Кемтар балалар тұлғасын зерттеген ғалымдарды атаныз
ОҢТҮСТIК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТIК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ТАРИХ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖӘНЕ АРНАЙЫ ПЕДАГОГИКА
КАФЕДРАСЫ
Арнайы педагогика пәнінен
6В01901-Арнайы педагогика (Логопед) білім алушылары үшін
лекция сабақтарға арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
Оқу түрі: күндізгі
Шымкент 2022ж
Құрастырушы: аға оқытушы А.М.Шатаева
Әдістемелік нұсқауда жалпы лекция сабақтарды ұйымдастырудың мақсаттары мен міндеттері және жүргізілуіне қойылатын талаптар көрсетілген. Сондай-ақ, және Арнайы педагогика пәнінен жүргізілетін лекция сабақ тақырыптары және оларды өткізуге арналған нұсқаулар беріледі.
Кафедра меңгерушісі ________ Ж.А. Масалиева
Лекция 1. Кіріспе.
Жоспар:
1. Арнайы педагогика және оның тарихының қазіргі ғылыми бағыттары мен өзекті проблемалары.
2. Дамуында ауытқуы бар тұлғаларға батыс еуропалық қоғам мен мемлекеттердің қатынасының даму тарихы.
3. (Н.Н.Малофеев бойынша) арнайы педагогика және оның тарихи саласына байланысты зерттеулерді бейімдеу.
Арнайы педагогика - педагогикалык білімнің бір бөлігі, құрамдас болғанына қарамастан көлемді, көп аспектілі ғылым саласы латын тілінен аударғанда specialis- туыс, түpiдеген мағынаны білдіреді. Нақты анықтамасын қарастырсақ, арнайы педагогика -жалпы педагогикалық жағдайда білім алуда қиналатын, немесе мүлде оқи алмайтын кемтар тұлғаларға арнайыбілімберудің теориясы мен тәжірибесін зерттейтін ғылым.
Қазіргіхалықаралық педагогикалық теория мен тәжірибеде арнайы педагогика және арнайы білім беру ұғымдары кең пайдалынады: мысалы, ағылшынша special education, французша - education speciale, испан тілінде - pedagogica especial, немісшеsonderpadagogik деген анықтамалар дәстүрлі қолдануда. Өйткені арнайы педагогика ұғымы жалпыға түсініктіжәне адамгершілік бағытына сәйкес үйлеседі.
Арнайы педагогиканың нысаны - білім алуда ерекше қажеттіліктері бар, яғни кемтар тұлғаларға арнайы білім беру үрдіci, ол педагогикалык феномен ретінде қарастырылады.
Арнайы білімберуде зерттеу мен педагогикалықкөмеккөрсетудісубъект^ - даму мүмкіндіктері шектеулі болғандықтан білім алуда ерекше қажеттіліктері бар тұлға. Бұл жерде арнайы оқыту- нақты адамныңбілімалудағыкүрделімәселесін шешуге бағытталған.
Арнайы педагогиканың пәнi - арнайы оқытудың теориясы мен тәжірибесі. Бұлүрдісмүмкіндігішектеулітұлғалард ың дамуы мен білім алу ерекшеліктерін, тұлғалыққалыптасуы және әлеуметтену зандылықтарын зерттейді, Арнайы педагогиканыңпәнін білутұлға дамуындағы дене немесе психикалық кемістіктітүзету мен оңалтуға және қоғамғабіріктіругетәуелсіз өмір сүру деңгейіне қол жеткізу үшін өте маңызды.
Арнайы педагогика өз мәселелерін шешуде психолог, педагог ғалымдардын (П.П.Блонский, Л.С. Выготский, А.В.Запорожец, А.Н.Леонтьев, А.А.Люблинская, Д.Б.Эльконин т.б.) теориялық қағидалары мен шешімдеріне сүйенеді.
Арнайы педагогика дамушы тұлғанын әлеуметтенуін, өзіне-өзі қызмет көрсетуге үйретуді көздей отырып, бұл мақсаттыңмүмкіндігі шектеулі тұлға үшін маңыздыекенін көрсетеді, нақты тәуелсіз және ерекше өмір сүру мен әлеуметтенудің жоғарғы деңгейіне қол жеткізуді жетекші бағыт ретінде қарастырады. Ал сол мақсатқа жету үшін арнайы педагогикакелесі міндеттерді орындайды:
Дамудағы кемістікті,ауытқуды түзету;
педагогикалыққұралдар арқылы дамудағы кемістікті,ауытқуды теңестіру; орнын толықтыру (компенсациялау);
абилитация (ерте жас кезеңі үшін)-әлеуметік ортаға aлiбейімделмеген ерте жас кезеңінде пайда болатын патологиялық жағдайлардың алдын aлyемдік- педагогикалық шаралар жүйесін асыру. Ол коғамда еңбектену және пайдалы мүше болу мумкіндігін туғызады.
сауықтыру жұмыстары (әлеуметтік және тұлғалық) - тұлғаны даярлау мақсатындағы медициналық, әлеуметтік, білімдік және кәсіби сипаттағы кешендерді қолдану.
12ғ мен 18 ғ аралығында Батыс Еуропа мемлекеттерінде кемтар тулгаларга арналған зиялы мекемелер мен үйлер(мемлекеттік және жекеменшик )жуйеси курылды.Реннесанс мадинети мен Улы реформация акыл-ойы мен дене кемистиги бар тулгаларга деген мемлекетпен когам катынасын курт озгертти.Ренненсанс даншпандарынан туган гуманистик жане орталандыру туралы ой-пикирлери еуропалыктардын санасына енип,адам жане адам омиринин мани туралы тусиниктерин озгертти,мункиндиктери шектеули тулгалардын дарежесине деген коз карастын озгеруне асер етти.Християн дининин тагы бир багытын тудырган реформация кайырымдылктын жана улгилерин дуниеге акелди.Орта гасыр кезенинде батыс еуропалык ширкеулерде керендикти жане баскада кемистикти ата аналарынын киналары ушин жиберилген деген.Олармен карым катынаска тусе алмагандыктан,оларды еси дурыс емес сыйкыршылар деп ойлаган.Инквизиция жагы олардын изеринен калмаган.Бираз уакыттар оте келе дамуна ауыткуы бар тулгаларга деген нем курайлык биртиндеп жойыла бастады.Оларга деген жан ашырлык пайда болып,бундай адамдарды тарбиелуге болатыны жайлы да коз карастар калыптасты.Мысалга ,Янамос Каменский (1592-1670)озініңҰлы дидактикаатты еңбегінде былай деп жазған; Кімде-кім осындай ақылсыз адамдарға табиғи ақылсыздығынан құтылу үшин тәрбие беруекендигіне күмән келтіре алады.Ары қарай: кім жаратылысынаң өзи баяу және ашуланшак болса,сол адам өзіне көмекті көп қажет етеді,өйткені өз бойыңдағы пайдасыз ақылсыздықпен жындылықтан құтылу үшин.Янамос Каменски бұл сөздермен аномальді балаларға білім беру мүмкін екеніне кәміл сенгенін көреміз.Осылайша мүмкіндік шектеулі тұлгалар қоғамға артылмас жүк болмас үшін оларды оқыту,тәрбиелеу мәселелерді қарастырыла бастады.
Дамуында ауытқу бар адамдарды азаматтық тұрғыда ақтауға ғана емес,сонымен қатар олдардың кейбіреулерің оқытуға тырысу жағдайлары да жасалады.Бұл жерге тағы Ян Амос Коменский жазғаннан еске түсіруге болады: қандайда болмасын әйтеуір адамзат баласы білім алудан шет қалмауы керек деген сөздерін.
Ағылшында әр түрлі кемістігі бар балаларды жеке-дара оқыту тәжірбиесі,арнайы оқу мекемелерін өзіне қарай тартқан жоқ.Саңырау және соқырлар жеке-дара оқытудың алғашқы талпыныстары,олардың іс-әрекетке жарамды екенің заңды түрде дәлелдегісі келген,ауқатты семьядағы ата-аналар тарапынан қолдау тапты.Міне,осындай колдау 1578 жылыИспанияда,1648 жылы Англияда,1670 жылы Францияда іске асырыла бастады.
Ағарту дәуірінде дамуыңда кемістігі бар тұлғаларды оқытуға алғашқы қадам жасалады.Алғашында түрлі мемлекеттерден жинақталған балаларды жеке дара оқыту тәжірибесі арнайы оку мекемелерін ұйымдастыру қажеттігін тудырмады.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар
1.Арнайы білім беру жүйесінің әлеуметтік-мәдени тұрғыдан қалыптасу эволюциясының құндылығы.
2.Қамқорлықтан керең, соқырларды оқыту мүмкіндігін түсінуге дейінгі кезеңде мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға деген қоғам көзқарасы.
3. Арнайы білім беру жүйесінің әлеуметтік-мәдени тұрғыдан қалыптасу кезеңінде үлес қосқан ғалымдар.
Ұсынылған әдебиеттер
1. Коржова Г.М, Байтурсынова А.А История специального образования в Республике Казахстан.-Учебное пособие.- Алматы: КазНПУ им Абая, 2003.
2. Коррекционнная педагогика. Под.ред. Б.П.Пузанова.-М.,2009
3. Кукушкина О.И. информационные технологии в контексте отечественной традиции специального образования.-М.:Полиграф Сервис, 2005.
4. Левченко И.Ю., Приходько О.Г. Технологии обучения и воспитания детей с нарушениями опорно-двигательного аппарата.-М.: Академия, 2001.
Лекция 2. Арнайы педагогиканың даму кезеңдері.
Жоспар:
1. Дамудың бірінші-үшінші кезеңі: агрессия мен жеккөрушіліктен оқу қажеттілігін түсінуге дейін.
2. Антика дәуірін және дамуында ауытқуы бар тұлғалардың тағдыры. Антикалық медицинаның және философияның есту мен көрудің бұзылысының табиғаты көзқарастары.
3. Алғашқы арнайы мектептердің пайда болуы. Германияда, Францияда, Англияда, арнайы білім беру жүйесінің құрылуы.
Арнайы білім беру жүйесінің әлеуметтік-мәдени тұрғыдан қалыптасу тарихи кезеңдсрі.
кемтарларды жек көрушіліктен қамқоршылыққа алуға дейін кезең (б.ә.д ҮІІІг - б.ә.
XII ж. )
Барлық тарихи кезеңдерде арнайы оқ ыту жүйесінің дамуы мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық жағдайымен, қоғамның құндылықтары мен кемтар балаларға қатысты мемлекет саясатымен, білім беру жүйесіндегі заңдылықтармен, ғалымының даму деңгейімен, әлемдік арнайы білім беру тәжіребесіне лайық жүреді.
Арнайы білім беру жүйесінің бір кезеңнен екінші кезеңге етуі және сапалы құрылып, қалыптасуы әлеуметтік көрінісімен анықгталады.
Антикалық дәуерден бастап бүгінгі күнге дейінгі кемтар тұлғалардың дамуын зерттеу жұмыстары дамудың бес деңгейін ажыратуға мүмкіндік берді. Бұл кезендерді ажыратудың негізгі көрсеткіші ретінде Н,Н Малофеев қоғамның кемтар тұлғаларға деген көзқарасы, көрсетілген көмектің дәрежелерімен бекіткен.
Антика заманынан орта ғасырларға дейін қоғам мен мемлекеттің даму барысында дамуында ауытқулары бар тұлғапарға деген қарым-қатынас өте төмен
дәрежеде болды. Ол кезде олардың азамат есебіне алмай, статустарын кұлдардың статусымен тең қойды. Алғашқы болып қоғамнан шектелгендерге қайырымдылык танытқан шіркеу корғаушылары болды. Шіркеулер хоспис, баспаналар мен жетімханалар пайда болды.
Мәліметтер бойына ол кездегі өзіне тамақ тауып жеуге мүмкіншілігі жоқ тұлғалар, егер өз өлімімен өлмесе, ру басылары күшпен өлтіріп отырған екен. Туа біткен ақыл-ойы кем немесе дене кемістігі бар тұлғаларды азаматтық өлім күтіп тұрды.
Ежелгі
Грециядағы балаларды өлтіру туралы мәліметтер ерте жастағы күрделі деңгейдегі кейіп-кесірсіз балаларға қатысты болған және де өлтіруге негізінен дене кемістігі бар балалар ұшыраған. Спартада осындай балаларды өлтіру ІУ-У ғасырларды қамтиды және олар бұл істерін экономикалық жағдайына тәуелді болған. Бұндай құбылыс Римде де өз орнын алған. Оны ежелгі Рим философы Сенеканың (б.д.д. 6 - б.д.д. 65ж.) сөзінен байқауға болады. Біз өмірге әлсіз және кейіп-кеспірсіз болып туылған балаларды өлтіріп, суға тұншықтырамыз, бұны біз ызалықтан немесе қолайсыздықтан емес, санамыздың жетекшілігімен істейміз, жарамсыз бен сауды ажырату үшін деп жазған.
Ал ежелгі грек елінің ұлы философы Аристотель адам бойындағы
бұзылғандықты, ашуланшақтықты, топастықты - жаман қылықтардың калыптасуына әкелетін жетіспеушілік - деп тұжырымдады.
Ж. Аймауытұлы (1889-1931) жас ұрпакты адамгершілік тәрбиелейтін еңбектер жазған. Олар тәрбие жетекші Жан жүйесі және өнер тандау.
алатын естімейтін балалардың барлығын қабылдай алмады. Көрмейтін балаларға білім беруде де қиыншылықтар кездесті. 1936-1937 оқу жылдарының басындағы мәліметтер бойынша республиканың әртүрлі аймақтарында шамамен 103 көрмейтін балалар білім ала алмады.
1937 жылдан бастап Семей, Ақтебе, Орал, Қарағанды мен Қостанайда естімейтін балаларға арнайы мектептер мен балалар үйлері ашыла бастады. 1938 жылы естімейтін және көрмейтін балаларға арналған арнайы мектептердің материалдың базасы жақсара бастады.
- Статистикалық мәліметтерге сәйкес 1940-1941 оқу жылдарында Қазақстанда 3.4 мың ауытқулықтары бар балаларға арналған 33 арнайы мекеме жұмыс істеді. Сол уақытта мамандардың жетіспеуі ерекше сезілді. 30 жылдардың ортасына дейін республикадағы арнайы мекемелерде дефектолог мамандар болған жоқ. 1935 ж РСФСР-дан Қазакстанға 2 сурдопедагогпен Барнаулдық сурдопедагогика мамандығы бойынша техникумды аяқтаған мұғалім келді. 1938 жылы Ленинградта 14 мүғалім 3 айлық курстардан өтіп келді. Бір жылдан кейін Ленинградта жалпы мектептерден тағы да 12 мүғалім жіберілді. 1940 ж республикада естімейтіндерге арналған мектептерге Мәскеулік 2 айлық курстардан өткен 13 адам келді.
Ауытқулықтары бар балалармен жұмыс істеуге жоғарғы білімі бар дефектологтардың квалификацияланған мамандары қажет болды. Осы кезде тифлопедагогтар мен олигофренопедагогтар жоқ болатын.
Жалпы 20-30-шы жылдары дамуында ауытқулықтары бар балаларға арналған оқыту, тәрбие беру мекемелеріндегі педагогикалық мамандарды даярлау мен іскерлік біліктілігін жоғарлау жүйесінің қалыптасу кезеңін бастан кешірді.
Арнайы мектептерге жалпы білім беретін және еңбекке даярлауда әдістемелік, нұсқаулық құжаттар мен бағдарламалардың болмауы да қиыншылық туғызды.
Қазақстанда 30 жылдардағы дамуында ауытқулықтары бар балаларға арнайы білім беру жүйесі дамуының қорытындысы жағымды жағынан көрінді. Ақыл-ойы кем, көрмейтін, естімейтін тұлғаларға арналған оқыту, тәрбие беЕкінші дүниежізілік соғыс пен концлагерь қиындықтарын басынан өткізген өркениетті мемлекеттер адамдар арасындагы айырмашылыкка, олардың ерекшелігіне ерекше көзбен қарады. Бұл дүниетанымдық түсініктер мен заңдар барлық азаматтардың білім алуға құқын, оларға медициналык қызмет көрсетілген, зейнетақымен камтамасыз ету, кемтарларға көмек көрсету, жұмыссыздарға төлем ақы төлеу т.б. түсініктерді анықтап, оларды бір жүйеге біріктірді. Дәл осы кезде Еуропа қоғамының алдында, оз азаматтарынын жеке құқыктарын жеке тұлғалық деңгейге көтеру, әрбір адамға жеке қарым- қатынас негізін құру мәселесі тұрды, ал қазірде ол Европа мемлекетінің заманга сай әлеуметтік-педагогикалық негізін құрайды. Міне осындай шараларды қолданудың арқасында бүкіл дүние жүзі елдеріне өте кажет және маңызды ұйым кұрылды, ол Біріккен Ұлттар ұйымы (1945ж). Оның негізгі қызметі - дүниежүзілік стандарт бойынша адамның құкықтарын қорғау. Өмір, еркіндік, адам құқығы мен теңдігі маңызды құндылықтар болып жарияланды. БYenYen 1948 жылы "Адам кұқығы туралы" Декларацияны қабылдады Сол 50- 70 жылдар аралығында кемтар балаларды анықтау, есепке алу, арнайы білім беру мекемелерін дамыту жүзеге асырылды. Осыған сәйкес, кемтар балаларды топтастыру, жіктеу де өзгеріді,, балалардың жаңа категориялары (психикалық дамуы тежелген балалар, эмоция-ерік саласында ауытқуы бар балалар) анықталып жүйені саралауға жол ашты. Психологиялык-педагогикалык көмек көрсету баланың жасына лайық өзгертілді, кеңейді, яғни мектеп жасына дейінгі кемтар балаларға арнайы көмек ұйымдастырылды. Бұл кезеңнің аяқталуында БYenYen ақыл-ойы кемтар (1971), мүгедектердің (1975) қүқықтарын декларацияларда бекітті.Кеңес дәуіріндегі арнайы оқытуды үйымдастыру жалпыға білім беру заңның негізінде жүрді. Жаңадан қалыптасып келе жатқан дефектология ғылымына маңызды міндетті шешу тапсырылды - кемтар балаларды оқытудың теориясын әзірлеу, тәжірибесін қалыптастыру. Сол кезден кемтар балаларды оқыту мәселелерін ғылыми-әдіснамалық негізін және әдістемесін құруда дефектология ғылымы айналысты (Л.С. Выготский, Р.М. Боскис,А.Н. Граборов, Г.Н. Дульнев, А.И. Дьячков, Л.В. Занков, С.А. Зыков, К.С. Лебединская, Н.Г. Морозова, М.С. Певзнер, Ф.А. Рау, М.Е. Хватцев, Ж.И. Шиф т.б.). Бұл уақытта кеңестікте кемтар балалардың барлығын арнайы біліммен қамту үшін арнайы мектептер белсенді ашылып, аяғында сегіз түрлі арнайы мектеп қызмет етті ( естімейтін, нашар еститің, кермейтін, нашар көретің,
сөйлеу тілінде кемістігі бар, тірек-қимыл-қозғалысында ауытқуы бар, псхикалық дамуы тежелген және зиятында ауытқушылығы бар балалар үшін).
- кемтар тұлгалардың тең цүцыңтарынан тең мүмкіндіктірін қамтамасыз етуге бас бүру кезеңі ( XX г. 70-иіы жылдар - қазіргі уақытқа дейін) XX ғасырдың 70-ші жылдарында өркениетті елдерінде қалыптасқан қоғамның жалпы адамзаттың құндылығы туралы түсінігі бойынша және ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуындағы оқшалау шетте қалтыру ға қарсы қоғамға қосу, құқыктарының теңдігі жарияланған. Тарихта ең бірініші рет дамуындағы ауытқушылыктарға қарамастан, кемтар тұлғалардың тең құқылы екендігін қоғам көзқарастарында толығымен қалыптасты. Сол жылдары дамуында ауытқуы бар тұлғалардың құқықтарын қорғайтын бір қатар БYenYen бекіткен ақыл-ой кемтар тұлғалардың құқықтары туралы, мүгедектердің қүқықтары туралы декларациялар қабылданды - бұл бесінші кезеңнің басталуын белгісі. Құжаттарда аталмыш тұлғалардың отбасында өмір сүру, қалыпты адамдар арасында білім алуға, кемтар қабілеттерін қалпына келтіру, еңбек ету құқықтарын қамтамасыз ету қажетгілігі бекітілген. Мүмкіндіктері шектеулі балаларды жабық мекемелерде (интернаттарда) оқыту және тәрбиелеу шетелдегі коғамда әлеуметтік оқшалау белгісі ретінде талқыға салынды. Сол кездерден бастап батыс Еуропа және АҚШ елдерінде әлеуметтік-саяси, экономикалық өзгерістерге тәуелді арнайы білім берудің әдіснамасы күрт өзгеріп, мүмкіндіктері шектеулі балаларды жаппы мектептерде оқыту жағдайын терең қарастырды. Бұл кезеңде жетекшілік ретінде мүмкіндіктері шектеулі тұлғаларды қоғамға қосу қолға алынды. Қоғамға біріктіруде кедергі жасайтын жағдайларды жою, қоршаған ортаны бейімдеу жұмыстары белсенді жүре бастады. Осы кезенде мүмкіндіктері шектеуді балаларды жаппы мектептердегі арнайы сыныптарда оқыту тәжірибесімен бірге бұрын оқытылмаған, яғни дамуында ауыр, терен ауытқулары бар балаларды оқыту басталды. Бұл кезең әлі аяқғаламады, көтерілген мәселе қоғамда кең талқыланып жатыр. Қазіргі уақытта кемтар түлғаларға медициналық көмек көрсетудің жаңа технологиялары енгізілуде, арнайы білім беру саласында да жетістіктер мүмкінідіктері шектеулі тұлғалардың коғамда тәуелсіз өмір сүру жағдайын қамтамасыз етуге багытталган. Осы кезеңде дәрігірлер ұрыктын пренаталды кезінде ауытқушылыгын диагностикалау технологиясын халыққа ұсынады, сонымен қатар:
ағза мүшелерін ауыстырудың жаңа технологияларын;
жасанды органдарды әзірлеудің жетістіктерін;
имплант және протездеудің технологияларын;
жүктілік кезінде қолайсыз жағдайлардың алдын алу үшін арнайы вакцинапар мен дәрмектерді пайдалану;
кемістіктерді ерте анықтап арнайы түзетушілік бағдарламаларын әзрілсу, жүзеге асыру.
Бакылау сұрақтар мен тапсырмалар:
Арнайы білім беру жүйесінін әлеумет тік-мәдени тұрғыдан қалыптасу әволюциясынын құндылығы не?
Қазіргі уақытта отандық арнайы білім беру жүйесі эволюциянын бесінші кезеңімен қалай үйлеседі?
Қазіргі мүмкіндіктері шектеулі тұлғаларға деген қоғам көзқарасы қандай?
Ұсынылған әдебиеттер
Специальная педагогикапод ред. Н.М. Назаровой. - М. - 200).
Замский Х.С. Умственно отсталые дети: история их изучения, восгіитания и обучения с древних времен до середины XX века. -М. - 1995.
Лекция 3. Қазақстанда кеңестік арнайы білім беру жүйесінің дамуы.
Жоспар:
1. Ерекше білім алуды қажет ететін балаларға арналған алғашқы арнайы мектептер.
2.Мектеп жасына дейінгі мүмкіншілігі шектеулі балаларды оқыту және тәрбиелеу.
ҚР-да мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға арнайы білім берудің өзіндік тарихы бар. Бұл білім қиын-кыстау кезеннің мән-жағдайын түсіну және осы заманғы арнайы көмектің жагдайын білу үшін керек. Баска ғылымдардың тарихы сияқты арнайы білім беру жүйесінің өз тарихы бар.
Тарихи деректер біздің елімізде арнайы білім беру жүйесі қалыптасып, дамуын нақты көрсеткіштермен сипаттайды.
Қазіргі арнайы білім берудің дамуы ерекше белгілер мен тенденциясының анықталуын, әртүрлі уақыт кезеңдерінің қарама-кайшы жақтарын аныктау және дамуында ауытқуы бар балаларға дәстүрлі емес формада көмек көрсету, қоғамдық тәрбиелеуге сәйкес шарітар қүруды қамтиды. ҚР-да арнайы білім берудің теориясы мен практикасының дамуы анықталған тарихи кезенде көрініс тапты.
Қазақстанда мүмкіндігі шектеулі балаларды арнайы оқыту мен тәрбиелеу туралы педагогикалық көзқарастар мен ой-пікірлерінің тарихи калыптасу процесі қазіргі уақытқа дейін арнайы зерттелетін мәселе болып түр.
Бұл жерде қазак халқының педагогикалық-психологиялық ой-пікірлері туралы зерттеулері мен көзқарастары тарихтың XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында жиі кездеседі. Осы кездегі қазақ халқының жаркын болашағы, оның тәуелсіздігі мен бостандығы және рухани өрлеу жайында қалтықсыз қызмет етіп, оны осы жолда шыбын жандарын қиған аса көрнекті ғұламалар мен коғам қайраткерлері қазақ аспанында шоқ жұлдыздай жарқырап, кең далада рухани- мәдени дамуының жаңа іргесін қалаған Ы.Алтынсарин, Абай атамыз, Ш.Құдайбердиев, С.Көбеев, А.Байтұрсынов және т.б. болды. Осы біртуар жандар педагогиканы және психология ғылымы саласында ғылыми еңбектер жазып, тәлім- тәрбиелік ғылымның ұлттық терминінің калыптасуына бағасыз үлес қосқан.
Арнайы педагогиканың қазіргі күнде жетекші парадигмаларының бірі гуманизация. Ал XIX ғасырда еңбек еткен Ы.Алтынсаринның шығармаларында педагогикапық гуманистік көзкарас, яғни шәкіртке жылы жүрек болу мұғалім мен оқушы арасындағы ынтымақтастықтың принципінің көрініс тапқанын байқауға болады. Ы.Алтынсарин өзінің атақты Хрестоматиясында жасөспірімдердін жан- дүниесі, ақыл-ойын қалыптастыруға ұдайы көңіл бөлу мектеп пен ата-ананың ортақ міндеті деп санаган. БІбырай - оку тәрбие процесіне мұғалім рөлінде айырықша көңіл бөлген мұғалімнің алдында мынандай міндеттер қойды: нағыз мұғалім болу үшін шәкіртгердің өзіндік ерекшеліктерін мықты санау қажет, аса сезімтал бала жанын жазбай танитын адам болуы қажет. Осындай озық ойлар дене және психика дамуында түрлі кемістіктері бар балаларды оқыту мен тәрбиелеу, түзету-теңгеру жүмыстарының негізгі қағидапарының бірі - әр баланың жеке ерекшеліктерін есепке алу кажет екені әр дефектологияда таныс.
А.Құнанбаев (1845-1904) тұлғалардың жан-жақты толык дамуына әсер ететін ағза мүшелерінің орны туралы көп жазған: Құлык болмаса, не каңғыр, дауыс жақсы, үн, күн, ән - еш бірінен ләззат ала алмасаң едік! Мұрың иіс білмесе, дүниедеғі болған жаңа иіске ғашық болмак, жаман иістен қашық болмақ қолымыздан келмес еді. Тандай, тіл дәм білмесе, дүниеде не тәтті не дәмдінің қайсысынан ләззат алар едік, деген. Абай адамның сезім мүшелерінің дұрыс даму кажеттілігін анықтаған озат пікірлерін Шәкәрім, М.Жұмабаев, М. Дулатов, Ж.Аймауытов еңбектерінде кездестіреміз. Адам баласындағы кез-келген кемістік ол соқыр не саңырау не туганынан ақылы кемтар болса да өмірге деген көзқарасты өзгертіп қана қоймай, қасындагы адамдармен де қарым-қатынасын қиындатады.
Абайдық Қара сөздерін қарастырсак бұл, 7, 19, 23, 34 сөздерінде жарық керген. Өзінің 37-ші сөзінде: Мен егер заң қуаты қолымда бар кісі болсам, адам мінезін түзетуге болмайды деген кісінің тілін кесер едім. Дамудың жақсы жаман болуы, ақылды ақылсыз болуы, тұқым қуалауышық негізіне байланысты ақсүйек тұкымынан шыққандар арқылы, алғыр болады дейтін буржуазиялық нәсілдік, идеалистік көзкарасқа қарама-қарсы Абай адам мінезінің қалыптасуын тәрбиеге байланысты екенін дәлелдеген.
Сұлтанмахмұт Торайғыров (1899-1920) өзінің педагогикалық шығармаларында қазак тарихында бірінші болып жан мен тәннің, яғни психика мен мидың қатынасы туралы мәселе көтеріп, бұл екеуінің өзара байланысын гылыми тұрғыдан дұрыс түсіндірген. Адам сырткы дүниемен байланыстыра отыра біртіндеп тани береді, сөйтіп өзінің ақыл-ойын дамытады деген ақын С.Торайғыров өз шыгармаларында сензитивті кезеңдер туралы жастық шақтың ерекшеліктеріне сипаттама берген. Ақын жастық шақта адамның ақыл-ойы, интелектісі өте алғыр, дүниені танып білуге құмарлығы күшті, сондықтан да осы кезде оқуға, білім алуға ерекше ұштасу кажет екені туралы айтқан.
Шәкәрім Құдайбердиев (1858-1931) XX ғасырдың басындағы қазақтың коғамдық, әлеуметтік, мәдени әдеби еміріне белсене араласып, туған халқына ізгілік пен имандықы, ғылыми ағартушылықгы тарату жолында ұлы Абайдың ұлтгық пәлсапалық-психикалық дәстүрін жалғастырып халқына мол әдеби мұра қапдырган.
Анық пен танық, Қазак айнасы шығармаларында Шәкәрім адамға сыртқы дүниенің қоршаған табиғаттың жұмбак сырын ұқ, танып біл, оның өлшеусіз байлығын мұратына, қасиетіне жарат, бұл үшін Алла тағала адамға ми берді, білу, тану, ұғыну - бәрі акыл ісі, олар мидан шығады деп тұжырым жасаған.
Спандияр Көбеев (1887-1956) өз педагогикалық еңбегін Ы.Алтынсариннің ағартушылық жолымен жұргізіп, хапык арасында үлкен беделге ие болған. Ол балаларды окуға ынталандыру тәрбиесі туралы еңбегінде: Балаларды окуға ынталандыру, оларды өнер-білімге қызыктыру, еңбекке баулу, балаларға мектепке ғылым негізін ұғындыру арқылы тәрбиелеуге болады деген ой-пікірлерін көрсеткен. Ол сондай-ак мүмкіндігі шектеулі балалармен жүргізілетін түзету жұмысының маңызды екені туралы өз еңбектерін де баланың мінез құлкын түзету өте маңызды, өте жауаптыжұмыс. Ашулануы да, асығуы да, әбірленгенді де білмейтін, ойы да шабандау, сезімі де шабындау бола алады. Мұндай бапалар айтқанды да тез ұға қоймайды. Ал осындай баланы тұк ұқпайды, меңреу ден кінәлау дұрыс емес деген.
Осындай сол кездегі озат ойлар дефеқгологияның педагогикалық оптимизімінің кигидапарын анықтады.
Мағжан Жұмабаев (1893-1938) өзінің кысқа өмірінде тұңғыш Педагогика атты оқулығын жазып, бала тәрбиесінің проблемасымен айналысушы мұғалімдерге үлкен көмек көрсеткен. Сол педагогика оқулығында Жан көріністері мен дене көріністері арасындағы байлам және Өзінің Бақылау жолы деген тарауларында
Сыртқы сезім әсерленулері аса қымбатгы керу мен есту, бұлардан кейін сипап сезу деп жазған.
Ж. Аймауытұлы (1889-1931) жас ұрпакты адамгершілік тәрбиелейтін еңбектер жазған. Олар тәрбие жетекші Жан жүйесі және өнер тандау.
Аймауытүлының психологиялық мұрасы гуралы айтатын болсак оның 12 тараудан тұратын Психология атты еңбегінің маңызы зор. Осы кітабын қарастырсақ Дененің кейбір мүшелері, олардың қасиеттері деп аталатын тарауында, ол адамның жан қуаттары жүйке саласы, кызу, тежелу процесі, ми бөліктері, олардың кызметі негізгі сезім мүшелері иіс сезімі, кұлак және дәм, тері т.б. дәйекті түрде мағлұмат берген. Ол Педагогикалық жетекшілік атты танымал оқулығанда психофизиологиялық мәселелерге байланысты сұрақтарды қарастырды. Оларға: сананың пайда болуы мендамуын, адам санасының ерекшеліктерін, психиканың анатомиялық-физиологиялық негіздерін, мидың қызметі мен оның функцияларын, сезім мүшелері құрылымының психикалық процестерін, негізгі танымдық процестер анализделетін және олардың физикалык негіздерінің ашылуын жатқызуға болады.
Осындай ғылыми терең ойлар арнайы педагогиканың негізгі міндеттерінің бірі кемістіктің күрделілігіне қарамастан меңгеруге мүмкіндік бар екенін анықтаған. Дәлел ретінде Ж.Аймауытов Нұр күйі немесе күйлі сөз деген поәмасында Жібек деген ананың жана туған нәрестесіне толганып айтқан жырымен жазған.
Ең алғаш дамуында кемістігі бар балаларды арнайы мекемелерде оқытудың көрінісі Шокан Уәлихановтың інісі Макежанді (1844-1923) Петербор қаласындағы саңырауларға арналған училещесінде білім алуы. Макежан 10 жасында сол училещеге қабылданып, Петербор каласында (канцелярия), суретші болып Омбы қаласында жұмыс жасаған. Замандастары Макенің естімейтіндердің сөйлеу тілін жақсы меңгерген, білімді адам деп айтқан.
Сонымен бұл көзкарастар арнайы педагогиканың теориясы толыктыра тарихи дамуына ерекше орын алатыны күмән келтірілмейді. Жалпы біздің елімізде арнайы білім беру жүйесі Ресейлік кемтар бапаларды оқыту тәжірибе негізінде қапыптасқан.
2. Қазақстанда арнайы окыгу жүйесінің күрылуы (1920-1945)
Yenлы қазан төңкерістен кейінгі уақыт. Қазакстанда ауытқуы бар балалардын көбеюі. Азамат соғысы, ашаршылық, эпидемия және т.б. айғакты себептердің соның ішінде: жеткілікті жағдайда мектептер жүйесі, педагог кадрлардың жетіспеуі салдарынан елімізде кемістігі бар бапалар, бүзақылар қайыршылар көбейіп кетті.
Бақылау сұрақтар мен тапсырмалар:
Отандық арнайы білім беру жүйесің қалыптастырудың алғы шарттары қандай?
Арнайы оқыту мен тәрбиелеу жүйесіні ң дамуы алғашында қандай қиындықтарға ұшырады?
Ұлы отан согыс кезінде арнайы мектептердің жүмысына сипаттама берініз.
Қандай негізгі өзгерстерді 50-70 жылдар аралығында арнайы білім беру жүйесінде байқауға болады ?
80-90 жылдардағы арнайы білім беру жүйесіндегі ерекшеліктерді атаныз.
Кемтар балалар тұлғасын зерттеген ғалымдарды атаныз.
Кемтар балалардың сөйлеу тілін зерттеу жұмысіарымен айналысқан ғалымдар, еңбектерін айтып беріңіз.
Соңғы жылдарда ғылыми жұмыстар қандай бағытта, жауабыңызды дәлелденді.
Әдебиеттер:
Луцкина Р.К. Обучение и воспитание аномальных детей в Казахстане. - Алма-Ата. 1987.
Коржова Г.М. , Байтурсынова А.А. История специального образования в РК. Алматы. - 2003.
Байтурсынова А.А. К вопросу о развитии научных исследований в специальном образовании РК. вестник КазНПУ имени Абая. Серия "Специальная педагогика". 2004. - 2 (5).
Лекция 4. Арнайы педагогиканың ғылым ретінде дамуы.
Жоспар:
1. Шетелдегі арнайы білім беру саласындағы ғылыми зертеулер
2. Қазақстанда арнайы білім беру саласындағы ғылыми зерттеулер
Қазіргі кезде барлық елдерде мүмкіндіктері шектеулі тұлғалардың білім алуы, еңбек ету мен әлеуметтік бейімделуі жалпы қоғамның және мемлекег тарапынан қарастырылартын мәселеге айналған. Кемтар балаларды оқыту мен тәрбиелеудің мазмұны мен ұйымдастыру аспектілері арнайыбілім беру ұйымдарында қажетті мөлшерде қарастырылған. Ал мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы үлгідегі мектептерде оқыту мәселесі жаңадан зерттеліп жаткан күйде. Сондыктан елдер арасында осы тәжірибе алмасу кажетгілігін туындап, озектілігін білдірді.
90-шы жылдарда мүмкіндіктері шектеулі балаларды әлеуметтік бейімдеуін жетілдіру мақсатында халык аралык кұкыктық актілер қабылданды, олар "Бала құқықтары туралы Конвенция" (1989) және "Мүгедектердің құқықтарын тепетендігін қамтамасыз ету туралы ережелер" (1993), білім алуда ерекше қажеттіліктері бар балаларға арнайы білім беру және жағдайын реттеу үшін "Саламанкалык декларация" (1994).
Мүмкіндіктері шектеулі балалардың білім алуға кол жеткізу үшін негізгі, шешуші рол атқарған 1990 жылы Жомтьен қаласында (Тайланд) өткен әлемдік "Барлығына білім беру" атты конференциясы. Осы конференция барлық адамдар үшін дамуындағы кемістікке карамастан білім алу жағдайды қамтамасыз етуді бекіткен.
2007 жылы қабылданған мүгедектердің құқыктары туралы Конвенцияда үздіксіз, сапалы, түрғын жерінде, отбасынан айырылмай білім алуға құқықтар жарияланып, арнайы жағдайларды қамтамасыз ету қажеттілігіне ерекше назар аудару туралы баптар бекітілген.
Шет елдердегі мүмкіндіістері шектеулі балаларды ездерінің қалыпты замандастарымен бірге интеграциялап, біріктіріп оқыту идеясының пайда болуына және оның дамуына қоғамдағы демократиялық қозғалыстар ықпал етті. Бұл дискриминацияға қарсы процестер өткен ғасырдың 70-ші жылдарына белсенді дамып, кемтар тұлғалардың құқықтарының теңдігін бекіткен. Сол кездерден бастап дамушы елдерде жаппы мектептерде мүмкіндіктері шектеулі балалардыц және олардың калыпты құрбылармен бірге оқыту үшін қажетті жағдайлар қамтамасыз етілген (арнайы педагоггтармен қызмет көрсететін қосымша мамандар сипатымен, арнайы қаржылай көмек, ерекше қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қажетті техникалық құралдар).
Шет елдерде интеграциялық, біріктіріп оқытуды енгізуге бағытталған жұмыстар қарқынды дамыған арнайы білім беру жүйесінің көмегімен іске асты және көптеген халықаралық ұйымдар арқылы сәтті нәтижеге қол жеткізе алды. Әр әл мүмкіндігі шектеулі балаларды интеграциялап, біріктіріп оқыту тәжірибесінің қалыптастыруда өз жолын шекті.
АҚШ - тағы дамуында ауытқуы бар балаларға арнайы қолдау көрсету тәжірибесі мен білім беру туралы басылымдарды салыстыру арқылы Европалық елдермен ортақ тенденциялары бар екенін байқауға болады. Бұл географиялық алшақтығына қарамастан ортақ көрсеткіш. XX ғасырдың ортасына дейін дамуында ауытқушылықтары бар ересектер мен балаларға қатысты қолданылған шаралар жеткіліксіз болды. Ол кезде ауытқуы бар балалар арналған мекемелер жүйесі қызмет етуіне қарамастан, олардың білім алу қажеттіліктерін қамтамасыз ету мәселесі өз шешімін таппады. 1975 жылы АҚШ Конгресі кемтар балалардың білім алуы туралы заң қолдады, кейінірек дамуында ауытқулары бар балалар тұлғалардың білім алуы туралы актісі қабылданды. Бұл заңнамалардың қабылдануына байланысты кемтар балаларды жалпы білім беруге қосуды мемлекеттік тапсырыс ретінде қарастырылып, барлық жағдайларды қамту женінде іс шаралар ұйымдастыру басталған. 1986 жылы аталмыш заңға ерте жастан көмек көрсету
бағдарламасы косылып, кемтар балалар мен отбасына деген кешенді көмек көрсетудің негізге кезеңі болып қалыптасты.
Барлық Европалық елдердегі сияқты Англиядағы арнайы білім беру жүйесі XIX ғасырдың жартысында дами бастады. Ол кезде алғашқы сенсорикалық кемісітіктері бар балаларға арналған бірнеше арнайы мектептер ашылды. 1921 жылғы білім туралы актіге сәйкес жергілікті білм беру органдары ақыл ойы кемтар балаларды біліммен қамтамасыз етуге міндетті еді.
Ұлыбритания басшылығы 1944 жылы бекіткен білім туралы актіге сәйкес дамуында ауытқуы бар балаларды мінез-құлық деңгейі мен кемістіктің күрделенуіне байланысты категорияларға бөліп, оларды әр кемістік түріне лайық ажыратылған, бөлешектенген білім беру мекемелерінде оқыту туралы келісім шығарылды. Актіде соқыр, керең, әпилепсиямен ауыратындар, дене кемістігі бар, тіл кемістігі бар балалар үшін арнайы жағдайлар жасалған кезде жалпы мектепте білім алуға рұқсат бсрілгені көрсетілген. Бірақ бұл тәжірибе кең тарамады, оның өз себептері болған. Ата-аналардын қорыққаны олардың дамуында ауытқуы бар балаларына сау құрбылары күліп, келеке ететіні және тағы бір себеп болып мұғалімнің арнайы оқыту әдістемесін білмейтіні ең негізгі себеп болып табылады. Кемтар балаларды оқыту үшін мектеп ғимараттары бейімделмегендігі біріктіріп оқыту тәжірибесіне кедергі келтірді. Дамуында^ нақты бір ауытқуы бар балаларға, мысалы: көруінде немесе естуінде ауытқуы бар балаларды керекті техникапық жағдайлармен қамтамасыз ету арқылы біріктіріп оқыту, бір орында интеграциялау тәжірибесі орындалған.
Осы бірнеше жылдар бойы екі білім беру жүйесі қатар қызмет еткен: жалпы және арнайы. Арнайы мектептерде ақыл ойы кем балалар оқыса, жалпы мектепте ақыл ойы қалылты дамыған балалар оқыды. Сол ауқытта дамуында ауытқуы бар балаларга арнайы білім алу қажетгілігін қанағаттандыруға кеңіл толық бөлінбеді. Тәжірибелік жұмыстар әрдайым жақсы нәтиже бере алмады.
1981 жылы қабылданған білім беру актісіне сәйкес баланың дамуындағы кемістігі емес, оның мүмкіндіктерін және білім алуда қажеттіліктерін ескеру бағыты жетекші болып бекітілеген. Сол себепті Англия елінде 147 арнайы мектеп жабылып, 1983 жылы дамуында ауытқушылықтары бар балаларды жалпы мектептерде оқыту бағдарламасы жүзеге асты.
Германияда ең алғаш естімейтіндер үшін арнайы мекеме 1878 жылы ашылған. Кейінгі арнайы білім берудің даму тарихы кемтар балаларды кемістіктін түріне сәйкес іріктеп оқыту, арнайы мекемелердің ашылуымен сипатталады.
1979 жылы Германияда интегративті педагогиканың концепциясы әзірленген. Концепция дамуында ауытқуы бар балаларға гедагогикалық ықпал ету аркылы белсендіру және нәтижесінде жалпы білім беру процесінде қосып оқытуды жариялаған. Жалпы бұл концепцияның бағыты оқу процесін үйымдастыруда біркелкі жүргізуге келісім бермей бағдарламаның материалын игеруде және оқушылардың барлығына бірдей талап етуден бас тарту. Бұл шараларды іске асыру мүмкіндіктері шектеулі балаларға жалпы мектептерде оқуға жол ашыу тиіс.
Арнайы және жаппы мектептің арасындағы ұйымшылдық формада қолданылған арнайы педагогтар жалпы мектептегі пән мұгалімдеріне көмек көрсеткен. Бұл тәжірибе жүзінде кейбір пәндердің сағатының аздығы, тапсырманы орындауға көп уақыт немесе техникалық көмек көрсетуді қажеттігін білдіреді.
Қазіргі кезде Германияда арнайы білім беру кеңінен біріктіріп оқыту кең дамып келеді.
Испанияда арнайы білім беру реформасы алдын - ала толығымен жоспарланған. Дамуында ауытқуы бар балаларды жоғарғы сапада жалпы білім беруге біріктіру жетекші бағыт болып белгіленген. 1999 жылы жалпы мектеп жүйесін өзгерту, нақты дамуында ауытқуы бар бапаларды жалпы мектегітерге косуды жеңілдететің шарапарды ұйымдастырудың сегіз жылдык жоспары әзірлеген. Жалпы білім беретін мектептердің барлығына дамуында ауытқуы бар балалар сыныптарға біріктіру туралы максат қойылды. Бұл жұмыстарда мұғалімдерді дайындауға олардың санын көбейтуге курстық дайындықтар ұйымдастырылды. Арнайы мектепке күрделі кемістігі бар балалар қабылданып, оларға мемлекеттік білім беру орталықтарында арнайы бағдарламалар жүргізілді.
Еуропалық елдерде дамуында ауытқуы бар балалардың жалпы мектепте оқуына түзету жұмысымен және мұғалімдерге арнайы мектеп педагогтар тарапынан кеңес беру, әдістмелік көмек көрсетілген.
Австрия елінде жаппы білім беретін мектептердің штатында кемтар балаларды оқытуға пән мұғапімдеріне көмек көрсететін арнайы педагогтың сағаты бекітілген. Арнайы педагог ассистенттің рөлін атқарды, яғни жалпы сыныптағы мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға қажетті әдістерді, технологияларын дайындау мәселесі бойынша кеңес береді. Сыныптағы білім беру жөніндегі жауапкершілік жаппы мектеп мұғалімдерінде. Австрияда арнайы білім беру орталықтары ұйымдастырылып, жалпы мектептерде оқып жатқан мүмкіндіктері шектеулі балалардың білім сапасын, оның әдістемелік қамтамасыз ету, қадағалау міндетін атқарады. Австриядағы иклюзивті білім беру процесі ұқсас жолмен тараған. Негізгі бағыты дамуында кемістігі бар балаларды әлеуметтену және құқықтарының теңдігі туралы түсініктерін тәрбиелеу, қалыптастыру. Әр баланы біріктіру жұмысының мазмұны нақты жеке дербес жоспарларда белгіленіп, сол процесі жеңілдетуге бағыталған шараларды ыапал етеді.
Қазіргі уақыта біріктірудің жетекші мезгілі ретінде жалпы сыныбында пән мұғалімімен қатар екінші арнайы педагогты қосу, ерекше оку орнын ұйымдастыру кең тараған дәстүр, Шағын -мектеп сынып кұрамында ашылады. Мүмкіндіктері шектеулі балалармен жұмыс жеке білім беру және түзету-дамыту бағдарламамен жүргізіледі. Әр жаппы мектептерде білімді, тәжірибелі арнайы педагог балаларға арнайы көмек көрсету мен мұғалімдерге кенес беру қызметін атқарады.
Көптеген шет елдерінде мүмкіндіктері шектеулі балалардың білім алуға құқықтарын қамтамасыз ету үшін жалпы білім беру ұйымдарында бірге оқыту жағдайлары ұйымдастырылған. Бұл дегеніміз мемлекетгік иклюзивті саясатынын енгізілуін білдіреді, яғни әр оқушының білім алудағы ерекше қажеттіліктерін қамтамасыз ету. Бұл жағдайда арнайы мектептердің рөлі өседі, өйткені олар кеңес беру, әдістемелік орталықтар ретінде қызмет атқарады. Ерекше жағдай қолдауды барлық қатысушылар (оқушы, мұғалімдер, ата-аналар) қажет етеді, мысалы Австрияда мектеп ішінде қолдау көрсету міндетін арнайы педагог атқарса, ол көмекті қабылдайтын оқушылар мен мұғалімдер. Ал мектептен тыс қолдау көрсету міндетін арнайы мектеп атқарады. Ұлыбританияда мектеп ішінде қолдау көрсету міндетін арнайы (педагог) координатор, мектеп қызметкерлері, мұғалім ассистенті атқарса, мектептен тыс қолдау көрсету орталықтары, әлеуметтік орталықтар, психологиялық орталықтар кемтар балалар мен мұғалім мен ата- аналарына көмек көрсетеді.
Қолдау көрсету әр оқушынын жеке қажеітіліктеріне тәуелді, мысалы, бір сыныпта қолдау көрсетумен қатар мектептен тыс орталықтарға қолдау көрсетуге болады.
Әлемдік білім беру кеңістігінде мүмкіндіктері шектеулі балаларға білім беруді дамыту келесі тенденциялармен үйлеседі.
Мемлекет пен қоғамның мүмкіндіктері шектеулі тұлғаларға деген жағымды, жаксы көзқарасы мен қатынасы. Мүмкіндіктері шектеулі балалардың кұкықтарын қоргай отырып, олардың өзгешелігі мен ерекшеліктеріне деген гуманистік, адамгершілік шыдамдылықты көрсету қажет. Мемлекет сол тұлғаларға еркін өмір сүру үшін нақты шаралар ұйымдастырып, арнайы білім беру саласына қүқықтық базасын жетілддіру, қаржыландыру мәселесін шешумен қатар әлеуметтік - медициналық білім беру қызмет жүйесін қалыптастыруды ұсынады.
Білім беру сапасын арттыру. Лайықты мәртебелі білім алуды кұқықтар теңдігін іске асыру құралы ретінде, арнайы білім келесі жағдайларды қамтамасыз етуін талап етеді; олар:
Мемлекет стандарт аясында қатыссыз орта білім беру;
Білім алуда барлықтары теңдей;
Тұрғын мекен жайымен жан ұясының табыс деңгейінен тәуелсіз оқу мекемесімен білім бағдарламаларын тандау;
Білім беруді қазіргі талаптарға сәйкес оқу материялдық базасымен қамтамасыздандыру және қазіргі құрал жабдықтармен соңғы оқу әдебиетгерін белсенді қолдану.
Білім беруде, тұлғаның кұқығын қорғайтын және психологиялық, дене қауіпсіздігін қамтамасыз ету жағдайын ұйымдастыру;
Жан ұясьіна медициналық- әлеуметтік педагогикалық - психологиялық қолдау көрсету мен ерте жастан бала бойындағы даму кемістіктерін анықтау;
Балалардың түрлі мүмкіндіктермен өзгешеліктерін ескере отырып оқытуда табиғи жағдайын ескеруді талаптау.
Білім беру мазмұнын білімнен - дағды, біліктілікке көшу, аудару ыкпалы баланың психикалық, танымдық - дене адамгершілік қасиеттерін дамытуды езекті талап етеді.
Оқытуда тұлғаға бағытталған ықпалы педагогикалық процесте баланың жеке дамуын қамтамасыз етеді. Өзіндік тұлғалық дамуды қамтамасыз ету жағдайдың бірі түрлі деңгейде оқытуды ұйымдастыру. Бұл жағдай оқу бағдарламалардын түрлі нұсқауларын әзірлеуді анықтайды.
Білім берудің түрлі нүсқаулыгы. Жалпы орташа окушыдан балардың барлығы бірдей деген көз карастан бас тарту, балалардың барлығына білім алу мүмкіндіктеріне жол ашады.
Жеке, дербес және жалпы бірлестігі дамудың түрлі формапар мен мазмүны негізінде қүрастылады. Бүл жагдай балапардың мүмкіндіктері органикапық үйлесімдігін жеке ерекшелігін дамытуда іске асырылады. Жаппы білім беру түлғаның нақты дамуына, білім алуына әсер етеді. Жеке дербестік қабілеттерді калыптастыру балаларды түрлі әрекетке қосу арқылы.
Жаңа формациядағы педагог түлғасын калыптастыру. Оқытушы -- оқулық - оқушы жүйесінен окушы - оқулық - оқытушы жүйесіне көшу қажет, ейткені соңгы жүйеде оқушының езіндік, танамдық әрекетке кеңіл аударылады. Оқытушы оқушыга Жан жақгы көмек керсегіп, киыншылықгарын жоюға әрекет үйымдастарады.
Қоршаған ортамен карым қатынас қүралы ретінде қазіргі акпараттық және коммуникациялық технологияларды белсенді қолдану. Мүгедек түлғалардың кәсіби еңбекке әрекетін, білім апу мүмкіндіктерін кенейту. Ерекше жағдай, кейбір дамуында ауыр кемістігі бар балалар үшін компьютерлік технологиялар коршаған ортамен қарым қатынас орнатудың жалғыз амапы.
Қазіргі уакытта Қазақстан адам қүқыгы саласында хапықаралық негізгі күжатгарды қолдап, күқықгық демократиялык, еркениетті мемлекет болуды талап етеді. Адам қүқығы мен бостандығы Қазақстан Республикасы Конституциясында белгіленіп, кепілдік береді. Балалардың қүқықгарын қам тамасыз ету Қазақстан Республикасында баскада зандарында бекітілген: Бала кұкығы; Жанүя, отбасы туралы; Білім туралы; Денсаулық сақтау жүйесі гуралы; Кемтар балапарды әлеуметтік, медициналық - педагогикапык көмек керсету арқьшы қолдау туралы. Бүл қүқықгық қүжаттарды бала қүқығын қорғау мемлекет саясатының басгы бағыты болуын анықгайды.
Сондықтан, халықаралық сарапшылар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТАРИХ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖӘНЕ АРНАЙЫ ПЕДАГОГИКА
КАФЕДРАСЫ
Арнайы педагогика пәнінен
6В01901-Арнайы педагогика (Логопед) білім алушылары үшін
лекция сабақтарға арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
Оқу түрі: күндізгі
Шымкент 2022ж
Құрастырушы: аға оқытушы А.М.Шатаева
Әдістемелік нұсқауда жалпы лекция сабақтарды ұйымдастырудың мақсаттары мен міндеттері және жүргізілуіне қойылатын талаптар көрсетілген. Сондай-ақ, және Арнайы педагогика пәнінен жүргізілетін лекция сабақ тақырыптары және оларды өткізуге арналған нұсқаулар беріледі.
Кафедра меңгерушісі ________ Ж.А. Масалиева
Лекция 1. Кіріспе.
Жоспар:
1. Арнайы педагогика және оның тарихының қазіргі ғылыми бағыттары мен өзекті проблемалары.
2. Дамуында ауытқуы бар тұлғаларға батыс еуропалық қоғам мен мемлекеттердің қатынасының даму тарихы.
3. (Н.Н.Малофеев бойынша) арнайы педагогика және оның тарихи саласына байланысты зерттеулерді бейімдеу.
Арнайы педагогика - педагогикалык білімнің бір бөлігі, құрамдас болғанына қарамастан көлемді, көп аспектілі ғылым саласы латын тілінен аударғанда specialis- туыс, түpiдеген мағынаны білдіреді. Нақты анықтамасын қарастырсақ, арнайы педагогика -жалпы педагогикалық жағдайда білім алуда қиналатын, немесе мүлде оқи алмайтын кемтар тұлғаларға арнайыбілімберудің теориясы мен тәжірибесін зерттейтін ғылым.
Қазіргіхалықаралық педагогикалық теория мен тәжірибеде арнайы педагогика және арнайы білім беру ұғымдары кең пайдалынады: мысалы, ағылшынша special education, французша - education speciale, испан тілінде - pedagogica especial, немісшеsonderpadagogik деген анықтамалар дәстүрлі қолдануда. Өйткені арнайы педагогика ұғымы жалпыға түсініктіжәне адамгершілік бағытына сәйкес үйлеседі.
Арнайы педагогиканың нысаны - білім алуда ерекше қажеттіліктері бар, яғни кемтар тұлғаларға арнайы білім беру үрдіci, ол педагогикалык феномен ретінде қарастырылады.
Арнайы білімберуде зерттеу мен педагогикалықкөмеккөрсетудісубъект^ - даму мүмкіндіктері шектеулі болғандықтан білім алуда ерекше қажеттіліктері бар тұлға. Бұл жерде арнайы оқыту- нақты адамныңбілімалудағыкүрделімәселесін шешуге бағытталған.
Арнайы педагогиканың пәнi - арнайы оқытудың теориясы мен тәжірибесі. Бұлүрдісмүмкіндігішектеулітұлғалард ың дамуы мен білім алу ерекшеліктерін, тұлғалыққалыптасуы және әлеуметтену зандылықтарын зерттейді, Арнайы педагогиканыңпәнін білутұлға дамуындағы дене немесе психикалық кемістіктітүзету мен оңалтуға және қоғамғабіріктіругетәуелсіз өмір сүру деңгейіне қол жеткізу үшін өте маңызды.
Арнайы педагогика өз мәселелерін шешуде психолог, педагог ғалымдардын (П.П.Блонский, Л.С. Выготский, А.В.Запорожец, А.Н.Леонтьев, А.А.Люблинская, Д.Б.Эльконин т.б.) теориялық қағидалары мен шешімдеріне сүйенеді.
Арнайы педагогика дамушы тұлғанын әлеуметтенуін, өзіне-өзі қызмет көрсетуге үйретуді көздей отырып, бұл мақсаттыңмүмкіндігі шектеулі тұлға үшін маңыздыекенін көрсетеді, нақты тәуелсіз және ерекше өмір сүру мен әлеуметтенудің жоғарғы деңгейіне қол жеткізуді жетекші бағыт ретінде қарастырады. Ал сол мақсатқа жету үшін арнайы педагогикакелесі міндеттерді орындайды:
Дамудағы кемістікті,ауытқуды түзету;
педагогикалыққұралдар арқылы дамудағы кемістікті,ауытқуды теңестіру; орнын толықтыру (компенсациялау);
абилитация (ерте жас кезеңі үшін)-әлеуметік ортаға aлiбейімделмеген ерте жас кезеңінде пайда болатын патологиялық жағдайлардың алдын aлyемдік- педагогикалық шаралар жүйесін асыру. Ол коғамда еңбектену және пайдалы мүше болу мумкіндігін туғызады.
сауықтыру жұмыстары (әлеуметтік және тұлғалық) - тұлғаны даярлау мақсатындағы медициналық, әлеуметтік, білімдік және кәсіби сипаттағы кешендерді қолдану.
12ғ мен 18 ғ аралығында Батыс Еуропа мемлекеттерінде кемтар тулгаларга арналған зиялы мекемелер мен үйлер(мемлекеттік және жекеменшик )жуйеси курылды.Реннесанс мадинети мен Улы реформация акыл-ойы мен дене кемистиги бар тулгаларга деген мемлекетпен когам катынасын курт озгертти.Ренненсанс даншпандарынан туган гуманистик жане орталандыру туралы ой-пикирлери еуропалыктардын санасына енип,адам жане адам омиринин мани туралы тусиниктерин озгертти,мункиндиктери шектеули тулгалардын дарежесине деген коз карастын озгеруне асер етти.Християн дининин тагы бир багытын тудырган реформация кайырымдылктын жана улгилерин дуниеге акелди.Орта гасыр кезенинде батыс еуропалык ширкеулерде керендикти жане баскада кемистикти ата аналарынын киналары ушин жиберилген деген.Олармен карым катынаска тусе алмагандыктан,оларды еси дурыс емес сыйкыршылар деп ойлаган.Инквизиция жагы олардын изеринен калмаган.Бираз уакыттар оте келе дамуна ауыткуы бар тулгаларга деген нем курайлык биртиндеп жойыла бастады.Оларга деген жан ашырлык пайда болып,бундай адамдарды тарбиелуге болатыны жайлы да коз карастар калыптасты.Мысалга ,Янамос Каменский (1592-1670)озініңҰлы дидактикаатты еңбегінде былай деп жазған; Кімде-кім осындай ақылсыз адамдарға табиғи ақылсыздығынан құтылу үшин тәрбие беруекендигіне күмән келтіре алады.Ары қарай: кім жаратылысынаң өзи баяу және ашуланшак болса,сол адам өзіне көмекті көп қажет етеді,өйткені өз бойыңдағы пайдасыз ақылсыздықпен жындылықтан құтылу үшин.Янамос Каменски бұл сөздермен аномальді балаларға білім беру мүмкін екеніне кәміл сенгенін көреміз.Осылайша мүмкіндік шектеулі тұлгалар қоғамға артылмас жүк болмас үшін оларды оқыту,тәрбиелеу мәселелерді қарастырыла бастады.
Дамуында ауытқу бар адамдарды азаматтық тұрғыда ақтауға ғана емес,сонымен қатар олдардың кейбіреулерің оқытуға тырысу жағдайлары да жасалады.Бұл жерге тағы Ян Амос Коменский жазғаннан еске түсіруге болады: қандайда болмасын әйтеуір адамзат баласы білім алудан шет қалмауы керек деген сөздерін.
Ағылшында әр түрлі кемістігі бар балаларды жеке-дара оқыту тәжірбиесі,арнайы оқу мекемелерін өзіне қарай тартқан жоқ.Саңырау және соқырлар жеке-дара оқытудың алғашқы талпыныстары,олардың іс-әрекетке жарамды екенің заңды түрде дәлелдегісі келген,ауқатты семьядағы ата-аналар тарапынан қолдау тапты.Міне,осындай колдау 1578 жылыИспанияда,1648 жылы Англияда,1670 жылы Францияда іске асырыла бастады.
Ағарту дәуірінде дамуыңда кемістігі бар тұлғаларды оқытуға алғашқы қадам жасалады.Алғашында түрлі мемлекеттерден жинақталған балаларды жеке дара оқыту тәжірибесі арнайы оку мекемелерін ұйымдастыру қажеттігін тудырмады.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар
1.Арнайы білім беру жүйесінің әлеуметтік-мәдени тұрғыдан қалыптасу эволюциясының құндылығы.
2.Қамқорлықтан керең, соқырларды оқыту мүмкіндігін түсінуге дейінгі кезеңде мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға деген қоғам көзқарасы.
3. Арнайы білім беру жүйесінің әлеуметтік-мәдени тұрғыдан қалыптасу кезеңінде үлес қосқан ғалымдар.
Ұсынылған әдебиеттер
1. Коржова Г.М, Байтурсынова А.А История специального образования в Республике Казахстан.-Учебное пособие.- Алматы: КазНПУ им Абая, 2003.
2. Коррекционнная педагогика. Под.ред. Б.П.Пузанова.-М.,2009
3. Кукушкина О.И. информационные технологии в контексте отечественной традиции специального образования.-М.:Полиграф Сервис, 2005.
4. Левченко И.Ю., Приходько О.Г. Технологии обучения и воспитания детей с нарушениями опорно-двигательного аппарата.-М.: Академия, 2001.
Лекция 2. Арнайы педагогиканың даму кезеңдері.
Жоспар:
1. Дамудың бірінші-үшінші кезеңі: агрессия мен жеккөрушіліктен оқу қажеттілігін түсінуге дейін.
2. Антика дәуірін және дамуында ауытқуы бар тұлғалардың тағдыры. Антикалық медицинаның және философияның есту мен көрудің бұзылысының табиғаты көзқарастары.
3. Алғашқы арнайы мектептердің пайда болуы. Германияда, Францияда, Англияда, арнайы білім беру жүйесінің құрылуы.
Арнайы білім беру жүйесінің әлеуметтік-мәдени тұрғыдан қалыптасу тарихи кезеңдсрі.
кемтарларды жек көрушіліктен қамқоршылыққа алуға дейін кезең (б.ә.д ҮІІІг - б.ә.
XII ж. )
Барлық тарихи кезеңдерде арнайы оқ ыту жүйесінің дамуы мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық жағдайымен, қоғамның құндылықтары мен кемтар балаларға қатысты мемлекет саясатымен, білім беру жүйесіндегі заңдылықтармен, ғалымының даму деңгейімен, әлемдік арнайы білім беру тәжіребесіне лайық жүреді.
Арнайы білім беру жүйесінің бір кезеңнен екінші кезеңге етуі және сапалы құрылып, қалыптасуы әлеуметтік көрінісімен анықгталады.
Антикалық дәуерден бастап бүгінгі күнге дейінгі кемтар тұлғалардың дамуын зерттеу жұмыстары дамудың бес деңгейін ажыратуға мүмкіндік берді. Бұл кезендерді ажыратудың негізгі көрсеткіші ретінде Н,Н Малофеев қоғамның кемтар тұлғаларға деген көзқарасы, көрсетілген көмектің дәрежелерімен бекіткен.
Антика заманынан орта ғасырларға дейін қоғам мен мемлекеттің даму барысында дамуында ауытқулары бар тұлғапарға деген қарым-қатынас өте төмен
дәрежеде болды. Ол кезде олардың азамат есебіне алмай, статустарын кұлдардың статусымен тең қойды. Алғашқы болып қоғамнан шектелгендерге қайырымдылык танытқан шіркеу корғаушылары болды. Шіркеулер хоспис, баспаналар мен жетімханалар пайда болды.
Мәліметтер бойына ол кездегі өзіне тамақ тауып жеуге мүмкіншілігі жоқ тұлғалар, егер өз өлімімен өлмесе, ру басылары күшпен өлтіріп отырған екен. Туа біткен ақыл-ойы кем немесе дене кемістігі бар тұлғаларды азаматтық өлім күтіп тұрды.
Ежелгі
Грециядағы балаларды өлтіру туралы мәліметтер ерте жастағы күрделі деңгейдегі кейіп-кесірсіз балаларға қатысты болған және де өлтіруге негізінен дене кемістігі бар балалар ұшыраған. Спартада осындай балаларды өлтіру ІУ-У ғасырларды қамтиды және олар бұл істерін экономикалық жағдайына тәуелді болған. Бұндай құбылыс Римде де өз орнын алған. Оны ежелгі Рим философы Сенеканың (б.д.д. 6 - б.д.д. 65ж.) сөзінен байқауға болады. Біз өмірге әлсіз және кейіп-кеспірсіз болып туылған балаларды өлтіріп, суға тұншықтырамыз, бұны біз ызалықтан немесе қолайсыздықтан емес, санамыздың жетекшілігімен істейміз, жарамсыз бен сауды ажырату үшін деп жазған.
Ал ежелгі грек елінің ұлы философы Аристотель адам бойындағы
бұзылғандықты, ашуланшақтықты, топастықты - жаман қылықтардың калыптасуына әкелетін жетіспеушілік - деп тұжырымдады.
Ж. Аймауытұлы (1889-1931) жас ұрпакты адамгершілік тәрбиелейтін еңбектер жазған. Олар тәрбие жетекші Жан жүйесі және өнер тандау.
алатын естімейтін балалардың барлығын қабылдай алмады. Көрмейтін балаларға білім беруде де қиыншылықтар кездесті. 1936-1937 оқу жылдарының басындағы мәліметтер бойынша республиканың әртүрлі аймақтарында шамамен 103 көрмейтін балалар білім ала алмады.
1937 жылдан бастап Семей, Ақтебе, Орал, Қарағанды мен Қостанайда естімейтін балаларға арнайы мектептер мен балалар үйлері ашыла бастады. 1938 жылы естімейтін және көрмейтін балаларға арналған арнайы мектептердің материалдың базасы жақсара бастады.
- Статистикалық мәліметтерге сәйкес 1940-1941 оқу жылдарында Қазақстанда 3.4 мың ауытқулықтары бар балаларға арналған 33 арнайы мекеме жұмыс істеді. Сол уақытта мамандардың жетіспеуі ерекше сезілді. 30 жылдардың ортасына дейін республикадағы арнайы мекемелерде дефектолог мамандар болған жоқ. 1935 ж РСФСР-дан Қазакстанға 2 сурдопедагогпен Барнаулдық сурдопедагогика мамандығы бойынша техникумды аяқтаған мұғалім келді. 1938 жылы Ленинградта 14 мүғалім 3 айлық курстардан өтіп келді. Бір жылдан кейін Ленинградта жалпы мектептерден тағы да 12 мүғалім жіберілді. 1940 ж республикада естімейтіндерге арналған мектептерге Мәскеулік 2 айлық курстардан өткен 13 адам келді.
Ауытқулықтары бар балалармен жұмыс істеуге жоғарғы білімі бар дефектологтардың квалификацияланған мамандары қажет болды. Осы кезде тифлопедагогтар мен олигофренопедагогтар жоқ болатын.
Жалпы 20-30-шы жылдары дамуында ауытқулықтары бар балаларға арналған оқыту, тәрбие беру мекемелеріндегі педагогикалық мамандарды даярлау мен іскерлік біліктілігін жоғарлау жүйесінің қалыптасу кезеңін бастан кешірді.
Арнайы мектептерге жалпы білім беретін және еңбекке даярлауда әдістемелік, нұсқаулық құжаттар мен бағдарламалардың болмауы да қиыншылық туғызды.
Қазақстанда 30 жылдардағы дамуында ауытқулықтары бар балаларға арнайы білім беру жүйесі дамуының қорытындысы жағымды жағынан көрінді. Ақыл-ойы кем, көрмейтін, естімейтін тұлғаларға арналған оқыту, тәрбие беЕкінші дүниежізілік соғыс пен концлагерь қиындықтарын басынан өткізген өркениетті мемлекеттер адамдар арасындагы айырмашылыкка, олардың ерекшелігіне ерекше көзбен қарады. Бұл дүниетанымдық түсініктер мен заңдар барлық азаматтардың білім алуға құқын, оларға медициналык қызмет көрсетілген, зейнетақымен камтамасыз ету, кемтарларға көмек көрсету, жұмыссыздарға төлем ақы төлеу т.б. түсініктерді анықтап, оларды бір жүйеге біріктірді. Дәл осы кезде Еуропа қоғамының алдында, оз азаматтарынын жеке құқыктарын жеке тұлғалық деңгейге көтеру, әрбір адамға жеке қарым- қатынас негізін құру мәселесі тұрды, ал қазірде ол Европа мемлекетінің заманга сай әлеуметтік-педагогикалық негізін құрайды. Міне осындай шараларды қолданудың арқасында бүкіл дүние жүзі елдеріне өте кажет және маңызды ұйым кұрылды, ол Біріккен Ұлттар ұйымы (1945ж). Оның негізгі қызметі - дүниежүзілік стандарт бойынша адамның құкықтарын қорғау. Өмір, еркіндік, адам құқығы мен теңдігі маңызды құндылықтар болып жарияланды. БYenYen 1948 жылы "Адам кұқығы туралы" Декларацияны қабылдады Сол 50- 70 жылдар аралығында кемтар балаларды анықтау, есепке алу, арнайы білім беру мекемелерін дамыту жүзеге асырылды. Осыған сәйкес, кемтар балаларды топтастыру, жіктеу де өзгеріді,, балалардың жаңа категориялары (психикалық дамуы тежелген балалар, эмоция-ерік саласында ауытқуы бар балалар) анықталып жүйені саралауға жол ашты. Психологиялык-педагогикалык көмек көрсету баланың жасына лайық өзгертілді, кеңейді, яғни мектеп жасына дейінгі кемтар балаларға арнайы көмек ұйымдастырылды. Бұл кезеңнің аяқталуында БYenYen ақыл-ойы кемтар (1971), мүгедектердің (1975) қүқықтарын декларацияларда бекітті.Кеңес дәуіріндегі арнайы оқытуды үйымдастыру жалпыға білім беру заңның негізінде жүрді. Жаңадан қалыптасып келе жатқан дефектология ғылымына маңызды міндетті шешу тапсырылды - кемтар балаларды оқытудың теориясын әзірлеу, тәжірибесін қалыптастыру. Сол кезден кемтар балаларды оқыту мәселелерін ғылыми-әдіснамалық негізін және әдістемесін құруда дефектология ғылымы айналысты (Л.С. Выготский, Р.М. Боскис,А.Н. Граборов, Г.Н. Дульнев, А.И. Дьячков, Л.В. Занков, С.А. Зыков, К.С. Лебединская, Н.Г. Морозова, М.С. Певзнер, Ф.А. Рау, М.Е. Хватцев, Ж.И. Шиф т.б.). Бұл уақытта кеңестікте кемтар балалардың барлығын арнайы біліммен қамту үшін арнайы мектептер белсенді ашылып, аяғында сегіз түрлі арнайы мектеп қызмет етті ( естімейтін, нашар еститің, кермейтін, нашар көретің,
сөйлеу тілінде кемістігі бар, тірек-қимыл-қозғалысында ауытқуы бар, псхикалық дамуы тежелген және зиятында ауытқушылығы бар балалар үшін).
- кемтар тұлгалардың тең цүцыңтарынан тең мүмкіндіктірін қамтамасыз етуге бас бүру кезеңі ( XX г. 70-иіы жылдар - қазіргі уақытқа дейін) XX ғасырдың 70-ші жылдарында өркениетті елдерінде қалыптасқан қоғамның жалпы адамзаттың құндылығы туралы түсінігі бойынша және ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуындағы оқшалау шетте қалтыру ға қарсы қоғамға қосу, құқыктарының теңдігі жарияланған. Тарихта ең бірініші рет дамуындағы ауытқушылыктарға қарамастан, кемтар тұлғалардың тең құқылы екендігін қоғам көзқарастарында толығымен қалыптасты. Сол жылдары дамуында ауытқуы бар тұлғалардың құқықтарын қорғайтын бір қатар БYenYen бекіткен ақыл-ой кемтар тұлғалардың құқықтары туралы, мүгедектердің қүқықтары туралы декларациялар қабылданды - бұл бесінші кезеңнің басталуын белгісі. Құжаттарда аталмыш тұлғалардың отбасында өмір сүру, қалыпты адамдар арасында білім алуға, кемтар қабілеттерін қалпына келтіру, еңбек ету құқықтарын қамтамасыз ету қажетгілігі бекітілген. Мүмкіндіктері шектеулі балаларды жабық мекемелерде (интернаттарда) оқыту және тәрбиелеу шетелдегі коғамда әлеуметтік оқшалау белгісі ретінде талқыға салынды. Сол кездерден бастап батыс Еуропа және АҚШ елдерінде әлеуметтік-саяси, экономикалық өзгерістерге тәуелді арнайы білім берудің әдіснамасы күрт өзгеріп, мүмкіндіктері шектеулі балаларды жаппы мектептерде оқыту жағдайын терең қарастырды. Бұл кезеңде жетекшілік ретінде мүмкіндіктері шектеулі тұлғаларды қоғамға қосу қолға алынды. Қоғамға біріктіруде кедергі жасайтын жағдайларды жою, қоршаған ортаны бейімдеу жұмыстары белсенді жүре бастады. Осы кезенде мүмкіндіктері шектеуді балаларды жаппы мектептердегі арнайы сыныптарда оқыту тәжірибесімен бірге бұрын оқытылмаған, яғни дамуында ауыр, терен ауытқулары бар балаларды оқыту басталды. Бұл кезең әлі аяқғаламады, көтерілген мәселе қоғамда кең талқыланып жатыр. Қазіргі уақытта кемтар түлғаларға медициналық көмек көрсетудің жаңа технологиялары енгізілуде, арнайы білім беру саласында да жетістіктер мүмкінідіктері шектеулі тұлғалардың коғамда тәуелсіз өмір сүру жағдайын қамтамасыз етуге багытталган. Осы кезеңде дәрігірлер ұрыктын пренаталды кезінде ауытқушылыгын диагностикалау технологиясын халыққа ұсынады, сонымен қатар:
ағза мүшелерін ауыстырудың жаңа технологияларын;
жасанды органдарды әзірлеудің жетістіктерін;
имплант және протездеудің технологияларын;
жүктілік кезінде қолайсыз жағдайлардың алдын алу үшін арнайы вакцинапар мен дәрмектерді пайдалану;
кемістіктерді ерте анықтап арнайы түзетушілік бағдарламаларын әзрілсу, жүзеге асыру.
Бакылау сұрақтар мен тапсырмалар:
Арнайы білім беру жүйесінін әлеумет тік-мәдени тұрғыдан қалыптасу әволюциясынын құндылығы не?
Қазіргі уақытта отандық арнайы білім беру жүйесі эволюциянын бесінші кезеңімен қалай үйлеседі?
Қазіргі мүмкіндіктері шектеулі тұлғаларға деген қоғам көзқарасы қандай?
Ұсынылған әдебиеттер
Специальная педагогикапод ред. Н.М. Назаровой. - М. - 200).
Замский Х.С. Умственно отсталые дети: история их изучения, восгіитания и обучения с древних времен до середины XX века. -М. - 1995.
Лекция 3. Қазақстанда кеңестік арнайы білім беру жүйесінің дамуы.
Жоспар:
1. Ерекше білім алуды қажет ететін балаларға арналған алғашқы арнайы мектептер.
2.Мектеп жасына дейінгі мүмкіншілігі шектеулі балаларды оқыту және тәрбиелеу.
ҚР-да мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға арнайы білім берудің өзіндік тарихы бар. Бұл білім қиын-кыстау кезеннің мән-жағдайын түсіну және осы заманғы арнайы көмектің жагдайын білу үшін керек. Баска ғылымдардың тарихы сияқты арнайы білім беру жүйесінің өз тарихы бар.
Тарихи деректер біздің елімізде арнайы білім беру жүйесі қалыптасып, дамуын нақты көрсеткіштермен сипаттайды.
Қазіргі арнайы білім берудің дамуы ерекше белгілер мен тенденциясының анықталуын, әртүрлі уақыт кезеңдерінің қарама-кайшы жақтарын аныктау және дамуында ауытқуы бар балаларға дәстүрлі емес формада көмек көрсету, қоғамдық тәрбиелеуге сәйкес шарітар қүруды қамтиды. ҚР-да арнайы білім берудің теориясы мен практикасының дамуы анықталған тарихи кезенде көрініс тапты.
Қазақстанда мүмкіндігі шектеулі балаларды арнайы оқыту мен тәрбиелеу туралы педагогикалық көзқарастар мен ой-пікірлерінің тарихи калыптасу процесі қазіргі уақытқа дейін арнайы зерттелетін мәселе болып түр.
Бұл жерде қазак халқының педагогикалық-психологиялық ой-пікірлері туралы зерттеулері мен көзқарастары тарихтың XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында жиі кездеседі. Осы кездегі қазақ халқының жаркын болашағы, оның тәуелсіздігі мен бостандығы және рухани өрлеу жайында қалтықсыз қызмет етіп, оны осы жолда шыбын жандарын қиған аса көрнекті ғұламалар мен коғам қайраткерлері қазақ аспанында шоқ жұлдыздай жарқырап, кең далада рухани- мәдени дамуының жаңа іргесін қалаған Ы.Алтынсарин, Абай атамыз, Ш.Құдайбердиев, С.Көбеев, А.Байтұрсынов және т.б. болды. Осы біртуар жандар педагогиканы және психология ғылымы саласында ғылыми еңбектер жазып, тәлім- тәрбиелік ғылымның ұлттық терминінің калыптасуына бағасыз үлес қосқан.
Арнайы педагогиканың қазіргі күнде жетекші парадигмаларының бірі гуманизация. Ал XIX ғасырда еңбек еткен Ы.Алтынсаринның шығармаларында педагогикапық гуманистік көзкарас, яғни шәкіртке жылы жүрек болу мұғалім мен оқушы арасындағы ынтымақтастықтың принципінің көрініс тапқанын байқауға болады. Ы.Алтынсарин өзінің атақты Хрестоматиясында жасөспірімдердін жан- дүниесі, ақыл-ойын қалыптастыруға ұдайы көңіл бөлу мектеп пен ата-ананың ортақ міндеті деп санаган. БІбырай - оку тәрбие процесіне мұғалім рөлінде айырықша көңіл бөлген мұғалімнің алдында мынандай міндеттер қойды: нағыз мұғалім болу үшін шәкіртгердің өзіндік ерекшеліктерін мықты санау қажет, аса сезімтал бала жанын жазбай танитын адам болуы қажет. Осындай озық ойлар дене және психика дамуында түрлі кемістіктері бар балаларды оқыту мен тәрбиелеу, түзету-теңгеру жүмыстарының негізгі қағидапарының бірі - әр баланың жеке ерекшеліктерін есепке алу кажет екені әр дефектологияда таныс.
А.Құнанбаев (1845-1904) тұлғалардың жан-жақты толык дамуына әсер ететін ағза мүшелерінің орны туралы көп жазған: Құлык болмаса, не каңғыр, дауыс жақсы, үн, күн, ән - еш бірінен ләззат ала алмасаң едік! Мұрың иіс білмесе, дүниедеғі болған жаңа иіске ғашық болмак, жаман иістен қашық болмақ қолымыздан келмес еді. Тандай, тіл дәм білмесе, дүниеде не тәтті не дәмдінің қайсысынан ләззат алар едік, деген. Абай адамның сезім мүшелерінің дұрыс даму кажеттілігін анықтаған озат пікірлерін Шәкәрім, М.Жұмабаев, М. Дулатов, Ж.Аймауытов еңбектерінде кездестіреміз. Адам баласындағы кез-келген кемістік ол соқыр не саңырау не туганынан ақылы кемтар болса да өмірге деген көзқарасты өзгертіп қана қоймай, қасындагы адамдармен де қарым-қатынасын қиындатады.
Абайдық Қара сөздерін қарастырсак бұл, 7, 19, 23, 34 сөздерінде жарық керген. Өзінің 37-ші сөзінде: Мен егер заң қуаты қолымда бар кісі болсам, адам мінезін түзетуге болмайды деген кісінің тілін кесер едім. Дамудың жақсы жаман болуы, ақылды ақылсыз болуы, тұқым қуалауышық негізіне байланысты ақсүйек тұкымынан шыққандар арқылы, алғыр болады дейтін буржуазиялық нәсілдік, идеалистік көзкарасқа қарама-қарсы Абай адам мінезінің қалыптасуын тәрбиеге байланысты екенін дәлелдеген.
Сұлтанмахмұт Торайғыров (1899-1920) өзінің педагогикалық шығармаларында қазак тарихында бірінші болып жан мен тәннің, яғни психика мен мидың қатынасы туралы мәселе көтеріп, бұл екеуінің өзара байланысын гылыми тұрғыдан дұрыс түсіндірген. Адам сырткы дүниемен байланыстыра отыра біртіндеп тани береді, сөйтіп өзінің ақыл-ойын дамытады деген ақын С.Торайғыров өз шыгармаларында сензитивті кезеңдер туралы жастық шақтың ерекшеліктеріне сипаттама берген. Ақын жастық шақта адамның ақыл-ойы, интелектісі өте алғыр, дүниені танып білуге құмарлығы күшті, сондықтан да осы кезде оқуға, білім алуға ерекше ұштасу кажет екені туралы айтқан.
Шәкәрім Құдайбердиев (1858-1931) XX ғасырдың басындағы қазақтың коғамдық, әлеуметтік, мәдени әдеби еміріне белсене араласып, туған халқына ізгілік пен имандықы, ғылыми ағартушылықгы тарату жолында ұлы Абайдың ұлтгық пәлсапалық-психикалық дәстүрін жалғастырып халқына мол әдеби мұра қапдырган.
Анық пен танық, Қазак айнасы шығармаларында Шәкәрім адамға сыртқы дүниенің қоршаған табиғаттың жұмбак сырын ұқ, танып біл, оның өлшеусіз байлығын мұратына, қасиетіне жарат, бұл үшін Алла тағала адамға ми берді, білу, тану, ұғыну - бәрі акыл ісі, олар мидан шығады деп тұжырым жасаған.
Спандияр Көбеев (1887-1956) өз педагогикалық еңбегін Ы.Алтынсариннің ағартушылық жолымен жұргізіп, хапык арасында үлкен беделге ие болған. Ол балаларды окуға ынталандыру тәрбиесі туралы еңбегінде: Балаларды окуға ынталандыру, оларды өнер-білімге қызыктыру, еңбекке баулу, балаларға мектепке ғылым негізін ұғындыру арқылы тәрбиелеуге болады деген ой-пікірлерін көрсеткен. Ол сондай-ак мүмкіндігі шектеулі балалармен жүргізілетін түзету жұмысының маңызды екені туралы өз еңбектерін де баланың мінез құлкын түзету өте маңызды, өте жауаптыжұмыс. Ашулануы да, асығуы да, әбірленгенді де білмейтін, ойы да шабандау, сезімі де шабындау бола алады. Мұндай бапалар айтқанды да тез ұға қоймайды. Ал осындай баланы тұк ұқпайды, меңреу ден кінәлау дұрыс емес деген.
Осындай сол кездегі озат ойлар дефеқгологияның педагогикалық оптимизімінің кигидапарын анықтады.
Мағжан Жұмабаев (1893-1938) өзінің кысқа өмірінде тұңғыш Педагогика атты оқулығын жазып, бала тәрбиесінің проблемасымен айналысушы мұғалімдерге үлкен көмек көрсеткен. Сол педагогика оқулығында Жан көріністері мен дене көріністері арасындағы байлам және Өзінің Бақылау жолы деген тарауларында
Сыртқы сезім әсерленулері аса қымбатгы керу мен есту, бұлардан кейін сипап сезу деп жазған.
Ж. Аймауытұлы (1889-1931) жас ұрпакты адамгершілік тәрбиелейтін еңбектер жазған. Олар тәрбие жетекші Жан жүйесі және өнер тандау.
Аймауытүлының психологиялық мұрасы гуралы айтатын болсак оның 12 тараудан тұратын Психология атты еңбегінің маңызы зор. Осы кітабын қарастырсақ Дененің кейбір мүшелері, олардың қасиеттері деп аталатын тарауында, ол адамның жан қуаттары жүйке саласы, кызу, тежелу процесі, ми бөліктері, олардың кызметі негізгі сезім мүшелері иіс сезімі, кұлак және дәм, тері т.б. дәйекті түрде мағлұмат берген. Ол Педагогикалық жетекшілік атты танымал оқулығанда психофизиологиялық мәселелерге байланысты сұрақтарды қарастырды. Оларға: сананың пайда болуы мендамуын, адам санасының ерекшеліктерін, психиканың анатомиялық-физиологиялық негіздерін, мидың қызметі мен оның функцияларын, сезім мүшелері құрылымының психикалық процестерін, негізгі танымдық процестер анализделетін және олардың физикалык негіздерінің ашылуын жатқызуға болады.
Осындай ғылыми терең ойлар арнайы педагогиканың негізгі міндеттерінің бірі кемістіктің күрделілігіне қарамастан меңгеруге мүмкіндік бар екенін анықтаған. Дәлел ретінде Ж.Аймауытов Нұр күйі немесе күйлі сөз деген поәмасында Жібек деген ананың жана туған нәрестесіне толганып айтқан жырымен жазған.
Ең алғаш дамуында кемістігі бар балаларды арнайы мекемелерде оқытудың көрінісі Шокан Уәлихановтың інісі Макежанді (1844-1923) Петербор қаласындағы саңырауларға арналған училещесінде білім алуы. Макежан 10 жасында сол училещеге қабылданып, Петербор каласында (канцелярия), суретші болып Омбы қаласында жұмыс жасаған. Замандастары Макенің естімейтіндердің сөйлеу тілін жақсы меңгерген, білімді адам деп айтқан.
Сонымен бұл көзкарастар арнайы педагогиканың теориясы толыктыра тарихи дамуына ерекше орын алатыны күмән келтірілмейді. Жалпы біздің елімізде арнайы білім беру жүйесі Ресейлік кемтар бапаларды оқыту тәжірибе негізінде қапыптасқан.
2. Қазақстанда арнайы окыгу жүйесінің күрылуы (1920-1945)
Yenлы қазан төңкерістен кейінгі уақыт. Қазакстанда ауытқуы бар балалардын көбеюі. Азамат соғысы, ашаршылық, эпидемия және т.б. айғакты себептердің соның ішінде: жеткілікті жағдайда мектептер жүйесі, педагог кадрлардың жетіспеуі салдарынан елімізде кемістігі бар бапалар, бүзақылар қайыршылар көбейіп кетті.
Бақылау сұрақтар мен тапсырмалар:
Отандық арнайы білім беру жүйесің қалыптастырудың алғы шарттары қандай?
Арнайы оқыту мен тәрбиелеу жүйесіні ң дамуы алғашында қандай қиындықтарға ұшырады?
Ұлы отан согыс кезінде арнайы мектептердің жүмысына сипаттама берініз.
Қандай негізгі өзгерстерді 50-70 жылдар аралығында арнайы білім беру жүйесінде байқауға болады ?
80-90 жылдардағы арнайы білім беру жүйесіндегі ерекшеліктерді атаныз.
Кемтар балалар тұлғасын зерттеген ғалымдарды атаныз.
Кемтар балалардың сөйлеу тілін зерттеу жұмысіарымен айналысқан ғалымдар, еңбектерін айтып беріңіз.
Соңғы жылдарда ғылыми жұмыстар қандай бағытта, жауабыңызды дәлелденді.
Әдебиеттер:
Луцкина Р.К. Обучение и воспитание аномальных детей в Казахстане. - Алма-Ата. 1987.
Коржова Г.М. , Байтурсынова А.А. История специального образования в РК. Алматы. - 2003.
Байтурсынова А.А. К вопросу о развитии научных исследований в специальном образовании РК. вестник КазНПУ имени Абая. Серия "Специальная педагогика". 2004. - 2 (5).
Лекция 4. Арнайы педагогиканың ғылым ретінде дамуы.
Жоспар:
1. Шетелдегі арнайы білім беру саласындағы ғылыми зертеулер
2. Қазақстанда арнайы білім беру саласындағы ғылыми зерттеулер
Қазіргі кезде барлық елдерде мүмкіндіктері шектеулі тұлғалардың білім алуы, еңбек ету мен әлеуметтік бейімделуі жалпы қоғамның және мемлекег тарапынан қарастырылартын мәселеге айналған. Кемтар балаларды оқыту мен тәрбиелеудің мазмұны мен ұйымдастыру аспектілері арнайыбілім беру ұйымдарында қажетті мөлшерде қарастырылған. Ал мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы үлгідегі мектептерде оқыту мәселесі жаңадан зерттеліп жаткан күйде. Сондыктан елдер арасында осы тәжірибе алмасу кажетгілігін туындап, озектілігін білдірді.
90-шы жылдарда мүмкіндіктері шектеулі балаларды әлеуметтік бейімдеуін жетілдіру мақсатында халык аралык кұкыктық актілер қабылданды, олар "Бала құқықтары туралы Конвенция" (1989) және "Мүгедектердің құқықтарын тепетендігін қамтамасыз ету туралы ережелер" (1993), білім алуда ерекше қажеттіліктері бар балаларға арнайы білім беру және жағдайын реттеу үшін "Саламанкалык декларация" (1994).
Мүмкіндіктері шектеулі балалардың білім алуға кол жеткізу үшін негізгі, шешуші рол атқарған 1990 жылы Жомтьен қаласында (Тайланд) өткен әлемдік "Барлығына білім беру" атты конференциясы. Осы конференция барлық адамдар үшін дамуындағы кемістікке карамастан білім алу жағдайды қамтамасыз етуді бекіткен.
2007 жылы қабылданған мүгедектердің құқыктары туралы Конвенцияда үздіксіз, сапалы, түрғын жерінде, отбасынан айырылмай білім алуға құқықтар жарияланып, арнайы жағдайларды қамтамасыз ету қажеттілігіне ерекше назар аудару туралы баптар бекітілген.
Шет елдердегі мүмкіндіістері шектеулі балаларды ездерінің қалыпты замандастарымен бірге интеграциялап, біріктіріп оқыту идеясының пайда болуына және оның дамуына қоғамдағы демократиялық қозғалыстар ықпал етті. Бұл дискриминацияға қарсы процестер өткен ғасырдың 70-ші жылдарына белсенді дамып, кемтар тұлғалардың құқықтарының теңдігін бекіткен. Сол кездерден бастап дамушы елдерде жаппы мектептерде мүмкіндіктері шектеулі балалардыц және олардың калыпты құрбылармен бірге оқыту үшін қажетті жағдайлар қамтамасыз етілген (арнайы педагоггтармен қызмет көрсететін қосымша мамандар сипатымен, арнайы қаржылай көмек, ерекше қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қажетті техникалық құралдар).
Шет елдерде интеграциялық, біріктіріп оқытуды енгізуге бағытталған жұмыстар қарқынды дамыған арнайы білім беру жүйесінің көмегімен іске асты және көптеген халықаралық ұйымдар арқылы сәтті нәтижеге қол жеткізе алды. Әр әл мүмкіндігі шектеулі балаларды интеграциялап, біріктіріп оқыту тәжірибесінің қалыптастыруда өз жолын шекті.
АҚШ - тағы дамуында ауытқуы бар балаларға арнайы қолдау көрсету тәжірибесі мен білім беру туралы басылымдарды салыстыру арқылы Европалық елдермен ортақ тенденциялары бар екенін байқауға болады. Бұл географиялық алшақтығына қарамастан ортақ көрсеткіш. XX ғасырдың ортасына дейін дамуында ауытқушылықтары бар ересектер мен балаларға қатысты қолданылған шаралар жеткіліксіз болды. Ол кезде ауытқуы бар балалар арналған мекемелер жүйесі қызмет етуіне қарамастан, олардың білім алу қажеттіліктерін қамтамасыз ету мәселесі өз шешімін таппады. 1975 жылы АҚШ Конгресі кемтар балалардың білім алуы туралы заң қолдады, кейінірек дамуында ауытқулары бар балалар тұлғалардың білім алуы туралы актісі қабылданды. Бұл заңнамалардың қабылдануына байланысты кемтар балаларды жалпы білім беруге қосуды мемлекеттік тапсырыс ретінде қарастырылып, барлық жағдайларды қамту женінде іс шаралар ұйымдастыру басталған. 1986 жылы аталмыш заңға ерте жастан көмек көрсету
бағдарламасы косылып, кемтар балалар мен отбасына деген кешенді көмек көрсетудің негізге кезеңі болып қалыптасты.
Барлық Европалық елдердегі сияқты Англиядағы арнайы білім беру жүйесі XIX ғасырдың жартысында дами бастады. Ол кезде алғашқы сенсорикалық кемісітіктері бар балаларға арналған бірнеше арнайы мектептер ашылды. 1921 жылғы білім туралы актіге сәйкес жергілікті білм беру органдары ақыл ойы кемтар балаларды біліммен қамтамасыз етуге міндетті еді.
Ұлыбритания басшылығы 1944 жылы бекіткен білім туралы актіге сәйкес дамуында ауытқуы бар балаларды мінез-құлық деңгейі мен кемістіктің күрделенуіне байланысты категорияларға бөліп, оларды әр кемістік түріне лайық ажыратылған, бөлешектенген білім беру мекемелерінде оқыту туралы келісім шығарылды. Актіде соқыр, керең, әпилепсиямен ауыратындар, дене кемістігі бар, тіл кемістігі бар балалар үшін арнайы жағдайлар жасалған кезде жалпы мектепте білім алуға рұқсат бсрілгені көрсетілген. Бірақ бұл тәжірибе кең тарамады, оның өз себептері болған. Ата-аналардын қорыққаны олардың дамуында ауытқуы бар балаларына сау құрбылары күліп, келеке ететіні және тағы бір себеп болып мұғалімнің арнайы оқыту әдістемесін білмейтіні ең негізгі себеп болып табылады. Кемтар балаларды оқыту үшін мектеп ғимараттары бейімделмегендігі біріктіріп оқыту тәжірибесіне кедергі келтірді. Дамуында^ нақты бір ауытқуы бар балаларға, мысалы: көруінде немесе естуінде ауытқуы бар балаларды керекті техникапық жағдайлармен қамтамасыз ету арқылы біріктіріп оқыту, бір орында интеграциялау тәжірибесі орындалған.
Осы бірнеше жылдар бойы екі білім беру жүйесі қатар қызмет еткен: жалпы және арнайы. Арнайы мектептерде ақыл ойы кем балалар оқыса, жалпы мектепте ақыл ойы қалылты дамыған балалар оқыды. Сол ауқытта дамуында ауытқуы бар балаларга арнайы білім алу қажетгілігін қанағаттандыруға кеңіл толық бөлінбеді. Тәжірибелік жұмыстар әрдайым жақсы нәтиже бере алмады.
1981 жылы қабылданған білім беру актісіне сәйкес баланың дамуындағы кемістігі емес, оның мүмкіндіктерін және білім алуда қажеттіліктерін ескеру бағыты жетекші болып бекітілеген. Сол себепті Англия елінде 147 арнайы мектеп жабылып, 1983 жылы дамуында ауытқушылықтары бар балаларды жалпы мектептерде оқыту бағдарламасы жүзеге асты.
Германияда ең алғаш естімейтіндер үшін арнайы мекеме 1878 жылы ашылған. Кейінгі арнайы білім берудің даму тарихы кемтар балаларды кемістіктін түріне сәйкес іріктеп оқыту, арнайы мекемелердің ашылуымен сипатталады.
1979 жылы Германияда интегративті педагогиканың концепциясы әзірленген. Концепция дамуында ауытқуы бар балаларға гедагогикалық ықпал ету аркылы белсендіру және нәтижесінде жалпы білім беру процесінде қосып оқытуды жариялаған. Жалпы бұл концепцияның бағыты оқу процесін үйымдастыруда біркелкі жүргізуге келісім бермей бағдарламаның материалын игеруде және оқушылардың барлығына бірдей талап етуден бас тарту. Бұл шараларды іске асыру мүмкіндіктері шектеулі балаларға жалпы мектептерде оқуға жол ашыу тиіс.
Арнайы және жаппы мектептің арасындағы ұйымшылдық формада қолданылған арнайы педагогтар жалпы мектептегі пән мұгалімдеріне көмек көрсеткен. Бұл тәжірибе жүзінде кейбір пәндердің сағатының аздығы, тапсырманы орындауға көп уақыт немесе техникалық көмек көрсетуді қажеттігін білдіреді.
Қазіргі кезде Германияда арнайы білім беру кеңінен біріктіріп оқыту кең дамып келеді.
Испанияда арнайы білім беру реформасы алдын - ала толығымен жоспарланған. Дамуында ауытқуы бар балаларды жоғарғы сапада жалпы білім беруге біріктіру жетекші бағыт болып белгіленген. 1999 жылы жалпы мектеп жүйесін өзгерту, нақты дамуында ауытқуы бар бапаларды жалпы мектегітерге косуды жеңілдететің шарапарды ұйымдастырудың сегіз жылдык жоспары әзірлеген. Жалпы білім беретін мектептердің барлығына дамуында ауытқуы бар балалар сыныптарға біріктіру туралы максат қойылды. Бұл жұмыстарда мұғалімдерді дайындауға олардың санын көбейтуге курстық дайындықтар ұйымдастырылды. Арнайы мектепке күрделі кемістігі бар балалар қабылданып, оларға мемлекеттік білім беру орталықтарында арнайы бағдарламалар жүргізілді.
Еуропалық елдерде дамуында ауытқуы бар балалардың жалпы мектепте оқуына түзету жұмысымен және мұғалімдерге арнайы мектеп педагогтар тарапынан кеңес беру, әдістмелік көмек көрсетілген.
Австрия елінде жаппы білім беретін мектептердің штатында кемтар балаларды оқытуға пән мұғапімдеріне көмек көрсететін арнайы педагогтың сағаты бекітілген. Арнайы педагог ассистенттің рөлін атқарды, яғни жалпы сыныптағы мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға қажетті әдістерді, технологияларын дайындау мәселесі бойынша кеңес береді. Сыныптағы білім беру жөніндегі жауапкершілік жаппы мектеп мұғалімдерінде. Австрияда арнайы білім беру орталықтары ұйымдастырылып, жалпы мектептерде оқып жатқан мүмкіндіктері шектеулі балалардың білім сапасын, оның әдістемелік қамтамасыз ету, қадағалау міндетін атқарады. Австриядағы иклюзивті білім беру процесі ұқсас жолмен тараған. Негізгі бағыты дамуында кемістігі бар балаларды әлеуметтену және құқықтарының теңдігі туралы түсініктерін тәрбиелеу, қалыптастыру. Әр баланы біріктіру жұмысының мазмұны нақты жеке дербес жоспарларда белгіленіп, сол процесі жеңілдетуге бағыталған шараларды ыапал етеді.
Қазіргі уақыта біріктірудің жетекші мезгілі ретінде жалпы сыныбында пән мұғалімімен қатар екінші арнайы педагогты қосу, ерекше оку орнын ұйымдастыру кең тараған дәстүр, Шағын -мектеп сынып кұрамында ашылады. Мүмкіндіктері шектеулі балалармен жұмыс жеке білім беру және түзету-дамыту бағдарламамен жүргізіледі. Әр жаппы мектептерде білімді, тәжірибелі арнайы педагог балаларға арнайы көмек көрсету мен мұғалімдерге кенес беру қызметін атқарады.
Көптеген шет елдерінде мүмкіндіктері шектеулі балалардың білім алуға құқықтарын қамтамасыз ету үшін жалпы білім беру ұйымдарында бірге оқыту жағдайлары ұйымдастырылған. Бұл дегеніміз мемлекетгік иклюзивті саясатынын енгізілуін білдіреді, яғни әр оқушының білім алудағы ерекше қажеттіліктерін қамтамасыз ету. Бұл жағдайда арнайы мектептердің рөлі өседі, өйткені олар кеңес беру, әдістемелік орталықтар ретінде қызмет атқарады. Ерекше жағдай қолдауды барлық қатысушылар (оқушы, мұғалімдер, ата-аналар) қажет етеді, мысалы Австрияда мектеп ішінде қолдау көрсету міндетін арнайы педагог атқарса, ол көмекті қабылдайтын оқушылар мен мұғалімдер. Ал мектептен тыс қолдау көрсету міндетін арнайы мектеп атқарады. Ұлыбританияда мектеп ішінде қолдау көрсету міндетін арнайы (педагог) координатор, мектеп қызметкерлері, мұғалім ассистенті атқарса, мектептен тыс қолдау көрсету орталықтары, әлеуметтік орталықтар, психологиялық орталықтар кемтар балалар мен мұғалім мен ата- аналарына көмек көрсетеді.
Қолдау көрсету әр оқушынын жеке қажеітіліктеріне тәуелді, мысалы, бір сыныпта қолдау көрсетумен қатар мектептен тыс орталықтарға қолдау көрсетуге болады.
Әлемдік білім беру кеңістігінде мүмкіндіктері шектеулі балаларға білім беруді дамыту келесі тенденциялармен үйлеседі.
Мемлекет пен қоғамның мүмкіндіктері шектеулі тұлғаларға деген жағымды, жаксы көзқарасы мен қатынасы. Мүмкіндіктері шектеулі балалардың кұкықтарын қоргай отырып, олардың өзгешелігі мен ерекшеліктеріне деген гуманистік, адамгершілік шыдамдылықты көрсету қажет. Мемлекет сол тұлғаларға еркін өмір сүру үшін нақты шаралар ұйымдастырып, арнайы білім беру саласына қүқықтық базасын жетілддіру, қаржыландыру мәселесін шешумен қатар әлеуметтік - медициналық білім беру қызмет жүйесін қалыптастыруды ұсынады.
Білім беру сапасын арттыру. Лайықты мәртебелі білім алуды кұқықтар теңдігін іске асыру құралы ретінде, арнайы білім келесі жағдайларды қамтамасыз етуін талап етеді; олар:
Мемлекет стандарт аясында қатыссыз орта білім беру;
Білім алуда барлықтары теңдей;
Тұрғын мекен жайымен жан ұясының табыс деңгейінен тәуелсіз оқу мекемесімен білім бағдарламаларын тандау;
Білім беруді қазіргі талаптарға сәйкес оқу материялдық базасымен қамтамасыздандыру және қазіргі құрал жабдықтармен соңғы оқу әдебиетгерін белсенді қолдану.
Білім беруде, тұлғаның кұқығын қорғайтын және психологиялық, дене қауіпсіздігін қамтамасыз ету жағдайын ұйымдастыру;
Жан ұясьіна медициналық- әлеуметтік педагогикалық - психологиялық қолдау көрсету мен ерте жастан бала бойындағы даму кемістіктерін анықтау;
Балалардың түрлі мүмкіндіктермен өзгешеліктерін ескере отырып оқытуда табиғи жағдайын ескеруді талаптау.
Білім беру мазмұнын білімнен - дағды, біліктілікке көшу, аудару ыкпалы баланың психикалық, танымдық - дене адамгершілік қасиеттерін дамытуды езекті талап етеді.
Оқытуда тұлғаға бағытталған ықпалы педагогикалық процесте баланың жеке дамуын қамтамасыз етеді. Өзіндік тұлғалық дамуды қамтамасыз ету жағдайдың бірі түрлі деңгейде оқытуды ұйымдастыру. Бұл жағдай оқу бағдарламалардын түрлі нұсқауларын әзірлеуді анықтайды.
Білім берудің түрлі нүсқаулыгы. Жалпы орташа окушыдан балардың барлығы бірдей деген көз карастан бас тарту, балалардың барлығына білім алу мүмкіндіктеріне жол ашады.
Жеке, дербес және жалпы бірлестігі дамудың түрлі формапар мен мазмүны негізінде қүрастылады. Бүл жагдай балапардың мүмкіндіктері органикапық үйлесімдігін жеке ерекшелігін дамытуда іске асырылады. Жаппы білім беру түлғаның нақты дамуына, білім алуына әсер етеді. Жеке дербестік қабілеттерді калыптастыру балаларды түрлі әрекетке қосу арқылы.
Жаңа формациядағы педагог түлғасын калыптастыру. Оқытушы -- оқулық - оқушы жүйесінен окушы - оқулық - оқытушы жүйесіне көшу қажет, ейткені соңгы жүйеде оқушының езіндік, танамдық әрекетке кеңіл аударылады. Оқытушы оқушыга Жан жақгы көмек керсегіп, киыншылықгарын жоюға әрекет үйымдастарады.
Қоршаған ортамен карым қатынас қүралы ретінде қазіргі акпараттық және коммуникациялық технологияларды белсенді қолдану. Мүгедек түлғалардың кәсіби еңбекке әрекетін, білім апу мүмкіндіктерін кенейту. Ерекше жағдай, кейбір дамуында ауыр кемістігі бар балалар үшін компьютерлік технологиялар коршаған ортамен қарым қатынас орнатудың жалғыз амапы.
Қазіргі уакытта Қазақстан адам қүқыгы саласында хапықаралық негізгі күжатгарды қолдап, күқықгық демократиялык, еркениетті мемлекет болуды талап етеді. Адам қүқығы мен бостандығы Қазақстан Республикасы Конституциясында белгіленіп, кепілдік береді. Балалардың қүқықгарын қам тамасыз ету Қазақстан Республикасында баскада зандарында бекітілген: Бала кұкығы; Жанүя, отбасы туралы; Білім туралы; Денсаулық сақтау жүйесі гуралы; Кемтар балапарды әлеуметтік, медициналық - педагогикапык көмек керсету арқьшы қолдау туралы. Бүл қүқықгық қүжаттарды бала қүқығын қорғау мемлекет саясатының басгы бағыты болуын анықгайды.
Сондықтан, халықаралық сарапшылар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz