан өзгерістерді дәл және айқын көрсетеді. Осыған байланысты көші-қонға сәйкес келетін басқа әлеуметтік процесті табу қиын.
Бүгінгі күні əлемнің көптеген елдерінде көші-қон саясаты үлкен мəселеге айналып келеді. Макроэкономикалық деңгейде көші-қон - еңбек нарығының қызмет етуінің қажетті шарттарының бірі. Оның ауқымы мен бағыттары кəсіпорындар мен салалардың сандық тұрғыдағы еңбекке жарамдылығымен ғана емес, сонымен бірге жеке қызметкердің еңбек əлеуетінің сапасымен де байланысты. Облыста, 90-жылдардың басынан бастап еңбек көші-қоны қарқынды түрде белең ала бастады. Оның негізгі себептері ретінде келесілерді атап көрсетуге болады: түбегейлі өзгерген экономикалық қатынастар, бюджеттік мекемелердің төменгі жалақысы, шекаралардың ашылуы, яғни елге кіріп-шығу шарттарының жеңілдетілуі жəне т.б.
Көші-қонның негізгі принциптері отандық әлеуметтік тарихшылардың, экономистердің, демографтардың және әлеуметтанушылардың еңбектерінде тұжырымдалған: Т.И. Заславская [1], А. Г. Вишневский[2], В. И. Переведенцев [3], Ж. А. Зайончковская [4], JI.JI. Рыбаковский [5], Н. В. Тарасова [6], И. В. Рывкина [7], Б. Ц. Урланис [8], А У. Хомра [9] және т. б.
Қазақстанда туындайтын проблемалар мен оларды шешу жолдарын талдау посткеңестік аумақта туындайтын осындай қиындықтарды еңсеру үшін пайдалы болуы мүмкін. Бұл сонымен қатар зерттеу тақырыбының өзектілігін анықтайды.
XX-шы ғасырдың аяғы мен XXI-ші ғасырдың басында Қызылорда облысында маңызды көші-қон процестерінің куәсі болды, бұл оның осы кезеңдегі демографиялық жағдайын зерттеудің өзектілігін атап өтті. Қазақстанда орталықтандырылған жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу Қызылорда облысында жұмыспен қамту мүмкіндіктеріне, табыс деңгейіне және өмір сүру деңгейіне әсер ететін терең экономикалық өзгерістерге әкелді. Көші-қон процестеріне салалардағы, еңбек нарықтарындағы және экономикалық мүмкіндіктердегі өзгерістер әсер етті. Еңбек көші-қоны Қызылорда облысының демографиялық динамикасында маңызды рөл атқарды. Көптеген адамдар дамып келе жатқан салаларда немесе қызмет көрсету салаларында жұмыс іздеу үшін ауылдық жерлерден облыс ішіндегі қалалық орталықтарға немесе Қазақстанның басқа аймақтарына қоныс аударды [10].
Қызылорда облысында урбанизация жеделдеді, өйткені адамдар ауылдық жерлерден Қызылорда қаласы сияқты қала орталықтарына көшті. Бұл тенденция экономикалық факторларға, білім беру мүмкіндіктеріне, медициналық көмекке қол жетімділікке және басқа да қалалық жағдайларға байланысты болды, нәтижесінде қалалық және ауылдық жерлердің демографиялық құрамы өзгерді [11, 7-бет].
Қызылорда облысы көші-қон заңдылықтары мен демографиялық тенденцияларға әсер еткен су тапшылығы, шөлейттену және климаттың өзгеруі сияқты экологиялық проблемаларға тап болды. Ауылдық жерлердегі қоршаған ортаның деградациясы көші-қонға әкелуі мүмкін, ал қалалық жерлерде өмір сүру жағдайының жақсаруына байланысты халық санының өсуі байқалуы мүмкін.
Қызылорда облысы, Қазақстанның қалған бөлігі сияқты, туу деңгейінің төмендеуімен, денсаулық сақтаудың жақсаруымен және өмір сүру ұзақтығының артуымен сипатталатын демографиялық ауысуды бастан өткерді. Көші-қон процестері демографиялық ауысу динамикасымен, популяция санының қалыптасуымен, жастың бөлінуімен және басқа демографиялық көрсеткіштермен өзара әрекеттескен.
Осы кезеңдегі Қызылорда облысының демографиялық жағдайын зерттеу қала құрылысы, экономикалық даму, әлеуметтік қамсыздандыру, денсаулық сақтау, білім беру және қоршаған ортаны қорғауға қатысты саяси шешімдерді ақпараттандыру үшін өте маңызды. Көші-қон заңдылықтарын, халықтың динамикасын және әлеуметтік-экономикалық тенденцияларды түсіну саясаткерлерге демографиялық мәселелерді шешуге және аймақтағы тұрақты дамуға ықпал етуге көмектеседі.
Қорытындылай келе, XX ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың басындағы Қызылорда облысындағы көші-қон процестеріне экономикалық, әлеуметтік, экологиялық және саяси факторлардың күрделі өзара әрекеттесуі әсер етті. Осы кезеңдегі демографиялық жағдайды зерделеу көші-қонның қозғаушы күштері мен салдарын түсіну, саяси шешімдерді ақпараттандыру, қызылорда облысының инклюзивті және тұрақты дамуына ықпал ету үшін өте маңызды
Осы орайда, зерттеу жұмысымызды Қызылорда облысындағы көші-қон үдерістері және демографиялық ахуалы деп алуымызға негіз болды.
Зepттey мaқcaты: Қызылорда облысындағы көші-қон ахуалының ерекшелігін анықтаe, облыстың көптеген этностарының көші-қон ұтқырлығына әсер ететін факторлар теориялық тұрғыда зерттеу және әдістемелік ұсыныстар жасау.
Зepттeyдің ныcaны: Қызылорда облысындағы көші-қон үдерістері
және демографиялық ахуал үрдісі.
Зepттey пәнi: Қызылорда облысындағы көші-қон үдерістері.
және демографиялық ахуалдың сапалық сипаттамалары мен өзіндік ерекшеліктері.
Зерттеудің гипотезасы.
Зерттеудің негізгі кезеңдері.
Зepттeудiң ғылыми жaңaлығы мeн тeopиялық мaңыздылығы:
1.Көші-қонның қазіргі заманғы факторларын, олардың облыс ішінде де, одан тыс жерлерде де көші-қон ағындарының көлемі мен бағытына әсер ету дәрежесін кешенді зерттеу қолға алынды;
2.Көші-қон қозғалысының қарқындылығы мен бағыттарына елеулі әсер ететін халықтың экономикалық, әлеуметтік, әлеуметтік-психологиялық, идеологиялық және басқа да өмір сүру жағдайларының жиынтығы талданды;
3. Қызылорда облысының халқының көші-қонының аумақтық, этникалық және әлеуметтік-демографиялық құрылымына статистикалық бағасы берілді
Зepттeyдiң тeopиялық және пpaктикaлық мaңыздылығы
Зерттеу Қызылорда облысының нақты көші-қон қатынастарын анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеу нәтижелері қазіргі заманғы көші-қон туралы теориялық түсініктерді қорыту. Қызылорда облысында, одан тыс жерлерде де көші-қон ағындарын реттеу мен ретке келтіру жөніндегі тиімді шараларды әзірлеу үшін ақпараттық база ретінде пайдаланылуы мүмкін.
1. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДАҒЫ КӨШІ-ҚОН ҮДЕРІСТЕРІ ЖӘНЕ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ АХУАЛЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Көші-қон үдерістері мен демографиялық ұғымды теориялық талдау
Бірнеше зерттеушілер мен ғалымдар XXI ғасырдағы Қызылорда облысындағы халық санының динамикасы мен демографиялық тенденцияларын зерттеді. Толық тізімді ұсыну қиын болса да, міне, осы кезеңдегі Қызылорда облысының халқын түсінуге ықпал еткен бірнеше көрнекті зерттеушілер мен мекемелерге тоқталуға болады.
Соның ішінде Қызылорда Мемлекеттік Университеті (қазір Қорқыт Ата Атындағы Қызылорда Мемлекеттік Университеті деп аталады): жергілікті оқу орны ретінде Қызылорда мемлекеттік Университеті аймақ халқының әртүрлі аспектілері, соның ішінде көші-қон, туу коэффициенті, өлім-жітім және халықтың таралуы бойынша зерттеулер жүргізген.
Қазақстан Республикасы Ғылым академиясы: Ғылым Академиясы өзінің әртүрлі ғылыми-зерттеу институттары мен орталықтары арқылы Қызылорда облысындағы демографиялық мәселелер бойынша зерттеулер жүргізген. Академиямен байланысты зерттеушілер популяция динамикасы мен тенденцияларын түсіну мәселелері бойынша зерттеген.
Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігі сияқты Ұлттық статистикалық басқармалар халық санағы, өмірлік маңызды статистика және көші-қон үрдістерін қоса алғанда, халықтың демографиясы туралы деректерді үнемі жинап, жариялап отырады. Осы агенттіктердің зерттеушілері мен демографтары саясатты құру мақсатында демографиялық деректерді талдайды және түсіндіреді.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Халық Қоры (ЮНФПА) және Дүниежүзілік Банк сияқты Халықаралық ұйымдар халық мәселелері бойынша зерттеулер жүргізу және техникалық көмек көрсету үшін ұлттық үкіметтермен жиі ынтымақтасады. Олардың баяндамалары мен жарияланымдары белгілі бір аймақтардағы, соның ішінде Қызылордадағы халық санының динамикасын талдауды қамтиды.
Қазақстан аумағында да, халықаралық деңгейде де университеттер мен ғылыми-зерттеу институттарымен байланысты жекелеген зерттеушілер, демографтар және әлеуметтанушылар Қызылорда облысының тұрғындарына зерттеу жүргізген. Олардың зерттеулері көші-қон, урбанизация, құнарлылық, өлім-жітім және халықтың динамикасына әсер ететін әлеуметтік-экономикалық факторларды қоса алғанда, көптеген тақырыптарды қамтыды.
Қазақстандағы даму жобаларында жұмыс істейтін Консалтингтік фирмалар мен үкіметтік емес ұйымдар өз қызметінің бір бөлігі ретінде халық мәселелері бойынша зерттеулер жүргізіп отырған. Бұл ұйымдар көші-қон, денсаулық сақтау, білім беру немесе кедейлікпен күресу сияқты халық динамикасының нақты аспектілеріне назар аудара алады.
Зерттеушілердің нақты атаулары олардың жұмысының ауқымы мен бағытына байланысты өзгеруі мүмкін болса да, бұл мекемелер мен ұйымдар XXI ғасырдағы Қызылорда облысының халқын зерттеуге қатысатын кейбір негізгі субъектілерді білдіреді. Олардың зерттеулері аймақтағы демографиялық тенденцияларды, қиындықтар мен мүмкіндіктерді түсінуге, тұрақты дамуға және халықтың әл-ауқатын жақсартуға бағытталған саясат пен іс-шараларды ақпараттандыруға ықпал етеді. Көші-қон процестері мен демографиялық тұжырымдама халықты зерттеу мен әлеуметтік ғылымдарды зерттеудің негізгі аспектілері болып табылады. Әрбір ұғымды теориялық тұрғыдан талдап көрейік:
Көші-қон дегеніміз-адамдардың бір жерден екінші жерге, ел ішінде (ішкі көші-қон) немесе халықаралық шекаралар арқылы (халықаралық көші-қон) қозғалысын білдіреді. Бұл белгілі бір мерзімге әдеттегі тұрғылықты жерін өзгертуді қамтиды.
Көші-қон ерікті немесе мәжбүрлі, тұрақты немесе уақытша, ауылдан қалаға немесе қаладан ауылға, еңбекке негізделген немесе отбасылық, басқа жіктеулермен қатар болуы мүмкін [11, 34-бет].
Көші-қонға көбінесе итеру факторлары (шыққан жеріндегі жұмыссыздық, кедейлік, қақтығыстар, қоршаған ортаның деградациясы сияқты жағымсыз аспектілер) және тарту факторлары (жұмыс мүмкіндіктері, өмір сүру деңгейінің жақсаруы, саяси тұрақтылық сияқты баратын жеріндегі жағымды аспектілер) әсер етеді.).
Әр түрлі теориялар көші-қон заңдылықтары мен мотивтерін түсіндіруге тырысады. Оларға неоклассикалық экономикалық теория (шығындар мен пайданы талдау негізінде ұтымды шешім қабылдауға баса назар аударатын), құрылымдық теория (көші-қонды қалыптастыратын кеңірек әлеуметтік және экономикалық факторларға бағытталған) және желілік теория (көші-қон шешімдеріндегі әлеуметтік желілер мен ақпарат алмасудың рөлін баса көрсететін) жатады) [12, 125-бет].
Көші-қонның шығу тегі мен баратын жеріне терең әлеуметтік, экономикалық, мәдени және саяси әсері бар. Бұл әсерлерге халық саны мен құрамының өзгеруі, еңбек нарығының динамикасы, әлеуметтік келісім, мәдени әртүрлілік және саяси өкілдік кіруі мүмкін.
Демография-популяцияларды, оның ішінде олардың мөлшерін, құрылымын, таралуын және динамикасын (туу, өлім және көші-қон) зерттейтін ғылым. Ол уақыт өте келе және әртүрлі географиялық аймақтардағы популяциялардың өзгеру заңдылықтары мен тенденцияларын зерттейді [13, 286-бет].
Демографиялық зерттеулер әртүрлі теориялық негіздерге, соның ішінде демографиялық ауысу теориясына (даму кезеңдеріндегі туу мен өлім-жітім көрсеткіштерінің өзгеруін түсіндіретін), жас-құрылымдық теорияға (популяцияның жас құрылымын әлеуметтік және экономикалық нәтижелермен байланыстыратын) негізделген., және популяция динамикасы мен импульске негізделген көші-қон теориялары.
Демографтар популяция динамикасын талдау және өлшеу үшін бірқатар әдістерді пайдаланады, соның ішінде өмірлік маңызды тіркеу жүйелері, санақ деректері, сауалнамалар, популяцияны болжау және демографиялық модельдеу.
Демографиялық талдау денсаулық сақтау, білім беру, тұрғын үй, еңбек нарығын жоспарлау, әлеуметтік қамсыздандыру және иммиграциялық саясат сияқты салалардағы саясатты әзірлеуге негіз болады. Демографиялық тенденциялар мен заңдылықтарды түсіну әлеуметтік мәселелерді шешу және болашақты жоспарлау үшін өте маңызды.
Әлемде адамдардың өміріне айтарлықтай әсер ететін көптеген әлеуметтік құбылыстар бар. Осындай құбылыстардың бірі-көші-қон. Адамдарды бір жерден екінші жерге ауыстыруға байланысты көші-қон процестерінің көптеген себептері мен салдары бар. Бұл дәрісте біз көші-қонның негізгі аспектілерін, оның анықтамасын, себептерін, түрлерін, салдарын, жаһандық трендтерін, сондай-ақ көші-қон саясаты мен реттеуін қарастырамыз. Біз сондай-ақ сәтті және сәтсіз көші-қон стратегияларының мысалдарын қарастырамыз. Осы қызықты және өзекті тақырыпты зерттеуге кірісіп, көші-қонның қоғамға және адамдардың жеке өміріне қалай әсер ететінін түсінуге тырысайық.
Көші-қон процестері-бұл адамдарды бір тұрғылықты жерінен екіншісіне тұрақты немесе уақытша негізде жылжыту. Олар әлеуметтік динамиканың маңызды аспектілерінің бірі болып табылады және қоғамға, экономикаға және мәдениетке терең әсер етеді.
Көші-қон ел ішінде де, әртүрлі елдер арасында да (халықаралық көші-қон) болуы мүмкін. Бұл экономикалық мүмкіндіктер, саяси жағдай, әлеуметтік жағдайлар, қақтығыстар, табиғи апаттар және т. б. сияқты әртүрлі факторларға байланысты болуы мүмкін.
Көші-қон процестері уақытша немесе тұрақты болуы мүмкін. Уақытша көші-қон маусымдық жұмысшыларды, студенттерді, туристерді және белгілі бір уақыт аралығында қозғалатын басқаларды қамтиды. Тұрақты көші-қон, керісінше, тұрғылықты жерін тұрақты түрде өзгертуді қамтиды.
Көші-қон оң және теріс салдарға әкелуі мүмкін. Бір жағынан, ол экономикалық дамуға, мәдени алмасуға және әртүрлілікке ықпал ете алады. Екінші жағынан, ол теңсіздік, қақтығыстар және кемсітушілік сияқты әлеуметтік және экономикалық мәселелерді тудыруы мүмкін.
Көші-қон процестерін реттеу үшін мигранттарға кіру, болу және шығу ережелері мен процедураларын анықтайтын көші-қон саясаты бар. Бұл саясаттар әр түрлі елдерде әр түрлі болуы мүмкін және олардың экономикалық, саяси және әлеуметтік жағдайларына байланысты.
Көші-қон-бұл адамдардың бір тұрғылықты жерінен екіншісіне ауысуы. Адамдардың қоныс аударуды таңдауының көптеген себептері бар.
Көші-қонның негізгі себептерінің бірі-экономикалық факторлар болып табылады. Адамдар ақша табудың жақсы мүмкіндіктерін, жоғары жалақы алатын жұмысты немесе басқа аймақта немесе елде жақсы өмір сүру жағдайларын іздей алады. Экономикалық көші-қон жалақының төмендігінен, жұмыссыздықтың жоғарылауынан немесе туған жерінде еңбек нарығында болашақтың болмауынан туындауы мүмкін.
Кейбір адамдар қудалау, соғыс, қақтығыстар немесе адам құқықтарының бұзылуы сияқты саяси себептерге байланысты қоныс аударады. Олар өз құқықтары қорғалады және еркін және қауіпсіз өмір сүре алады деп сенетін басқа елдерде қауіпсіздік пен қорғауды іздейді.
Көші-қонға әлеуметтік факторлар да себеп болуы мүмкін. Кейбір адамдар әлеуметтік байланыстарын жақсарту немесе қылмыс немесе зорлық-зомбылық сияқты қолайсыз әлеуметтік ортадан аулақ болу үшін отбасына немесе достарына жақын болуға көшуі мүмкін.
Көптеген адамдар білім алу үшін қоныс аударады. Олар мансаптық немесе жеке мақсаттарына жетуге көмектесетін ең жақсы оқу мүмкіндіктерін, сапалы білімге немесе арнайы бағдарламалар мен оқу орындарына қол жеткізуді іздейді.
Кейбір адамдар табиғи апаттар, климаттың өзгеруі немесе экологиялық проблемалар сияқты экологиялық себептерге байланысты қоныс аударуға мәжбүр. Олар өздерінің денсаулығы мен әл-ауқатына қауіп төндірмейтін қауіпсіз және тұрақты өмір сүру орындарын іздейді.
Көші-қон себептері бірнеше факторлардың жиынтығы болуы мүмкін және жеке жағдайлар мен контекстке байланысты өзгеруі мүмкін екенін ескеру маңызды. Осы себептерді түсіну бізге көші-қон процестерін жақсы түсінуге және оларды басқарудың тиісті саясаттары мен бағдарламаларын жасауға көмектеседі.
Ішкі көші-қон-бұл бір елдің ішіндегі адамдардың қозғалысы. Оны екі негізгі түрге бөлуге болады:
Қалалық көші-қон: бұл адамдардың ауылдық жерлерден қалаларға қоныс аударуы. Бұл әдетте жақсы экономикалық мүмкіндіктерді табумен, білім мен денсаулыққа қол жеткізумен және жақсы өмір сүру жағдайларымен байланысты.
Ауылдық көші-қон: бұл адамдардың қалалардан ауылға қоныс аударуы. Бұл үйге оралумен, тыныш және табиғи ортаны іздеумен, ауыл шаруашылығымен немесе басқа да қызмет түрлерімен байланысты болуы мүмкін.
Халықаралық көші-қон-бұл адамдардың бір елден екінші елге қоныс аударуы. Оны бірнеше түрге бөлуге болады:
Еңбек көші-қоны: бұл адамдардың жұмыс пен жақсы экономикалық мүмкіндіктер іздеудегі қозғалысы. Олар жұмыс істеу және отбасыларын асырау үшін уақытша немесе тұрақты түрде басқа елге қоныс аударуы мүмкін.
Босқындардың көші-қоны: бұл қудалау, қақтығыстар немесе адам құқықтарының бұзылуы салдарынан өз елінен кетуге мәжбүр болған адамдардың қозғалысы. Олар басқа елдерден баспана мен қорғаныс іздейді.
Оқу көші-қоны: бұл студенттердің білім алу үшін басқа елге қоныс аударуы. Олар университеттерде, колледждерде немесе басқа білім беру мекемелерінде оқи алады.
Отбасылық көші-қон: бұл отбасын біріктіруге байланысты адамдардың қозғалысы. Олар басқа елде болған жақын туыстарына немесе жұбайларына жақын болу үшін қоныс аударуы мүмкін.
Бұл ел ішінде немесе елдер арасында болуы мүмкін көші-қон процестерінің кейбір түрлері ғана. Әр түрдің өзіндік ерекшеліктері мен салдары бар және оларды түсіну бізге көші-қон ағындарын жақсы талдауға және басқаруға көмектеседі.
Көші-қон кету елінің де, келу елінің де экономикасына айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Кету елінде көші-қон жұмыс күшінің жоғалуына әкелуі мүмкін, әсіресе жоғары білікті жұмысшылар кетіп қалса. Бұл өндірістің қысқаруына және экономикалық баяулауға әкелуі мүмкін. Алайда, көші-қон мигранттардың өз еліне қайтаратын ақша аударымдарының өсуіне әкелуі мүмкін, бұл экономикалық өсуді ынталандыруы мүмкін.
Келу елінде мигранттар қосымша жұмыс күшінің көзі бола алады, бұл өндірістің ұлғаюына және экономикалық дамуға әкелуі мүмкін. Алайда, бұл еңбек нарығында бәсекелестік туғызып, жергілікті тұрғындардың жалақысы мен жұмыс жағдайына әсер етуі мүмкін.
Демография-бұл даму заңдылықтары туралы ғылым және экономикалық қатынастармен тығыз байланыста халықтың өсімін молайту орын мен уақыттың нақты жағдайларындағы әлеуметтік факторлар. Демографияның ғылым ретіндегі объектісі-халық (адам популяция), көбею процесінде өзін-өзі жаңартады.
Қазіргі демографияның пәні-заңдылықтар адам популяциясы немесе әлеуметтік биологиялық жиынтық ретінде халықтың көбеюі, олардың даму процесінде жаңару әлеуметтік-тарихи жағдай.
Демография сөзі грек тілінен халықтың сипаттамасы ретінде аударылады демо (адамдар) және графия (жазу немесе сипаттау) сөздерінен шыққан, адам популяциясын ғылыми тұрғыдан зерттейді. Ол популяция динамикасына, оның ішінде мөлшеріне, құрылымына, таралуына және уақыт бойынша өзгеруіне байланысты көптеген тақырыптарды қамтиды.
Көпсалалы сала ретінде демография әдістер мен теорияларға сүйенеді әлеуметтану, экономика, география, эпидемиология, және статистика халық туралы мәліметтерді талдау және түсіндіру. Демографтар популяция динамикасының әртүрлі аспектілерін зерттейді, мысалы, туу коэффициенті, өлім-жітім, көші-қон, жастың бөлінуі, жыныстық қатынас және халықтың өсуі [14, 214-бет].
Демография ұғымының ғасырлар бойы қалыптасқан бай тарихы бар. Тарих бойында адамдар қазіргі демографиямен салыстырғанда әртүрлі әдістер мен тәсілдерді қолдана отырып, популяция динамикасын түсінуге және сандық бағалауға қызығушылық танытты.
Месопотамия, Египет, Қытай және Греция сияқты Ежелгі өркениеттер халық санының, туудың, өлімнің және басқа да демографиялық көрсеткіштердің есебін жүргізді. Бұл жазбалар көбінесе әкімшілік және салық салу мақсатында пайдаланылды, бұл уақыт өте келе халықтың тенденциялары туралы түсінік берді.
Ортағасырлық және ерте заманауи кезеңдерде Еуропалық қоғамдар халықты талдаудың жүйелі тәсілдерін дамыта бастады. Демография эпидемия мен ашаршылық кезіндегі өлім-жітімді, сондай-ақ халықтың өсуі мен азаюына қатысты алаңдаушылықты зерттеумен байланысты болды [15, 25-бет].
Ерте Демографиялық Зерттеулерге көз жүгіртсек. 17-18 ғасырларда статистикалық әдістердің пайда болуы жүйелі демографиялық талдауға ықпал етті. Британдық статистик Джон Граунт және экономист Уильям Петти сияқты ғалымдар Лондон мен басқа қалалардағы халық саны мен өлім-жітім көрсеткіштерін талдай отырып, ерте демографиялық зерттеулерге айтарлықтай үлес қосты [16, 26-бет].
XIX ғасырда ресми демографияның өрлеуі ғылыми пән ретінде қарастырылды. Популяцияның өсуі мен ресурстардың шектеулілігі туралы теорияларды тұжырымдаған Томас Мальтус және демографиялық талдауда статистикалық әдістерді қолданудың ізашары Болған Адольф Кетелет сияқты зерттеушілер бұл саланы қалыптастыруда шешуші рөл атқарды .
XX ғасырда демографиялық зерттеулер мен әдістеменің қарқынды дамуы байқалды. Демографиялық институттардың, академиялық кафедралардың, кәсіби бірлестіктердің құрылуы демографияны пән ретінде институттандыруға ықпал етті. Демографтар құнарлылық, өлім-жітім, көші-қон, халықтың қартаюы және отбасы динамикасы сияқты көптеген тақырыптарды зерттей бастады.
Қазіргі демография: 21 ғасырда демография әлеуметтану, экономика, география, эпидемиология және басқа пәндерден алынған түсініктерді қамтитын көп салалы сала ретінде дамуын жалғастыруда. Компьютерлік модельдеу және деректерді визуализациялау әдістері сияқты технологиялық жетістіктер демографиялық зерттеулердің ауқымы мен мүмкіндіктерін кеңейтті.
Тарих бойында демография ұғымы адам популяцияларына деген қызығушылықтан және олардың динамикасын, заңдылықтары мен қоғам үшін салдарын түсінуге деген ұмтылыстан туындады. Демографиялық талдау мемлекеттік саясатты, қала құрылысын, денсаулық сақтауды, әлеуметтік қамсыздандыруды және экономикалық дамуды ақпараттандыруда шешуші рөл атқарды, бұл оны тұрақты өзектілігі бар өмірлік маңызды зерттеу саласына айналдырды. Демография денсаулық сақтау, білім беру, тұрғын үй, еңбек нарығын жоспарлау, әлеуметтік қамсыздандыру және иммиграциялық саясат сияқты салалардағы саясатты құру, жоспарлау және шешім қабылдау процестерін ақпараттандыруда шешуші рөл атқарады. Халықтың тенденциялары мен заңдылықтары туралы түсінік бере отырып, демография үкіметтерге, ұйымдарға және қауымдастықтарға болашақ міндеттер мен мүмкіндіктерді болжауға, тиімді іс-шараларды әзірлеуге және ресурстарды тиімді бөлуге көмектеседі.
Тұтастай алғанда, демография адам қоғамдарын және олардың қоршаған ортамен өзара әрекеттесуін түсінудің, популяция динамикасы туралы түсінігімізді қалыптастырудың және тұрақты даму мен қоғамның әл-ауқатының стратегияларын ақпараттандырудың негізгі пәні ретінде қызмет етеді. Демография термині 1855 жылы француз кітабының атауында пайда болды ғалым А. Гиллард адам статистикасының элементтері немесе салыстырмалы демография. Бастапқыда демография синоним ретінде қолданылды Статистика, деректерді жинау бойынша практикалық қызмет түрі ретінде, сандық құрамы мен көбеюіндегі өзгерістерді сипаттау және талдау халық саны.
Тәуелсіз әлеуметтік ғылым ретінде демография туу, өлім, неке және некені тоқтату, ерлі-зайыптылар мен отбасылардың көбеюінің заңдылықтары мен әлеуметтік шарттарын зерттейді, жалпы халықтың көбеюі осы процестердің бірлігі ретінде. Ол жас-жыныстық, халықтың әлеуметтік құрылымдарының өзгеруін, демографиялық процестер мен құрылымдардың өзара байланысын зерттейді. Демография демографиялық процестер мен құрылымдарды сипаттау, талдау және болжау әдістерін әзірлейді.
Іс жүзінде демографиялық зерттеулер саласына демографиялық жағдайды сипаттау, жалпы елдегі, оның жекелеген аумақтарындағы демографиялық процестердің тенденциялары мен факторларын талдау кіреді,
әр түрлі кезеңдердегі популяцияларда. Зерттеу негізінде әр түрлі ұрпақтардағы туу мен өлімнің ерекшеліктері, әр түрлі әлеуметтік топтарда және әртүрлі аумақтарда демография оларды бағалайды болашақта демографиялық дамудың ең ықтимал өзгерісі болжамдар. Демографиядағы бақылау бірлігі-адам. Өмір бойы біртіндеп оның психологиялық және физиологиялық өзгерістері ерекшеліктері, оның отбасылық жағдайы, кәсібі өзгеруі мүмкін, біліктілігі, тұрғылықты жері, білімі, қоғамдық жағдайы, тілдерді білу және т. б. жеке немесе басқа сипаттамалардың өзгеруімен жалпы халықтың сипаттамалары да өзгереді. Осылайша, жеке тұлғалардың нақты белгілерінің өзгеруі анда-санда өзгеріп отырады және халықтың құрамы және оның саны.Халық динамикалық ұғым және зерттеу болып табылады оның қозғалыс механизмі қосымша негіздерді тартуды талап етеді оны талдау үшін: экономика, саясат, мәдениет, рухани өмір.
1.2. Көші-қон үдерістеріне әсер ететін факторлар және оның демографиялық ахуалға әсерінің мәні мен мазмұны
Көші-қон демографияға ең алдымен әсер етеді, өйткені ол адамдардың бір жерден екінші жерге көшуін қамтиды, нәтижесінде популяциялардың мөлшері, құрамы және таралуы өзгереді. Міне, көші-қонның демографияға әсер етуінің бірнеше жолы:
Халық Саны: Көші-қон аймақ халқының жалпы санына қосу немесе азайту арқылы халық санына тікелей әсер етуі мүмкін. Иммиграция халықтың санын көбейтеді, ал эмиграция оны азайтады. Таза көші-қон (иммиграция мен эмиграция арасындағы айырмашылық) халықтың өсуіне немесе азаюына ықпал етеді.
Жастың Таралуы: Көші-қон популяциялардың жас бойынша таралуына әсер етеді. Мысалы, жастар білім алу немесе жұмысқа орналасу мүмкіндіктерін іздеу үшін қоныс аударуы мүмкін, бұл баратын жерлеріндегі еңбекке қабілетті жастағы адамдардың үлесінің артуына әкеледі. Керісінше, зейнеткерлік көші-қон белгілі бір аймақтарда егде жастағы құрылымға әкелуі мүмкін.
Жыныстық Қатынас: Көші-қон популяциялардың жыныстық қатынасына да әсер етуі мүмкін. Егер көші-қон заңдылықтары ерлер мен әйелдер арасында әр түрлі болса, гендерлік теңгерімсіздік орын алуы мүмкін. Мысалы, белгілі бір салалардағы немесе аймақтардағы еңбек көші-қоны негізінен ер адамдардан тұруы мүмкін, бұл белгілі бір жас топтарындағы немесе аудандарындағы мужчин үлесінің артуына әкеледі.
Этникалық Құрамы: Көші-қон халықтың этникалық құрамының өзгеруіне ықпал етеді. Әр түрлі этникалық құрамы бар аймақтар немесе елдер арасындағы көші-қон ағындары мәдени динамика мен әлеуметтік өзара әрекеттесуге әсер ете отырып, шығу тегі мен баратын жерінің этникалық құрамын өзгерте алады.
Популяцияның Таралуы: Көші-қон популяцияларды географиялық тұрғыдан қайта бөледі, бұл аймақтар ішінде және олардың арасында популяцияның таралуының өзгеруіне әкеледі. Мысалы, урбанизация ауылдан қалаға көші-қонға байланысты, бұл халықтың қала орталықтарында шоғырлануына әкеледі.
Құнарлылық Пен Өлім-жітімнің Заңдылықтары: Көші-қон популяция құрылымы мен динамикасына әсер ету арқылы құнарлылық пен өлім-жітімнің заңдылықтарына жанама әсер етуі мүмкін. Көші-қон нәтижесінде популяцияның жас құрылымындағы өзгерістер туу коэффициентіне әсер етуі мүмкін, өйткені жас популяцияларда туу коэффициенті жоғары болады. Сол сияқты, көші-қон денсаулық сақтау, әлеуметтік қызметтер мен қоршаған орта жағдайларына қол жетімділікті өзгерту арқылы өлім-жітім деңгейіне әсер етуі мүмкін.
Тұтастай алғанда, көші-қон демографиялық өзгерістердің негізгі қозғаушы күші болып табылады, бұл халықтың санына, құрамына, таралуына және динамикасына әсер етеді. Көші-қонның демографиялық салдарын түсіну саясаткерлер, жоспарлаушылар және зерттеушілер үшін демографиялық мәселелерді шешу, халықтың болашақ қажеттіліктерін жоспарлау және тұрақты дамуға жәрдемдесу үшін өте маңызды.Көші-қон процестеріне экономикалық және әлеуметтік факторлардан саяси және экологиялық факторларға дейінгі көптеген факторлар әсер етеді. Осы факторларды түсіну көші-қонның мәні мен демографиялық жағдайға әсерін түсіну үшін өте маңызды. Көші-қон процестеріне және олардың демографиялық жағдайға әсеріне әсер ететін кейбір негізгі факторлар:
Экономикалық Факторлар:
Жұмысқа Орналасу Мүмкіндіктері: Жұмыс орындарының болуы және жалақы көші-қонға айтарлықтай әсер ететін факторлар болып табылады. Адамдар көбінесе жақсы экономикалық перспективалар ұсынатын аймақтарға немесе елдерге көшеді.
Экономикалық Айырмашылықтар: аймақтар арасындағы кірістер мен экономикалық дамудағы Айырмашылықтар аз гүлденген аудандардан ауқатты аудандарға көші-қонға әкелуі мүмкін.
Жұмыс Күшіне Деген Сұраныс: жұмыс күші жетіспейтін Салалар мигранттарды тарта алады, ал жұмыспен қамтылуы төмендеген секторлар көшіп кетуі мүмкін.
Әлеуметтік Факторлар:
Өмір сапасы: көші-қон шешімдеріне білімге, денсаулық сақтауға, тұрғын үйге және әлеуметтік қызметтерге қол жетімділік Сияқты Факторлар әсер етеді.
Отбасылық және әлеуметтік желілер: Қолданыстағы әлеуметтік желілер мен отбасылық байланыстар тағайындалған жерлерде қолдау желілерін ұсыну арқылы көші-қонды жеңілдетуі мүмкін.
Мәдени Және Тілдік Жақындығы: Мигранттар өздерінің мәдени немесе тілдік ұқсастықтары бар аймақтарға тартылуы мүмкін.
Саяси Факторлар:
Мемлекеттік Саясат: визалық ережелер, жұмысқа рұқсаттар және иммиграциялық квоталар сияқты Көші-қон саясаты көші-қон ағындары мен заңдылықтарын қалыптастыра алады.
Саяси Тұрақтылық: саяси тұрақсыздықты немесе қақтығысты бастан өткерген Аймақтарда көші-қонның күшеюі байқалуы мүмкін, өйткені адамдар басқа жерлерде қауіпсіздік пен тұрақтылыққа ұмтылады.
Экологиялық Факторлар:
Климаттың Өзгеруі: Қоршаған ортаның деградациясы, табиғи апаттар және климаттың өзгеруі халықтың қоныс аударуына және көші-қонды, әсіресе ауылдан қалаға немесе шекарадан өтуге әкелуі мүмкін.
Табиғи Ресурстардың Тапшылығы: су тапшылығына немесе табиғи ресурстардың сарқылуына тап болған Аймақтар қоныс аударуы мүмкін, өйткені адамдар басқа жерлерде жақсы өмір сүру жағдайларын іздейді.
Демографиялық Факторлар:
Жас Құрылымы: демографиялық сипаттамалар, мысалы, жастың таралуы және туу коэффициенті көші-қон заңдылықтарына әсер етуі мүмкін. Жас тұрғындар білім алу және жұмысқа орналасу мүмкіндіктерін іздеуде мобильді болуы мүмкін.
Халық Санының Өсуі: белгілі бір аймақтардағы халық санының Жоғары өсу қарқыны көші-қонға әкелуі мүмкін, өйткені адамдар ресурстар мен инфрақұрылымға қысымды жеңілдетуге тырысады.
Технологиялық Факторлар:
Байланыс және Тасымалдау: байланыс және тасымалдау технологиясының Жетістіктері адамдардың алыс қашықтыққа қозғалуын жеңілдетеді, бұл көші-қонды жеңілдетеді.
Қашықтан Жұмыс Істеу Мүмкіндіктері: қашықтан жұмыс істеу санының артуы адамдарға жұмыспен қамтуды сақтай отырып, көшуге мүмкіндік береді, бұл ауылдық жерлерге немесе қала маңындағы аудандарға көші-қонның көбеюіне әкелуі мүмкін.
Көші-қонның демографиялық жағдайға әсері терең және жан-жақты болуы мүмкін:
Халықтың Өсуі немесе Азаюы: Көші-қон тағайындалған аудандардағы халықтың өсуіне және шыққан аудандардағы халықтың азаюына ықпал етуі мүмкін, бұл халықтың саны мен тығыздығына әсер етеді.
Жас Құрылымы: Көші-қон популяциялардың жас құрылымына әсер етуі мүмкін, әсіресе белгілі бір жас топтарының қоныс аудару ықтималдығы жоғары болса.
Этникалық Құрамы: Көші-қон аймақтардың этникалық құрамын өзгерте алады, бұл мәдени әртүрлілікке әкеледі және әлеуметтік бірлікке әсер етуі мүмкін.
Экономикалық Даму: Көші-қон жұмыс күшін қамтамасыз ету, жұмыс күшінің жетіспеушілігін толтыру және тұтынушылық сұранысты қолдау арқылы экономикалық өсуді ынталандыруы мүмкін.
Әлеуметтік Динамика: Көші-қон тағайындалған аймақтарға жаңа мәдени тәжірибелерді, тілдерді және әлеуметтік нормаларды енгізу арқылы әлеуметтік динамиканы қалыптастыра алады.
Инфрақұрылым және Қызметтер: Көші-қон баратын аудандардағы инфрақұрылым мен мемлекеттік қызметтерге ауыртпалық түсіруі мүмкін, бұл өсіп келе жатқан халықты орналастыру үшін инвестицияларды қажет етеді.
Тұтастай алғанда, көші-қон көптеген факторлардың әсерінен болатын күрделі құбылыс болып табылады және демографиялық жағдайға, экономикалық дамуға, аймақтар мен елдердің әлеуметтік динамикасына айтарлықтай әсер етеді.
Көші-қонның қоғамдағы қарым-қатынастар мен процестердің әртүрлі аспектілеріне әсері шынымен жан-жақты. Әлемдік және отандық тәжірибе көрсеткендей, олардың әсерінен көші - қон ағындарының үш түрі-ішкі көші-қон, эмиграция және иммиграция айтарлықтай ерекшеленеді.
Ішкі көші-қон халықтың саны мен құрамын өзгертеді, өңірлік еңбек нарықтарындағы ахуалды, жұмыспен қамтылған халыққа демографиялық жүктемені және өңірдің инфрақұрылымын өзгертеді. Бұл өзгерістер оң және теріс болуы мүмкін. Көші-қонның салдары шығу аудандарында және мигранттар ағынының аудандарында әртүрлі.
Мигранттар ағынының ең типтік нәтижелері халықтың саны мен тығыздығының артуы ғана емес, сонымен бірге оның жалпы жасаруы болып табылады, бұл әсіресе дамыған және өтпелі экономикасы бар барлық елдерде ұлттың қартаю тенденциясын кем дегенде ішінара өтеу факторы ретінде маңызды. Осылайша, еңбек нарығындағы вакуум толтырылады, жұмыспен қамтылған халыққа демографиялық жүктеме көрсеткіші жақсарады. Халықтың құрамында жынысы, білімі, әлеуметтік байланысы, ұлттық құрамы және т. б. бойынша өзгерістер бар. Көші-қонның айтарлықтай теріс сальдосы бар аймақтарда көші-қонның салдары керісінше.
Жалпы елдегі жағдайға халықтың көші-қоны келесідей әсер етеді: экономикалық өсу ынталандырылады және жұмыс күшінің тапшылығы азаяды, ЖІӨ-нің өсуі байқалады, салық базасының өсуі есебінен мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігі ұлғаяды, беделді емес жұмыс орындарында жұмыспен қамту қамтамасыз етіледі, капитал ағыны жүреді, демографиялық жағдай жақсарады. Сонымен бірге, шетелдіктердің иммиграциясының кейбір жағымсыз салдары алынып тасталмайды-олардың тапқан ақшасының бір бөлігі шетелге аударылады, жұмыссыздық күшейеді, этникалық қақтығыстар мен әлеуметтік-саяси шиеленістер туындауы мүмкін, қылмыстың интернационализациясы күшейеді.
Халықтың эмиграциясының да оң және теріс салдары бар. Теріс ЖІӨ-нің төмендеуі, ең жақсы білікті кадрлардың жоғалуы,капиталдың кетуі. уақытша еңбек көші-қоны оң нәтиже бере алады, онда жұмыссыздық азаяды, шетелге уақытша жұмысқа кеткендердің біліктілігі артады, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz