КОРЕЙ тіліндегі ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕРДІ ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУ
Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Жақсылық Н.А.
КОРЕЙ ТІЛІНДЕГІ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕРДІ ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУ: ТЕЛЕХИКАЯЛАР МЕН ТЕЛЕБАҒДАРЛАМАЛАР НЕГІЗІНДЕ.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
6B02302 - Аударма ісі (шығыс тілдері)
Алматы, 2023
Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Шығыстану факультеті
Қиыр Шығыс кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: КОРЕЙ тіліндегі ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕРДІ ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУ: ТЕЛЕХИКАЯЛАР МЕН ТЕЛЕБАҒДАРЛАМАЛАР НЕГІЗІНДЕ.
6B02302 - Аударма ісі (шығыс тілдері)
Орындаған:
4 курс студенті ________________________ Жақсылық Н.А.
Ғылыми жетекші:
aғa oқытyшы ________________________ Кыдырбаев Б.М.
Қорғауға жіберілді
Хаттама № _____, ____ __________ 2023 ж.
Кафедра меңгерушісі _______________________ Ем Н.Б.
Норма бақылаушы _______________________ Серикбаева З.А.
Алматы, 2023
РЕФЕРАТ
Диплом жұмысының тақырыбы: Корей тіліндегі қысқартылған сөздерді қазақ тіліне аудару: телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде.
Диплом жұмысы 61 беттен, 55 пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, тұрады.
Диплом жұмысының құрылымына кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшалар кіреді.
Диплом жұмысының мазмұны екі тараудан тұрады: 1) Аббревиатураның ерекшеліктерін зерттеудің теориялық алғышарттары. 2) Корей тіліндегі қысқартылған сөздерді қазақ тіліне аударудың ерекшеліктері.
Корей тіліндегі қысқартылған сөздерді қазақ тіліне аудару: телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде атты диплом жұмысы қазіргі таңда корей жастарының қысқартылған сөздерді жиі қолдануының әсерінен, қысқартылған сөздер телехикаялар мен телебағдарламаларда кең қолданысқа ие болып отырғандықтан, оның мағынасын түсіну және қазақ тіліне тиімді әдіс-тәсілдермен аударуға арналған.
Жұмыстың өзектілігі. Күнделікті өмірде корей жастарының жаппай қысқартылған сөздерді қолдануы корей қоғамына өз әсерін тигізбей қоймады. Сонымен қоса қысқартылған сөздер, корей телехикаялары мен телебағдарламаларында да кең қолданысқа ие болып отыр. Осы орайда телехикаялар мен телебағдарламалардағы кездесетін қысқартылған сөздерді аударудың өзектілігі де артуда.
Қазіргі таңда корей телехикаялары мен телебағдарламаларының кең таралуының әсерінен қазақ қоғамының да қызығушылығын тудырғаны баршаға мәлім. Осылайша қызығушылығы артқан аудитория үшін корей телехикаялары мен телебағдарламаларындағы қысқартылған сөздерді қазақ тіліндегі аудиторияға түсінікті етіп жеткізу қажеттілігі туындауда. Қысқартылған сөздерді корей тілінен орыс тіліне аударылу ерекшеліктері мен тәсілдерін зерттеуге бағытталған еңбектер кездескенімен, оларды қазақ тіліне аударудың тәсілдері мен ерекшеліктерін жан-жақты қарастыруға арналған жұмыстар жоқтың қасы. Сол себептен, диплом жұмысының тақырыбын қазіргі кездегі өзекті тақырыптардың бірі ретінде қарастыра аламыз.
Диплом жұмысының мақсаты - корей тіліндегі қысқартылған сөздердің түрлерін зерттеп, оларды телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде қазақ тіліне аударудың әр түрлі тәсілдері мен ерекшеліктерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының нысаны: корей тіліндегі қысқартылған сөздерді қазақ тіліне аудару ерекшеліктері мен әдістері.
Түйін сөздер: аббревиатура, аббревиация, қысқартылған сөздер, акроним, неологизм.
РЕФЕРАТ
Название дипломной роботы: Перевод сокращенных слов в корейском языке на казахский язык: на основе сериалов и телепередач.
Дипломная работа состоит из 61 страниц, 55 списка использованной литературы.
Структура дипломной работы включает введение, две главы, заключение, список использованной литературы и приложения.
Содержание дипломной работы состоит из двух глав: 1) Теоретические предпосылки изучения особенностей аббревиатуры. 2) Особенности перевода сокращенных слов с корейского языка на казахский.
Дипломная работа Перевод сокращенных слов с корейского языка на казахский язык: на основе сериалов и телепередач предназначена для понимания их значения и перевода на казахский язык эффективными методами в связи с влиянием частого употребления корейской молодежью сокращенных слова, так как сокращенные слова широко используются в сериалах и телепрограммах.
Актуальность работы. Широкое использование корейской молодежью сокращенных слов в повседневной жизни не могло не сказаться на корейском обществе. Кроме того, сокращенные слова широко используются в корейских сериалах и телепрограммах. В связи с этим возрастает и актуальность перевода сокращенных слов, встречающихся в сериалах и передачах.
В настоящее время всем известно, что благодаря широкому распространению корейских сериалов и телепередач интерес к ним возник и у казахстанского общества. Таким образом, возникает необходимость донести правильный смысл сокращенных слов в корейских сериалах и телепередачах для казахскоязычной аудитории которая есть повышенный интерес. Хотя имеются работы, направленные на изучение особенностей и способов перевода сокращенных слов с корейского языка на русский, почти отсутствуют работы, посвященные комплексному рассмотрению способов и особенностей их перевода на казахский язык. Поэтому тему дипломной работы можно считать одной из актуальных тем.
Целью дипломной работы является изучение типов сокращенных слов в корейском языке и изучение различных способов и особенностей их перевода на казахский язык на основе телесериалов и телепередач.
Объект исследования: особенности и способы перевода сокращенных слов с корейского языка на казахский язык.
Ключевые слова: аббревиатура, аббревиация, сокращенные слова, акроним,неологизм.
ABSTRACT
The topic of thesis: Translation of abbreviated words in the Korean into the Kazakh: based on serials and TV shows.
The thesis consists of 61 pages, 55 list of references.
The structure of the thesis includes an introduction, two chapters, a conclusion, and a list of references and applications.
The content of the thesis consists of two chapters: 1) Theoretical prerequisites for studying the features of the abbreviation. 2) Features of the translation of abbreviated words from Korean into Kazakh.
The thesis work "Translating abbreviated words from Korean into Kazakh: based on serials and TV programs" is designed to understand their meaning and translate them into Kazakh with effective methods due to the influence of the frequent use of abbreviated words by Korean youth, since abbreviated words are widely used in serials and TV programs.
The relevance of the work. The widespread use of abbreviated words by Korean youth in everyday life could not but affect Korean society. In addition, abbreviated words are widely used in Korean dramas and TV programs. In this regard, the relevance of translating abbreviated words in serials and programs is also increasing.
At present, everyone knows that due to the wide distribution of Korean series and TV shows, interest in them has also arisen in Kazakh society. Thus, there is a need to convey the correct meaning of abbreviated words in Korean serials and TV shows to the Kazakh-speaking audience, which is of increased interest. Although there are works aimed at studying the features and methods of translating abbreviated words from Korean into Russian, there are almost no works devoted to a careful consideration of the methods and features of their translation into Kazakh. Therefore, the thesis topic can be considered one of the topical topics.
The purpose of the thesis is to study the types of abbreviated words in the Korean language and the study of various ways and features of their translation into Kazakh based on television series and television programs.
The subject of the thesis: features and methods of translating abbreviated words from Korean into Kazakh.
Keywords: abbreviation, abbreviate, abbreviated words, acronym, neologism.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 1 АББРЕВИАТУРАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АЛҒЫШАРТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6 1.1 Аббревиатура түсінігі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6 1.2 Қазақ тілі мен корей тіліндегі аббревиатураның түрлері мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10 1.3 Қысқартылған сөздер қолданысының корей қоғамына тигізген әсері..19 2 КОРЕЙ ТІЛІНДЕГІ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕРДІ ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24 2.1 Қысқартылған сөздердің түрлері және олардың телехикаялар мен тедебағдарламаларда кең етек алуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24 2.2 Корей тілінен қазақ тіліне қысқартылған сөздерді аударудың негізігі әдіс-тәсілдері: телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58 h
Кіріспе
Әлемдегі барлық тілдер қазіргі уақытқа дейін сан мыңдаған өзгерістерге ұшырап келгенін барлығымыз білеміз. Тілдегі өзгерістер мен жаңалықтар да ғасырлар бойы ғалымдардың назарынан ешқашан тыс қалмаған. Әрине тілдегі қандай өзгеріс болмасын оның оған тигізер пайдасы өте зор деп айтуға болады. Бірақ ең бастысы тілді жойылып кетуден сақтау бұл ең қиын жұмыстардың бірі болып табылады. Қазіргі XXI ғасыр ғылым мен білімнің, ғаламтор мен жылдамдық заманы деп айтар болсақ еш қателеспейміз. Адамзат өз ойын қысқа нұсқа және аз уақыт аралығында жеткізу үшін де әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолданып келді. Оның ішінде қысқарған сөздер, сленгтер тәрізді дүниелер де бар. Ал біздің зерттеу жұмысымызға сай корей тілінде қысқа уақыт аралығында ойды жеткізудің бір жолы ол қысқартылған сөздерді қолдану. Яғни қысқарған сөз бен қысқартылған сөздің айырмашы бар екендігін түсінуіміз қажет. Қысқарған сөздер яғни аббревиатура алдымен барлығына түсінікті және лексика ғылымының жақсы зерттелген бөлігі деп айта аламыз. Ал қысқартылған сөздер жасөспірімдер мен жастардың сөздерді әдейілеп қысқартуынан туындап отырған жайы бар. Мысалы, сөзді ықшамды қолдану үшін және жастардың арасындағы трендтен қалмау үшін, өз ойларын тез әрі оңай жеткізу үшін және т.б. Қысқартылған сөздер тек қана корей тілінде ғана емес ағылшын тілінде де бар құбылыс. Дегенмен олардың қысқартылу жолдары әртүрлі болып келеді.
Қысқартылған сөздің корей тіліндегі әртүрлі атауы бар. Мысалы: 줄임말 [jurimmal], 신조어 [sinjo-eo], 준말 [junmal] тәрізді атаулары өте көп кездесіп жатады [1]. Корейлер осы атаулардың арасынан кез-келгенін таңдап қолданып жатады. Тағы айта кетерлік жайттардың бірі корей қоғамында қысқартылған сөздердің қолданылысына оң көзбен қарайтындар және оның қолданысын құптамайтын адамдар да жетерлік. Кейбір жандардың ойлауынша қысқартылған сөздерді күнделікті өмірде қолдану тілдің бара-бара жойылуына әкеледі деген ойда болса, кейбіреулері керісінше бұл тілдің дамуы деп білуде. Ал біздің ойымызша бұл корей тілінің алға жылжуы мен дамуы деп ойлаймыз. Ал корей жастарының ойынша қысқартылған сөздер өте тиімді әрі ыңғайлы. Және қысқартылған сөздердің қолданысы күнделікті өмірдің бірте-бірде ажырамас бір бөлігіне айналып жатыр дер болсақ еш қателеспейміз.
Корей тілі корей толқынына байланысты әлемдегі ең жиі оқылатын тілдердің бірі болып отырғаны бәрімізге мәлім. Сондықтан да корей тілін оқыған әрбір жан дәл осы корей тіліндегі қысқартылған сөздермен бетпе-бет келеді деп айта аламыз. Қазіргі таңда өте жиі қолданылатын қысқартылған сөздер жайлап теледидар тіліне айналып бара жатқандай. Бұлай айтуымыздың бірден-бір себебі телехикаялар мен телебағдарламаларда өте көп қолданылуында. Және дәл осы қысқартылған сөздерге арнайы түсірілген телебағдарламалар да баршылық. Ал дәл осындай телехикаялар мен телебағдарламаларды біздің қазақ қоғамындағы қызығып тамашалайтын қаншама жастар мен жасөспірімдер бар. Аудармашы ретінде дәл осы қысқартылған сөздерді қазақ тілді көрермендерге дұрыс мағынада аударып беру ол біздің негізгі мәселелеріміздің бірі.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы: Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы, Корей тіліндегі қысқартылған сөздердің түрлері мен жасалу жолдарын анықтап, оларды қазақ тіліне дұрыс аудару. Аударудың негізгі әдіс-тәсілдерін табу және аудару барысындағы негізгі қиындықтармен бөлісу.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Корейліктер үшін қысқартылған сөздердің қолданысы күнделікті өмірдің ажырамас бір бөлігіне айналуда. Дәл осы қысқартылған сөздердің қолданысының кең тарағаны соншалықты телехикая мен телебағдарламаларда, айдолдардың беретін сұхбаттарында болсын т.б. жерлерде өте жиі кездесуде. Ал мұндай қысқартылған сөздермен бетпе-бет келген аудармашылар үшін оны аудару және мағынасын дұрыс бере алу өте қиын шаруалардың бірі болып отыр. Ал корей тілінен қазақ тілінде дәл осы қысқартылған сөздер жайлы зерттелген жұмыстар жоқтың қасы. Демек телехикаялар мен телебағдарламаларда кездесетін қысқартылған сөздерді корей тілінен қазақ тіліне дұрыс аудара алу және қазақ тілді көрермендерге барынша дұрыс мағынада жеткізе алу диплом жұмысының өзектілігін дәлелдейді.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Корейліктер мен корей жастарының күнделікті өмірде ең жиі қолданатын қысқартылған сөздерін анықтау, қысқартылған сөздердің жасалу жолы мен түрлерін жіктеп көрсету. Сонымен қатар телехикаялар мен телебағдарламаларда кездескен қысқартылған сөздерді тауып, оны қазақ тіліне сауатты аудару. Қысқартылған сөздер жайлы зерттеу жұмыстары өте аз болғандықтан, осы зерттеуге кішкенеде болсын үлес қосу.
Осы мақсатқа жету үшін, төмендегідей міндеттерді орындауға ұмтылыс жасалды:
Қысқартылған сөздердің жасалу жолы мен қолданысына байланысты жіктеу;
Қысқартылған сөздерді телехикаялар мен телебағдарламалар ішінен эпизодтарын тауып оларға талдау жүргізу;
Корей тілінен қазақ тіліне қысқартылған сөздерді аударудағы негізгі кездесетін қиындықтарды анықтау;
Қазақ тілді аудиторияға қысқартылған сөздер кезіккен телехикаялар мен телебағдарламаларды дұрыс және сауатты аудара алу жолдарын анықтау.
Жұмыстың теориялық әдіснамалық негіздері: Ғылыми еңбекте мәселені зерттеуде қысқартылған сөздер жайлы зерттелген жұмыстар негізге алынды. Нақты айтқанда, корей тіліндегі және ағылшын тіліндегі зерттелген жұмыстар негіз болды.
Зерттеудің әдістері: Диплом жұмысының зерттеу әдісі корей қоғамын алаңдатып отырған қысқартылған сөздердің жасалу жолдары мен қолданысын зерттеу арқылы оның корей тіліне тигізген ықпалын анықтау. Және қазақ тілді аудиторияға телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде қысқартылған сөздерді дұрыс аударып, жеткізу әдіс-тәсілдері қарастырылды. Жұмысты жазу барысында анализдік және статистикалық әдістер қолданылды.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы: Қысқартылған сөздерді телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде корей тілінен қазақ тіліне аудару барысында мына төмендегі мәселелер шешімін тапты:
Корей тіліндегі қысқарған сөзбен қысқартылған сөздердің айырмашылығы анықталды;
Қысқартылған сөздердің жасалу жолы мен қолданысына қарай бірнеше топтарға бөлінді;
Телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде қысқартылған сөздерді қазақ тіліне дұрыс аудару алу мен аударманың қай түрі қолданылатыны анықталып, зерттелді.
Жұмыстың теориялық маңызы: Дипломдық жұмыстың теориялық бөлімінде корей тілі мен қазақ тіліндегі қысқарған сөздердің жасалу жолдары жіктелеген. Сонымен қысқарған сөздердің екі тілдегі ерекшеліктері де қарастырылған. Аббревиатура мен аббревиация ұғымдарына түсінік берілген. Және де қысқартылған сөздер қолданысының корей қоғамына тигізген әсері мен қысқартылған сөздерді жастардың не себепті қолданатындарына дейін сауалнамалар көмегі арқылы талданған. Ал ең маңызды дүниелердің бірі қысқарған сөздер мен қысқартылған сөздердің айырмашылығы айқын қарастырылып дәлелденген.
Жұмыстың практикалық маңызы: Дипломдық жұмыстың нәтижелерін корейтану мамандығы оқытылатын жоғарғы оқу орындарды қысқартылған сөздерді үйрету барысында қолдануға болады. Сонымен қатар телехикая мен телебағдарламаларды корей тілінен қазақ тіліне аудару барысында қысқартылған сөздер кезіккен жағдайда да бұл жұмыста жазылған материалдарға сүйенуге болады.
Жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, әр тарауға байланысты жеке-жеке тұжырымдар мен қортындыдан тұрады. Жұмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі беріледі. Бірінші тарауда аббревиатура түсінігі мен оның корей және қазақ тіліндегі түрлері туралы айтылады. Корей тілі мен қазақ тіліндегі аббревиатуралардың айырмашылығы зерттелді. Сонымен қатар қысқартылған сөздер қолданысының корей қоғамына тигізген әсері зерттелді. Екінші тарауда қысқартылған сөздердің түрлері жасалу жолына және қолданысына байланысты әртүрлі топтарға жіктелді. Және де корей телехикаялары мен телебағдарламаларындағы кездескен қысқартылған сөздерді тауып олар қазақ тіліне аударылды. Сонымен қатар аудару барысында қандай әдіс-тәсілдер қолданылғаны зерттеліп жазылды. Қортындыда жұмысқа байланысты түйіндер, қорытындылар келтіріліп, соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі берілген.
АББРЕВИАТУРАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АЛҒЫШАРТТАРЫ
Аббревиатура түсінігі және оның түрлері
XXI ғасыр ғылым мен білімнің дамыған заманында ақпараттың қайнар көзіне айналған, ғаламторсыз әлемді елестету мүмкін емес болып отыр. Ғаламтор, смартфон, планшет, ноутбук, әлеуметтік желі және т.б. біздің қоғамымыз бен әлемдегі адамдардың көпшілігінің өмірінің ажырамас бір бөлігіне айналып отырған жайы бар. Адам баласы сонау ерте кезден-ақ күнделікті өмірдегі күйбең тіршілікті жеңілдету үшін қоршаған ортадағы заттарды барынша тиімді қолдануға тырысып келген. Аталмыш жайт тек қана күйбең тіршілікпен ғана емес, сөйлесу барысында жаргондар, неологизмдер мен қысқарған сөздерді қолданумен де көрініс тауып отырған. Алғашында олар ауыз-екі сөйлеу барысында қолданылса, кейінірек технологияның дамыған заманында СМС хабарламалар мен газет-журналдарда көптеп қолданысқа ие бола бастады. Сайып келгенде қазіргі таңда адамзат күнделікті өмірде ақпарат алмасу барысында, ойын тез жеткізу немесе сөзді үнемдеу, ықшамдау мақсатында сөздерді қысқартып қолданып жатады. Ал бұл тілдің дамуының негізгі заңдылықтарының бірі болып табылады. Яғни сөйлеуші немесе ақпаратты жазбаша түрде беріп жатқан адам әрқашан өзінің күш-жігерін үнемдеуге тырысады. Ал бұл күрделі қысқарған сөздер мен аббревиатураның қолданылуын толықтай бейнелейді. Сонымен қоса қазіргі таңда аббревиатураларды қолдану үйреншікті жағдай және адамдарға мүлдем таңсық нәрсе емес болып отыр.
Қазіргі таңда көптеген ғалымдардың қызығушылықтарын тудыртып отырған өзекті тақырыптардың бірі адамның менталды қызметі болып отыр. Және дәл осы менталды қызметті лингвистика ғылымы да өз назарынан тыс қалдырмады. Сондықтан да, қазіргі уақытта лингвистика ғылымы, көптеген ғалымдардың айтуы бойынша когнитивті революцияны бастан өткеруде. Және когнитивизм аясында когнитивті лингвистика пайда болып XX ғасырдың 80-ші жылдары мойындалған болатын. Когнитивизм ғылымының зерттеу нысаны адам баласының ойлау жүйесі, адамның ақыл-ойы және менталды үдерістерді зерттеу болып табылады. Ал бұл жердегі лингвистика ғылымының зерттеу саласы адами білімнің қалыптасуы, оның адам жадында сақталуы, тасымалдануы, танымдық үдерістердің тасымалдануы жатады [2, 213].
Ағылшын термині когницияның философиялық энциклопедиядағы мағынасы - білім және таным атты мағынаны береді. Филология ғылымдарының докторы, профессор Н.Н. Болдыревтің сөздеріне сүйенер болсақ когниция термині, танымдық үдерісті білдіреді [3, 10]. Сонымен когниция термині - ойлау мен сөйлеу, қоршаған ортаны бақылау мен қабылдаудың жиынтығы. Ал когниция терминінің аббревиатурамен байланысы адамның ойлау және сөйлеу бағытымен байланысты болып тұрғанында.
Коммуникацияны жеңілдету үшін қолданылатын бірден-бір тілдік құрал аббревиатура болып табылады. Олар белгілі бір нысандар мен құбылыстардың адамдарға түсінікті дербес атауы бола алатын өзіндік сөздер болып табылады және адами қарым-қатынастың құралдарының бірі ретінде қолданылады. Аббревиатура сөзжасамның бір түрі, атауларды және сөздердің буындалуы кезінде жаңа дыбыстық әрі графикалық тілдік бірліктерден құралады. Және адам баласы шындықты белсенді әрі бейнелі түрде қабылдау арқылы аббревиатураны түсінеді. Алайда құралған тілдік бірліктердің барлығы дерлік дербес түрде қолданылып, аббревиатура бола бермейді. Себебі олар қолданыстан шығып, ұмыт қалулары да мүмкін. Және де дәл осы аббревиатуралардың барлығы дерлік рационалды лексикалық бірліктер ретінде қарастырылып жатады. Рационалды лексикалық бірлік болып қарастыруларының бірден-бір себебі оның құрылымында семантикалық, ақпараттық, ықшамдылық, ақпараттық және үнемділік секілді бірнеше ұтымдылық жатқанында [ 2, 214].
Тілдік үнемділік - әлемдегі барлық тілдерге тән құбылыс. Бірнеше сөздер немесе күрделі сөз тіркестерінің ықшамдалған баламасын жасай алу, функционалдық стильдердің барлығына дерлік тиімді әдіс-тәсілдердің бірі болып табылатыны анық. Сондықтан да қысқартылған және ықшамдалған тіркестер тілде үнемдеу құралы ретінде қолданылады, және күрделі әлі түсініксіз қысқарту түрлерінен функционалдық стиль бас тартпайды. Ақпаратты беруде және ақпаратты алу кезінде уақытты үнемдеу, ақпаратты жылдам жеткізу мақсатында қолданылатын аббревиатура коммуникация барысында өте үлкен рөл атқарады.
Жалпы аббревиация және қысқарған сөздер тақырыбы көптеген ғалымдардың қызығушылығын тудырмай қоймады. Соның арқасында аббревиация термині терең зерттеле бастады. Енді аббревиация жайлы әртүрлі елдердің ғалымдарының зерттеулеріне жүгінсек. Аббревиация - бұл кез-келген объектінің атауын қысқартудың ерікті процесі болса, ал аббревиатура (итал. abbreviatura, от лат. abbreevio - қысқартамын) - бұл процестің нәтижесі: жасанды түрде енгізілген (мемлекет, тиісті мекеме, автор және т.б.) номиналды қысқартылған бірліктер болып табылады [4, 176]. Нақтылар болсақ аббревиатураны қысқарған сөздер немесе сөздерді қысқартып қолдану деп айта аламыз.
Жеребило Т.В. өзінің Словарь лингвистических терминов атты еңбегінде, аббревиатураны күрделі қысқартылған сөздер деп анықтама берген. Яғни сөздің бастапқы негізгі буындарының қысқаруы арқылы жасалатын күрделі сөздер деп атап өткен [5, 20].
Аббревиатуралардың барлық құрылымдық жіктемелерінде қысқартылған сөздердің түрлерін бөлудің негізгі критерийлері бар. Яғни аббревиатураны құрылымының қарапайым немесе күрделі болуына қарап әртүрлі топтарға жіктей аламыз. Мысалы, төмендегі параметрлерді ескере отырып, біз аббревиатуралардың келесі құрылымдық классификациясын анықтай аламыз:
1. Өзіндік инициализмдер немесе алфавитизмдер -- алфавиттік принцип бойынша әр сөздің бастапқы әріптерін қалдыру арқылы сөз тіркестерінен жасалған аббревиатуралар: қазақ тілі. - БҰҰ (Біріккен Ұлттар ұйымы); орыс тілі. - КПСС (Коммунистическая партия Советского Союза); француз тілі. - R.C.F. (Recette centrale des finances) - (Қаржы министрлігінің Орталық кассасы) [4, 176].
2. Акронимдер (грек сөзінен шыққан akros - жоғары, және onyma -- аты) сөз тіркестерінің әр сөзінің бастапқы әріптерінен құралған және сөз ретінде оқылатын аббревиатуралар: орыс тілі. - СПИД, АЛЖИР (Акмолинский лагерь жен изменников родины); БАД (биологически активная добавка); ЦОН (Центром обслуживания населения) [6, 177].
3. Қысқарту (усечения) - сөздің әріптерін немесе буындарын алып тастау арқылы жасалған аббревиатуралық номинациялар: орыс тілі. - килограмм (кило), преподаватель (препод) [7, 117].
4. Әріптік және сандық аббревиатура - әріп пен санның бірігіп бірге аббревиатура жасауы. Мысалы: A1 - A one (бірінші сорт) [8, 114].
5. Буындық қысқартулар - аббревиатураның күрделі түрлерінің бірі болып табылады. Себебі қысқару жолында сөз тіркесінің алғашқы буындары ғана таңдалып алынып және оларды бірге жазу арқылы қысқарған сөз құрастырады. Мысалы: magamp - magnetic amplifier (магниттік күшейткіш), preamp - preamplifier (алдын-ала күшейткіш құрал) [8, 114].
6. Телескопия - аббревиатураның бір түрі болып табылады, оның жасалу жолы бір сөздің бір бөлігі, екінші сөздің бір бөлігімен біріктірілуі арқылы жасалады. Және оның бірнеше түрлерін бөліп қарастыруға болады. 1) екі сөздің негіздерін қысқартып біріктіру. Мысалы, ағылшын тілі. - drama + comedy = dramedy; remember + recollect = memberlect; breakfast + lunch = brunch және т.б.; 2) бір сөздің толық негізін басқа сөздің қысқартылған негізімен біріктіру: Мысалы, ағылшын тілі. - video + cata-logue = videolog; jazz + exercise = jazzercise және т.б.; 3) қысқартылған негізді толық негізге біріктіру: Мысалы, ағылшын тілі. - television + play = teleplay; motor-car + camp = mocamp және т.б.; 4) екі немесе одан да көп негіздерді қабаттастыру арқылы біріктіру: Мысалы, ағылшын тілі. - American sign language = Ameslan және т.б. [9, 204].
Қысқартылған сөздерде ақпарат әріптердің барынша аз мөлшерінде беріледі, сондықтан да әрбір әріптің сыйымдылығы үлкен көлемді болып табылады. Яғни бұл дегеніміз аббревиатураны сөйлеу хабарламасын оңтайландыру түрлерінің бірі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Ақпаратты талдай отырып, аббревиатураны қолданудың негізгі артықшылықтарын бөліп көрсетуге болады. Олар: жазу барысында кеңістікті үнемдеу; жазу және сөйлеу барысында уақытты үнемдеу; тілдің дамуы [10, 840].
Ал ғылыми-техникалық мәтіндерде екі түрлі қысқартудың жолы қолданылады:
Мәтіндік (авторлық) - тек осы мәтіннің шегінде ғана жұмыс жасайтын қысқартулар және мәтіндік (авторлық) қысқартулар мәтінде түсіндіріледі немесе осы мәтінге қысқартулардың жеке тізімі ұсынылады [8, 113].
Ортақ қабылданған - ресми анықтамалықтарда жазылған және тілдің лексикалық жүйесінің бөлігі болып табылады. Ұзын бір сөзден тұратын немесе көп сөзден тұратын терминдерді қысқарту өте тиімді болып табылады. Себебі, мұндай қысқартулар терминдерді айтуға, оқуға және жеңіл қабылдауға өз ықпалын тигізеді [8, 113].
Аббревиатура номинативті бірліктерді құрудың кең таралған тәсілдерінің біріне айналуда. Әр түрлі экстралингвистикалық және тілге әсер етуші әртүрлі факторлар сөздердің қысқару тенденциясын тездетеді. Бұл құбылыс барлық елдерде және тілдерде байқалады және оның даму жолдарындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар да әртүрлі болуы мүмкін. Соңғы онжылдықда көптеген әлем тілдерінде аббревиатуралар саны артып, оларды қолдану жиілігі де артып келеді, ал аббревиация сөздерді құрастырудың жетекші әдістерінің біріне айналуда. Аббревиация сөзжасам жасаудың бір түрі. Оның мәні лексикалық бірліктерді бір ортаға шоғырландыру және ақпараттың тиімділігін арттыруға ықпал ету болып табылады. Аббревиацияға байланысты сөздердің материалдық бірліктері қысқарады және ақпаратты қабылдау жылдамдығы және жеткізу уақытының да қысқару процесі жүреді. Сонымен қатар сөйлеушінің күш-жігерін үнемдеуге де өз әсерін береді [11, 3-4].
Ал дәл осы аббревиатуралардың әртүрлі тілде жасалу жолына келер болсақ ол оның фонетикалық құрылымына тікелей байланысты болып табылады. Соған байланысты аббревиатураның жасалу жолының көптеген түрлері бар. Және біз оны жоғарыда талқылап өткен болатынбыз.
Сөз тіркестерін әмбебаптандыру нәтижесінде жасалған және сөз негізінен жасалған қысқартуларға қарама-қайшы келетін бірліктер ретінде аббревиатуралар үш формальды-ономасиологиялық түрде жүзеге асырылады: күрделі қысқартылған апелляциялар, күрделі қысқартылған онимдер және инициальды аббревиатуралар. Аббревиатуралардың осы түрлерінің әрқайсысының өзіндік формальды ономасиологиялық ерекшеліктері бар. Соның арасында күрделі қысқартылған апелляциялар үлкен қызығушылық тудырады, өйткені оларда аббревиатура тілдің ішкі заңдарына негізделген табиғи процесс ретінде ұсынылған. Алайда, бірқатар еңбектерде инициальды аббревиатуралар және күрделі қысқартылған сөздер терминдері әр түрлі аббревиатуралар деп танылып инициальды және инициальды емес сөздерге сілтеме жасау үшін қолданылады. Дегенмен қысқартылған сөздердің бұл түрлері формальды ономасиологиялық тұрғыдан түбегейлі ерекшеленетіндігімен анықталады. Сондықтан да бұл аббревиатуралардың екі емес, үш түрлі формальды-ономасиологиялық түрін бөлуге негіз бар екенін көрсетеді: инициальды аббревиатуралардың қатарына акронимдер жатады (театр юного зрителя ТЮЗ), алфавитизмдер (Ішкі істер министрлігі ІІМ) және акронимді-алфавиттік аббревиатуралар (центральный спортивный клуб Армии ЦСКА), күрделі қысқартылған аппеляциялар (библиотечный блог библиоблог), буындық аббревиатуралар (вещественное доказательство вещдок) және инициальды буындық аббревиатуралар (агитационные авиабомба агитАБ) және күрделі қысқартылған оним (областной союз потребительских обществ Облпотребсоюз) [12, 103-104].
Газеттер, журналдар, әлеуметтік желі мен ғаламтор арқылы әлемде болып жатқан жаңалықтарды оқу-білу мен ақпарат алмасу процесі адам өмірінде маңызды рөл атқарады. Осы дереккөздердің көмегімен адамдар жаңалықтардан хабардар болуға, сондай-ақ қоршаған ортадығы өзгерістерге бейімделе бастайды. Аббревиатуралар жазбаша түрде ғана емес сөйлесу барысында да кең қолданысқа ие болып жатыр. Бұл дегеніміз аббревиатураларды кезіктіру барысында оларды оңай тануымызға көмек береді деген сөз. Аббревиатуралардың күнделікті өмірде қолнылу себептері әрине ойды тезірек жеткізу және сөздерді ықшаудамға тікелей байланысты. Қазіргі таңда ғылым, техника өте қарқынды түрде өзгеріске ұшырап дамып жатқандықтан, жылдамдық өте маңызды болып отыр. Сондықтан да ақпарат алмасу мен ақпаратты қабылдау барысында жылдам ұғыну, ақпаратты тыңдаушыға тез жеткізу мақсатында аббревиатураларды қолдану кең қолданысқа ие болып отырған жайы бар.
Қазақ тілі мен корей тіліндегі аббревиатураның түрлері мен ерекшеліктері
Сөзжасамның ерте кезден келе жатқан тиімді тәсілдерінің бірі - аналикалық тәсіл болып табылады. Аналикалық тәсіл арқылы тіл дамып, молайып және кеңейіп отырады. Қазіргі таңда экономика мен мәдениет жаңалықтарының т.б. дамуы мен өзгеруінің арқасында тіл әрқашанда жаңа сөздермен және жаңа сөздермен толығып отырады. Дәл осындай сөздер мен атауларды айту және жазуда сөздерді ықшамдап, қысқарту қажеттілігінен аналитикалық тәсілдердің бір жолы - сөздерді қысқарту және ықшамдау амалы пайда болды. Бұл әдістің пайда болуын бірнеше ғалымдарымыз зерттеп көрген, және олардың айтулары бойынша орыс тілінің тигізген ықпалы көп болғаны анықталған. Т.Ерғалиев күрделі сөздер мен сөз тіркестерін құранды сөздер деп атаған, және олардың құрылу тарихын зерттеген болатын. Оның айтуынша: Қос сөздер мен біріккен сөздердің жасалу жолы - түркі тілдерінде және оның ішінде қазақ тілінде де ежелден қалыптасқан тәсіл. Қысқарған сөздердің жасалуы мен құрылу жолы, әдеби тілдің дамуымен және тікелей орыс тілінің тигізген үлкен ықпалынан болған тілдегі жетістіктердің бірі [13, 112].
Қазақ тілінде аббревиатура терминін қысқарған сөздер деп атап қолдану кең тараған. Яғни аббревиатура сөзінің қазақ тіліндегі балама сөзі қысқарған сөздер болып аталады. Жоғарыда әртүрлі ғалымдар мен оқытушылардың жалпылама аббревиатураны әртүрлі тілдерде қалай қолданатындарын және оларды бірнеше топтарға бөліп қарастырғанын білдік. Ал енді қазақ тілінде де біз қысқарған сөздерді бірнеше топтарға бөліп қарастыра аламыз.
Қазіргі қазақ тілінде қысқарған сөздерді Шерубай Құрманбайұлының зерттеуіне сүйенсек ол жасалу жолына қарай үлкен төрт топқа бөліп қарастырған екен. Олар: әріптердің қысқаруы арқылы, буынның қысқаруы арқылы, аралас қысқару арқылы, жартылай және ішінара қысқару арқылы.
Әріптердің қысқаруы арқылы - екі, үш немесе одан да көп сөз тіркестерінен құралған атаулардың немесе сөз тіркестерінің бас әріптерін біріктіру арқылы жасалатын қысқарған сөздердің бір түрі. Мысалы, АҚШ (Америка құрама штаттары), ЕҚЫҰ (Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы), ШЫҰ (Шанхай ынтымақтастық ұйымы) және т.б. [14, 11].
Буынның қысқаруы арқылы - сөз тіркестерінің негізгі немесе бастапқы буындарын бір-бірімен біріктіру арқылы жасалатын қысқарған сөздер. Мысалы, терминком, ұжымшар және т.б. [14, 11].
Аралас қысқару арқылы - күрделі сөз тіркестерінен құралған атаулардың алғашқы буындары мен алғашқы дыбыстарын біріктіру арқылы жасалатын қысқарған сөздер. Сөздерді осы әдіспен қысқартқан кезде, сөз жасаудың екі түрлі тəсілі, əріптік жəне буындық қысқартуларды қолдану арқылы жасаймыз. Мысалы, ҚазҰУ, ЖемПУ, ҚазНАУ және т.б. [14, 11].
Жартылай және ішінара қысқару арқылы - сөздің негізгі қысқартылған буыны мен толық мағынасы бар сөздерді біріктіру арқылы жасалатын қысқарған сөздер. Яғни сөз тіркестерінен құралған сөздердің бəрі буындық қысқартуларға ұшырап кетпей, жартылай немесе ішінара ғана қысқарып, ал қалғандары сол қалпында қысқарған сөздердің құрамына еніп кететін қысқартылған сөздердің бір түрі. Мысалы, Қазбаспасөз, мехматшы, және т.б. сөздер жатады [14, 11].
Таласпаева Ж.С., Кемеңгерова Г.А атты ғалымдардың жазған мақалаларына сүйенсек, онда Алдашев Н.М. атты ғалымның еңбегін талдап көрсеткен. Онда Алдашев Н.М. қысқарған сөздерді сыртқы тұлғасы, жасалу жолдары, әдеби тілдегі орны бойынша үш үлкен топқа бөліп қарастырған екен.
Сыртқы тұлғасына қарай қысқарту:
Бұл дегеніміз бірнеше сөз тіркестерінен құралған күрделі сөздерді қысқарту. Яғни сөз тіркестері екі немесе төрт сөзден құралса сол сөздердің бас әріптерінің басып біріктіріп қысқарту. Мысалы: ТМД, ЕҚЫҰ, ҚР, ҚХДР. Және де бұл санатқа қазақ тіліндегі акронимдерді жатқыза аламыз. Акронимдер - күрделі атаулардың бастапқы буындарын бірге қосып, сазды-образды сөздерді жасау. Кейде кісі аттарында осы әдіспен ықшамдау кезігіп жатады. Мысалы: Кабиско, Досмұқасан [15, 96]
Криптонимдер - бізде жазбада көптеп кездеседі. Яғни адамның аты-жөнін нүкте қою арқылы қысқарту, немесе жарнамада қолданылатын қысқарулар. Мысалы: М.Әуезов, А.Құнанбайұлы, ес (есепшот) [15, 97]
Тұлғасына қарай қысқартылатын сөздер: транскрипцияланбайды және халықаралық стандартқа сай сөздер. Мысалы: ЮНЕСКО, БҰҰ немесе НАТО [15, 97].
Жасалу жолына қарай қысқарту:
Ал бұлайша қысқарту жолы бізде Шерубай Құрманбайұлының жасаған талдауына ұқсас болып келеді.
Суспенсиялық қысқарымдар - жиі қолданылатын сөздердің бастапқы буындарын ғана алып, қалған бөлігін қысқартып тастау. Мысалы: облыс-обл, көше-көш және т.б. [15, 97].
Әріптік қысқарымдар - яғни күрделі сөз тіркестерінің бастапқы әріптерін алу арқылы. Мысалы: ЖШС, ҰБТ, ІІМ және т.б. [15, 97].
Буындық қысқарымдар - бастапқы маңызды буындар арқылы қысқарту. Мысалы:военком, Алтеба және т.б. [15, 97].
Аралас қысқарымдар - буындық және әріптік қысқарымдардың бірдей орын алуын айтамыз. Мысалы: ҚазҰУ, ҚазНАУ және т.б. [15, 97].
Контракциялық қысқарымдар - екі дауыссыз дыбыстың селбесуінен туындайтын қысқартулар. Мысалы: тенге - тг, сантиметр - см, миллиметр - мм және т.б. [15, 97].
Сөздердердің әдеби тілдегі орындары бойынша қысқарту. Бұл тармақшаны біз екіге бөліп көрсетеміз. Біріншісі - пассивті қолданылатын қысқарымдар, екіншісі - активті қолданылатын қысқарымдар [15, 98].
Пассивті қолданыстағы сөздерге күнделікті өмірде жиі қолданысқа түспейтін қысқарымдар жатады. Мысалы: КСРО, ПҮАЖ және т.б. [15, 98].
Активті қолданысты сөздерге күнделікті өмірде жиі қолданысқа түсетін, әлемдік ұйымдар мен маңызы бар мекемелер мен мемлекеттердің атаулары жатады. Мысалы: АҚШ, КХДР, БҰҰ, ЮНЕСКО және т.б. [15, 98] .
Қазақ тілінде қысқарған сөздердің қолданысы мен мағынасына, құрамы мен жасалуы түрлеріне қарай бірнеше топтарға жіктей аламыз.
Шерубай Құрманбайұлының зерттеуіне сүйенсек қысқарған сөздерді түрлерге бөліп жіктеген екен. Мысалы: омонимдік қысқарулар, әріп пен сандық қысқарымдар, окказионал қысқарымдар және мəтіндік қысқарымдар, тарихи қысқарымдар, авторлық қысқарымдар.
Омонимдік қысқарымдарды мейлінше қолданбаған жөн. Себебі омонимдік қысқарымдарды оқыған оқырмандар мағынасы жағынан шатасулары мүмкін. Дегенмен де қолданбау керек деген талап әрқашан орындала бермейді. Мысалы: ЕО - деп - - - - қысқартылатын екі одақтың атауы бар. Олар Еуропалық одақ және Еуразиялық одақ. Осындай жағдайда бұл қай одақ екенін білу қиынға соғуы мүмкін. Сондықтан да осындай омонимдік қысқарымдарды жаңылмас үшін басқа түрде қысқартқан жөн болар еді [14, 15].
Сонымен қатар пассивті қолданыста жүрген тарихы қысқарымдар да бар. Олар аты айтып тұрғандай көне әрі күнделікті өмірде жиі қолданыла бермейді. Мысалы: КСРО, КОКП сынды тарихи қысқарымдар [14, 17].
Әріп пен сандық қысқарымдар көбінесе Кеңес заманында жиі қолданыста болған еді. Мысалы: ұшақтар мен көліктердің маркасын ТУ - 134, ДТ - 75, ЗИЛ - 130, К - 700 осылайша қысқарту кезінде, әріп пен санды да қолдану [14, 16].
Авторлық қысқарымдар дегеніміз белгілі бір шығарма немесе еңбекті жазған жазушының белгілі бір мақсатта сөздерді қысқартуы. Мысалы: ШҚ - шала қазақтар сынды қысқартулар жатады [14, 18].
Окказионал қысқарымдар және мəтіндік қысқарымдар негізінен көп қолданылмайды. Жалпы мұндай қысқарулар көптеген оқырмандарға таныс емес. Сондықтан да мысал келтірудің қажеті жоқ деп қарастырған екен Шерубай Құрманбайұлы [14, 17].
Қазақ ғалымдарының арасында қысқарған сөздерді зерттеу барысында өз еңбектерін қалдырған ғалымдардың бірі Құдайберген Жұбанов. Құдайберген Жұбанов қысқарған сөздерді, қиюлы сөздер деп атаған екен. Ғалым өзінің еңбектерінде қысқарған сөздер мен кіріккен сөздердің ара-жігін анықтап, қысқарған сөздердің жасалу жолына байланысты үш топқа бөліп қарастырған. Мысалы: аралас қиюлар, буын қиюлар мен әріп қиюлар. Ғалым осылайша өз еңбегінде қысқарған сөздерді осылайша үш топқа жіктеп қарастырған [16, 60].
Қазақ тіліндегі қысқарған сөздерге үңіліп қарар болсақ, оның пайда болуына өзге шет тілдер, әсіресе орыс тілі өз ықпалын көбірек берген секілді. Бұлай деуіміз шет тілдерінен немесе орыс тіліндегі кейбір қысқарған сөздер ешбір өзгеріссіз қолданылып жатқан жайы бар. Еліміз өз тәуелсіздігін алғаннан кейін қазақ тілі мемлекеттік тіл болып, терең зерттеле бастады. Дегенмен өзге тілден енген кірме сөздерді аудару мен қысқарған сөздердің жасалу жолдарына назар аудару филолог мамандарының назарынан тыс қалып жататын кездер де бар. Әрине бұл қазақ тіліне өз әсерін бермейді деген сөз емес. Елімізде ашылған жаңа кәсіпорындар мен ЖОО-ның атауларыда жаппай қысқарымдарға ұшырады. Ал олардың атауларының қысқару жолына баса назар аудару, жаңадан пайда болып жатқан қысқарған сөздердің жасалу жолын бақылап отырар болсақ, қысқарған сөздердің жасалу жолдарында ешқандай олқылықтар болмас еді [14, 19].
Корей тіліде аббревитура 약어 [yageo] деп аталады. Корей тіліндегі аббревиатура орыс және еуропалық тілдердегіден біршама ерекшеленеді, бұл корей тілінің фонетикалық және графикалық жүйелерінің ерекшелігімен түсіндіріледі.
Корей тілінде аббревиатура терминіне былайша анықтама беріледі: сөздің немесе сөз тіркесінің бір бөлігін қысқарту арқылы сөздің бастапқы түрімен салыстырғанда жеңілдетілген лексика. Яғни қысқарту алдындағы сөз бастапқы қалыптағы сөз деп аталады, ал қысқартудан кейінгі сөз 준말 [junmal] қысқарған сөздер немесе 약어 [yageo] аббревиатура деп аталады. Дегенмен де жалқы есімдер қысқартылатын болса 약칭 [yagching] деп аталады. Ал негізінен корей тілінде аббевиатураны 약어 [yageo] немесе 준말 [junmal] деп атайды, бірақ кей кездері 생략 [saenglyag] түсіру, 절단 [jeoldan] қысқарту немесе 삭제 [sagje] жою деп те аталады [17].
Корей тіліндегі аббревиатуралар жасалу себептеріне байланысты екіге бөлінеді. Бірінші сөз тіркесі ұзақ және айту немесе жазу қиын болған кезде қысқарту үшін қолданылатын аббревиатуралар. Және сөздерді қысқартудың бұл түрі аббревиатуралардың басым көпшілігін құрайды. Мысалы: 선거관리위원회 [seongeogwanliwiwonhoe] сайлау комиссиясы сөзін 선관위 [seongwanwi], немесе 노동조합 [nodongjohab] кәсіподақ сөзін 노조 [nojo] деп қысқартады [17].
Екінші белгілі бір қоғамда, олардың мүшелері ғана қолданатын және бөгде адамдар оларды түсіне алмайтындай етіп жасалған аббревиатуралар бар. Мысалы: 깡패 [kkangpae] бұзақы сөзін 깡 [kkang], 성냥개비 [seongnyangaebi] сіріңке сөзін 개비 [gaebi] деп қысқартып қолданып жатады [17]
Корей тіліндегі ұзақ сөздерді қысқартудың негізінен төрт түрлі тәсілі бар. Олар: соңғы буынның қысқаруы, алдыңғы буынның қысқаруы, ортаңғы буынның қысқаруы, алдыңғы және соңғы буынның қысқарып ортаңғы буынның қалуы.
Соңғы буынның қысқаруы. Мысалы: 금강제분주식회사 [geumgangjebunjusighoesa] сөзі 금강 [geumgang] немесе 금강제분 [geumgangjebun] деген қысқаруларға ұшырайды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Жақсылық Н.А.
КОРЕЙ ТІЛІНДЕГІ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕРДІ ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУ: ТЕЛЕХИКАЯЛАР МЕН ТЕЛЕБАҒДАРЛАМАЛАР НЕГІЗІНДЕ.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
6B02302 - Аударма ісі (шығыс тілдері)
Алматы, 2023
Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Шығыстану факультеті
Қиыр Шығыс кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: КОРЕЙ тіліндегі ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕРДІ ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУ: ТЕЛЕХИКАЯЛАР МЕН ТЕЛЕБАҒДАРЛАМАЛАР НЕГІЗІНДЕ.
6B02302 - Аударма ісі (шығыс тілдері)
Орындаған:
4 курс студенті ________________________ Жақсылық Н.А.
Ғылыми жетекші:
aғa oқытyшы ________________________ Кыдырбаев Б.М.
Қорғауға жіберілді
Хаттама № _____, ____ __________ 2023 ж.
Кафедра меңгерушісі _______________________ Ем Н.Б.
Норма бақылаушы _______________________ Серикбаева З.А.
Алматы, 2023
РЕФЕРАТ
Диплом жұмысының тақырыбы: Корей тіліндегі қысқартылған сөздерді қазақ тіліне аудару: телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде.
Диплом жұмысы 61 беттен, 55 пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, тұрады.
Диплом жұмысының құрылымына кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшалар кіреді.
Диплом жұмысының мазмұны екі тараудан тұрады: 1) Аббревиатураның ерекшеліктерін зерттеудің теориялық алғышарттары. 2) Корей тіліндегі қысқартылған сөздерді қазақ тіліне аударудың ерекшеліктері.
Корей тіліндегі қысқартылған сөздерді қазақ тіліне аудару: телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде атты диплом жұмысы қазіргі таңда корей жастарының қысқартылған сөздерді жиі қолдануының әсерінен, қысқартылған сөздер телехикаялар мен телебағдарламаларда кең қолданысқа ие болып отырғандықтан, оның мағынасын түсіну және қазақ тіліне тиімді әдіс-тәсілдермен аударуға арналған.
Жұмыстың өзектілігі. Күнделікті өмірде корей жастарының жаппай қысқартылған сөздерді қолдануы корей қоғамына өз әсерін тигізбей қоймады. Сонымен қоса қысқартылған сөздер, корей телехикаялары мен телебағдарламаларында да кең қолданысқа ие болып отыр. Осы орайда телехикаялар мен телебағдарламалардағы кездесетін қысқартылған сөздерді аударудың өзектілігі де артуда.
Қазіргі таңда корей телехикаялары мен телебағдарламаларының кең таралуының әсерінен қазақ қоғамының да қызығушылығын тудырғаны баршаға мәлім. Осылайша қызығушылығы артқан аудитория үшін корей телехикаялары мен телебағдарламаларындағы қысқартылған сөздерді қазақ тіліндегі аудиторияға түсінікті етіп жеткізу қажеттілігі туындауда. Қысқартылған сөздерді корей тілінен орыс тіліне аударылу ерекшеліктері мен тәсілдерін зерттеуге бағытталған еңбектер кездескенімен, оларды қазақ тіліне аударудың тәсілдері мен ерекшеліктерін жан-жақты қарастыруға арналған жұмыстар жоқтың қасы. Сол себептен, диплом жұмысының тақырыбын қазіргі кездегі өзекті тақырыптардың бірі ретінде қарастыра аламыз.
Диплом жұмысының мақсаты - корей тіліндегі қысқартылған сөздердің түрлерін зерттеп, оларды телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде қазақ тіліне аударудың әр түрлі тәсілдері мен ерекшеліктерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының нысаны: корей тіліндегі қысқартылған сөздерді қазақ тіліне аудару ерекшеліктері мен әдістері.
Түйін сөздер: аббревиатура, аббревиация, қысқартылған сөздер, акроним, неологизм.
РЕФЕРАТ
Название дипломной роботы: Перевод сокращенных слов в корейском языке на казахский язык: на основе сериалов и телепередач.
Дипломная работа состоит из 61 страниц, 55 списка использованной литературы.
Структура дипломной работы включает введение, две главы, заключение, список использованной литературы и приложения.
Содержание дипломной работы состоит из двух глав: 1) Теоретические предпосылки изучения особенностей аббревиатуры. 2) Особенности перевода сокращенных слов с корейского языка на казахский.
Дипломная работа Перевод сокращенных слов с корейского языка на казахский язык: на основе сериалов и телепередач предназначена для понимания их значения и перевода на казахский язык эффективными методами в связи с влиянием частого употребления корейской молодежью сокращенных слова, так как сокращенные слова широко используются в сериалах и телепрограммах.
Актуальность работы. Широкое использование корейской молодежью сокращенных слов в повседневной жизни не могло не сказаться на корейском обществе. Кроме того, сокращенные слова широко используются в корейских сериалах и телепрограммах. В связи с этим возрастает и актуальность перевода сокращенных слов, встречающихся в сериалах и передачах.
В настоящее время всем известно, что благодаря широкому распространению корейских сериалов и телепередач интерес к ним возник и у казахстанского общества. Таким образом, возникает необходимость донести правильный смысл сокращенных слов в корейских сериалах и телепередачах для казахскоязычной аудитории которая есть повышенный интерес. Хотя имеются работы, направленные на изучение особенностей и способов перевода сокращенных слов с корейского языка на русский, почти отсутствуют работы, посвященные комплексному рассмотрению способов и особенностей их перевода на казахский язык. Поэтому тему дипломной работы можно считать одной из актуальных тем.
Целью дипломной работы является изучение типов сокращенных слов в корейском языке и изучение различных способов и особенностей их перевода на казахский язык на основе телесериалов и телепередач.
Объект исследования: особенности и способы перевода сокращенных слов с корейского языка на казахский язык.
Ключевые слова: аббревиатура, аббревиация, сокращенные слова, акроним,неологизм.
ABSTRACT
The topic of thesis: Translation of abbreviated words in the Korean into the Kazakh: based on serials and TV shows.
The thesis consists of 61 pages, 55 list of references.
The structure of the thesis includes an introduction, two chapters, a conclusion, and a list of references and applications.
The content of the thesis consists of two chapters: 1) Theoretical prerequisites for studying the features of the abbreviation. 2) Features of the translation of abbreviated words from Korean into Kazakh.
The thesis work "Translating abbreviated words from Korean into Kazakh: based on serials and TV programs" is designed to understand their meaning and translate them into Kazakh with effective methods due to the influence of the frequent use of abbreviated words by Korean youth, since abbreviated words are widely used in serials and TV programs.
The relevance of the work. The widespread use of abbreviated words by Korean youth in everyday life could not but affect Korean society. In addition, abbreviated words are widely used in Korean dramas and TV programs. In this regard, the relevance of translating abbreviated words in serials and programs is also increasing.
At present, everyone knows that due to the wide distribution of Korean series and TV shows, interest in them has also arisen in Kazakh society. Thus, there is a need to convey the correct meaning of abbreviated words in Korean serials and TV shows to the Kazakh-speaking audience, which is of increased interest. Although there are works aimed at studying the features and methods of translating abbreviated words from Korean into Russian, there are almost no works devoted to a careful consideration of the methods and features of their translation into Kazakh. Therefore, the thesis topic can be considered one of the topical topics.
The purpose of the thesis is to study the types of abbreviated words in the Korean language and the study of various ways and features of their translation into Kazakh based on television series and television programs.
The subject of the thesis: features and methods of translating abbreviated words from Korean into Kazakh.
Keywords: abbreviation, abbreviate, abbreviated words, acronym, neologism.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 1 АББРЕВИАТУРАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АЛҒЫШАРТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6 1.1 Аббревиатура түсінігі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6 1.2 Қазақ тілі мен корей тіліндегі аббревиатураның түрлері мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10 1.3 Қысқартылған сөздер қолданысының корей қоғамына тигізген әсері..19 2 КОРЕЙ ТІЛІНДЕГІ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕРДІ ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24 2.1 Қысқартылған сөздердің түрлері және олардың телехикаялар мен тедебағдарламаларда кең етек алуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24 2.2 Корей тілінен қазақ тіліне қысқартылған сөздерді аударудың негізігі әдіс-тәсілдері: телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58 h
Кіріспе
Әлемдегі барлық тілдер қазіргі уақытқа дейін сан мыңдаған өзгерістерге ұшырап келгенін барлығымыз білеміз. Тілдегі өзгерістер мен жаңалықтар да ғасырлар бойы ғалымдардың назарынан ешқашан тыс қалмаған. Әрине тілдегі қандай өзгеріс болмасын оның оған тигізер пайдасы өте зор деп айтуға болады. Бірақ ең бастысы тілді жойылып кетуден сақтау бұл ең қиын жұмыстардың бірі болып табылады. Қазіргі XXI ғасыр ғылым мен білімнің, ғаламтор мен жылдамдық заманы деп айтар болсақ еш қателеспейміз. Адамзат өз ойын қысқа нұсқа және аз уақыт аралығында жеткізу үшін де әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолданып келді. Оның ішінде қысқарған сөздер, сленгтер тәрізді дүниелер де бар. Ал біздің зерттеу жұмысымызға сай корей тілінде қысқа уақыт аралығында ойды жеткізудің бір жолы ол қысқартылған сөздерді қолдану. Яғни қысқарған сөз бен қысқартылған сөздің айырмашы бар екендігін түсінуіміз қажет. Қысқарған сөздер яғни аббревиатура алдымен барлығына түсінікті және лексика ғылымының жақсы зерттелген бөлігі деп айта аламыз. Ал қысқартылған сөздер жасөспірімдер мен жастардың сөздерді әдейілеп қысқартуынан туындап отырған жайы бар. Мысалы, сөзді ықшамды қолдану үшін және жастардың арасындағы трендтен қалмау үшін, өз ойларын тез әрі оңай жеткізу үшін және т.б. Қысқартылған сөздер тек қана корей тілінде ғана емес ағылшын тілінде де бар құбылыс. Дегенмен олардың қысқартылу жолдары әртүрлі болып келеді.
Қысқартылған сөздің корей тіліндегі әртүрлі атауы бар. Мысалы: 줄임말 [jurimmal], 신조어 [sinjo-eo], 준말 [junmal] тәрізді атаулары өте көп кездесіп жатады [1]. Корейлер осы атаулардың арасынан кез-келгенін таңдап қолданып жатады. Тағы айта кетерлік жайттардың бірі корей қоғамында қысқартылған сөздердің қолданылысына оң көзбен қарайтындар және оның қолданысын құптамайтын адамдар да жетерлік. Кейбір жандардың ойлауынша қысқартылған сөздерді күнделікті өмірде қолдану тілдің бара-бара жойылуына әкеледі деген ойда болса, кейбіреулері керісінше бұл тілдің дамуы деп білуде. Ал біздің ойымызша бұл корей тілінің алға жылжуы мен дамуы деп ойлаймыз. Ал корей жастарының ойынша қысқартылған сөздер өте тиімді әрі ыңғайлы. Және қысқартылған сөздердің қолданысы күнделікті өмірдің бірте-бірде ажырамас бір бөлігіне айналып жатыр дер болсақ еш қателеспейміз.
Корей тілі корей толқынына байланысты әлемдегі ең жиі оқылатын тілдердің бірі болып отырғаны бәрімізге мәлім. Сондықтан да корей тілін оқыған әрбір жан дәл осы корей тіліндегі қысқартылған сөздермен бетпе-бет келеді деп айта аламыз. Қазіргі таңда өте жиі қолданылатын қысқартылған сөздер жайлап теледидар тіліне айналып бара жатқандай. Бұлай айтуымыздың бірден-бір себебі телехикаялар мен телебағдарламаларда өте көп қолданылуында. Және дәл осы қысқартылған сөздерге арнайы түсірілген телебағдарламалар да баршылық. Ал дәл осындай телехикаялар мен телебағдарламаларды біздің қазақ қоғамындағы қызығып тамашалайтын қаншама жастар мен жасөспірімдер бар. Аудармашы ретінде дәл осы қысқартылған сөздерді қазақ тілді көрермендерге дұрыс мағынада аударып беру ол біздің негізгі мәселелеріміздің бірі.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы: Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы, Корей тіліндегі қысқартылған сөздердің түрлері мен жасалу жолдарын анықтап, оларды қазақ тіліне дұрыс аудару. Аударудың негізгі әдіс-тәсілдерін табу және аудару барысындағы негізгі қиындықтармен бөлісу.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Корейліктер үшін қысқартылған сөздердің қолданысы күнделікті өмірдің ажырамас бір бөлігіне айналуда. Дәл осы қысқартылған сөздердің қолданысының кең тарағаны соншалықты телехикая мен телебағдарламаларда, айдолдардың беретін сұхбаттарында болсын т.б. жерлерде өте жиі кездесуде. Ал мұндай қысқартылған сөздермен бетпе-бет келген аудармашылар үшін оны аудару және мағынасын дұрыс бере алу өте қиын шаруалардың бірі болып отыр. Ал корей тілінен қазақ тілінде дәл осы қысқартылған сөздер жайлы зерттелген жұмыстар жоқтың қасы. Демек телехикаялар мен телебағдарламаларда кездесетін қысқартылған сөздерді корей тілінен қазақ тіліне дұрыс аудара алу және қазақ тілді көрермендерге барынша дұрыс мағынада жеткізе алу диплом жұмысының өзектілігін дәлелдейді.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Корейліктер мен корей жастарының күнделікті өмірде ең жиі қолданатын қысқартылған сөздерін анықтау, қысқартылған сөздердің жасалу жолы мен түрлерін жіктеп көрсету. Сонымен қатар телехикаялар мен телебағдарламаларда кездескен қысқартылған сөздерді тауып, оны қазақ тіліне сауатты аудару. Қысқартылған сөздер жайлы зерттеу жұмыстары өте аз болғандықтан, осы зерттеуге кішкенеде болсын үлес қосу.
Осы мақсатқа жету үшін, төмендегідей міндеттерді орындауға ұмтылыс жасалды:
Қысқартылған сөздердің жасалу жолы мен қолданысына байланысты жіктеу;
Қысқартылған сөздерді телехикаялар мен телебағдарламалар ішінен эпизодтарын тауып оларға талдау жүргізу;
Корей тілінен қазақ тіліне қысқартылған сөздерді аударудағы негізгі кездесетін қиындықтарды анықтау;
Қазақ тілді аудиторияға қысқартылған сөздер кезіккен телехикаялар мен телебағдарламаларды дұрыс және сауатты аудара алу жолдарын анықтау.
Жұмыстың теориялық әдіснамалық негіздері: Ғылыми еңбекте мәселені зерттеуде қысқартылған сөздер жайлы зерттелген жұмыстар негізге алынды. Нақты айтқанда, корей тіліндегі және ағылшын тіліндегі зерттелген жұмыстар негіз болды.
Зерттеудің әдістері: Диплом жұмысының зерттеу әдісі корей қоғамын алаңдатып отырған қысқартылған сөздердің жасалу жолдары мен қолданысын зерттеу арқылы оның корей тіліне тигізген ықпалын анықтау. Және қазақ тілді аудиторияға телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде қысқартылған сөздерді дұрыс аударып, жеткізу әдіс-тәсілдері қарастырылды. Жұмысты жазу барысында анализдік және статистикалық әдістер қолданылды.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы: Қысқартылған сөздерді телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде корей тілінен қазақ тіліне аудару барысында мына төмендегі мәселелер шешімін тапты:
Корей тіліндегі қысқарған сөзбен қысқартылған сөздердің айырмашылығы анықталды;
Қысқартылған сөздердің жасалу жолы мен қолданысына қарай бірнеше топтарға бөлінді;
Телехикаялар мен телебағдарламалар негізінде қысқартылған сөздерді қазақ тіліне дұрыс аудару алу мен аударманың қай түрі қолданылатыны анықталып, зерттелді.
Жұмыстың теориялық маңызы: Дипломдық жұмыстың теориялық бөлімінде корей тілі мен қазақ тіліндегі қысқарған сөздердің жасалу жолдары жіктелеген. Сонымен қысқарған сөздердің екі тілдегі ерекшеліктері де қарастырылған. Аббревиатура мен аббревиация ұғымдарына түсінік берілген. Және де қысқартылған сөздер қолданысының корей қоғамына тигізген әсері мен қысқартылған сөздерді жастардың не себепті қолданатындарына дейін сауалнамалар көмегі арқылы талданған. Ал ең маңызды дүниелердің бірі қысқарған сөздер мен қысқартылған сөздердің айырмашылығы айқын қарастырылып дәлелденген.
Жұмыстың практикалық маңызы: Дипломдық жұмыстың нәтижелерін корейтану мамандығы оқытылатын жоғарғы оқу орындарды қысқартылған сөздерді үйрету барысында қолдануға болады. Сонымен қатар телехикая мен телебағдарламаларды корей тілінен қазақ тіліне аудару барысында қысқартылған сөздер кезіккен жағдайда да бұл жұмыста жазылған материалдарға сүйенуге болады.
Жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, әр тарауға байланысты жеке-жеке тұжырымдар мен қортындыдан тұрады. Жұмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі беріледі. Бірінші тарауда аббревиатура түсінігі мен оның корей және қазақ тіліндегі түрлері туралы айтылады. Корей тілі мен қазақ тіліндегі аббревиатуралардың айырмашылығы зерттелді. Сонымен қатар қысқартылған сөздер қолданысының корей қоғамына тигізген әсері зерттелді. Екінші тарауда қысқартылған сөздердің түрлері жасалу жолына және қолданысына байланысты әртүрлі топтарға жіктелді. Және де корей телехикаялары мен телебағдарламаларындағы кездескен қысқартылған сөздерді тауып олар қазақ тіліне аударылды. Сонымен қатар аудару барысында қандай әдіс-тәсілдер қолданылғаны зерттеліп жазылды. Қортындыда жұмысқа байланысты түйіндер, қорытындылар келтіріліп, соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі берілген.
АББРЕВИАТУРАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АЛҒЫШАРТТАРЫ
Аббревиатура түсінігі және оның түрлері
XXI ғасыр ғылым мен білімнің дамыған заманында ақпараттың қайнар көзіне айналған, ғаламторсыз әлемді елестету мүмкін емес болып отыр. Ғаламтор, смартфон, планшет, ноутбук, әлеуметтік желі және т.б. біздің қоғамымыз бен әлемдегі адамдардың көпшілігінің өмірінің ажырамас бір бөлігіне айналып отырған жайы бар. Адам баласы сонау ерте кезден-ақ күнделікті өмірдегі күйбең тіршілікті жеңілдету үшін қоршаған ортадағы заттарды барынша тиімді қолдануға тырысып келген. Аталмыш жайт тек қана күйбең тіршілікпен ғана емес, сөйлесу барысында жаргондар, неологизмдер мен қысқарған сөздерді қолданумен де көрініс тауып отырған. Алғашында олар ауыз-екі сөйлеу барысында қолданылса, кейінірек технологияның дамыған заманында СМС хабарламалар мен газет-журналдарда көптеп қолданысқа ие бола бастады. Сайып келгенде қазіргі таңда адамзат күнделікті өмірде ақпарат алмасу барысында, ойын тез жеткізу немесе сөзді үнемдеу, ықшамдау мақсатында сөздерді қысқартып қолданып жатады. Ал бұл тілдің дамуының негізгі заңдылықтарының бірі болып табылады. Яғни сөйлеуші немесе ақпаратты жазбаша түрде беріп жатқан адам әрқашан өзінің күш-жігерін үнемдеуге тырысады. Ал бұл күрделі қысқарған сөздер мен аббревиатураның қолданылуын толықтай бейнелейді. Сонымен қоса қазіргі таңда аббревиатураларды қолдану үйреншікті жағдай және адамдарға мүлдем таңсық нәрсе емес болып отыр.
Қазіргі таңда көптеген ғалымдардың қызығушылықтарын тудыртып отырған өзекті тақырыптардың бірі адамның менталды қызметі болып отыр. Және дәл осы менталды қызметті лингвистика ғылымы да өз назарынан тыс қалдырмады. Сондықтан да, қазіргі уақытта лингвистика ғылымы, көптеген ғалымдардың айтуы бойынша когнитивті революцияны бастан өткеруде. Және когнитивизм аясында когнитивті лингвистика пайда болып XX ғасырдың 80-ші жылдары мойындалған болатын. Когнитивизм ғылымының зерттеу нысаны адам баласының ойлау жүйесі, адамның ақыл-ойы және менталды үдерістерді зерттеу болып табылады. Ал бұл жердегі лингвистика ғылымының зерттеу саласы адами білімнің қалыптасуы, оның адам жадында сақталуы, тасымалдануы, танымдық үдерістердің тасымалдануы жатады [2, 213].
Ағылшын термині когницияның философиялық энциклопедиядағы мағынасы - білім және таным атты мағынаны береді. Филология ғылымдарының докторы, профессор Н.Н. Болдыревтің сөздеріне сүйенер болсақ когниция термині, танымдық үдерісті білдіреді [3, 10]. Сонымен когниция термині - ойлау мен сөйлеу, қоршаған ортаны бақылау мен қабылдаудың жиынтығы. Ал когниция терминінің аббревиатурамен байланысы адамның ойлау және сөйлеу бағытымен байланысты болып тұрғанында.
Коммуникацияны жеңілдету үшін қолданылатын бірден-бір тілдік құрал аббревиатура болып табылады. Олар белгілі бір нысандар мен құбылыстардың адамдарға түсінікті дербес атауы бола алатын өзіндік сөздер болып табылады және адами қарым-қатынастың құралдарының бірі ретінде қолданылады. Аббревиатура сөзжасамның бір түрі, атауларды және сөздердің буындалуы кезінде жаңа дыбыстық әрі графикалық тілдік бірліктерден құралады. Және адам баласы шындықты белсенді әрі бейнелі түрде қабылдау арқылы аббревиатураны түсінеді. Алайда құралған тілдік бірліктердің барлығы дерлік дербес түрде қолданылып, аббревиатура бола бермейді. Себебі олар қолданыстан шығып, ұмыт қалулары да мүмкін. Және де дәл осы аббревиатуралардың барлығы дерлік рационалды лексикалық бірліктер ретінде қарастырылып жатады. Рационалды лексикалық бірлік болып қарастыруларының бірден-бір себебі оның құрылымында семантикалық, ақпараттық, ықшамдылық, ақпараттық және үнемділік секілді бірнеше ұтымдылық жатқанында [ 2, 214].
Тілдік үнемділік - әлемдегі барлық тілдерге тән құбылыс. Бірнеше сөздер немесе күрделі сөз тіркестерінің ықшамдалған баламасын жасай алу, функционалдық стильдердің барлығына дерлік тиімді әдіс-тәсілдердің бірі болып табылатыны анық. Сондықтан да қысқартылған және ықшамдалған тіркестер тілде үнемдеу құралы ретінде қолданылады, және күрделі әлі түсініксіз қысқарту түрлерінен функционалдық стиль бас тартпайды. Ақпаратты беруде және ақпаратты алу кезінде уақытты үнемдеу, ақпаратты жылдам жеткізу мақсатында қолданылатын аббревиатура коммуникация барысында өте үлкен рөл атқарады.
Жалпы аббревиация және қысқарған сөздер тақырыбы көптеген ғалымдардың қызығушылығын тудырмай қоймады. Соның арқасында аббревиация термині терең зерттеле бастады. Енді аббревиация жайлы әртүрлі елдердің ғалымдарының зерттеулеріне жүгінсек. Аббревиация - бұл кез-келген объектінің атауын қысқартудың ерікті процесі болса, ал аббревиатура (итал. abbreviatura, от лат. abbreevio - қысқартамын) - бұл процестің нәтижесі: жасанды түрде енгізілген (мемлекет, тиісті мекеме, автор және т.б.) номиналды қысқартылған бірліктер болып табылады [4, 176]. Нақтылар болсақ аббревиатураны қысқарған сөздер немесе сөздерді қысқартып қолдану деп айта аламыз.
Жеребило Т.В. өзінің Словарь лингвистических терминов атты еңбегінде, аббревиатураны күрделі қысқартылған сөздер деп анықтама берген. Яғни сөздің бастапқы негізгі буындарының қысқаруы арқылы жасалатын күрделі сөздер деп атап өткен [5, 20].
Аббревиатуралардың барлық құрылымдық жіктемелерінде қысқартылған сөздердің түрлерін бөлудің негізгі критерийлері бар. Яғни аббревиатураны құрылымының қарапайым немесе күрделі болуына қарап әртүрлі топтарға жіктей аламыз. Мысалы, төмендегі параметрлерді ескере отырып, біз аббревиатуралардың келесі құрылымдық классификациясын анықтай аламыз:
1. Өзіндік инициализмдер немесе алфавитизмдер -- алфавиттік принцип бойынша әр сөздің бастапқы әріптерін қалдыру арқылы сөз тіркестерінен жасалған аббревиатуралар: қазақ тілі. - БҰҰ (Біріккен Ұлттар ұйымы); орыс тілі. - КПСС (Коммунистическая партия Советского Союза); француз тілі. - R.C.F. (Recette centrale des finances) - (Қаржы министрлігінің Орталық кассасы) [4, 176].
2. Акронимдер (грек сөзінен шыққан akros - жоғары, және onyma -- аты) сөз тіркестерінің әр сөзінің бастапқы әріптерінен құралған және сөз ретінде оқылатын аббревиатуралар: орыс тілі. - СПИД, АЛЖИР (Акмолинский лагерь жен изменников родины); БАД (биологически активная добавка); ЦОН (Центром обслуживания населения) [6, 177].
3. Қысқарту (усечения) - сөздің әріптерін немесе буындарын алып тастау арқылы жасалған аббревиатуралық номинациялар: орыс тілі. - килограмм (кило), преподаватель (препод) [7, 117].
4. Әріптік және сандық аббревиатура - әріп пен санның бірігіп бірге аббревиатура жасауы. Мысалы: A1 - A one (бірінші сорт) [8, 114].
5. Буындық қысқартулар - аббревиатураның күрделі түрлерінің бірі болып табылады. Себебі қысқару жолында сөз тіркесінің алғашқы буындары ғана таңдалып алынып және оларды бірге жазу арқылы қысқарған сөз құрастырады. Мысалы: magamp - magnetic amplifier (магниттік күшейткіш), preamp - preamplifier (алдын-ала күшейткіш құрал) [8, 114].
6. Телескопия - аббревиатураның бір түрі болып табылады, оның жасалу жолы бір сөздің бір бөлігі, екінші сөздің бір бөлігімен біріктірілуі арқылы жасалады. Және оның бірнеше түрлерін бөліп қарастыруға болады. 1) екі сөздің негіздерін қысқартып біріктіру. Мысалы, ағылшын тілі. - drama + comedy = dramedy; remember + recollect = memberlect; breakfast + lunch = brunch және т.б.; 2) бір сөздің толық негізін басқа сөздің қысқартылған негізімен біріктіру: Мысалы, ағылшын тілі. - video + cata-logue = videolog; jazz + exercise = jazzercise және т.б.; 3) қысқартылған негізді толық негізге біріктіру: Мысалы, ағылшын тілі. - television + play = teleplay; motor-car + camp = mocamp және т.б.; 4) екі немесе одан да көп негіздерді қабаттастыру арқылы біріктіру: Мысалы, ағылшын тілі. - American sign language = Ameslan және т.б. [9, 204].
Қысқартылған сөздерде ақпарат әріптердің барынша аз мөлшерінде беріледі, сондықтан да әрбір әріптің сыйымдылығы үлкен көлемді болып табылады. Яғни бұл дегеніміз аббревиатураны сөйлеу хабарламасын оңтайландыру түрлерінің бірі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Ақпаратты талдай отырып, аббревиатураны қолданудың негізгі артықшылықтарын бөліп көрсетуге болады. Олар: жазу барысында кеңістікті үнемдеу; жазу және сөйлеу барысында уақытты үнемдеу; тілдің дамуы [10, 840].
Ал ғылыми-техникалық мәтіндерде екі түрлі қысқартудың жолы қолданылады:
Мәтіндік (авторлық) - тек осы мәтіннің шегінде ғана жұмыс жасайтын қысқартулар және мәтіндік (авторлық) қысқартулар мәтінде түсіндіріледі немесе осы мәтінге қысқартулардың жеке тізімі ұсынылады [8, 113].
Ортақ қабылданған - ресми анықтамалықтарда жазылған және тілдің лексикалық жүйесінің бөлігі болып табылады. Ұзын бір сөзден тұратын немесе көп сөзден тұратын терминдерді қысқарту өте тиімді болып табылады. Себебі, мұндай қысқартулар терминдерді айтуға, оқуға және жеңіл қабылдауға өз ықпалын тигізеді [8, 113].
Аббревиатура номинативті бірліктерді құрудың кең таралған тәсілдерінің біріне айналуда. Әр түрлі экстралингвистикалық және тілге әсер етуші әртүрлі факторлар сөздердің қысқару тенденциясын тездетеді. Бұл құбылыс барлық елдерде және тілдерде байқалады және оның даму жолдарындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар да әртүрлі болуы мүмкін. Соңғы онжылдықда көптеген әлем тілдерінде аббревиатуралар саны артып, оларды қолдану жиілігі де артып келеді, ал аббревиация сөздерді құрастырудың жетекші әдістерінің біріне айналуда. Аббревиация сөзжасам жасаудың бір түрі. Оның мәні лексикалық бірліктерді бір ортаға шоғырландыру және ақпараттың тиімділігін арттыруға ықпал ету болып табылады. Аббревиацияға байланысты сөздердің материалдық бірліктері қысқарады және ақпаратты қабылдау жылдамдығы және жеткізу уақытының да қысқару процесі жүреді. Сонымен қатар сөйлеушінің күш-жігерін үнемдеуге де өз әсерін береді [11, 3-4].
Ал дәл осы аббревиатуралардың әртүрлі тілде жасалу жолына келер болсақ ол оның фонетикалық құрылымына тікелей байланысты болып табылады. Соған байланысты аббревиатураның жасалу жолының көптеген түрлері бар. Және біз оны жоғарыда талқылап өткен болатынбыз.
Сөз тіркестерін әмбебаптандыру нәтижесінде жасалған және сөз негізінен жасалған қысқартуларға қарама-қайшы келетін бірліктер ретінде аббревиатуралар үш формальды-ономасиологиялық түрде жүзеге асырылады: күрделі қысқартылған апелляциялар, күрделі қысқартылған онимдер және инициальды аббревиатуралар. Аббревиатуралардың осы түрлерінің әрқайсысының өзіндік формальды ономасиологиялық ерекшеліктері бар. Соның арасында күрделі қысқартылған апелляциялар үлкен қызығушылық тудырады, өйткені оларда аббревиатура тілдің ішкі заңдарына негізделген табиғи процесс ретінде ұсынылған. Алайда, бірқатар еңбектерде инициальды аббревиатуралар және күрделі қысқартылған сөздер терминдері әр түрлі аббревиатуралар деп танылып инициальды және инициальды емес сөздерге сілтеме жасау үшін қолданылады. Дегенмен қысқартылған сөздердің бұл түрлері формальды ономасиологиялық тұрғыдан түбегейлі ерекшеленетіндігімен анықталады. Сондықтан да бұл аббревиатуралардың екі емес, үш түрлі формальды-ономасиологиялық түрін бөлуге негіз бар екенін көрсетеді: инициальды аббревиатуралардың қатарына акронимдер жатады (театр юного зрителя ТЮЗ), алфавитизмдер (Ішкі істер министрлігі ІІМ) және акронимді-алфавиттік аббревиатуралар (центральный спортивный клуб Армии ЦСКА), күрделі қысқартылған аппеляциялар (библиотечный блог библиоблог), буындық аббревиатуралар (вещественное доказательство вещдок) және инициальды буындық аббревиатуралар (агитационные авиабомба агитАБ) және күрделі қысқартылған оним (областной союз потребительских обществ Облпотребсоюз) [12, 103-104].
Газеттер, журналдар, әлеуметтік желі мен ғаламтор арқылы әлемде болып жатқан жаңалықтарды оқу-білу мен ақпарат алмасу процесі адам өмірінде маңызды рөл атқарады. Осы дереккөздердің көмегімен адамдар жаңалықтардан хабардар болуға, сондай-ақ қоршаған ортадығы өзгерістерге бейімделе бастайды. Аббревиатуралар жазбаша түрде ғана емес сөйлесу барысында да кең қолданысқа ие болып жатыр. Бұл дегеніміз аббревиатураларды кезіктіру барысында оларды оңай тануымызға көмек береді деген сөз. Аббревиатуралардың күнделікті өмірде қолнылу себептері әрине ойды тезірек жеткізу және сөздерді ықшаудамға тікелей байланысты. Қазіргі таңда ғылым, техника өте қарқынды түрде өзгеріске ұшырап дамып жатқандықтан, жылдамдық өте маңызды болып отыр. Сондықтан да ақпарат алмасу мен ақпаратты қабылдау барысында жылдам ұғыну, ақпаратты тыңдаушыға тез жеткізу мақсатында аббревиатураларды қолдану кең қолданысқа ие болып отырған жайы бар.
Қазақ тілі мен корей тіліндегі аббревиатураның түрлері мен ерекшеліктері
Сөзжасамның ерте кезден келе жатқан тиімді тәсілдерінің бірі - аналикалық тәсіл болып табылады. Аналикалық тәсіл арқылы тіл дамып, молайып және кеңейіп отырады. Қазіргі таңда экономика мен мәдениет жаңалықтарының т.б. дамуы мен өзгеруінің арқасында тіл әрқашанда жаңа сөздермен және жаңа сөздермен толығып отырады. Дәл осындай сөздер мен атауларды айту және жазуда сөздерді ықшамдап, қысқарту қажеттілігінен аналитикалық тәсілдердің бір жолы - сөздерді қысқарту және ықшамдау амалы пайда болды. Бұл әдістің пайда болуын бірнеше ғалымдарымыз зерттеп көрген, және олардың айтулары бойынша орыс тілінің тигізген ықпалы көп болғаны анықталған. Т.Ерғалиев күрделі сөздер мен сөз тіркестерін құранды сөздер деп атаған, және олардың құрылу тарихын зерттеген болатын. Оның айтуынша: Қос сөздер мен біріккен сөздердің жасалу жолы - түркі тілдерінде және оның ішінде қазақ тілінде де ежелден қалыптасқан тәсіл. Қысқарған сөздердің жасалуы мен құрылу жолы, әдеби тілдің дамуымен және тікелей орыс тілінің тигізген үлкен ықпалынан болған тілдегі жетістіктердің бірі [13, 112].
Қазақ тілінде аббревиатура терминін қысқарған сөздер деп атап қолдану кең тараған. Яғни аббревиатура сөзінің қазақ тіліндегі балама сөзі қысқарған сөздер болып аталады. Жоғарыда әртүрлі ғалымдар мен оқытушылардың жалпылама аббревиатураны әртүрлі тілдерде қалай қолданатындарын және оларды бірнеше топтарға бөліп қарастырғанын білдік. Ал енді қазақ тілінде де біз қысқарған сөздерді бірнеше топтарға бөліп қарастыра аламыз.
Қазіргі қазақ тілінде қысқарған сөздерді Шерубай Құрманбайұлының зерттеуіне сүйенсек ол жасалу жолына қарай үлкен төрт топқа бөліп қарастырған екен. Олар: әріптердің қысқаруы арқылы, буынның қысқаруы арқылы, аралас қысқару арқылы, жартылай және ішінара қысқару арқылы.
Әріптердің қысқаруы арқылы - екі, үш немесе одан да көп сөз тіркестерінен құралған атаулардың немесе сөз тіркестерінің бас әріптерін біріктіру арқылы жасалатын қысқарған сөздердің бір түрі. Мысалы, АҚШ (Америка құрама штаттары), ЕҚЫҰ (Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы), ШЫҰ (Шанхай ынтымақтастық ұйымы) және т.б. [14, 11].
Буынның қысқаруы арқылы - сөз тіркестерінің негізгі немесе бастапқы буындарын бір-бірімен біріктіру арқылы жасалатын қысқарған сөздер. Мысалы, терминком, ұжымшар және т.б. [14, 11].
Аралас қысқару арқылы - күрделі сөз тіркестерінен құралған атаулардың алғашқы буындары мен алғашқы дыбыстарын біріктіру арқылы жасалатын қысқарған сөздер. Сөздерді осы әдіспен қысқартқан кезде, сөз жасаудың екі түрлі тəсілі, əріптік жəне буындық қысқартуларды қолдану арқылы жасаймыз. Мысалы, ҚазҰУ, ЖемПУ, ҚазНАУ және т.б. [14, 11].
Жартылай және ішінара қысқару арқылы - сөздің негізгі қысқартылған буыны мен толық мағынасы бар сөздерді біріктіру арқылы жасалатын қысқарған сөздер. Яғни сөз тіркестерінен құралған сөздердің бəрі буындық қысқартуларға ұшырап кетпей, жартылай немесе ішінара ғана қысқарып, ал қалғандары сол қалпында қысқарған сөздердің құрамына еніп кететін қысқартылған сөздердің бір түрі. Мысалы, Қазбаспасөз, мехматшы, және т.б. сөздер жатады [14, 11].
Таласпаева Ж.С., Кемеңгерова Г.А атты ғалымдардың жазған мақалаларына сүйенсек, онда Алдашев Н.М. атты ғалымның еңбегін талдап көрсеткен. Онда Алдашев Н.М. қысқарған сөздерді сыртқы тұлғасы, жасалу жолдары, әдеби тілдегі орны бойынша үш үлкен топқа бөліп қарастырған екен.
Сыртқы тұлғасына қарай қысқарту:
Бұл дегеніміз бірнеше сөз тіркестерінен құралған күрделі сөздерді қысқарту. Яғни сөз тіркестері екі немесе төрт сөзден құралса сол сөздердің бас әріптерінің басып біріктіріп қысқарту. Мысалы: ТМД, ЕҚЫҰ, ҚР, ҚХДР. Және де бұл санатқа қазақ тіліндегі акронимдерді жатқыза аламыз. Акронимдер - күрделі атаулардың бастапқы буындарын бірге қосып, сазды-образды сөздерді жасау. Кейде кісі аттарында осы әдіспен ықшамдау кезігіп жатады. Мысалы: Кабиско, Досмұқасан [15, 96]
Криптонимдер - бізде жазбада көптеп кездеседі. Яғни адамның аты-жөнін нүкте қою арқылы қысқарту, немесе жарнамада қолданылатын қысқарулар. Мысалы: М.Әуезов, А.Құнанбайұлы, ес (есепшот) [15, 97]
Тұлғасына қарай қысқартылатын сөздер: транскрипцияланбайды және халықаралық стандартқа сай сөздер. Мысалы: ЮНЕСКО, БҰҰ немесе НАТО [15, 97].
Жасалу жолына қарай қысқарту:
Ал бұлайша қысқарту жолы бізде Шерубай Құрманбайұлының жасаған талдауына ұқсас болып келеді.
Суспенсиялық қысқарымдар - жиі қолданылатын сөздердің бастапқы буындарын ғана алып, қалған бөлігін қысқартып тастау. Мысалы: облыс-обл, көше-көш және т.б. [15, 97].
Әріптік қысқарымдар - яғни күрделі сөз тіркестерінің бастапқы әріптерін алу арқылы. Мысалы: ЖШС, ҰБТ, ІІМ және т.б. [15, 97].
Буындық қысқарымдар - бастапқы маңызды буындар арқылы қысқарту. Мысалы:военком, Алтеба және т.б. [15, 97].
Аралас қысқарымдар - буындық және әріптік қысқарымдардың бірдей орын алуын айтамыз. Мысалы: ҚазҰУ, ҚазНАУ және т.б. [15, 97].
Контракциялық қысқарымдар - екі дауыссыз дыбыстың селбесуінен туындайтын қысқартулар. Мысалы: тенге - тг, сантиметр - см, миллиметр - мм және т.б. [15, 97].
Сөздердердің әдеби тілдегі орындары бойынша қысқарту. Бұл тармақшаны біз екіге бөліп көрсетеміз. Біріншісі - пассивті қолданылатын қысқарымдар, екіншісі - активті қолданылатын қысқарымдар [15, 98].
Пассивті қолданыстағы сөздерге күнделікті өмірде жиі қолданысқа түспейтін қысқарымдар жатады. Мысалы: КСРО, ПҮАЖ және т.б. [15, 98].
Активті қолданысты сөздерге күнделікті өмірде жиі қолданысқа түсетін, әлемдік ұйымдар мен маңызы бар мекемелер мен мемлекеттердің атаулары жатады. Мысалы: АҚШ, КХДР, БҰҰ, ЮНЕСКО және т.б. [15, 98] .
Қазақ тілінде қысқарған сөздердің қолданысы мен мағынасына, құрамы мен жасалуы түрлеріне қарай бірнеше топтарға жіктей аламыз.
Шерубай Құрманбайұлының зерттеуіне сүйенсек қысқарған сөздерді түрлерге бөліп жіктеген екен. Мысалы: омонимдік қысқарулар, әріп пен сандық қысқарымдар, окказионал қысқарымдар және мəтіндік қысқарымдар, тарихи қысқарымдар, авторлық қысқарымдар.
Омонимдік қысқарымдарды мейлінше қолданбаған жөн. Себебі омонимдік қысқарымдарды оқыған оқырмандар мағынасы жағынан шатасулары мүмкін. Дегенмен де қолданбау керек деген талап әрқашан орындала бермейді. Мысалы: ЕО - деп - - - - қысқартылатын екі одақтың атауы бар. Олар Еуропалық одақ және Еуразиялық одақ. Осындай жағдайда бұл қай одақ екенін білу қиынға соғуы мүмкін. Сондықтан да осындай омонимдік қысқарымдарды жаңылмас үшін басқа түрде қысқартқан жөн болар еді [14, 15].
Сонымен қатар пассивті қолданыста жүрген тарихы қысқарымдар да бар. Олар аты айтып тұрғандай көне әрі күнделікті өмірде жиі қолданыла бермейді. Мысалы: КСРО, КОКП сынды тарихи қысқарымдар [14, 17].
Әріп пен сандық қысқарымдар көбінесе Кеңес заманында жиі қолданыста болған еді. Мысалы: ұшақтар мен көліктердің маркасын ТУ - 134, ДТ - 75, ЗИЛ - 130, К - 700 осылайша қысқарту кезінде, әріп пен санды да қолдану [14, 16].
Авторлық қысқарымдар дегеніміз белгілі бір шығарма немесе еңбекті жазған жазушының белгілі бір мақсатта сөздерді қысқартуы. Мысалы: ШҚ - шала қазақтар сынды қысқартулар жатады [14, 18].
Окказионал қысқарымдар және мəтіндік қысқарымдар негізінен көп қолданылмайды. Жалпы мұндай қысқарулар көптеген оқырмандарға таныс емес. Сондықтан да мысал келтірудің қажеті жоқ деп қарастырған екен Шерубай Құрманбайұлы [14, 17].
Қазақ ғалымдарының арасында қысқарған сөздерді зерттеу барысында өз еңбектерін қалдырған ғалымдардың бірі Құдайберген Жұбанов. Құдайберген Жұбанов қысқарған сөздерді, қиюлы сөздер деп атаған екен. Ғалым өзінің еңбектерінде қысқарған сөздер мен кіріккен сөздердің ара-жігін анықтап, қысқарған сөздердің жасалу жолына байланысты үш топқа бөліп қарастырған. Мысалы: аралас қиюлар, буын қиюлар мен әріп қиюлар. Ғалым осылайша өз еңбегінде қысқарған сөздерді осылайша үш топқа жіктеп қарастырған [16, 60].
Қазақ тіліндегі қысқарған сөздерге үңіліп қарар болсақ, оның пайда болуына өзге шет тілдер, әсіресе орыс тілі өз ықпалын көбірек берген секілді. Бұлай деуіміз шет тілдерінен немесе орыс тіліндегі кейбір қысқарған сөздер ешбір өзгеріссіз қолданылып жатқан жайы бар. Еліміз өз тәуелсіздігін алғаннан кейін қазақ тілі мемлекеттік тіл болып, терең зерттеле бастады. Дегенмен өзге тілден енген кірме сөздерді аудару мен қысқарған сөздердің жасалу жолдарына назар аудару филолог мамандарының назарынан тыс қалып жататын кездер де бар. Әрине бұл қазақ тіліне өз әсерін бермейді деген сөз емес. Елімізде ашылған жаңа кәсіпорындар мен ЖОО-ның атауларыда жаппай қысқарымдарға ұшырады. Ал олардың атауларының қысқару жолына баса назар аудару, жаңадан пайда болып жатқан қысқарған сөздердің жасалу жолын бақылап отырар болсақ, қысқарған сөздердің жасалу жолдарында ешқандай олқылықтар болмас еді [14, 19].
Корей тіліде аббревитура 약어 [yageo] деп аталады. Корей тіліндегі аббревиатура орыс және еуропалық тілдердегіден біршама ерекшеленеді, бұл корей тілінің фонетикалық және графикалық жүйелерінің ерекшелігімен түсіндіріледі.
Корей тілінде аббревиатура терминіне былайша анықтама беріледі: сөздің немесе сөз тіркесінің бір бөлігін қысқарту арқылы сөздің бастапқы түрімен салыстырғанда жеңілдетілген лексика. Яғни қысқарту алдындағы сөз бастапқы қалыптағы сөз деп аталады, ал қысқартудан кейінгі сөз 준말 [junmal] қысқарған сөздер немесе 약어 [yageo] аббревиатура деп аталады. Дегенмен де жалқы есімдер қысқартылатын болса 약칭 [yagching] деп аталады. Ал негізінен корей тілінде аббевиатураны 약어 [yageo] немесе 준말 [junmal] деп атайды, бірақ кей кездері 생략 [saenglyag] түсіру, 절단 [jeoldan] қысқарту немесе 삭제 [sagje] жою деп те аталады [17].
Корей тіліндегі аббревиатуралар жасалу себептеріне байланысты екіге бөлінеді. Бірінші сөз тіркесі ұзақ және айту немесе жазу қиын болған кезде қысқарту үшін қолданылатын аббревиатуралар. Және сөздерді қысқартудың бұл түрі аббревиатуралардың басым көпшілігін құрайды. Мысалы: 선거관리위원회 [seongeogwanliwiwonhoe] сайлау комиссиясы сөзін 선관위 [seongwanwi], немесе 노동조합 [nodongjohab] кәсіподақ сөзін 노조 [nojo] деп қысқартады [17].
Екінші белгілі бір қоғамда, олардың мүшелері ғана қолданатын және бөгде адамдар оларды түсіне алмайтындай етіп жасалған аббревиатуралар бар. Мысалы: 깡패 [kkangpae] бұзақы сөзін 깡 [kkang], 성냥개비 [seongnyangaebi] сіріңке сөзін 개비 [gaebi] деп қысқартып қолданып жатады [17]
Корей тіліндегі ұзақ сөздерді қысқартудың негізінен төрт түрлі тәсілі бар. Олар: соңғы буынның қысқаруы, алдыңғы буынның қысқаруы, ортаңғы буынның қысқаруы, алдыңғы және соңғы буынның қысқарып ортаңғы буынның қалуы.
Соңғы буынның қысқаруы. Мысалы: 금강제분주식회사 [geumgangjebunjusighoesa] сөзі 금강 [geumgang] немесе 금강제분 [geumgangjebun] деген қысқаруларға ұшырайды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz