Балалар тіс пасталары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

Жаратылыстану-география факультеті

Химия және қоршаған ортаны тану
( 9 - сынып оқушыларына арналған әдістемелік нұсқаулық)

Орал - 2024 ж
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҚУ-АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті
Жаратылыстану- география факультеті
Хаттама № -------------2024ж

Құрастырған: А.Т.Аитимова
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университетінің
7М01507 - Химия магистранты

Пікір жазғандар: Сдикова Г.Ж.
М.Өтемісов атындағыБатыс Қазақстан университетінің аға оқытушысы, х.ғ.к

Оқу - әдістемелік көмекші құралда химия пәнінен Химия және қоршаған ортаны тану негізінде қысқа мерзімді жобалар бағдарламасы мектеп-лицей, гимназиялар мен жалпы орта білім беретін мектептердің химия пәні мұғалімдеріне 9 сыныпта бағдарлама бойынша берілген негізгі тақырыптардағы ұғымдар мен сандық есептерді шығарудың алгоритмін тереңірек меңгерту арқылы жобалық жұмыстарды жүргізу бағытында алынған көмекші құрал болып табылады.

Мазмұны:
1. Түсінік хат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2. Курстың мақсаты, күтілетін нәтиже ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...4
3. Курс бағдарламасының мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
4. Курс бағдарламасының тақырыптық күнтізбелік жоспары ... ... ... ... ..5-6
5. Жоба жұмысының үлгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7-31
6. Жоба жұмысын жүргізу әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32-49
7. Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50

І. Түсінік хат
Курстың оқыту бағдарламасы 34 сағатқа 9 - сынып оқушыларына есептелген. Химия пәнің терең меңгере отырып қоршаған ортаны қорғау мәселесін шешуде білім саласының маңызы жоғары. Жер бетінде өмір сүретін адам жас күнінен бастап қоршаған ортаға қамқорлықпен қарау қандай зардабтарға әкелетінін білу керек; қоршаған ортаның ластану себебінен және тағамдағы химиялық қоспаның әсерінен қандай арурулар пайда болатыны; генетикалық ауытқулар; өсімдіктер мен жануарлардың өлімдері; жердің құнарлығының төмендеуі; ауыз су қорының азаюы т.б. Бұны тек біліп қоймай, сонымен қатар, бұл жағдайдағы өзініңде жауапкершілігін сезіну тиімді әрекеттер жасау қажет. Яғни химиялық білім жас ұрпаққа өмірді ең үлкен құндылық ретінде түсінуді қалыптастырады. Бағдарлама мектептегі ғылыми - зерттеу қызметіне қызығушылық танытатын оқушыларға арналған және оқушы мақсат қою қабілетін дамытуға бағытталған. Ғылыми жобаларды жүзеге асыруға негіз бола алады.

Курстың мақсаты:
Адам өмірінде пайдаланылатын түрлі химиялық заттарды қолдану кезіндегі пайдасы мен зиянын білу, яғни химиялық заттарды өмірде дұрыс пайдалануға үйрету, кәсіптік бағдар беру, сұраныс тудыратын мамандыққа баулу, шығармашылық қабілетін дамыту.

Курстың міндеттері:
Химия есептерін шешуге қажетті математикалық формулаларды білу, ақыл - ой мен логиканы дұрыс пайдалану. Заттарды дұрыс пайдалану жөнінде білім мен дағдыны қалыптастыру. Тағам мен косметикалық заттардың химиялық құрамын білу. Қоршаған ортада, яғни адамның өмір сүру аумағының ластану көзін жоюға көмектесу. Тақырыптарға сәйкес есептер шығаруға үйрету. Ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу.

Оқу пәнінің мазмұны: 7 бөлімнен тұрады
1) адам және қоршаған орта; 2) адамдар және автокөлік; 3) ағза мен дәрілік қобдиша; 4) химиялық тазартқыштар; 5) химия тұрмыста; 6) бау - бақша химиясы; 7) химия және әдемілік.

Күтілетін нәтиже:
Пәнге қызығушылығы арту. Болашақ мамандық таңдауға жол ашу.
Жоба жасау.
Уақыт көлемі, сабақтың жиілігі: 34 сағат, аптасына 1 рет.

ІІ. Оқу - тақырыптық жоспар
Химия және қоршаған ортаны тану
9 сынып.

рс
№
Тақырыбы
Сағ. саны
Мерзімі
Ескер-ту

І. Адам және қоршаған орта

1
1
Табиғатты химиялық ластауыш заттар.
1

2
2
Химиялық элементтердің табиғатта таралуы және айналымы.
1

3
3
Табиғи ортаның радиоактивті ластануы
1

4
4
Қоршаған ортадағы ауыр металдардың қосылыстарын және олардың тірі организмдерге әсерін анықтау

5
5
Қышқылдық жауындар
1

6
6
Сандық есептер шағыру
1

ІІ. Адамдар және автокөлік

6
1
Сутегі - болашақта экологиялық таза жылу энергия көзі.
1

7
2
Автомобиль үшін сутекті жанғыш отын және бензин
1

8
3
Автомашиналардан бөлінетін зиянды заттардың мөлшері
1

9
4
Есептер шығару
1

ІІІ. Ағза мен дәрілік қобдиша

10
1
Адам организміндегі химиялық элементтердің мөлшері, атқаратын қызметі.
1

11
2
Химиялық элементтердің адам ағзасындағы биологиялық рөлі
1

12
3
Катализатор табиғатына сутегі асқын тотығының әсері
1

13
4
Тез және ерте қартаю себептері
1

14
5
Адам ағзасындағы қышқыл мен тұз
1

15
6
Алғашқы көмек көрсетуге қажетті препараттар
1

16
7
Үй жағдайында ерітінділер дайындау, оларды пайдалану
1

17
8
Есептер шығару
1

IV. Химиялық тазартқыштар

18
1
Киімдегі , ыдыстағы майлы дақтарды кетіру
1

19
2
Тіс пастасының тазартқыш қасиеттері
1

20
3
Есептер шығару

V. Химия тұрмыста

21
1
Жасанды тамақ, тағам құндылығы
1

22
2
Тағамдық қоспалары, тағам құрамындағы натрий глутаматының қызметі.
1

23
3
Ақуыз, көмірсу, май мөлшерін есептей білу
1

24
4
Маргаринді май өнімдерінің сапасын зерттеу.

VІ. Бау - бақша химиясы

25
1
Агрохимия маңызы, тыңайтқыш түрлері
1

26
2
Табиғат суының тұздануы мен топырақтың сор болу және оны жою тәсілдері
1

27
3
Ақжайық суының құрамы мен тұздылық мөлшері
1

28
4
Өсімдіктерге қажетті қоспалар мен ерітінділер дайындау
1

29
5
Құрамында антоцианы бар гүлдерден бояғыштар алу
1

VIІ. Химия және әдемілік

30
1
Асыл тастар
1

31
2
Сабын алу жолдары
1

32
3
Косметикалық заттар
1

33
4
Есептер шығару

VIІІ. Курсты қорытындылау

34-36
1
Жоба қорғау
3

Үлгі жоба

Ғылыми жобаның тақырыбы:
Тіс пастасының қорғаныш қасиеттерін зерттеу

Кіріспе

Ауыз қуысы гигиенасының ең көп таралған түрі тіс пастасы болып табылады. Бүгін тұтынушыға тіс пастасының жеткілікті ассортименті ұсынылған, сондықтан өзіне ең қолайлы тіс пастасын таңдау қиын, оның үстіне барлық өндіруші компаниялар- өз өнімдерін ең үздік деп ұсынады: жарнамалары
шындыққа сай ма ?
Өз зерттеумде менің мектебімнің оқушылары арасында ең танымал тіс пастасын анықтап және сол тіс пасталарының тіс эмалін қорғауы қаншалықты тиімді екенін анықтадым.
Зерттеу өзектілігі:
Қазіргі уақытта сатып алушыға пасталарының көптеген түрі ұсынылады. Тіс пастасының иісі, дәмі, түсі, мөлшері және брендтерінің көптегіне қоса, оның әсеріне қарай көп түрлері бар: сезімтал тіс пастасы, ағартқыш әсері бар, кариесті және тістегі тасты алдын-алатын тіс пасталары. Осы көптің арасынан керек пастаны қалай таңдайға болады. Гигиеналық заттардың тиімділігін бағалау қиын, сондықтан қымбат пастасын сатып алу дұрыс па? Бұл жұмыста ең танымал тіс пасталарының қорғау қасиеттері зерттелді.
Зерттеу нысанамыз:"Colgate", "Blend-a-med","Лесной бальзам","Signal"- тіс пасталары.
Гипотеза: Егер тауық жұмыртқасын тіс пастасымен алдын-ала өңдесе, қышқылдың жұмыртқаның қабығына зиянды әсері азаяды.
Жұмыстың мақсаты: Құрамында кальций бар биологиялық обьектілеріне қышқыл ортаның әсерін анықтау және тіс пастасының қорғау қасиеттетін зерттеу
Міндеттері:
1. Оқушылар арасында сауалнама жүргізу.
2. Қай тіс пастасының тіс эмалін қорғауы ең тиімді екенін анықтау.
Зерттеу әдістері:
1. Мәліметтерді іздеу;
2. Жинақталған мәліметтерді сараптау;
3. Құрамы мен химиялық қасиеттерін тәжірибе арқыл зерттеу:
4. Салыстырмалы-талдау жасау
5.Сұхбат, сауалнама жұргізу.
Тіс пастасының қандай қүпиялары бар екенін анықтау үшін мен көптеген ғылыми-танымдық әдебиеттер мен баспасөз жарияланымдарын , ғаламтор ресурстарын оқып , білдім. Осы ақпарат көздерінен тіс пастасының тарихы, химиялық құрамы, адам ағзасына әсері жайында мәліметтер алдым.
Мектебіміздің оқушыларына сауалнама жүргізіп, олардың қандай тіс пастасының түрлерін қолданытыны жайында мәліметтерді жинадым .
Тәжірибелік жұмыстар жүргізу арқылы ең танымал тіс пасталарының сапасы мен құрамына көз жеткіздім .

II.Тіс пастасына жалпы шолу

2.1.Тіс пастасының тарихы.
Тіс тазалығы - денсаулықтың кепілі болатын басты факторлардың бірі. Өткен ғасырларда біз қолданып жүрген тіс пасталары, щеткалары, шайғыштары және спрейлері болмағаны анық. Бірақ, тазалық үшін әр елде әр түрлі әдістер қолданылған. Қандай екен?
Тіс пастасын біздің дәуірімізге дейін сонау Ежелгі Египетте де қолданған екен. Ол біздің ұғымымыздағы паста емес, ұнтақталған ас тұзы, жалбыз, бұрыш пен сары гүлден жасалған. Ал алғашқы тіс щеткалары да қазіргі бізге мәлім щеткалардай емес, мүлдем басқа түрде болған. Мысалы, Шығыс халықтары ауыз қуысын тазалау және залалсыздандыру мақсатында гигиенаның барлық талабына сай ерекше тамырды пайдаланған. Сонымен тіс щеткасы осыдан мың жылдай уақыт бұрын Араб еліндегі мұсылмандардан тараған. "Арак" ағашынан дайындалған тіс щеткасы "мисуәк" деп аталған. Ал, Қытайда тісті шөп түйінімен тазаласа керек. Уақыт өте келе, Ежелгі Үндістан, Қытай, Жапония елдерінде тіс тазалағыштың шөп түйінін алтын немесе күміске алмастырған, бұл қолданушылардың атақ-дәрежесін көрсеткен. Бері келе тіс щеткасының өнеркәсіптік өндірісін ағылшын Уильям Эдис 1780 жылы бастаған. 1850 жылы жеке өндірушілер ғана тіс щеткасын жасап шығарған, ал жаппай өндіру тек отыз бес жылдан кейін басталды. Бұл өндірісті Ресейден алынған шошқаның жуан қылтанынан, ал сабынды сүйектен жасаған. Бірақ, бұл өнім көпке бара қоймады. 1938 жылы 24 ақпанда жануар қылтанын синтетикалық талшық - нейлонға алмастырып, тіс щеткасын Oral-B компаниясы жасап шығарды. Америкалық өндірушілердің айтуынша, тіс щеткасын өндіру көлік, ұялы телефон, қысқатолқынды пеш секілді тұрмыстық бұйымдарды өндіру тізімінде бірінші орында тұр. Сондай-ақ, тіс тазалығы туралы тағы бірер қызық ақпар:
- І Петр өз кезінде боярларға тістерін ұнтақ бор жағылған дымқыл шүберекпен тазалауға бұйрық берген.
- АҚШ-тың Провиденс қаласында сенбі күні тіс щеткаларын сатуға заңмен тыйым салынған.
Ерте кездегі адамдар тістерін тазарту үшін ұнтақты пайдаланған екен. Қытай, Үнді және Еуропа елдері жануарлардың күйдірілген тұяғының ұнтағы мен кәдімгі жұмыртқа қабығының үгітілген ұнтағын араластырып қолданған. Нағыз тіс пастасы ХVІІІ ғасырда пайда болған. Дегенімен, бұл тіс пасталары адам бойына өте зиян болған, себебі ол фарфор ұнтағы мен кірпіш ұнтағының қоспасымен дайындалған. Бай адамдар оны тіс щеткасымен қолданса, қарапайым халық қолмен үйкеп пайдаланған. 1824 жылы осы ұнтаққа сабын қоспасы қосылса, 1850 жылы бор қосылған. Ал, 1873 жылы Колгейт компаниясынан қазіргі тіс пасталары шығарыла бастаған.
Оқушылар арасында сауалнама жүргізе отырып, оларға ең танымал тіс пастасы "Colgate","Blend-a-med","Лесной бальзам","Signal"- екенін анықтадым. Осыған байланысты мен осы брендтердің тарихынан деректерді жинадым.
1873 жылы Колгейт және Компани американдық компаниясында өзгерістер болды.Үйреншікті өнімнің ассортименті (эссенциялар, парфюм және сабын, балауыз шамдар) революциялық жаңалық - денталдік креммен ароматталған тіс пастасымен толықты.
Бұл компаниясы тіс пастасын алғашқы ашқан, дегенмен, біздің дәуірге дейін V - ІІІ мыңжылдықта Египедте дем алуды сергітетін зәйтүннің гүлінің және үгітілген қабығының қоспасынан тіс ұнтағын пайланған.
Британдық химиктер мен стоматологтардың күшімен заманауи әдіспен әзірлеген тіс ұнтағы 300 жыл бұрын пайдаланған тіс ұнтағын еске түсіреді.
Бірақ бұл өнім қауіпті болып шықты. Онда қолданылған кірпіш үнтағы, фарфор және саз, тіс эмалін зақымдады. Оның үстіне ұнтақ шағын қағаз қалташадан кез келген уақытта шашылып қалатын еді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Procter&Gamble компаниясының Начало формы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Начало формы
Blend-a-Med пастасы-халықаралық бренді. Blend-a-Med компаниясы, көптеген елдерде танымал және стоматолог- мамандарымен бірнеше рет мақұлдаған, ауыз қуысы гигиенасына арналған, тістерді күту тіс ұнтақтар, әр түрлі мақсатта пайдалынатын тіс щеткалар мен жіптер және т. б. өнімдер ассортиментін кең ұсынады.
Blend-a-Med өткен ғасырдың ортасында ауыз қуысын күту үшін фтор сияқты заттардың, ғылыми тиімділігін растап, тіс эмалінің кариесімен күресуге фторлы қосылыстар құралдарды пайдаланыла бастады
1955 жылы АҚШ-та ұсынылған Crest тіс пастасы құрамында фтор және екі валентті қалайы бар .
Компания қаражатына Индиана университетінің базасында стоматология. Проблемаларын зерттеу институты құрылды. Индиана университетінің мамандары-химик Мюлер, Дэем және Небергэллом мен құрастырылған "Fluoristan"деп аталатын инградиеті "Проктер энд Гэмбл"компаниясы сатып алды.
1981 жылы шығарылған Crestтіс пастасының жаңа белсенді инградиенті "Fluoristat"деп аталатын , натрий монофторфосфаты.
Кейін оны натрий фториді ауыстырды алайда, бұл уақытпен сыналған белсенді компоненттерден бас тартуды білдірген жоқ , стоматологиялық проблемаларды шешетін әр түрлі тіс пасталарында олардың арнайы үлгідегі ұнтақтары қолданылады.
Еуропадағы 1987 жылда шығарылған Crest пастасы Blend--a-Med -деп аталып, әлі күнге дейін шығарылады.
Бұған дейін Майнц қаласында орналасқан Blendax GmbH герман компаниясы осылай аталатын тіс пастасын шығарды.
Кейін бұл компанияны еуропаның нарығына шығу іс-шаралар шеңберінде Procter&Gamble компаниясы сатып алды. Crest пастасы өз атауын өзгерттіп құрамы атақты Crest пастасына ұқсас Blend-A-Med атымен шығарылды.
Бүгінгі таңда Blend-а-Med , ең алдымен, әр түрлі мақсаттағы, алдын алу және емдеу тіс пасталарын, сондай-ақ, тіс щеткаларын, жіптерді, ағарту жолақтарын, қызыл иекке арналған, эмаль ағарту, сезімталдықты азайту және жағымсыз иісі тудыратын тіс бактериялармен күресу, басқа жалпы профилактикаға арналған ассортименті қамтиды.
Лесной бальзам - тістерді және тіс иегін күтуге арналған тіс пастасын шығаратын Ресей фирмасы. Бренд "Калина" компаниясына тиесілі. Лесной бальзам -ең үздік, тұтынушылырмен расталған маркалардың бірі болып табылатын, жетекші өндірушілердің косметикалық және емдеу-профилактикалық өнімдердің қатарына жатады, ол, әділдік үшін айту керек, түрлі жүлделер мен сыйлықтарға ие болған тіс пастасы. [9]

2.2.Тіс пастасының атқаратын қызметі.
Әдемі ақ тіс - бұл қазіргі заманғы мәдениеттің , денсаулықтың символы. Тіске үнемі күтім керек. Тәжірибе деректеріне сүйене отырып, тіс өңезінде қышқыл бөлетін бактерияларды бар екендігі анықталды. Өңез тіс әмалін жұқартады, эмалдің кариеспен, қышқылдық некрозбен ауруына әкеледі, ауыз қуысының ауруларының негізгі себебі - бактериалды тіс өңезі. Тіс пастасы құрамындағы фтор, тіс эмальлін нығайтады, күнделікті гигиеналық тазалықты сақтауға, стоматологиялық аурулардың пайда болуы мен дамуына кедергі жасайды. Бұл ақиқатты бәрі бала кезден біледі, бірақ соған қарамастан, тіс ауруларымен стомологтарға қаралмаған кісіні табу қиын. Мамандардың есебі бойынша қалықтың жартысынан көбі кариеспен аурады. Тіс пастасының негізгі міндеті: тістерді, қызы иекті, тістердің арасын, ауыз қуысын және тілді тамақ қалдықтарынан, тіс өңезінен, шырыштан және микробтардың көбеймеуне тікелей химиялық және жанама механикалық (тіс щеткасымен) әсер ету.

Жасы
Кариес (%)
Пародонт (%)
Ауыз қуысының аурулары (%)
Жақ-бет аномалиялары (%)

6
36,4

0,4
0,025
12
2,4
0,4
0,2
14
15
7,2
0,24

10

Ауыз қуысының гигиенасы адамның жеке гигиенасының негізгі бөлігі болып табылады, жақсы денсаулықпен, ауруларды алдын алуды қамтамасыз етеді. Гигиенаның маңызды міндеттерінің бірі- ауыз қуысын тамақ қалдықтарынан, детритан, микрофлораны қорғау болып табылады. Екінші бір міндеті, ауыз қуысының қорғаныс күшін, функционалдық мүмкіндіктерін арттыратын заттарды жеткізу. Осы міндетіне байланысты ауыз қуысын күтетін құралдар жасалады.
Адамның ауыз қуысының жеке гигиенасының негізгі мақсаты, тіс пен ауыздың шырышты қабығын жұмсақ қақтарынан және ас қалдықтарынан тазарту, сол сияқты, ауыз қуысын үнемі таза ұстау арқылы, стоматологиялық аурулардың және ағзаның ішкі мүшелерінің әр түрлі ауруларының дамуын және күшеюін алдын алу болып табылады. Жеке адамның ауыз қуысының гигиенасы, ауыз қуысының тиісті иммунологиялық статусын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, соған байланысты, мүшелер мен жүйелердің жедел және созылмалы ауруларын, сондай-ақ, кариесті және парадонттағы қабыну үрдістерді тудыратын, әр түрлі микроағзалардың ауыз қуысы арқылы ағзаға түсуіне қарсы тұратын қуатты барьер тудырады. Қорғаныш қызметі сілекей мен ауыз қуысы сұйықтығының тиісті құрамының, қасиеттері мен қызметтерінің сақталып тұру есебінен жүзеге асырылады; бұл олардың құрамында микробтарға қарсы әсер ететін заттардың - лизоцим, лактоферрин, ферменттер және иммуноглобулиндердің болуына байланысты. Ауыз қуысындағы қолайсыз гигиеналық жағдайлар патогенді микрофлораның қарқынды дамуына қолайлы орта болып табылады. Қышқылдың артық түзілуі ортаның рН деңгейінің қышқыл жаққа ауытқуына әкеледі, нәтижесінде, тістердің қатты тіндерінің минералсыздану үрдістері күшейеді, тіс тасының түзілуі мен таралуы белсенді жүреді, бұл урдістерге пародонттың микробтық ластануы, тіс пен қызыл иектің арасында қалталардың түзілуі, грануляциялардың өсуі, қабыну үрдістерінің пайда болуы, қызыл иектің қанағыштығы, тіс аралығындағы және тіс түбірлері аралығындағы қалқалардың бұзылуы тән. Тіс, қызыл иек, тіс аралығын, тілді ас қалдықтарынан, тістің жұмсақ қақтарынан, шырыштан тазарту, тас дақтарын кетіру және микробтардың көбеюіне бөгет жасау үшін, әр түрлі құралдар қолданылады, бірақ олардың ішінде ең кең таралғаны - тіс пасталары. Қазіргі пасталардың құрамына, олардың 20-40% құрайтын, түрпілі (абразивті) әсері бар заттар (бор, натрий бикарбонаты, натрий хлориді, алюминийдің гидрооксиді және т.б.), сонымен бірге, әр түрлі байланыстыратын, көпіршік түзетін, микробқа қарсы түратын, дәмдеуіштер, емдік - алдын алу қасиеті бар қоспалар, ферменттер, дәрумендер, беттік-белсенді заттар және т.б. кіреді. Түрпілі заттар тісті тазарту үшін қолданылады, бірақ оларды пайдаланғанда, тіс беті тек ысылып жылтыратылып қана коймай, жұқарады және қызыл иектің эпидермисі де бұзылады. Абразивтің әсері оның пастадағы түріне байланысты. Абразивтің ірілеу түрлерінің ауыз қуысы тіндерін зақымдауға қабілеті жоғары болып келеді. Smokers пастасының құрамына агрессивтілігі жоғары абразив, ал Sensitive пастасына - өте жұмсақ абразив кіреді. Мысалы, құрамында жұмсақ абразивтер - кальций карбонаты мен кремний тотығы болуына байланысты, фторланған фин тіс пастасы - Финндент тістерді жақсы тазартады, ал фторланған Глистер (АҚШ) тіс пастасы, құрамына қатты абразив - алюминий силикаты кіретіндіктен, агрессивтілігі жоғары паста болып табылады. Үлкен адамдар үшін жасалатын тіс пасталарының көбінде агрессивтілігі орташа абразивтер, ал балалар үшін, олардың тіс эмалі жетілу кезеңінде болғандықтан - тек аз агрессивті абразивтер қолданылады. Сол себептен үлкен адамдарғае арналған тіс пастасын балаларға пайдалануға болмайды. Соңғы кездері сыртқы ортаның тітіркендіргіштеріне тістің сезімталдылығын төмендететін Sensitive тіс пасталары шығарылуда. Пастадардың аллергиялық, жергілікті-тітіркендіргіш және уытты әсері болмауы керек, сонымен қатар, олар микроағзалармен ластанбаған болуы қажет. Тіс пастасының құрамы қүрделі, құрамында абразивті, ылғалдандыратын, байланыстырушы, көпіретін , беттік-белсенді ингредиенттер, консерванттар, дәмдегіштер, су және емдейтін , ауруларды алдын-алатын элементтері бар жүйе. Осы компоненттердің қатынасы тіс пастасының мақсатын, әсер ету механизмінің тиімділігін және қасиеттерін анықтайды.[10]

2.3.Тіс пасталарының түрлері.
Тіс пасталары негізгі екі топқа бөлінеді - гигиеналық және емдеу-профилактикалық.
Тіс пасталардың негізгі компоненттері:
1.Абразивті заттар.
2.Детергенттер (ПАВ), (бұрын сабын пайдаланған), қазір лаурилсульфат натрий, лаурилсаркозинат натрий пайдалынады, осы компонентерге байланысты тіс пастасы көпіреді.
3.Сұйылтқыштар (глицерин, полиэтиленгликоль).
4.Байланыстырушы заттар (гидроколлоиды, альгинат натрий, крахмал, қалың шырын, декстран, пектин және т. б.).
Тіс пасталарының топтарын қарастырайық:
1. Балалар тіс пасталары.
Балалар пастасы ересектерге арналған пастадан белсенді ингредиенттер концентрациясымен және дәмімен ерекшеленеді. Ересектер қолданатын пастада жалбыз дәмі бар , балаларда ол дәм құсу рефлексін тудырады. Сондықтан балалар тіс пасталарында бейтарап немесе жеміс хош иістендіргіштер жиі пайдаланылады.
Балалар тіс пасталары екі топқа бөлінеді: 6 жасқа дейінгі балаларға араналған, оларда фторидтің концентрациясы азайтылған; 6-дан 12-14 жасқа дейнгі балаларға арналған тіс пастасы, олардағы фторидтің концентрациясы ересектерге арналған тіс пастасына жақындайды, ал амбразивтілігі төмен.
2. Кариеске қарсы тіс пасталары.
Алдын алу тіс пасталарында ең тиімді инградиент ион фторы болып саналады. Оның тасымалдаушысы әдетте NaF (натрий фториді) немесе NaMFP (натрий монофторфосфат)., болып табылады, жиі фторидпен кальций қосындылары пайдаланылады. Бұл препарат сілекейдің минерализациялау қасиетін арттырады, осындай тіс пастасының сыртында "кешені" деген сөз жиі кездеседі. Сондай-ақ, кальций мен фторы бар пасталар болады. Пастаға түрлі қоспалар қосылады. (ББЗ, өсімдіктердің сығындылары, тұз, иістендіргіш және т. б.).
3.Ағартқыш тіс пастасы.
Барлық ағартқыш тіс пастасы екі топқа бөлуге болады:
құрамында ағартқыш химиялық заттар бар тіс пасталары, мысалы, қосылыстар, қышқылдар немесе ферменттер -- мұндай пасталар өте қымбат .
Бұндай пасталарда абразивтілігінің есебінен сапалы бояғыштар болады, сондықтан олардың тиімділігі арттырады. Бұл пасталар ауыз қуысының жақсы гигиенасын қамтамасыз етпейді. Яғни, егер тісте өңез жоқ болса , тек тістің түсін өзгертуге көмектеседі, олар амбразивті паста емес. Сонымен, пародонт ауруларынан зардап шегетін адамдарға мұндай пастаны қолдануға болмайды. Сондай-ақ, олар сезімтал және патологиялық аурулары адамдарға жақпайды
4. Сезімтал тіске арналған тіс пасталары .
Әдетте, бұл пасталарда абразивті және белсенді ингредиенттер мөлшері төмен.
Бұл, негізінен тұздар: калий нитраты, хлориді, калий хлориді, стронций. Сезімтал тістерге арналған пасталарды ұзақ пайдалануға болмайды. Олар абразивтілігі төмен, яғни тиімсіз тазартады.

2.4.Тіс пастаның құрамындағы фтор.
Тіс пасталарында фторды кариеске қарсы 100 жылдан астам қолданыды. Тіс пастасында қолданатын фтордың қосылыстары: (сурет -1)

1-сурет. Тіс пастасы
натрий монофторфосфаты, натрий фториді, аминофторид (басқа аты - олафлур), алюминий фториді, қалайы фториді. Бұл қосылыстарда фторид белсенді емес. Ал ауыз қуысында тіс пастасындағы ( дене температурасында және сілекейдің әсерінен) бұл қосылыстар иондарға ыдырайды. Осылай белсенді фтор иондары пайда болады. Осы қосылыстардың әрқайсысының ұтымды және әлсіз жағына тоқталамыз.
Фтордың кариеке қарсы әсері. Эмаль құрылымын нығайту.
Тіс эмалі гидроксиапатит деген кальцийдің қосылысынан тұрады. Фтор гидроксиапатитпен қосылып фторапатитті құрайды. Бұл қосылыс гидроксиапатитпен салыстырғанда берік және кариесогендік микроорганизмдерің әсерінен ондай тез ерімейді. Фтор табиги антисептик екені дәлелденді, кариесогендік микроорганизмдерге қарсы бактерицидтік әсері бар ;
1. Тіс тастары тіс тасының қалыптасуына кедергі келтіреді.
2. Фтор микроорганизмдердің тіс эмаліне жабысуына кедергі келтіреді
3. Фтор сілекейдің реминерализациялық потенциалын арттырады.
4. Фтордың әсерінен сілекей бездерінің функционалдық белсенділігі артатындығы дәлелденді.
Кариесті алдын алу үшін сілекейдің мөлшерінің көп болғаны мыңызды, себебі сілекейдің құрамында тісті кальций және фосформен толықтыратын иондар бар.
Кариесті микроорганизмдер бөлетін органикалық қышқылдардың әсерінен болатын деминерализацияға, фтордың әсерінен эмалді кальцийдің иондарырымен толықтыру реминерализация процессі жүреді.
Органикалық қышқылдар эмальдан кальцийді жуып шығаратындықтан тіс кариесі пайда болады.
Сілекейдің және тіс пасталарының реминералициялау потенциалы қальцийді жоғалтуды компенсациялайды, сондықтан кариестің пайда болу қауіпін азайтады.
Фтор зат алмасу процестері үшін қажет.
Фтордың микродозалары адамның зат алмасу процесіне және көңіл-күйне тиімді әсер етеді.
Жүкті әелдердің ұрық кезінде фторды тұтынуы балалардың тістерінің терең фиссурдардың болмауна ықпал етеді. Терең фиссурдардың ішінде тамақ қалдықтары жиналып кариестің басталуына әсер етеді.
Тіс пасталалрындағы фтор косылыстары [5]
Натрий монофторфосфаты
Бұл қосылыстың диссоцииациясы баяу жүреді, белсенді фтор біртіндеп босатылады. Бұл қосылыс бар паста тісін аз уақыт тазалайтын (1-3 минут) адамдар үшін тиімсіз.
Натрий фториды
Натрий фториді тіс пастасында иондарға тез ыдырап, иондалған белсенді фторды босатады. Реминерализация белсенділігі өте жоғары ,сондықтан тісті нығайтады.
Балалар тістері үшін кариеске қарсы әрекеті тез қол жеткізеді.
Балалар пастасында монофторфосфаттан көрі натрий фтордін қолданған тиімді, себебі балалар тісті тазартуға ересек адамдардар гөрі аз уақыт жұмсайды.
Аминофторид (олафлур) -
Бұл қосылыстың реминерализациялық қасиеті натрий фтордінен де жоғары.
Аминофторид тісті тазалау кезінді тісті қорғайтын , тістің бетін, тісті тазалап болғаннан кейін қорғайтын жұқа қабатымен жабады. Фтор эмальға ұзақ уақыт енеді.
Аминофторид - қазырғы балалардың да ересектердің де тіс пастасының құрамындағы ең прогресивті компонент.
Қалайы фториді
Өткен ғасырда бұл компонент қөп қолданылған.
Қалайы фторидінің реминерализациялық қасиеті өте жоғары. Қалайы фториді деминерализациялаған эмалдің бетінде борға ұқсас дақтар қалдырып бояйды, фтордың әсерінен борға ұқсас дақтар тісті қарайып, алдынғы тістердің түсін өзгертеді, алдыңғы тістер эстетика тұрғыдан жағымсыз әсер тудырады.
Қалайы фториді тіс пломбаларыңың түсін өзгертеді және тіс егінің қабынуына әкеледі (пародонтитте). Қазіргі таңда натрии фториді блендамедтің кейбір пасталарында қолданылады.
Фтор - тіс пасталарында кариес қауіпін азайтатын және тіс эмалін нығайтатын, кариесогендык микроорганизмдер бөлетін қышқылдарға қарсы тұратын , теңдесі жоқ компонент.
Фторы бар және фторы жоқ пасталарын қолдану нәтижелерін салыстырған зерттеу қорытындысы:
Фторы жоқ пасталарын қолдану нәтижелерін кариестің өсуі 35-40%-ке артады, тіс тасы және микробтық өңез тез пайда болады.
Фтордың ең тиімді қосылыстары - натрий фториді мен аминофторидтің (олафлур) реминерализациялық қасиеті және кариеске қарсы әрекеті жоғары.
Фтор тісті тазалау кезінде тек тіске ғана енеді
Егер сіз пастаны жұтпасаңыз фтор қанға енбейді.
Фторы бар тіс пасталарын қолдануға болмайды:
oo 5 жасқа дейінгі балаларғк;
oo ауыз суында фтордың мөлшері 1,0 мглитрға тең болатын аймақтардың тұрғындарына .
Қалған жағдайлардың барлығында фторы бар тіс пасталары қауіпсіз.
Ересек адамдарға ауыз суда фтор мөлшері жоғары аймақтарда да фторы бар тіс пасталарын қолдану қауіпсіз.
Қай жағдайларда фтор жоқ тіс пасталарын қолдану керек:
Фтордың зияна туралы ақпарат
Фтордың зияны - тіс флюорозы пайда болуы.
Фтордың мөлшері ағзада, тістің енді қалыптасу және шығу кезінде көп болса, осы ауру балаларда пайда болады. Флюороз ауыз суда фтордың мөлшері көп аймақтарда болады.
Осы тақырыпқа қатысты ақпаратты зерттеу нәтижесінде интернет тіс пасталарының компонентерінің пайдасы мен зияны туралы жалған ақпаратты тарататыны анықталды.
Анализ кезінде бұл мақалаларды стоматологтар емес, програмисттер мен блогерлер өз проектеріне кірушілер санын арттыру үшін жазатыны анықталды.
Бұндай ақпараттың таралуының екінші себебі, тіс пасталарын өндірушілердің конкуренциясы. Фторы жоқ тіс пасталарын шығаратын өндірушілер әр түрлі блогтар мен форумдарда фторы бар пасталардың зияны туралы мақалаларды орналастырады.
Иондық тіс щеткаларының өндірушілері, барлық тіс пасталар зиянды деп, тісті тіс пастасыз тазалау керек деген мақалалар жариялайды. Табиги тіс пасталарының өндірушілері, мысалы Тайланд, өз пасталарының қасиеттері туралы жалған ақпарат таратады, өндірген пасталарының амбразивтілігі туралы ақпаратты жасырады.
2.5.Тіс пастасының зияны мен пайдасы
Фтор бар пасталары зиянда ма әлде пайдалы ма?

Бір жағынан фтор тістерге тіс саулығы үшін қажет , сондықтан ол тіс пасталарының басым бөлігінде бар.
Екінші жағынан ол қауіпті аурулар тудыруы мүмкін. Фтор бар пасталары зиянда ма әлде пайдалы ма?
Фтор - газ, табиғатта ол әр түрлі заттармен қосылыстар түрінде кездеседі.
Фторы бар тіс пастаталарының зияны туралы мәселе фтордың өзі аздаған концентрацияда адам денсаулыққа зиянды деген жалған ақпараттан туындады. Бұл мифтар, 1990 жылы Калифорниялық университетің студентерінің, судың кауіпті монооксидомдигидрогенімен ( судың көбі білмейтің химиялық аталуы) ластанды деп ойнап таратқан ақпаратына ұқсас. Бұндай аңыздар адамдардың қарапайым нәрселерде құпияны көріп, арнайы білімсін түсүну мүмкін емес нәрселер туралы атқанда пайда болады.
ХХ ғасырдың басында фтор кариестің болдырмауына , ауыз қуысында қауіпті бақтериялардың көбеюіне әсер ететіні дәлелденді. Сондықтан 1940 жылдан бастап халықта кариесті алдын алу үшін суды қосымша фторлау бағдарламалары жасалды.
Бұл шара кейін тоқтатылды, әсіресе ауыз суда фтордың мөлшері онсызда көп аймақтарда. Суды фторлаумен қатар, бұл шаралар алюминий өндірушер үшін, әсіресе Американың ең ірі алюминий өндірушілері, алюминийді өндіру кезіндегі қалатын фторидтерді утилизациялау үшін үйымдастырылды деген мифтар пайда болды.
Бұл миф фтор - гармоналдық өзгерістерге әкелетіні , миыға өтіп, ақыл ойдың кемуіне әкелетіні, фтордан кез келген жерде сақтану керек деген, үрей тудыратын мақалалармен толықтырылды.
Үлкен концентрацияда фтор шынында да , кез келген микроэлеммент секіллі қауіпті. Сонымен қатап фтордан кез келген жағдайда сақтану керек деген емес ,онда қара шай мен көк шайдан, алмадан және басқа табиги фторға бай, денсаулыққа пайдалы тағамдардан бас тартуымыз керек болар еді. Фтор зиянды болу үшін фторидтерді өндіретін, қауіпсіздік ережелерін сақталмаған өндірісте (10-15 жылда астам) жұмыс істеу керек.
Тұрмыста судан, тамақтан фтордың зиянды дозасын алу мүмкін емес, ал фтордың жетіспеуі, денсаулыққа кесірін келтіруі әбден мүмкін.
- Тіс жегіге қарсы тіс пасталарында триклозан мен хлоргексидин деген заттар болады. Олар - бактерия мен қабынуға қарсы мықты қорғаныс. Алайда бұл қоспа зиянды микробтарды өлтіріп қана қоймай, ауыз қуысының табиғи микроортасын зақымдайды. Триклозан бұрын хирургияда тазалағыш құрал ретінде қолданылған болатын. Ол тістегі қақты кетіріп, қызыл иектің қабынуын тоқтатады. Триклозанды көп қолданған жағдайда, бактерияларда бұл препаратқа қарсы қасиеттер пайда болады. Бұдан соң антибиотиктер мен басқа да дәрілік заттардың тіске әсері әлдеқайда төмендейді. Сондықтан триклозаны бар тіс пасталарын 3-4 аптадан артық қолдануға болмайды.
Егер кішкентай балалар тіс тазалау кезінде тіс пастасын жиі жұтатын болса, ағзаға өте қауіпті. Неге дейсіңдер ғой? Тіс пастасының құрамында химиялық қоспалар өте көп. Мәселен, глицерин пастаның тез кеуіп кетпеуі үшін қосылады. Ал парафин өнімге жабысқыш қасиет береді. Бұлар асқазанға түскенде, оны тітіркендіріп, зақымдайды. Тіс пастасына ментол да қосылады. Ол жүрек-қан тамырлары жүйесіне зиян. Жүрегі ауыратын адамдар ментол қосылған тіс пастасын пайдаланбағаны жөн. Пастаның құрамында формальдегид де бар. Ол - өте улы зат. Егер формальдегид ас қорыту жолдарына жиі түсе берсе, көру қабілетін нашарлатады, бүйрек пен бауырдың жұмысын бұзады.
Тіс пастасы натрий лаурилсульфатының (NaC12H25SO4 немесе sodium lauryl sulfate, SLS) әсерінен көбіктенеді. Бұл ауыз қуысын жақсылап тазалауға әсер етеді. Дегенмен тісті сезімтал ететін де осы элемент. Егер тісіңіз сезімтал болса, құрамында натрий лаурилсульфаты азырақ тіс пастасын іздеп көріңіз.
Кейде тісті тазалап болған соң пастаның құрамындағы топырақ тектес нәрсені байқауға болады. Бұл - кремний диоксиді (hydrated silica), ол тістегі тастарды жоюға көмектеседі. Бұл элемент сезімтал тістерге қауіп төндіруі мүмкін. Сондықтан сақ болған жөн. Стоматолог-мамандар тасты тістерді кремний диоксиді бар тіс пастасымен тазалауға кеңес береді. [7,8]
Фторы бар тіс пасталарының қарсыластары да бар. Фторды артық қолдану фторозға алып келеді деп есептелінеді. Фтор иондары адам ағзасында тек тісте ғана емес, сонымен қатар сүйек ұлпасында да сақталады екен. Минералдардың көп болуы сүйек ұлпасындағы органикалық қосылыстардың жетіспеушілігіне әкеледі. Сол себепті құрамында фтор бар пасталарды қолданған кезде мамандардың кеңесіне жүгінгендеріңіз жөн:
* Қолдану жөніндегі ұсыныстарын сақтағандарыңыз жөн. Пастаның көп көлемін қолданбаңыздар, оны тістеріңізде 2-3 минуттан артық ұстамаңыздар, жұтпаңыздар.
* Балалар абай болуы керек. Балаларға арналған тіс пасталарында фторид азайтылғанымен, балалар қалыптыдан көбірек тіс пастасын қолданады. Паста көлемі бұршақтың бір дәніндей болуы керек екенін естеріне салыңыздар.
* Саяхатқа аттанар кезде ол жердің суында фтор көлемі қанша екенін сұрастырыңыздар. Кейбір облыстарда табиғи тұшы су фторға өте бай болып келеді және фторы бар пастаны қолданған ағзадағы фторидтің көбеюіне әкеледі.
* Қосымша гигиеналық заттарды дәрігердің ұсынысы бойынша ғана қолданыңыздар.

2.6. Тіс пастасының өзге де қасиеттері.
Әдетте тіс пастасын, біз денеміз күйіп қалған кезде де пайдаланамыз. Ал, одан нақты қандай пайда бар екенін сіз білесіз бе? Білмесеңіз айтайық. Оның қандай маркалы екені маңызды емес. Бастысы пастаны күйген жеріңізде ұзағырақ ұстауға тырысыңыз. Ал, кепкен соң оны суық сумен жуып тастау керек. Қажет болса, осы тәсілді бірнеше рет қайталаған да жөн. Осылайша терінің күлдіреуін алдын алуға болады.
Сондай-ақ, сарғайып кеткен әшекей бұйымдарыңызды тіс пастасымен жуып шықсаңыз, бұйымыңыз жылтырап, жаңа күйіне енеді.
Егер аяқ киіміңіздің табаны ақ түсті болса, оған тіс пастасын молынан жағып, щетканың көмегімен ысқылап сүртсеңіз, аяқ киіміңіздің ағарғанын байқауға болады.
Бассейнге арналған көзәйнектің буланбауына көмектесетін заттың бірі -тіс пастасы. Оны көзәйнектің ішкі жағына жұқалау етіп жақсаңыз жеткілікті. Буланудан сақтап, суда жүзуге кедергі келтірмейді.
Тіс пастасы ағаш жиһаздарының бетіндегі дақты кетуруге де жақсы көмектеседі. Пастаны аздап жағып, ысқылап сүртсеңіз жетіп жатыр.
Шаш бояу кезінде денеңізге бояу тамып кетсе, тіс пастасын қолдануға болады. Ол денеге тиген бояуды тез кетіреді.
Жаз айында денеңізді маса шағып, мазаңызды алары белгілі. Шаққан жердің асқынып, ісіп кетпеуінен тіс пастасының көмегі көп. Шаққан орынға пастаны жағып қойсаңыз, ол қышуды басып, ісінуден сақтайды.
Безеу шыққан орынға түнге қарай жатар уақытта пастаны жағып, таңертең жуып тастасаңыз, безеудің орны да қалмайды.
Сондай ақ, тіс пастасын шашқа арналған гельдің орнына қолданса да болады. Ол қолға сіңіп кеткен балық, сарымсақ, пияз иісінен арылуға көмектеседі. Компьютер дискілерінің тырналған іздерін кетіріп, сонымен қатар, балаларға арналған шөлмектерді жаман иістен тазартады.
Тіс пастасын тек тіс жуу үшін қолданасыз ба? Оның басқа да қолданысымен таныс болыңыздар.
* Тіс пастасы жәндіктердің шаққан, тіліп, кесіп алған жердің қабынун басады.
* Тіс пастасы күйіп қалған жерді тыныштандырады.
* Терідегі қызарған жараларды жасырып, безеулерді кетіреді.
* Тырнақтарды жылтырлатып тазарта алады.
* Гельтіспастасын кішкетай көлемде шашқа арналған гельдің орнына қолданса болады.
* Қолға сіңіп кеткен балық, сарымсақ, пияз иісінен арылуға көмектеседі.
* Киім мен кілемдерге сіңіп кеткен, кетпейтін дақтарды тазарта алады.
* Тым қатты кірленген аяқкиімді тазартады.
* Әктелген қабырғалардан қарындаш пен фломастер іздерін кетіреді.
* Тіс пастасы көмегімен күміс әшекей бұйымдарын жылтырлатып тазартса болады.
* Компьютер дискілерінің тырналған іздерін кетіреді.
* Балаларға арналған шөлмектерді жаман иістен тазартады.
* Күйіп қалған таба мен қазандағыдақтарды тазалайды.[10,11]
* ІІІ.Тіс пастасына жалпы зерттеулер жүргізу.

Практикалық бөлім.

3.1.Сауалнамалар жүргізу
1.Қандай тіс пастасын қолданасыз? (2-сурет)

2-сурет . Тіс пастасының ең жиі қолданылатын түрлері

2.Тіс дәрігеріне жиі барасыз ба? (3-сурет)

3-сурет. Тіс дәрігеріне бару көрсеткіші
Сауалнама нәтижесі:
Сауалнама жүргізудің мақсаты ең көп қолданатын тіс пасталарын алып, тісті күтудегі гигиеналық талаптарды оқушы сақтайды ма? - деген сұраққа жауап алу мақсатында жүргізілді.Тісті күтуді неше жастан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.