Жаңа қазақ креаторларының толқыны
Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті КеАҚ
Бекенова Аружан Армановна
Жаңа қазақ креаторларының толқыны
тақырыбында
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
В039-3104 - Мәдениеттану білім беру бағдарламасы
Астана, 2024
Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министирлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті КеАҚ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі м.а.
Д.К. Кусбеков___________
___ __________ 2024 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: Жаңа қазақ креаторларының толқыны
В039-3104-Мәдениеттану білім беру бағдарламасы бойынша
Орындаған: __________ А. А. Бекенова
Ғылыми жетекшісі:
философия магистрі,
аға оқытушы __________ А. Ч. Рамазанова
Астана, 2024
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті КеАҚ
Әлеуметтік ғылымдар факультеті
Философия кафедрасы
В039-3104 - Мәдениеттану білім беру бағдарламасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі м.а.
Д.К.Кусбеков__________
___ ________2024 ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА
Студент Бекенова Аружан Армановна,4 курс, МТ-41 тобы,
В039-3104 - Мәдениеттану БбБ, күндізгі бөлім
1. Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы: Жаңа қазақ креаторларының толқыны университет бойынша 2024 жылдың 11 қантарында ректордың №40-п бұйрығымен бекітілген.
2. Студенттің дайын жұмысты тапсыру мерзімі 2024 жылдың 1 мамыры.
3. Жұмыстың бастапқы деректер (заңдар, әдеби деректер, зертханалық-өндірістік мәліметтер): Жұмысты жазу барысында отандық және шетелдік зерттеушілердің еңбектері, ғылыми мақалалар, мерзімді басылымдарынан мәліметтер алынды.
4. Дипломдық жұмыста (жобада) жасалатын тақырыптар тізімі:
Өзекті креативті ағымдардың эволюциясы
Заманауи қоғамның креативті құбылысқа тәуелділігі
Қазақ мәдениетіндегі креативті бастамалар тәжіребиесі
Жаңа қазақ креаторларының қалыптастырған тенденциялары
Әлеуметтік желілер мен цифрлық платформаларда орын алған креаторлар
Подкаст креатив алаңы ретінде
5. Графикалық материалдар тізбесі сызбалар, диаграммалар, кестелер және т.б. қолданылмаған.
6. Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі:
Зеленцова, Е. В. (2010). Креативные индустрии: зарубежный опыт прикладных исследований и разработок Е.В. Зеленцова Культурология: фундаментальные основания прикладных исследований. -- М.:Смысл.
Reckwitz, A. (2018). The invention of Creativity: Modern Society and the Culture of the New (S. Black, Trans.). john Wiley & Sons
Kwan, L., & Liou, S. (Eds.). (2018). Handbook of culture and creativity: Basic processes and applied innovations. Oxford University Press. p. 4
Morris, M. W., & Leung, K. (2010). Creativity east and west: Perspectives and parallels. Management and Organization Review, 6(3).
Ermakhanova, S. (2010). Modernization of Kazakhstan: in search of its own model of social-cultural development. Russia and the moslem world, (11 (221)), 56-64. Электронды ресурс URL: https:cyberleninka.ruarticlenm odernization-of-kazakhstan-in-searc h-of-its-own-model-of-social-cultur al-development
7. Жұмыс бойынша консультациялар (оларға қатысты жұмыс бөлімдерін көрсету)
Нөмір, бөлім, тарау атауы
Ғылыми жетекші
Тапсырма алу күні
Тапсырма берген (қолы)
Тапсырма қабылдаған (қолы)
Кіріспе
Рамазанова А. Ч.
Қараша, 2023 ж.
ӨЗЕКТІ КРЕАТИВТІ АҒЫМДАРДЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫН
1.1 Заманауи қоғамның креативті құбылысқа тәуелділігі
Рамазанова А. Ч.
Желтоқсан 2023 ж.
1.2 Қазақ мәдениетіндегі креативті бастамалар тәжіребиесі
Рамазанова А. Ч.
Қаңтар, 2023 ж.
2. Жаңа қазақ креаторларының қалыптастырған тенденциялары ЖАҢА ҚАЗАҚ КРЕАТОРЛАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСТЫРҒАН ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
2.1 Әлеуметтік желілер мен цифрлық платформаларда орын алған креаторлар
Рамазанова А. Ч.
Ақпан,
2024 ж.
2.2 Подкаст креатив алаңы ретінде
Рамазанова А. Ч.
Наурыз, 2024 жыл
Қорытынды
Рамазанова А. Ч.
Сәуір, 2024 жыл
8. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыс кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімдері
Ескерту
Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбын бекіту
Қараша, 2023 ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) дайындау үшін материалдар жинау
Қараша-Желтоқсан, 2023 ж.
Диплом жұмысының жоспарын жасау
Желтоқсан, 2023 ж.
Дипломдық жұмыстың (жобаның) теориялық бөлігін дайындау (1-бөлім)
Желтоқсан-Қаңтар, 2023-2024 ж.
Дипломдық жұмыстың (жобаның) талдамалық бөлігін (2-бөлім) дайындау
Ақпан-Наурыз,
2024 ж.
Практика өту барысында
Дипломдық жұмыстың (жобаның) толық мәтінінің жоба нұсқасын аяқтау
Сәуір, 2024 ж.
Алдын ала қорғауға дипломдық жұмысты (жобаны) ұсыну
Сәуір, 2024 ж.
Шолу дәрістері (консультациялар) кезінде
Дипломдық жұмысты (жобаны) рецензияға ұсыну
Сәуір, 2024 ж.
Ғылыми жетекшінің пікірімен және рецензиясымен дипломдық жұмыстың (жобаның) түпкілікті нұсқасын ұсыну
Мамыр, 2024 ж.
Дипломдық жұмысты қорғау (жобаның)
Мамыр, 2024 ж.
Тапсырманы беру күні 10 қараша 2023 ж.
Ғылыми жетекшісі:___________ филос. магистрі, аға оқытушы А.Ч. Рамазанова
Тапсырманы қабылдаған: _______________ студент А. А. Бекенова
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
ӨЗЕКТІКРЕАТИВТІ АҒЫМДАРДЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... . ..11
1.1 Заманауи қоғамның креативті құбылысқа тәуелділігі ... ... ... ... ... ... ...11
1.2 Қазақ мәдениетіндегі креативті бастамалар тәжіребиесі ... ... ... ... ... ..22
ЖАҢА ҚАЗАҚ КРЕАТОРЛАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСТЫРҒАН ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.1 Әлеуметтік желілер мен цифрлық платформаларда орын алған креаторлар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.2 Подкаст креатив алаңы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі күнде креативтілік адамдардың күнделікті өмірінің ажырамас бөлігі болып табылады. Заманауи техналогиялардың дамуы барысында мәдениетте де үлкен өзгерістерге тап болды. Осыған байланысты креаторлардың орны бөлек. Креативтілікті пайдалана отырып, креаторлар тек бизнес және экономиканы дамыта отырып, сонымен қатар қоғамның бірден бір ажырамас бөлігі мәдениетті же толықтыруда. Заман талабына сай, креаторлар қалыптасқан дәстүрлі мәдениетті жаңа уақытпен сабақтастыра отырып жаңа өнім шығаруда. Бұл өздігінен кез келген елдің креативті экономикасына үлкен әсер тигізеді. Жаңа қазақ креаторлар толқының өкілдері заман талабына сай қазақ мәдениетіне де өз үлесін қосуы арқылы, тек қазақ мәдениетін өзге қырдан көрсете отырмай, оны әлемдік санаға шығаруда.
Мәтін Батыс және Ресей ғалымдарының жұмыстарына сүйене отырып, Қазақстандағы және посткеңестік елдердегі шығармашылық индустрияларды зерттеудің өзектілігін зерттейді. Ол дәстүрлі өнер түрлерін экономикалық өсуді ынталандыру және мәдени бірегейлікті сақтау үшін заманауи технологиялармен қалай біріктіруге болатынын көрсете отырып, Мәдени мұра мен заманауи инновациялардың қиылысын көрсетеді. Жергілікті және халықаралық зерттеушілердің бірлескен күш-жігері шығармашылықты, инновацияны және экономикалық тұрақтылықты дамытуға ықпал ететін әр аймақтың нақты қажеттіліктерін ескеретін пәнаралық тәсілдерді әзірлеуге бағытталған. Креативті индустрия тұжырымдамасы жарнама, дизайн, сәндік-қолданбалы өнер, сән, кино түсіру және т.б. сияқты әртүрлі секторларды қамтиды, бұл оның мәдени және экономикалық контексте маңыздылығын көрсетеді [1].
Жұмыста креативтіліктің қазіргі қоғамға оң әсері қарастырылады, оның проблемаларды шешудегі, өзін-өзі көрсетудегі, кәсіпкерліктегі және жеке тұлғаны дамытудағы рөлі атап өтіледі. Онда проблемаларды шешу процесіне шығармашылық көзқарасты енгізу дәстүрлі әдістерге басымдық беру үрдісіне қарамастан жиі инновациялық және тиімді шешімдерге әкелетіні айтылады. Шығармашылық сыни тұрғыдан ойлауды дамытады, жаңа шешімдер іздейді және сайып келгенде инновация мен прогресті ынталандырады, бүкіл қоғамға пайда әкеледі [2] Сонымен қатар, жұмыс креативтілік пен әлеуметтік эстетика арасындағы байланысты қарастырады, креативтілік эстетиканың кең контекстіндегі ерекше форма екенін атап өтеді. Шығармашылық жаңа эстетикалық тәжірибені құруға және түсінуге ықпал ету арқылы эстетикалық процесті жақсартады деп болжануда. Тұтастай алғанда, мәтін қазіргі қоғамның саясат, технология және эстетиканы қоса алғанда, әртүрлі салалардағы инновацияларды қалай ынталандыратынын көрсетеді және креативтілік шеңберіндегі жаңалық пен эстетиканың қиылысын көрсетеді. Жалпы алғанда, креативтілік пен мәдениеттің қаншалықты тығыз қарым-қатынасы, олардың өзге мәдениетпен әретен жасағандағы креативтіліктің орны өте мағызды фактор болады [3]. Тіпті, креативтіліктің тек қоғамның мәдениетіне ғана емес, сонымен қатар, сол қоғамдағы тұрақталған әлеуметтік нормаларға тигізетін әсерінің орны да бөлек.
Креативтіліктің қазақ мәдениетіне өздігінен сан түрлі жаңалықтар әкелген болатын. Алғашқыда, әрине өнер сферасы креативтіліктің әкелген жаңашылдықтарының ықпалына түсті. Бұл қазақ өнер саласындағы қайраткерлерінің жанадан жанрларды қоладануына әкелген. Бұл тәуелсіз Қазақстандағы алғашқы креаторлардың көрінісі болған.
Қазірігі уақытта, жаңа технологиялар мен цифрлық медиа платформалардың дамуымен, Қазақастанда жаңа крреаторлар толқынының пайда болуына әкеліп соқты. Жаңа креаторлары, заманауи техналогиялар мен әлеуметтік желілерді пайдалана отырып, қазақ мәдениетін жаңа тұрғыдан көрсетеді. Жалпы алғанда, Instagram, YouTube және TikTok сияқты цифрлық медиа платформалардың Қазақстанда креаторлардың жаңа буынының пайда болуы мен дамуына елеулі әсері қарастырылады. Бұл платформалардың әдеби ландшафтта қалай төңкеріс жасағаны туралы, креаторларға жаһандық аудиторияға қол жеткізу және өзара әрекеттесу үшін бұрын-соңды болмаған мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар, цифрлық платформалар авторларға өз мазмұнын Қазақстандағы нақты қауымдастықтар үшін бейімдеуге мүмкіндік беріп, қазақ мәдениетіне қатыстылық пен мақтаныш сезімін дамытуға қалай ықпал еткені анық. Сонымен қатар, осы платформаларда қол жетімді мазмұн форматтарының әртүрлілігін көрсетеді - қысқа бейнелерден деректі фильмдерге дейін, тірі қойылымдарға дейін - бұл авторларға өзін-өзі көрсету және тарту үшін әртүрлі мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар, мәтін контент жасаушыларға қол жетімді әр түрлі табыс көздерін, соның ішінде жарнама, бренд серіктестігі, тауарларды сату, краудфандинг және жазылымға негізделген модельдерді атап көрсетеді, бұл авторларға өз жұмыстарын тиімді монетизациялауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, мәтін цифрлық платформалардың бірлескен сипатына баса назар аударады, бұл шығармашылық жұмысшылар арасында байланыс орнатуға және білім алмасуға ықпал етеді, осылайша шығармашылық процесті жақсартады. Тұтастай алғанда, мәтінде цифрлық платформалардың қазақстандық авторларға контентті өз бетінше өндіруге және таратуға, жаһандық ауқымда мәдени ұсыну мен коммуникацияға ықпал етуге мүмкіндік бергені атап көрсетілген.
Зерттеу нысаны: Креаторлардың мәдениеттегі орны мен ықпалы.
Зерттеу пәні: Қазақстандағы жаңа креаторлар толқынының қазақ мәдениетіне қосқан жаңашылдықтары.
Зерттеу мақсаты: Жаңа қазақ креаторлар толқынының мәдениетке қосқан жаңашылдықтарын мен идеяларын қарастыру.
Мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
Заманауи қоғамның креативті құбылысқа тәуелділігін талдау;
Қазақ мәдениетіндегі креативті бастамалар тәжіребиелерімен танысу;
Әлеуметтік желілер мен цифрлық платформаларда орын алған креаторларға тоқталу;
Подкасты креатив алаң ретінде қарастыру.
Зерттеу әдістері:
Дипломдық жұмысты жазу барысында ғылыми әдебиеттермен жұмыс, сипаттама жасау, мәтіндерді саралау және салыстырмалы талдау жасау үшін шетелдік практикаларды саралау әдістері қолданылды.
Дипломдық жұмыс тақырыбының теориялық және практикалық маңыздылығы әлеуметтік желілмер мен цифрлық медиа платформалардың дамуымен, дәстүрлі қазақ мәдениетін жаңа казақ креаторлар толқыны арқылы мәдениетті дамытудағы жаңа тәжірибелерді анықтау. Бұл ретте ғылыми әдебиеттерден бөлек ашық қолданыстағы ресми сайттардан және әлеуметтік желілерден ақпараттар қолданылған.
Диплом жұмысының жаңашылдығы: Заманауи қоғамның креативтілікке тәуелділігін талдай отырып, креаторларлың қоғам өмірінің кез келген сферасына қосқан үлесін талдай отырып, олардың мәдениеттегі орнын анықтау, олардың қалайша жаңа толқынға айналғанын қарастыру және де, бұл жаңа қазақ креаторлар толұынының негізі жобалар мен идеялар саралау.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе мен екі негізгі бөлімнен тұрады. Екі бөлім екі тақырыпшадан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I. ӨЗЕКТІ КРЕАТИВТІ АҒЫМДАРДЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ
1.1 Заманауи қоғамның креативті құбылысқа тәуелділігі
Бүгінгі күнде креативтілік адамдардың күнделікті өмірінің ажырамас бөлігі болып табылады. Қазіргі уақытта креативтілік адамдарды тек шығармашылық жақтан ғана көрсетпейді. XXI ғасыр - технологиялардың даму ғасыры. Технологиялар процессінің дамуына көптеген факторлар ісер етеді. Алайда, осы технологиялақ процесстерді дамытуына әсер ететін күштердің бірі - креативтілік болады. Адамдардың қиялы мен тапқырлығының түйілісінде болатын креативтілік, біздің күнделікті өмір сүрудің, жұмыстың және де қоғаммен құрайтын әлеуметтік қарым - қатынастың дамуын қалыптастырады. Креативтілік пен креативті ойлау - тек мәдениет пен шығармашылық жайлы емес, сонымен қатар, технологиялық прогресстің жемісі ретінде де қарастырылады. Заманауи қоғамның креативтілікке деген бейімділігін алғашқы кезде атап кеткен технологиялық прогресспен бастауға болады. XXI ғасырдың басында біз білетін, түсінетін, әрі практика жүзінде қолданатын кретативтілік жаңа мағынаға ие болды. Бұл жаңа оқиғалар, өз кезінде, қоғамның өзгеруіне әсер етті. Соңғы бірнеше онжылдықта көпдеген жұмыс орындарында қызмет атқаратын жұмыскерлерде креативтіліктің болуы мағызды критерийлердің бірі болып саналады. Мысал ретінде, жасанды интеллектік қолдануы мен өсіп келе жатқаның қарастыруға болады. Жасанды интеллект қайталанатын жұмыс тапсырмаларын автоматтандыру, белгілі бір сұрақтарға стандартты түрде жауап беру функцияларын атқара алады. Алайда, қанша болмасын, адамның креативті жұмысын атқара алмайды. Бұл ұйымдардағы креативтілік рөлінің маңыздылығы өсіп келегенің COVID-19 пандемиясы кезінде айқын көрінді.
ХХ ғасырдан бастап Еуропада зерттелетін және енгізілетін креативті индустриялардың тұжырымдамасы мен технологиялары қазіргі уақытта Қазақстанда және посткеңестік кеңістік елдерінде әлеуметтік-мәдени зерттеулер үшін өзекті тақырып болып табылады. Егер біз осы аспектінің ғылыми дамуын қарастыратын болсақ, онда мұндай шетелдік авторлар: Т. Адорно, В. Беньямин, М. Хоркгеймер, Дж. Хатамми және басқалар "мәдени индустрия", "креативті индустрия", "креативтілік", "креативті экономика" ұғымдарының мәні мен ерекшеліктерін ашып, осы ғалымдардың жарияланған жұмыстары осы салада танымал. Ресейлік зерттеушілер Н. Гладков, М. Б. Гнедовский, Е. В. Зеленцова, С. Е. Зуев, Л. Кузовникова және т. б. өз жұмыстарында шығармашылық индустрияның ерекшеліктерін, басқа қырларын ашады, шетелдік әріптестердің тәжірибесін талдайды, сондай-ақ қалыптасқан тәжірибені шындыққа бейімдеу мүмкіндіктерін көрсетеді.
Креативті индустрияларды зерттеу және оларды Қазақстанда және басқа посткеңестік елдерде қолдану өңірдің әлеуметтік-мәдени ландшафтының дамуына байланысты зерттеулердің жарқын саласы болып қала береді. Осы зерттеу аясында біз дәстүрлі өнер түрлері мен тәжірибелерді экономикалық өсу мен мәдени байытуды ілгерілету үшін заманауи технологиялармен қалай біріктіруге болатынын зерттей отырып, мәдени мұра мен заманауи инновациялардың қиылысын қарастырамыз.
Батыс ғалымдары мен сала мамандары әзірлеген теориялар мен тәжірибелерді зерттеумен қатар, жергілікті зерттеушілер мен тәжірибелер өз аймақтарының бірегей мәдени және тарихи контекстін көрсететін өз негіздерін әзірлеуге белсенді қатысады. Дәстүрлі қолөнерді, фольклорды және көркемдік көріністі өндіріс пен таратудың жаңа тәсілдеріне енгізе отырып, бұл шығармашылық индустриялар мәдени бірегейлікті сақтауға ықпал етеді және сонымен бірге экономикалық тұрақтылыққа ықпал етеді.
Жергілікті зерттеушілер мен халықаралық сарапшылардың бірлескен күш-жігері креативті экономиканың күрделі мәселелерін шешуге бағытталған пәнаралық тәсілдерді әзірлеуге әкелді. Оларға жаңа таланттарды тәрбиелеуге, ресурстармен қамтамасыз етуге және шығармашылық кәсіпкерлерді оқытуға, сондай-ақ мәдени алмасу мен диалог үшін платформалар құруға бағытталған бастамалар жатады.
Табысты халықаралық модельдерді жергілікті жағдайларға бейімдеу осы зерттеудің негізгі аспектісі болып табылады, өйткені ол әр аймақтың нақты қажеттіліктері мен мүмкіндіктеріне бейімделуі мүмкін ең жақсы тәжірибелерді анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша, Қазақстан және басқа да посткеңестік елдер шығармашылық индустриялардың болашағы туралы жаһандық дискурсқа өз үлестерін қоса отырып, өздерін шығармашылық пен инновацияның жарқын орталықтары ретінде көрсете алады.
Креативті индустрия тікелей елдің әр сферасына ықпал жасайды. Атап кеткендей ол тек мәдени және экономикалық құбылыс болғанымен, осы уақытта оны бизнеспен тікелей байланыстырады. Креативті индустрия түсінігі бизнестің әртүрлі түрлерін қамтиды: жарнама, дизайн, сәулет, теледидар, сәндік-қолданбалы өнер, сән, кино және бейне өндірісі, дыбыс жазу, сахналық өнер, радио, ғаламтор, бейнелеу өнері, әдебиет және баспа, мультимедия әзірлеу және ойындар. Айта кету керек, мұражайлар мен мәдени қоғамдар сияқты дәстүрлі мәдени бірліктердің резервімен құрылса да, креативтілік индустрия аясында құрылды. Себебі, мәдениет ұйымдары мен мұражайлар кәсіпкерлік кәсіпорындар туралы жалпы қабылданған түсінікті ұстана алмайды, өйткенң олар оған толық сәйкес келмейді.
Көптеген британдық сарапшылар мұражайлар мен коллекциялық заттарды креативті индустрия үшін бренд немесе ресурс түрі ретінде қарастырады. Алайда, мұндай қарым - қатынастардың кейбір кемшіліктері бар екенін атап өткен жөн, өйткені мәдени мекемелердің басым көпшілігі көбінесе коммерциялық емес статусты сақтайды. Демек, бұл сананың креативті салаларға қатысуы арқылы өзгерту қажеттілігі мен бұл мәселеге ерекше қөзқарастың қажеттілігі көрсетіледі [1].
Технологиялық инновация - бұл адамдардың жай ғана белгілі бір алға қойған жетістікке жету емес, ол олардың алдында туындаған шектеулерден тыс пайдалы, әрі ыңғайлы мүмкіндіктерді көру және оларды іске асыру болып табылады. Бұл қоғамда бұрыннан қалыптасқан ойлауға қарама - қарсы тұру, олардан бөлек өзге жолдарды табу мен белгісіздікті қалайша одан әрі терең зерттеуге болады деген ойларды алға тарту. Заманауи қоғамның креативтілікке толығымен басып кірудің алғашқы мысалдыры ретінде барлығына белгілі Apple, Tesla, Google, Meta (бұрынғы Facebook) және де адамдардың күнделікті өмірінің ажырамас бөлігі болған әсеуметтік желілерді атап кетуге болады. Бұл компаниялардың дамуына аса үлкен үлес қосқан де сол - креативтілік.
Мысалы, iPhone - бұл ұялы телефондардың идеясын қайта жаңғыртқан революциялық құрылғы. Оны құру оның алдында қолданыста болған құрылғының жетілдірудің нәтижесі мен ұялы телефонның қандай болу мүмкіндігін көрсетеді. Неліктен Apple компаниясының ұялы телефонадары өзге компаниялардың телефондарына қарағанда үлкен сұранысқа ие? Бұның барлығы компанияның әрдайым жаңа креативті идеяларды ала отырып, ол инновацияларды өз өнімдеріне қосу болып табылады. Оның барлығы компанияның алғашқы басшысы Стив Джобспен байланысты. Ол өздігінен әлемдегі ең креативті және өнертапқыш адамдардың бірі болып табылады. Стив Джобс креативтіліктің адамдардың әртүрлі тәжіребиесінде болады. Яғни, сізге барлық адамдарға ортақ өмірлік тәжіребиеден өту маңызды, тіпті қажет те емес, себебі өзіндік тәжіребиесіз сіз ерекше креативтілікке де ие болмайсыз [4].
Аталып кеткен Apple компаниясы сияқты Илон Маск басқаруының астандағы Tesla Motors компаниясы да автокөлік өнеркәсібінде де жаңа технологиялар, креативтілік пен инновациялық дизайнды қоса отырып өзіндік революция жасаған. Электрокөліктер шығаратын компанияның үлкен жетістігі мен танымалдылығын оның жаңашыл дамуымен ғана емес, сонымен бірге көліктің өзгеше, жаңа тәсіл арқылы ойластырудың батыл тәсілімен де түсіндіруге де болады. Tesla ұтқырлықтың болашағын қалыптастыруында креативті көзқарастың мысалы болып табылады. Бұл компания автокөліктері өзінің талғампаз эстетикасынан бастап, тіпті автономды жүргізу мүмкіндіктерін дамытуы, компания басшысының маркетинг пен әлеуметтік желілер арқылы өз өніміне назар аудару, бұқараға бренд жайлы креативті жолдар мен әлеуметтік желілер арқылы хабарлау, осы креативті жолдар компанияның әлемдегі танымал әрі сұранысы көп компаниялардың бірі болуына үлкен үлесін қосты.
Осындай компаниялардың қатарына адамдарға үлкен көмекші болған Google компаниясы да кіреді. Шындығында, осы компанияның жұмысы арқылы адамдардың күнделікті өмірлерінің қаншалықты жеңілдегені сөзсіз анық. Жасанды интеллект және ғаламтордың тереңдетіп оқыту саласында Google жәнеде оған ұқсас компаниялар инновацияның алдыңғы қатарда болғаны анық, себебі олар адам алдында белгіленген шекараларды үнемі кеңейтуде. Google іздеу алгоритмдерінің, автономды жүретін автокөліктерді басқару, болжамды аналитиканың артында дәстүрлі ойлау мен шектеулерге тәуелсіз, өз креативтілігі арқылы қиын мәселелерді шеше алатын, қиындықтарды қорықпай қабылдайтын креативті ойшылдар тобы тұрады.
Яғни, технологиядағы креативтілік жеке компаниялардың шеңберінен тыс шығып, өзге компания жұмыскерлерімен идея алмасып, оларды өзара талқылау мен нақтылау, кейін ғана іске асыруын жүзеге астыратын ынтымақтастық жүйелерді қамтиды. Қазірде бізге белгілі start up, ғылыми зерттеу институттары мен техникалық креаторлар қауымдастығы - аталып кеткендердің барлығы креативтілікті процессінің катализаторы ретінде қолдана отырып, инновацияларды қоғамда таратуда маңызды рөл атқарады. Алайда, әрине, өзге сфераларда сияқты, мұнда да қиындықсыз боламайды. Инновациялар мен қоғамда бекітілген этикалық ойлар арасындағы тепе - теңдік, инклюзивтілік пен қолжетімділікті қамтамасыз ету және де ықтимал тәуекелдерді азайту, осының барлығы жауапты технологиялық процесстің маңызды аспектілері болып табылады. Инновацияның пайдасын әділ бөлуге және ықтимал зиянды азайтуға кепілдік беру үшін креативтілік жауапкершілік сезімімен, сонымен қатар этикалық санаменде теңестірілуң керек.
Замануи қоғамның креативтілікке көп көңіл бөлуі негізінен оның оң әсеріне байланысты негізделген. Атап кеткендей, сіз қандай да бір мәселені шешуге тырысқанда, өз сезіміңізді көрсету немесе айту мақсатында, жеке кәсібіңізді дамыту үшін, тіпті жеке өміріңізде де, егер сіз осы мәселелрді шешу үшін өз креативтілігіңізді қоссаңыз, алдағы ойлардан бөлек қосымша шешімдерді таба аласыз. Сонымен қатар, ол шешімдер көп жағдайда ең оңай, әрі жақсы шешімдер болып келеді. Бір қызығы, адамдар ол креативті шешімдерден жиі бас тартады, себебі адамдардың көпшілігі мәдениет пен білімнің қазіргі күнге дейін қалыптасқан, тұрақты, әрі нақты табысқа немесе нәтижеге жеткізетін дәлелденген шешімдерге көбірке көңіл бөледі. Дегенмен, креативтілік сыни ойлауды дамытады және де жаңа ықтимал шешімдерді үйрену инновациялар мен прогресске ықпал етеді, яғни бүкіл қоғамға пайда әкеледі.
Креативтілік толығымен әлеуметтік эстетизацияға ұқсас болмаса да, ол онымен тығыз байланыста болады. Эстетизация мен эстетикалық тәжіребиелерді қазіргі уақытта заманауи адамдардың өмірінде, сонымен қатар өзге формалар мен белгілі бір тенденцияларға сүйене отырып әртүрлі жерлерде табуға болады. Эстетизацияның бірден бір ерекшелігі - креативтілікке бейімділік болып табылады. Диспозитив эстетиканы белгілі бір эстетикалық емес форматтармен немесе практика кешендерімен байланыстырады (рационализация, экономизация, медиатизация), оларға бір ерекше аспект басым болатын құрылымды жүктейді. Осылайша, бұл жерде эстетика кең контекст ретінде түсініледі, ал креативтілік оның ерекше формаларының бірі болып табылады. Эстетиканың өзгермелі процесстері креативтіліктің әлеуметтік кешенінің ерекше үлгісіне сәйкес локализацияланған. Ол қазірдің өзінде жұмыс істеп жатқан процесстерге қатысады жәнеоларды өз жолымен өзгертеді. Бұл оны эстетиканың бұрын болған жәнеболашақта болуы мүмкін басқа траекториялары мен әдістерінен ерекшелінеді. Креативтілік тәсілі эстетика процессін жақсартуымен ерекшеленеді. Бұл жаңа эстетикалық оқиғаларды құруға және түсінуге мүмкіндік береді. Осыған орай, қазіргі қоғам басынан бастап саясатта да, технологияда да, эстетикада да жаңалықты насихаттайтын етіп құрылды. Өзге жағынан қарасақ, креативтілік диспозитивизм жаңа эстетика мен жаңа эстетика режиміне де назар аударады. Бұл жаңалық пен эстетиканың әлеуметтік режимінің қиылысын білдіреді [2].
Бірақ мәдениет пен креативтіліктің қалай байланысты? Егер біз Handbook of Culture and Creativity кітабына сүйенсек, авторлар мәдениет пен креативтіліктің байланысын түсіндіру үшін мәдениет пен креативтіліктің қосымша моделі деп аталатын теориялық модельді ұсынатын диаграмманы кездестіруге болады. Модель адамдардың мәдени тәжірибесін қалай басқаратынына және бұл олардың креативтілігіне қалай әсер ететініне әсер ететін үш жұп қарсы күштерді сипаттайды.
Бірінші мәселе, мәдениет өзіннің фундаменталды нормаларынан айырылған деген пікірге қарсы стереотиптермен байлынысты. Бұны жаңашыл мінез-құлыққа қарсы дәстүрлі ойлау және әрекет ету тәсілдерін ұстану ретінде де түсіндіруге болады.
Мәдени диссонанспен байланысты екінші мәселе - мәдени контексттерді өзгертудің орнына, барлық адамдар мен қауымдастықтар ұстануға тиіс біртұтас мәдени санаға сену. Ойлаудағы мұндай ауытқулар жеке адамның өз қалауы бойынша белгілі бір шектеулерде немесе әртүрлі мәдени ортада ғана ойлау қабілетінен көрінуі мүмкін.
Соңғысы иммигранттардың өздерінің туған мәдениетін қабылдаудың орнына, олардан қалай алыстайтынын бағалайды. Олардың толығымен ассимиляцияланбай, керісінше басқа мәдениеттермен өзара әрекеттестікте болуы олардың өз мәдениетін қаншалықты құрметтейтінін және басқа мәдениеттерге әсер етуге қаншалықты дайын екенін дәлелдейді [3].
Авторлар бұл идеяны мәдениеттің креативтілікке әсер ету сипаты үш дерексіз психологиялық процестермен анықталады деп тұжырымдайды. Олар мәдени білімге қауіп төніп тұр деген ойды алға жылжытады, мәдениеттің көтерілуі және қоғамның әртүрлі салаларындағы мәдениеттердің ассимиляциясы шығармашылық процесті ынталандырады және жаңа ерекше идеяларды дамытуға ықпал етеді. Алайда, оның басқалардан айырмашылығы, мәдени түсіністікке кедергілер бар. Бір мәдениетке крионикалық бекіту және шығармашылықтың жауы ретінде қабылданатын бөтен мәдениеттерден мәжбүрлі түрде алшақтау бар, бірақ авторлар бұл бағдарлар креативті процесінде пайдалы болуы мүмкін деп санайды. Адамдар креативпен туылмайды, әрине, біреудің проблемаларды креативті жолмен шешуге немесе креативтілікпен айналысуға табиғи бейімділігі болуы мүмкін, бірақ басқа да дағдылар сияқты креативтілікті дамытуға және пратика жүзінде қолдануға болады. Сондықтан біз өз қоғамымызда креативті ойлауды дамытуды жалғастыруымыз керек. Егер біз креативті қоғамның ілгерілеуі, өмір сапасы және өркендеуі үшін қажет екендігімен келісетін болсақ, онда креативтілік оның барлық түрлерінде, соның ішінде өнер мен мәдениетте дамыту бәріміз үшін басты басымдықтардың бірі болуы керек. Мұның пайдасы тек креаторлармен ғана шектелмейді; мәселелердің инновациялық шешімдер арқасында шешілуі бүкіл қоғамның өмірін жақсарта алады. Креативтілікке және проблемаларды креативті тұрғыдан шешуге деген көзқарастың оң әсер етуі мүмкін екендігінің мысалдарын табу қиын емес.
Креативтілікті нормативті түсіну біздің мәдениетіміздің құрылымына терең енген. Моррис пен Люнгтің пікірінше, мәдениет статикалық менталитеттерді, дүниетанымдарды немесе таланттарды бекіту және шоғырландыру арқылы жеке тұлғаның шығармашылық мінез-құлқына әсер етпейді. Оның орнына ол мінез-құлықты негізінен күрделі әлеуметтік нормалар, оларды анықтайтын контексттер және адамдарды осы нормаларды ұстануға, оларды елемеуге немесе тіпті төңкеруге жұмылдыратын мотивациялар арқылы қалыптастырады.
Мәдениет, демек, статикалық ережелер жиынтығы емес, жеке тұлғаның мінез-құлқына әсер ететін өзара байланысты элементтердің динамикалық кешені. Әлеуметтік нормалар катализатордың бір түрі ретінде әрекет етеді, белгілі бір қоғамда креативтіліктің көрінісі үшін негіз қалыптастырады. Контексттер, өз кезегінде, мәдени нормалар шындыққа тап болатын және жеке тұлға өзінің креативті қабілеттерін көрсете алатын платформа ретінде қызмет етеді.
Мотивтер бұл динамикада шешуші рөл атқарады, өйткені олар жеке адамды белгіленген мәдени нормаларға сәйкес келуге немесе ауытқуға итермелейтін ішкі және сыртқы ынталандырулар болуы мүмкін. Осылайша, мәдениет креативтілік туралы қалыптасқан идеяларды көрсетіп қана қоймайды, сонымен қатар креативті ойлау әрқашан біздің мәдениетіміздің айырылмайтын құрамдас бөлігін ретінде қарастырылған. Моррис пен Люнгтің бұл пікірден басты айырмашылығы, мәдениет жеке тұлғалардың креативті табиғатына әсер етпейді, ол статикалық ойлау, сендіру немесе дағдыларды нығайтады және береді. Алайда, оған қарамастан, ол көбінесе адамдар өзін-өзі ұстайтын, нормаларды ұстануға немесе ұстанбауға, тіпті нормаларды төңкеруге итермелейтін контекстті анықтайтын осындай күрделі әлеуметтік нормалар арқылы басқарылады.
Осыған байланысты мәдениетті тұрақты ережелер жиынтығымен теңестіруге болмайды, бірақ ол әрекеттерді қалыптастыратын өзара байланысты компоненттердің динамикалық конгломераты ретінде қызмет етеді. Әлеуметтік нормалар бұндай жағдайда катализаторлар жұмысын атқарады; бұл нормалардың белгілі бір қоғамда креативті көрініс беретіннің және құрылым құратының білдіреді. Осылайша, қалыптасқан жағдай, мәдениеттер шындыққа тап болатын және жеке адам өзінің ішкі қабілетін өзіндік ерекшелігіне қарай қолдана алатын ортаның құрылуын білдіреді.
Бұл мәселеде ішкі немесе сыртқы факторларға негізделуі мүмкін қозғаушы күштерге адамдардың қабылданған мәдени нормаларға сәйкес келуіне немесе қайшы келуіне себеп болатын мотивтер жатады. Осылайша, мәдениет креативтілік туралы бұрыннан бар идеяларды көрсетіп қана қоймай, оларды адамның әлеуметтік және психологиялық факторларын ескере отырып жан-жақты дамытады. Оларды әлеуметтік факторлар мен жеке тұлғаның ішкі мотивацияларының күрделі өзара әрекеттесуі арқылы қкреативтілікпен қалыптастырады [5].
Сонымен қатар, креативтілік адам қиялының сансыз көріністерін қалайша қабылдайтынымызға, өзара әрекеттесетінімізге және түсіндіретінімізге және түсінігімізге де әсер етеді. Қала орталықтарындағы көшелердің қиылыстарынан виртуалды киберкеңістікке дейін креативтіліктің көркемдік шекараларын анықтап, қоғамдық нормаларға қарсы тұру арқылы өзіндік Ренессанс катализаторы ретінде қызмет етеді. Заманауи өнердің ең көрнекті ерекшеліктерінің бірі - оның әртүрлі формаларының қолданылуы болып табылады. Бүгінгі күнде суретшілер, мүсіншілер және де өзге өнер түрлерінің өкілдері дәстүрлі кескіндеме мен мүсіннен бастап озық цифрлық өнерге, спектакльдерге және интерактивті кондырғыларға дейін көптеген құралдарды, әдістерді мен стильдерді қолданады. Бұл тәсілдердің әртүрлілігі қазіргі қоғамның бай креативтілігін бейнелейді, бұл өнер қайраткерлеріне өз креативтілігін көптеген инновациялық және тартымды туындыларды жасалуына бағытталуына мүмкіндік береді. Креативтілік заманауи өнердегі инновацияларды жақсы толықтырады, суретшілерді соңғы технологияларды қолдануға және мүмкін болатын шекараларды кеңейтуге шақырады. Цифрлық құралдар мен платформалар суретшілерге дәстүрлі шеңберден тыс шығып, интерактивті қондырғыларды мен мультимедиялық жасауға мүмкіндік бере отырып, өнер тәжіребиесінде жаңа төңкеріс жасады. Креативтіліктің бұндай көрінісі ретінде VR (виртуалды шындық) тәжіребиесі. Заманауи суретшілер виртуалды шындықты өздерін және өз туындыларын альтернативті таныстыру тәсілі ретінде қарастыра бастады. Мысалы, Лондон қаласының суретшісі Грехтен Эндрю VR-ды қолданып Alternate Reality атты вируалды көрмесін жасаған [6].
Уақыт өте келе, заманның дауымен жаңа өнер ағымдары да пайда болады. Қазіргі заманғы өнер әртүрлі мәдени әсерлер мен перспективалардың бірігуін көрсетеді. Суретшілер мен мүсіншілер өз шабытын әртүрлі дереккөздерді пайдаланып, гибридті өнер туындыларын жасау барысында әртүрлі дәстүрлер, әңгімелер, тарихи деректер мен кез келген сәйкестілік элементтерін араластыру арқылы алады. Бұндай мәдени алмасу заманауи өнерді байытады, стереотиптерге қарсы тұру және диалогты дамыту арқылы мәдениетаралық түсіністік пен тануға ықпал етеді. Креативтілік өнер мен мәдениетке кез келген адамның қолы жетізе алатындығын, сонымен қатар дәстүрлі кедергілерден бас тарту мен елдегі мәдениеттің дамыту мүмкіндіктерін кеңейтуде шешуші рөл атқарады. Ғаламтор, әлеуметтік желілер мен медианың дамуы өнер қайраткерлеріне өз туындыларын тікелей әлемдік аудиторияға көрсетуге мүмкіндік береді. Яғни, онлайн платформалар атап кеткен туындыларын тек көрсетпей, сонымен қатар аудиториямен кері байланысты орнатуға, әлемнің түкпір - түкпіріндегі өзге өнер қайраткерлерімен коллаборация жасауға да көмек береді. Бұның барлығы инклюзивті және әртүрлі креативті қауымдастықты қалыптастыруға үлкен ықпал етті.
Креативтілік атап кеткендей қоғам өмірінің әр сферасына айтарлықтай үлес қосқан. Мәдениет, өнер пен бизнестен бөлек, ол біздің қоршаған да ортаға әсер етті. Яғни, креативтілік тіпті адам тұратын қала дизайны мен сәулетіне терең әсер етеді.Қалаларды жоспарлау, салу және қабылдау тәсілдерін қалыптастырады. Оның әсерін қала дамуының әртүрлі аспектілерінен байқауға болады, олардың әрқайсысы қалалық ортаның жалпы сипатына ықпал етеді. Біріншіден, креативтілік сәулетшілер мен қала жоспарлаушыларға күрделі қалалық мәселелердің инновациялық шешімдерін жасауға мүмкіндік береді. Стандартты емес ойлауды дамыта отырып, креативтілік тұрғын үйге қол жетімділігі, көлік кептелісі және экологиялық тұрақтылық сияқты мәселелерді шешудің дәстүрлі емес тәсілдерін іздеуді ынталандырады.
2000 жылдар басталысымен когнитивті индустриялар деп аталатын креативті индустриялар инновация мен экономикалық стратегияның секторына айналған. Атап кеткен секторлар дизайн, жарнама, сәулет, бағдарламалық жасақтама, ойын, сән, кино, теледидар, музыка, баспа таланттарын дамыту сияқты көптеген пәнаралық салаларды қамтиды. Цифрландырудың өсуі, технологиялардың дамуы және зияткерлік өнімдерге сұраныстың артуы креативті индустриялардың кең дамуының катализаторына айналды. Бүгінгі таңда бұл салалар ең жылдам дамып қана қоймай, сонымен қатар әлемдегі ең табысты салалардың бірі болып табылады., Ұлыбритания, АҚШ және Италия сияқты елдерде креативті индустриялар жалпы ішкі өнімге айтарлықтай үлес қосады, сәйкесінше Ұлыбританияда 5%, АҚШ-та 10%, және Италияда 6% құрайды, сонымен қатар қоғамда миллиондаған жұмыс орындарын ашады. Нью-Йорк, Лос-Анджелес, Лондон, Берлин, Париж, Рим, Милан, Гонконг және Сеул сияқты әлемдегі ең ірі қалалар экономикалық дамудың әлеуетін мойындай отырып, креативті индустриялардың өсуіне белсенді ықпал етеді. креативті индустрияларды дамытудың қалыптасқан модельдері бар екенін мойындау маңызды, олардың арасында американдық, скандинавиялық және шығыс азиялық модельдері жиі қолданылатын мысал ретінде келтіріледі.
Бұл модельдердің әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. Біріншісі, американдық модель шығармашылық салалардағы екі басты секторды атап кетеді: мәдени және креативті. Мәдени сектор, көбінесе коммерциялық емес деп саналады және де ол мемлекеттен де, жеке меценаттардан да қолдау алады. Ал креативті сектордың мәдени сектордаң айырмашылығы, креативті сектор инновациялық тәсілдермен, шағын бизнеске көмектесуге және технологияларды пайдалануға бағдарланумен, сондай-ақ халықаралық ынтымақтастыққа белсенді қатысумен сипатталады.
Скандинавиялық модель бойынша, креативті индустриялар инновация, өмір сапасы және тұрақтылық сияқты компоненттер негізінде өз көзқарастарын қалыптастырады. Бұл елдер тұрақты экономикалық даму мен әлеуметтік артықшылықтың құралы ретінде ең перспективті креативті секторларды бөліп, оларды көрсетеді және белсенді дамытады.
Шығыс Азия елдерінің моделі креативті саясат тетігі ретінде, ішінара үш маңызды факторды қалыптастырады. Біріншісі, қазіргі уақытта әлем көптеген әлеуметтік, экономикалық және саяси қайта құруларды бастан кешіріп жатқандықтан, жаңа шындыққа сәйкес келетін жаңа мәдени саясатты тұжырымдау маңызды мәселе. Екіншісі, креативті индустриялар сауданы дамыту мен кірісті арттырудың негізгі факторлары ретінде қарастырылады. Үшіншісі, Қытайдың геосаяси ықпалының күшеюіне байланысты фактор.
Ұлыбритания, Германия және Оңтүстік Корея мысалында, осы елдердің қалайша ұлтаралық сахнада өз керативті индустрияларын қолдайтыны жайлы айту керек. Ұлыбританияда көптеген креативті салаларда қолдануға болатын арнайы салық ережелері бар. Мысалы, киноиндустрия салықтық жеңілдіктер арқылы пайда көреді, өйткені компанияларға пайда салығын төмендетуге немесе пайда болмаған жағдайда шығындарды өтеуге рұқсат етіледі. Сонымен қатар, қосылған құн салығы бойынша жеңілдіктер театр қойылымдары мен музыкалық концерттер сияқты кейбір көркемдік іс-шараларға да беріледі.
Ұлыбританияда кино, анимация, бейне ойындар мен теледидардағы өндірістік шығындарға 25% - ға дейін салық жеңілдіктерін ұсынатын Creative Sector Tax Reliefs бастамасы жүзеге асырылуда. Сонымен қатар, мамандандырылған Британдық агенттіктер күш-жігер ескірген өндірістік ғимараттарды креативті кластерлерге айналдыруға бағытталған методтарды қарастырады.
Ұлыбританиямен қатар, Германия да әртүрлі гранттар мен кепілдік бағдарламаларын қамтитын креативті кәсіпорындарды қаржыландырудың дамыған жүйесімен мақтана алады. Bürgschaftsbank North Rhine Westfalia және Bürgschaftsbank Baden-Württemberg сияқты мемлекеттік кепілдігі бар банктер креативті салаларға шамамен 80% кепілдік береді. Сонымен қатар, Arts Fund Foundation, World Cinema Fund, German Literature Fund, Wanderlust -- Fund for International Theatre Partnerships сияқты Германияның Федералды мәдени қорларының ұлттық гранттары бейнелеу өнері, әдебиет, орындаушылық өнер және кино сияқты әртүрлі салаларды қолдайды. Германиядағы барлық шығармашылық салалар 13%-дық инвестициялық салық несиесін алуға құқылы, ал мәдени инвестициялық қорларға қатысатын адамдар да салық шегерімдерін алуға құқылы.
Оңтүстік Корея шығармашылық ландшафттың нақты секторларына бағытталған әртүрлі шараларды ұсына отырып, креативті индустрияларды дамыту үшін кешенді бағдарламалық құжаттарды құрастырып пайдаланады [7].
Оңтүстік Кореядағы "мәдени виза" бағдарламасы адамдарға шығармашылық қызметпен айналысуға және ел аумағындағы түрлі мәдени іс-шараларға қатысуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, Content Korea бағдарламасы ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға, оқытуға, таланттарды өсіруге және экспортты ілгерілету бастамаларына қаржылық қолдау көрсету арқылы кореялық контент өндірушілердің әлемдік аренадағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған.
Шығармашылықты, инновацияны ынталандыру және Оңтүстік Кореяның жаһандық бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды қаржылай қолдау, оқыту, таланттарды жетілдіру және экспортты ілгерілетуді қамтитын "Креативті Корея" стратегиясы әзірленді. Сонымен қатар, инвестициялық климатты жақсартуға бағытталған күш-жігер отандық корей кәсіпорындарының салықтық жеңілдіктері мен қаржылық көмегін қамтамасыз ететін K-Startup Grand Challenge бағдарламасы сияқты шығармашылық салалардағы шетелдік стартаптарды тарту және қолдау үшін ынталандыруды қамтиды.
Атап айтқанда, аталған қаржылық қолдаудың барлық шараларын уәкілетті мемлекеттік органдар мен ұйымдар басқарады. Осыны ескере отырып, Қазақстанда креативті индустрияларды тиімді қолдау жолындағы маңызды қадам креативті индустрияларды дамыту жөніндегі Жобалық офис аясында жұмыс істейтін өңірлік филиалдармен "креативті индустриялар орталығын" құру болып табылады. Бұл құрылым ынтымақтастыққа ықпал етеді, шығармашылық тұлғалардан ұсыныстар жинайды және инновациялық және әлеуметтік маңызды жобаларды жүзеге асыруға көмектеседі [8].
Сонымен қатар, сәулет өнеріне креативті көзқарас қалалық сәйкестіктің ажырамас бөліктеріне айналатын ерекше және көрнекті тартымды ғимараттар мен құрылыстардың пайда болуына әкелді. Креативті дизайн принциптерін, материалдар мен құрылыс технологияларын пайдалана отырып, сәулетшілер функционалды ғана емес, сонымен қатар эстетикалық, тартымды және мәдени маңызды құрылымдарды жасайды. Дәл солай, креативтілік қала дизайны есте қаларлық қоғамдық кеңістіктер, көше пейзаждары мен көрікті жерлерді жасау арқылы қалалардағы орын мен сәйкестік сезімін арттырады. Осының барлығы сонымен қатар, креативты қала стратегиялары сол қаланың тек адамдарға максималды түрде комфортты болуын емес, ол қаланың қоршаған ортаға әсерді азайту және сау қалалық ортаны құру үшін жасыл шатырлар пассивті күн дизайны мен жаңартылған энергия жүйелері сияқты креативты шешімдерді енгізуге тырысады. Әрине, креативтілік өзінен өзі қалалық мәселелерді шешуді қамтамасыз етпейді, алайда, ең болмағанда, шешім қабылдаушыларға жұмыс істеуге болатын және инновациялар туындауы мүмкіндігін береді. Осы идеялар негізінде қала динамикасын жақсарту мақсатында креативті ойлар мен идеялар құрастыру басты мақсат болады. Жақсы мысал ретінде, Германия қаласындағы car sharing идеясын да айтуға болады [9]. Сонымен қатар, адаптивті қайта пайдалану мен қайта жандандырудың шығармашылық тәсілдері қолданыстағы қалалық инфрақұрылым мен тарихи ғимараттарға жаңа өмір сыйлады. Жаңа пайдалану үшін ескірген құрылымдардың мақсатын өзгерту арқылы шығармашылық қалаларды тұрақты қалпына келтіруге және мәдени мұраны сақтауға ықпал етеді.
Алайда, креативтіліктің басты өнімі, әрине, атап кеткен ғаламтор мен әлеуметтік желілер негізінде дамыған креативті индустрия болып табылады. Оның барлығы коммуникация мен медияға байланысты болады. Коммуникациялар мен медианың үнемі өзгеріп отыратын ландшафтында шығармашылық ақпаратты тарату, тұтыну және қабылдау тәсілдерін өзгертетін қозғаушы күшке айналады. Креативті тәсілдер - әлеуметтік желілердегі мазмұнның қарқынды өсуінен бастап, бейне ойындардағы интерактивті әңгімелердің қызықты әңгімелеріне дейін - аудиторияны баурап алады және қазіргі қоғамдағы медиамен өзара әрекет тәсілдерін өзгертеді.
Креативтілік коммуникациялық және медиа платформалары инновациялау мен саралау үшін қажет. Креативті ойлау платформалардағы креаторларға сол платформадағы креатордан ерекшеленетін бірегей мүмкіндіктерді, пайдаланушы тәжіребиесін және мазмұн пішімдерін әзірлеуге мүмкіндік береді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті КеАҚ
Бекенова Аружан Армановна
Жаңа қазақ креаторларының толқыны
тақырыбында
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
В039-3104 - Мәдениеттану білім беру бағдарламасы
Астана, 2024
Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министирлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті КеАҚ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі м.а.
Д.К. Кусбеков___________
___ __________ 2024 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: Жаңа қазақ креаторларының толқыны
В039-3104-Мәдениеттану білім беру бағдарламасы бойынша
Орындаған: __________ А. А. Бекенова
Ғылыми жетекшісі:
философия магистрі,
аға оқытушы __________ А. Ч. Рамазанова
Астана, 2024
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті КеАҚ
Әлеуметтік ғылымдар факультеті
Философия кафедрасы
В039-3104 - Мәдениеттану білім беру бағдарламасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі м.а.
Д.К.Кусбеков__________
___ ________2024 ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА
Студент Бекенова Аружан Армановна,4 курс, МТ-41 тобы,
В039-3104 - Мәдениеттану БбБ, күндізгі бөлім
1. Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы: Жаңа қазақ креаторларының толқыны университет бойынша 2024 жылдың 11 қантарында ректордың №40-п бұйрығымен бекітілген.
2. Студенттің дайын жұмысты тапсыру мерзімі 2024 жылдың 1 мамыры.
3. Жұмыстың бастапқы деректер (заңдар, әдеби деректер, зертханалық-өндірістік мәліметтер): Жұмысты жазу барысында отандық және шетелдік зерттеушілердің еңбектері, ғылыми мақалалар, мерзімді басылымдарынан мәліметтер алынды.
4. Дипломдық жұмыста (жобада) жасалатын тақырыптар тізімі:
Өзекті креативті ағымдардың эволюциясы
Заманауи қоғамның креативті құбылысқа тәуелділігі
Қазақ мәдениетіндегі креативті бастамалар тәжіребиесі
Жаңа қазақ креаторларының қалыптастырған тенденциялары
Әлеуметтік желілер мен цифрлық платформаларда орын алған креаторлар
Подкаст креатив алаңы ретінде
5. Графикалық материалдар тізбесі сызбалар, диаграммалар, кестелер және т.б. қолданылмаған.
6. Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі:
Зеленцова, Е. В. (2010). Креативные индустрии: зарубежный опыт прикладных исследований и разработок Е.В. Зеленцова Культурология: фундаментальные основания прикладных исследований. -- М.:Смысл.
Reckwitz, A. (2018). The invention of Creativity: Modern Society and the Culture of the New (S. Black, Trans.). john Wiley & Sons
Kwan, L., & Liou, S. (Eds.). (2018). Handbook of culture and creativity: Basic processes and applied innovations. Oxford University Press. p. 4
Morris, M. W., & Leung, K. (2010). Creativity east and west: Perspectives and parallels. Management and Organization Review, 6(3).
Ermakhanova, S. (2010). Modernization of Kazakhstan: in search of its own model of social-cultural development. Russia and the moslem world, (11 (221)), 56-64. Электронды ресурс URL: https:cyberleninka.ruarticlenm odernization-of-kazakhstan-in-searc h-of-its-own-model-of-social-cultur al-development
7. Жұмыс бойынша консультациялар (оларға қатысты жұмыс бөлімдерін көрсету)
Нөмір, бөлім, тарау атауы
Ғылыми жетекші
Тапсырма алу күні
Тапсырма берген (қолы)
Тапсырма қабылдаған (қолы)
Кіріспе
Рамазанова А. Ч.
Қараша, 2023 ж.
ӨЗЕКТІ КРЕАТИВТІ АҒЫМДАРДЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫН
1.1 Заманауи қоғамның креативті құбылысқа тәуелділігі
Рамазанова А. Ч.
Желтоқсан 2023 ж.
1.2 Қазақ мәдениетіндегі креативті бастамалар тәжіребиесі
Рамазанова А. Ч.
Қаңтар, 2023 ж.
2. Жаңа қазақ креаторларының қалыптастырған тенденциялары ЖАҢА ҚАЗАҚ КРЕАТОРЛАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСТЫРҒАН ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
2.1 Әлеуметтік желілер мен цифрлық платформаларда орын алған креаторлар
Рамазанова А. Ч.
Ақпан,
2024 ж.
2.2 Подкаст креатив алаңы ретінде
Рамазанова А. Ч.
Наурыз, 2024 жыл
Қорытынды
Рамазанова А. Ч.
Сәуір, 2024 жыл
8. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыс кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімдері
Ескерту
Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбын бекіту
Қараша, 2023 ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) дайындау үшін материалдар жинау
Қараша-Желтоқсан, 2023 ж.
Диплом жұмысының жоспарын жасау
Желтоқсан, 2023 ж.
Дипломдық жұмыстың (жобаның) теориялық бөлігін дайындау (1-бөлім)
Желтоқсан-Қаңтар, 2023-2024 ж.
Дипломдық жұмыстың (жобаның) талдамалық бөлігін (2-бөлім) дайындау
Ақпан-Наурыз,
2024 ж.
Практика өту барысында
Дипломдық жұмыстың (жобаның) толық мәтінінің жоба нұсқасын аяқтау
Сәуір, 2024 ж.
Алдын ала қорғауға дипломдық жұмысты (жобаны) ұсыну
Сәуір, 2024 ж.
Шолу дәрістері (консультациялар) кезінде
Дипломдық жұмысты (жобаны) рецензияға ұсыну
Сәуір, 2024 ж.
Ғылыми жетекшінің пікірімен және рецензиясымен дипломдық жұмыстың (жобаның) түпкілікті нұсқасын ұсыну
Мамыр, 2024 ж.
Дипломдық жұмысты қорғау (жобаның)
Мамыр, 2024 ж.
Тапсырманы беру күні 10 қараша 2023 ж.
Ғылыми жетекшісі:___________ филос. магистрі, аға оқытушы А.Ч. Рамазанова
Тапсырманы қабылдаған: _______________ студент А. А. Бекенова
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
ӨЗЕКТІКРЕАТИВТІ АҒЫМДАРДЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... . ..11
1.1 Заманауи қоғамның креативті құбылысқа тәуелділігі ... ... ... ... ... ... ...11
1.2 Қазақ мәдениетіндегі креативті бастамалар тәжіребиесі ... ... ... ... ... ..22
ЖАҢА ҚАЗАҚ КРЕАТОРЛАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСТЫРҒАН ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.1 Әлеуметтік желілер мен цифрлық платформаларда орын алған креаторлар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.2 Подкаст креатив алаңы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі күнде креативтілік адамдардың күнделікті өмірінің ажырамас бөлігі болып табылады. Заманауи техналогиялардың дамуы барысында мәдениетте де үлкен өзгерістерге тап болды. Осыған байланысты креаторлардың орны бөлек. Креативтілікті пайдалана отырып, креаторлар тек бизнес және экономиканы дамыта отырып, сонымен қатар қоғамның бірден бір ажырамас бөлігі мәдениетті же толықтыруда. Заман талабына сай, креаторлар қалыптасқан дәстүрлі мәдениетті жаңа уақытпен сабақтастыра отырып жаңа өнім шығаруда. Бұл өздігінен кез келген елдің креативті экономикасына үлкен әсер тигізеді. Жаңа қазақ креаторлар толқының өкілдері заман талабына сай қазақ мәдениетіне де өз үлесін қосуы арқылы, тек қазақ мәдениетін өзге қырдан көрсете отырмай, оны әлемдік санаға шығаруда.
Мәтін Батыс және Ресей ғалымдарының жұмыстарына сүйене отырып, Қазақстандағы және посткеңестік елдердегі шығармашылық индустрияларды зерттеудің өзектілігін зерттейді. Ол дәстүрлі өнер түрлерін экономикалық өсуді ынталандыру және мәдени бірегейлікті сақтау үшін заманауи технологиялармен қалай біріктіруге болатынын көрсете отырып, Мәдени мұра мен заманауи инновациялардың қиылысын көрсетеді. Жергілікті және халықаралық зерттеушілердің бірлескен күш-жігері шығармашылықты, инновацияны және экономикалық тұрақтылықты дамытуға ықпал ететін әр аймақтың нақты қажеттіліктерін ескеретін пәнаралық тәсілдерді әзірлеуге бағытталған. Креативті индустрия тұжырымдамасы жарнама, дизайн, сәндік-қолданбалы өнер, сән, кино түсіру және т.б. сияқты әртүрлі секторларды қамтиды, бұл оның мәдени және экономикалық контексте маңыздылығын көрсетеді [1].
Жұмыста креативтіліктің қазіргі қоғамға оң әсері қарастырылады, оның проблемаларды шешудегі, өзін-өзі көрсетудегі, кәсіпкерліктегі және жеке тұлғаны дамытудағы рөлі атап өтіледі. Онда проблемаларды шешу процесіне шығармашылық көзқарасты енгізу дәстүрлі әдістерге басымдық беру үрдісіне қарамастан жиі инновациялық және тиімді шешімдерге әкелетіні айтылады. Шығармашылық сыни тұрғыдан ойлауды дамытады, жаңа шешімдер іздейді және сайып келгенде инновация мен прогресті ынталандырады, бүкіл қоғамға пайда әкеледі [2] Сонымен қатар, жұмыс креативтілік пен әлеуметтік эстетика арасындағы байланысты қарастырады, креативтілік эстетиканың кең контекстіндегі ерекше форма екенін атап өтеді. Шығармашылық жаңа эстетикалық тәжірибені құруға және түсінуге ықпал ету арқылы эстетикалық процесті жақсартады деп болжануда. Тұтастай алғанда, мәтін қазіргі қоғамның саясат, технология және эстетиканы қоса алғанда, әртүрлі салалардағы инновацияларды қалай ынталандыратынын көрсетеді және креативтілік шеңберіндегі жаңалық пен эстетиканың қиылысын көрсетеді. Жалпы алғанда, креативтілік пен мәдениеттің қаншалықты тығыз қарым-қатынасы, олардың өзге мәдениетпен әретен жасағандағы креативтіліктің орны өте мағызды фактор болады [3]. Тіпті, креативтіліктің тек қоғамның мәдениетіне ғана емес, сонымен қатар, сол қоғамдағы тұрақталған әлеуметтік нормаларға тигізетін әсерінің орны да бөлек.
Креативтіліктің қазақ мәдениетіне өздігінен сан түрлі жаңалықтар әкелген болатын. Алғашқыда, әрине өнер сферасы креативтіліктің әкелген жаңашылдықтарының ықпалына түсті. Бұл қазақ өнер саласындағы қайраткерлерінің жанадан жанрларды қоладануына әкелген. Бұл тәуелсіз Қазақстандағы алғашқы креаторлардың көрінісі болған.
Қазірігі уақытта, жаңа технологиялар мен цифрлық медиа платформалардың дамуымен, Қазақастанда жаңа крреаторлар толқынының пайда болуына әкеліп соқты. Жаңа креаторлары, заманауи техналогиялар мен әлеуметтік желілерді пайдалана отырып, қазақ мәдениетін жаңа тұрғыдан көрсетеді. Жалпы алғанда, Instagram, YouTube және TikTok сияқты цифрлық медиа платформалардың Қазақстанда креаторлардың жаңа буынының пайда болуы мен дамуына елеулі әсері қарастырылады. Бұл платформалардың әдеби ландшафтта қалай төңкеріс жасағаны туралы, креаторларға жаһандық аудиторияға қол жеткізу және өзара әрекеттесу үшін бұрын-соңды болмаған мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар, цифрлық платформалар авторларға өз мазмұнын Қазақстандағы нақты қауымдастықтар үшін бейімдеуге мүмкіндік беріп, қазақ мәдениетіне қатыстылық пен мақтаныш сезімін дамытуға қалай ықпал еткені анық. Сонымен қатар, осы платформаларда қол жетімді мазмұн форматтарының әртүрлілігін көрсетеді - қысқа бейнелерден деректі фильмдерге дейін, тірі қойылымдарға дейін - бұл авторларға өзін-өзі көрсету және тарту үшін әртүрлі мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар, мәтін контент жасаушыларға қол жетімді әр түрлі табыс көздерін, соның ішінде жарнама, бренд серіктестігі, тауарларды сату, краудфандинг және жазылымға негізделген модельдерді атап көрсетеді, бұл авторларға өз жұмыстарын тиімді монетизациялауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, мәтін цифрлық платформалардың бірлескен сипатына баса назар аударады, бұл шығармашылық жұмысшылар арасында байланыс орнатуға және білім алмасуға ықпал етеді, осылайша шығармашылық процесті жақсартады. Тұтастай алғанда, мәтінде цифрлық платформалардың қазақстандық авторларға контентті өз бетінше өндіруге және таратуға, жаһандық ауқымда мәдени ұсыну мен коммуникацияға ықпал етуге мүмкіндік бергені атап көрсетілген.
Зерттеу нысаны: Креаторлардың мәдениеттегі орны мен ықпалы.
Зерттеу пәні: Қазақстандағы жаңа креаторлар толқынының қазақ мәдениетіне қосқан жаңашылдықтары.
Зерттеу мақсаты: Жаңа қазақ креаторлар толқынының мәдениетке қосқан жаңашылдықтарын мен идеяларын қарастыру.
Мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
Заманауи қоғамның креативті құбылысқа тәуелділігін талдау;
Қазақ мәдениетіндегі креативті бастамалар тәжіребиелерімен танысу;
Әлеуметтік желілер мен цифрлық платформаларда орын алған креаторларға тоқталу;
Подкасты креатив алаң ретінде қарастыру.
Зерттеу әдістері:
Дипломдық жұмысты жазу барысында ғылыми әдебиеттермен жұмыс, сипаттама жасау, мәтіндерді саралау және салыстырмалы талдау жасау үшін шетелдік практикаларды саралау әдістері қолданылды.
Дипломдық жұмыс тақырыбының теориялық және практикалық маңыздылығы әлеуметтік желілмер мен цифрлық медиа платформалардың дамуымен, дәстүрлі қазақ мәдениетін жаңа казақ креаторлар толқыны арқылы мәдениетті дамытудағы жаңа тәжірибелерді анықтау. Бұл ретте ғылыми әдебиеттерден бөлек ашық қолданыстағы ресми сайттардан және әлеуметтік желілерден ақпараттар қолданылған.
Диплом жұмысының жаңашылдығы: Заманауи қоғамның креативтілікке тәуелділігін талдай отырып, креаторларлың қоғам өмірінің кез келген сферасына қосқан үлесін талдай отырып, олардың мәдениеттегі орнын анықтау, олардың қалайша жаңа толқынға айналғанын қарастыру және де, бұл жаңа қазақ креаторлар толұынының негізі жобалар мен идеялар саралау.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе мен екі негізгі бөлімнен тұрады. Екі бөлім екі тақырыпшадан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I. ӨЗЕКТІ КРЕАТИВТІ АҒЫМДАРДЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ
1.1 Заманауи қоғамның креативті құбылысқа тәуелділігі
Бүгінгі күнде креативтілік адамдардың күнделікті өмірінің ажырамас бөлігі болып табылады. Қазіргі уақытта креативтілік адамдарды тек шығармашылық жақтан ғана көрсетпейді. XXI ғасыр - технологиялардың даму ғасыры. Технологиялар процессінің дамуына көптеген факторлар ісер етеді. Алайда, осы технологиялақ процесстерді дамытуына әсер ететін күштердің бірі - креативтілік болады. Адамдардың қиялы мен тапқырлығының түйілісінде болатын креативтілік, біздің күнделікті өмір сүрудің, жұмыстың және де қоғаммен құрайтын әлеуметтік қарым - қатынастың дамуын қалыптастырады. Креативтілік пен креативті ойлау - тек мәдениет пен шығармашылық жайлы емес, сонымен қатар, технологиялық прогресстің жемісі ретінде де қарастырылады. Заманауи қоғамның креативтілікке деген бейімділігін алғашқы кезде атап кеткен технологиялық прогресспен бастауға болады. XXI ғасырдың басында біз білетін, түсінетін, әрі практика жүзінде қолданатын кретативтілік жаңа мағынаға ие болды. Бұл жаңа оқиғалар, өз кезінде, қоғамның өзгеруіне әсер етті. Соңғы бірнеше онжылдықта көпдеген жұмыс орындарында қызмет атқаратын жұмыскерлерде креативтіліктің болуы мағызды критерийлердің бірі болып саналады. Мысал ретінде, жасанды интеллектік қолдануы мен өсіп келе жатқаның қарастыруға болады. Жасанды интеллект қайталанатын жұмыс тапсырмаларын автоматтандыру, белгілі бір сұрақтарға стандартты түрде жауап беру функцияларын атқара алады. Алайда, қанша болмасын, адамның креативті жұмысын атқара алмайды. Бұл ұйымдардағы креативтілік рөлінің маңыздылығы өсіп келегенің COVID-19 пандемиясы кезінде айқын көрінді.
ХХ ғасырдан бастап Еуропада зерттелетін және енгізілетін креативті индустриялардың тұжырымдамасы мен технологиялары қазіргі уақытта Қазақстанда және посткеңестік кеңістік елдерінде әлеуметтік-мәдени зерттеулер үшін өзекті тақырып болып табылады. Егер біз осы аспектінің ғылыми дамуын қарастыратын болсақ, онда мұндай шетелдік авторлар: Т. Адорно, В. Беньямин, М. Хоркгеймер, Дж. Хатамми және басқалар "мәдени индустрия", "креативті индустрия", "креативтілік", "креативті экономика" ұғымдарының мәні мен ерекшеліктерін ашып, осы ғалымдардың жарияланған жұмыстары осы салада танымал. Ресейлік зерттеушілер Н. Гладков, М. Б. Гнедовский, Е. В. Зеленцова, С. Е. Зуев, Л. Кузовникова және т. б. өз жұмыстарында шығармашылық индустрияның ерекшеліктерін, басқа қырларын ашады, шетелдік әріптестердің тәжірибесін талдайды, сондай-ақ қалыптасқан тәжірибені шындыққа бейімдеу мүмкіндіктерін көрсетеді.
Креативті индустрияларды зерттеу және оларды Қазақстанда және басқа посткеңестік елдерде қолдану өңірдің әлеуметтік-мәдени ландшафтының дамуына байланысты зерттеулердің жарқын саласы болып қала береді. Осы зерттеу аясында біз дәстүрлі өнер түрлері мен тәжірибелерді экономикалық өсу мен мәдени байытуды ілгерілету үшін заманауи технологиялармен қалай біріктіруге болатынын зерттей отырып, мәдени мұра мен заманауи инновациялардың қиылысын қарастырамыз.
Батыс ғалымдары мен сала мамандары әзірлеген теориялар мен тәжірибелерді зерттеумен қатар, жергілікті зерттеушілер мен тәжірибелер өз аймақтарының бірегей мәдени және тарихи контекстін көрсететін өз негіздерін әзірлеуге белсенді қатысады. Дәстүрлі қолөнерді, фольклорды және көркемдік көріністі өндіріс пен таратудың жаңа тәсілдеріне енгізе отырып, бұл шығармашылық индустриялар мәдени бірегейлікті сақтауға ықпал етеді және сонымен бірге экономикалық тұрақтылыққа ықпал етеді.
Жергілікті зерттеушілер мен халықаралық сарапшылардың бірлескен күш-жігері креативті экономиканың күрделі мәселелерін шешуге бағытталған пәнаралық тәсілдерді әзірлеуге әкелді. Оларға жаңа таланттарды тәрбиелеуге, ресурстармен қамтамасыз етуге және шығармашылық кәсіпкерлерді оқытуға, сондай-ақ мәдени алмасу мен диалог үшін платформалар құруға бағытталған бастамалар жатады.
Табысты халықаралық модельдерді жергілікті жағдайларға бейімдеу осы зерттеудің негізгі аспектісі болып табылады, өйткені ол әр аймақтың нақты қажеттіліктері мен мүмкіндіктеріне бейімделуі мүмкін ең жақсы тәжірибелерді анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша, Қазақстан және басқа да посткеңестік елдер шығармашылық индустриялардың болашағы туралы жаһандық дискурсқа өз үлестерін қоса отырып, өздерін шығармашылық пен инновацияның жарқын орталықтары ретінде көрсете алады.
Креативті индустрия тікелей елдің әр сферасына ықпал жасайды. Атап кеткендей ол тек мәдени және экономикалық құбылыс болғанымен, осы уақытта оны бизнеспен тікелей байланыстырады. Креативті индустрия түсінігі бизнестің әртүрлі түрлерін қамтиды: жарнама, дизайн, сәулет, теледидар, сәндік-қолданбалы өнер, сән, кино және бейне өндірісі, дыбыс жазу, сахналық өнер, радио, ғаламтор, бейнелеу өнері, әдебиет және баспа, мультимедия әзірлеу және ойындар. Айта кету керек, мұражайлар мен мәдени қоғамдар сияқты дәстүрлі мәдени бірліктердің резервімен құрылса да, креативтілік индустрия аясында құрылды. Себебі, мәдениет ұйымдары мен мұражайлар кәсіпкерлік кәсіпорындар туралы жалпы қабылданған түсінікті ұстана алмайды, өйткенң олар оған толық сәйкес келмейді.
Көптеген британдық сарапшылар мұражайлар мен коллекциялық заттарды креативті индустрия үшін бренд немесе ресурс түрі ретінде қарастырады. Алайда, мұндай қарым - қатынастардың кейбір кемшіліктері бар екенін атап өткен жөн, өйткені мәдени мекемелердің басым көпшілігі көбінесе коммерциялық емес статусты сақтайды. Демек, бұл сананың креативті салаларға қатысуы арқылы өзгерту қажеттілігі мен бұл мәселеге ерекше қөзқарастың қажеттілігі көрсетіледі [1].
Технологиялық инновация - бұл адамдардың жай ғана белгілі бір алға қойған жетістікке жету емес, ол олардың алдында туындаған шектеулерден тыс пайдалы, әрі ыңғайлы мүмкіндіктерді көру және оларды іске асыру болып табылады. Бұл қоғамда бұрыннан қалыптасқан ойлауға қарама - қарсы тұру, олардан бөлек өзге жолдарды табу мен белгісіздікті қалайша одан әрі терең зерттеуге болады деген ойларды алға тарту. Заманауи қоғамның креативтілікке толығымен басып кірудің алғашқы мысалдыры ретінде барлығына белгілі Apple, Tesla, Google, Meta (бұрынғы Facebook) және де адамдардың күнделікті өмірінің ажырамас бөлігі болған әсеуметтік желілерді атап кетуге болады. Бұл компаниялардың дамуына аса үлкен үлес қосқан де сол - креативтілік.
Мысалы, iPhone - бұл ұялы телефондардың идеясын қайта жаңғыртқан революциялық құрылғы. Оны құру оның алдында қолданыста болған құрылғының жетілдірудің нәтижесі мен ұялы телефонның қандай болу мүмкіндігін көрсетеді. Неліктен Apple компаниясының ұялы телефонадары өзге компаниялардың телефондарына қарағанда үлкен сұранысқа ие? Бұның барлығы компанияның әрдайым жаңа креативті идеяларды ала отырып, ол инновацияларды өз өнімдеріне қосу болып табылады. Оның барлығы компанияның алғашқы басшысы Стив Джобспен байланысты. Ол өздігінен әлемдегі ең креативті және өнертапқыш адамдардың бірі болып табылады. Стив Джобс креативтіліктің адамдардың әртүрлі тәжіребиесінде болады. Яғни, сізге барлық адамдарға ортақ өмірлік тәжіребиеден өту маңызды, тіпті қажет те емес, себебі өзіндік тәжіребиесіз сіз ерекше креативтілікке де ие болмайсыз [4].
Аталып кеткен Apple компаниясы сияқты Илон Маск басқаруының астандағы Tesla Motors компаниясы да автокөлік өнеркәсібінде де жаңа технологиялар, креативтілік пен инновациялық дизайнды қоса отырып өзіндік революция жасаған. Электрокөліктер шығаратын компанияның үлкен жетістігі мен танымалдылығын оның жаңашыл дамуымен ғана емес, сонымен бірге көліктің өзгеше, жаңа тәсіл арқылы ойластырудың батыл тәсілімен де түсіндіруге де болады. Tesla ұтқырлықтың болашағын қалыптастыруында креативті көзқарастың мысалы болып табылады. Бұл компания автокөліктері өзінің талғампаз эстетикасынан бастап, тіпті автономды жүргізу мүмкіндіктерін дамытуы, компания басшысының маркетинг пен әлеуметтік желілер арқылы өз өніміне назар аудару, бұқараға бренд жайлы креативті жолдар мен әлеуметтік желілер арқылы хабарлау, осы креативті жолдар компанияның әлемдегі танымал әрі сұранысы көп компаниялардың бірі болуына үлкен үлесін қосты.
Осындай компаниялардың қатарына адамдарға үлкен көмекші болған Google компаниясы да кіреді. Шындығында, осы компанияның жұмысы арқылы адамдардың күнделікті өмірлерінің қаншалықты жеңілдегені сөзсіз анық. Жасанды интеллект және ғаламтордың тереңдетіп оқыту саласында Google жәнеде оған ұқсас компаниялар инновацияның алдыңғы қатарда болғаны анық, себебі олар адам алдында белгіленген шекараларды үнемі кеңейтуде. Google іздеу алгоритмдерінің, автономды жүретін автокөліктерді басқару, болжамды аналитиканың артында дәстүрлі ойлау мен шектеулерге тәуелсіз, өз креативтілігі арқылы қиын мәселелерді шеше алатын, қиындықтарды қорықпай қабылдайтын креативті ойшылдар тобы тұрады.
Яғни, технологиядағы креативтілік жеке компаниялардың шеңберінен тыс шығып, өзге компания жұмыскерлерімен идея алмасып, оларды өзара талқылау мен нақтылау, кейін ғана іске асыруын жүзеге астыратын ынтымақтастық жүйелерді қамтиды. Қазірде бізге белгілі start up, ғылыми зерттеу институттары мен техникалық креаторлар қауымдастығы - аталып кеткендердің барлығы креативтілікті процессінің катализаторы ретінде қолдана отырып, инновацияларды қоғамда таратуда маңызды рөл атқарады. Алайда, әрине, өзге сфераларда сияқты, мұнда да қиындықсыз боламайды. Инновациялар мен қоғамда бекітілген этикалық ойлар арасындағы тепе - теңдік, инклюзивтілік пен қолжетімділікті қамтамасыз ету және де ықтимал тәуекелдерді азайту, осының барлығы жауапты технологиялық процесстің маңызды аспектілері болып табылады. Инновацияның пайдасын әділ бөлуге және ықтимал зиянды азайтуға кепілдік беру үшін креативтілік жауапкершілік сезімімен, сонымен қатар этикалық санаменде теңестірілуң керек.
Замануи қоғамның креативтілікке көп көңіл бөлуі негізінен оның оң әсеріне байланысты негізделген. Атап кеткендей, сіз қандай да бір мәселені шешуге тырысқанда, өз сезіміңізді көрсету немесе айту мақсатында, жеке кәсібіңізді дамыту үшін, тіпті жеке өміріңізде де, егер сіз осы мәселелрді шешу үшін өз креативтілігіңізді қоссаңыз, алдағы ойлардан бөлек қосымша шешімдерді таба аласыз. Сонымен қатар, ол шешімдер көп жағдайда ең оңай, әрі жақсы шешімдер болып келеді. Бір қызығы, адамдар ол креативті шешімдерден жиі бас тартады, себебі адамдардың көпшілігі мәдениет пен білімнің қазіргі күнге дейін қалыптасқан, тұрақты, әрі нақты табысқа немесе нәтижеге жеткізетін дәлелденген шешімдерге көбірке көңіл бөледі. Дегенмен, креативтілік сыни ойлауды дамытады және де жаңа ықтимал шешімдерді үйрену инновациялар мен прогресске ықпал етеді, яғни бүкіл қоғамға пайда әкеледі.
Креативтілік толығымен әлеуметтік эстетизацияға ұқсас болмаса да, ол онымен тығыз байланыста болады. Эстетизация мен эстетикалық тәжіребиелерді қазіргі уақытта заманауи адамдардың өмірінде, сонымен қатар өзге формалар мен белгілі бір тенденцияларға сүйене отырып әртүрлі жерлерде табуға болады. Эстетизацияның бірден бір ерекшелігі - креативтілікке бейімділік болып табылады. Диспозитив эстетиканы белгілі бір эстетикалық емес форматтармен немесе практика кешендерімен байланыстырады (рационализация, экономизация, медиатизация), оларға бір ерекше аспект басым болатын құрылымды жүктейді. Осылайша, бұл жерде эстетика кең контекст ретінде түсініледі, ал креативтілік оның ерекше формаларының бірі болып табылады. Эстетиканың өзгермелі процесстері креативтіліктің әлеуметтік кешенінің ерекше үлгісіне сәйкес локализацияланған. Ол қазірдің өзінде жұмыс істеп жатқан процесстерге қатысады жәнеоларды өз жолымен өзгертеді. Бұл оны эстетиканың бұрын болған жәнеболашақта болуы мүмкін басқа траекториялары мен әдістерінен ерекшелінеді. Креативтілік тәсілі эстетика процессін жақсартуымен ерекшеленеді. Бұл жаңа эстетикалық оқиғаларды құруға және түсінуге мүмкіндік береді. Осыған орай, қазіргі қоғам басынан бастап саясатта да, технологияда да, эстетикада да жаңалықты насихаттайтын етіп құрылды. Өзге жағынан қарасақ, креативтілік диспозитивизм жаңа эстетика мен жаңа эстетика режиміне де назар аударады. Бұл жаңалық пен эстетиканың әлеуметтік режимінің қиылысын білдіреді [2].
Бірақ мәдениет пен креативтіліктің қалай байланысты? Егер біз Handbook of Culture and Creativity кітабына сүйенсек, авторлар мәдениет пен креативтіліктің байланысын түсіндіру үшін мәдениет пен креативтіліктің қосымша моделі деп аталатын теориялық модельді ұсынатын диаграмманы кездестіруге болады. Модель адамдардың мәдени тәжірибесін қалай басқаратынына және бұл олардың креативтілігіне қалай әсер ететініне әсер ететін үш жұп қарсы күштерді сипаттайды.
Бірінші мәселе, мәдениет өзіннің фундаменталды нормаларынан айырылған деген пікірге қарсы стереотиптермен байлынысты. Бұны жаңашыл мінез-құлыққа қарсы дәстүрлі ойлау және әрекет ету тәсілдерін ұстану ретінде де түсіндіруге болады.
Мәдени диссонанспен байланысты екінші мәселе - мәдени контексттерді өзгертудің орнына, барлық адамдар мен қауымдастықтар ұстануға тиіс біртұтас мәдени санаға сену. Ойлаудағы мұндай ауытқулар жеке адамның өз қалауы бойынша белгілі бір шектеулерде немесе әртүрлі мәдени ортада ғана ойлау қабілетінен көрінуі мүмкін.
Соңғысы иммигранттардың өздерінің туған мәдениетін қабылдаудың орнына, олардан қалай алыстайтынын бағалайды. Олардың толығымен ассимиляцияланбай, керісінше басқа мәдениеттермен өзара әрекеттестікте болуы олардың өз мәдениетін қаншалықты құрметтейтінін және басқа мәдениеттерге әсер етуге қаншалықты дайын екенін дәлелдейді [3].
Авторлар бұл идеяны мәдениеттің креативтілікке әсер ету сипаты үш дерексіз психологиялық процестермен анықталады деп тұжырымдайды. Олар мәдени білімге қауіп төніп тұр деген ойды алға жылжытады, мәдениеттің көтерілуі және қоғамның әртүрлі салаларындағы мәдениеттердің ассимиляциясы шығармашылық процесті ынталандырады және жаңа ерекше идеяларды дамытуға ықпал етеді. Алайда, оның басқалардан айырмашылығы, мәдени түсіністікке кедергілер бар. Бір мәдениетке крионикалық бекіту және шығармашылықтың жауы ретінде қабылданатын бөтен мәдениеттерден мәжбүрлі түрде алшақтау бар, бірақ авторлар бұл бағдарлар креативті процесінде пайдалы болуы мүмкін деп санайды. Адамдар креативпен туылмайды, әрине, біреудің проблемаларды креативті жолмен шешуге немесе креативтілікпен айналысуға табиғи бейімділігі болуы мүмкін, бірақ басқа да дағдылар сияқты креативтілікті дамытуға және пратика жүзінде қолдануға болады. Сондықтан біз өз қоғамымызда креативті ойлауды дамытуды жалғастыруымыз керек. Егер біз креативті қоғамның ілгерілеуі, өмір сапасы және өркендеуі үшін қажет екендігімен келісетін болсақ, онда креативтілік оның барлық түрлерінде, соның ішінде өнер мен мәдениетте дамыту бәріміз үшін басты басымдықтардың бірі болуы керек. Мұның пайдасы тек креаторлармен ғана шектелмейді; мәселелердің инновациялық шешімдер арқасында шешілуі бүкіл қоғамның өмірін жақсарта алады. Креативтілікке және проблемаларды креативті тұрғыдан шешуге деген көзқарастың оң әсер етуі мүмкін екендігінің мысалдарын табу қиын емес.
Креативтілікті нормативті түсіну біздің мәдениетіміздің құрылымына терең енген. Моррис пен Люнгтің пікірінше, мәдениет статикалық менталитеттерді, дүниетанымдарды немесе таланттарды бекіту және шоғырландыру арқылы жеке тұлғаның шығармашылық мінез-құлқына әсер етпейді. Оның орнына ол мінез-құлықты негізінен күрделі әлеуметтік нормалар, оларды анықтайтын контексттер және адамдарды осы нормаларды ұстануға, оларды елемеуге немесе тіпті төңкеруге жұмылдыратын мотивациялар арқылы қалыптастырады.
Мәдениет, демек, статикалық ережелер жиынтығы емес, жеке тұлғаның мінез-құлқына әсер ететін өзара байланысты элементтердің динамикалық кешені. Әлеуметтік нормалар катализатордың бір түрі ретінде әрекет етеді, белгілі бір қоғамда креативтіліктің көрінісі үшін негіз қалыптастырады. Контексттер, өз кезегінде, мәдени нормалар шындыққа тап болатын және жеке тұлға өзінің креативті қабілеттерін көрсете алатын платформа ретінде қызмет етеді.
Мотивтер бұл динамикада шешуші рөл атқарады, өйткені олар жеке адамды белгіленген мәдени нормаларға сәйкес келуге немесе ауытқуға итермелейтін ішкі және сыртқы ынталандырулар болуы мүмкін. Осылайша, мәдениет креативтілік туралы қалыптасқан идеяларды көрсетіп қана қоймайды, сонымен қатар креативті ойлау әрқашан біздің мәдениетіміздің айырылмайтын құрамдас бөлігін ретінде қарастырылған. Моррис пен Люнгтің бұл пікірден басты айырмашылығы, мәдениет жеке тұлғалардың креативті табиғатына әсер етпейді, ол статикалық ойлау, сендіру немесе дағдыларды нығайтады және береді. Алайда, оған қарамастан, ол көбінесе адамдар өзін-өзі ұстайтын, нормаларды ұстануға немесе ұстанбауға, тіпті нормаларды төңкеруге итермелейтін контекстті анықтайтын осындай күрделі әлеуметтік нормалар арқылы басқарылады.
Осыған байланысты мәдениетті тұрақты ережелер жиынтығымен теңестіруге болмайды, бірақ ол әрекеттерді қалыптастыратын өзара байланысты компоненттердің динамикалық конгломераты ретінде қызмет етеді. Әлеуметтік нормалар бұндай жағдайда катализаторлар жұмысын атқарады; бұл нормалардың белгілі бір қоғамда креативті көрініс беретіннің және құрылым құратының білдіреді. Осылайша, қалыптасқан жағдай, мәдениеттер шындыққа тап болатын және жеке адам өзінің ішкі қабілетін өзіндік ерекшелігіне қарай қолдана алатын ортаның құрылуын білдіреді.
Бұл мәселеде ішкі немесе сыртқы факторларға негізделуі мүмкін қозғаушы күштерге адамдардың қабылданған мәдени нормаларға сәйкес келуіне немесе қайшы келуіне себеп болатын мотивтер жатады. Осылайша, мәдениет креативтілік туралы бұрыннан бар идеяларды көрсетіп қана қоймай, оларды адамның әлеуметтік және психологиялық факторларын ескере отырып жан-жақты дамытады. Оларды әлеуметтік факторлар мен жеке тұлғаның ішкі мотивацияларының күрделі өзара әрекеттесуі арқылы қкреативтілікпен қалыптастырады [5].
Сонымен қатар, креативтілік адам қиялының сансыз көріністерін қалайша қабылдайтынымызға, өзара әрекеттесетінімізге және түсіндіретінімізге және түсінігімізге де әсер етеді. Қала орталықтарындағы көшелердің қиылыстарынан виртуалды киберкеңістікке дейін креативтіліктің көркемдік шекараларын анықтап, қоғамдық нормаларға қарсы тұру арқылы өзіндік Ренессанс катализаторы ретінде қызмет етеді. Заманауи өнердің ең көрнекті ерекшеліктерінің бірі - оның әртүрлі формаларының қолданылуы болып табылады. Бүгінгі күнде суретшілер, мүсіншілер және де өзге өнер түрлерінің өкілдері дәстүрлі кескіндеме мен мүсіннен бастап озық цифрлық өнерге, спектакльдерге және интерактивті кондырғыларға дейін көптеген құралдарды, әдістерді мен стильдерді қолданады. Бұл тәсілдердің әртүрлілігі қазіргі қоғамның бай креативтілігін бейнелейді, бұл өнер қайраткерлеріне өз креативтілігін көптеген инновациялық және тартымды туындыларды жасалуына бағытталуына мүмкіндік береді. Креативтілік заманауи өнердегі инновацияларды жақсы толықтырады, суретшілерді соңғы технологияларды қолдануға және мүмкін болатын шекараларды кеңейтуге шақырады. Цифрлық құралдар мен платформалар суретшілерге дәстүрлі шеңберден тыс шығып, интерактивті қондырғыларды мен мультимедиялық жасауға мүмкіндік бере отырып, өнер тәжіребиесінде жаңа төңкеріс жасады. Креативтіліктің бұндай көрінісі ретінде VR (виртуалды шындық) тәжіребиесі. Заманауи суретшілер виртуалды шындықты өздерін және өз туындыларын альтернативті таныстыру тәсілі ретінде қарастыра бастады. Мысалы, Лондон қаласының суретшісі Грехтен Эндрю VR-ды қолданып Alternate Reality атты вируалды көрмесін жасаған [6].
Уақыт өте келе, заманның дауымен жаңа өнер ағымдары да пайда болады. Қазіргі заманғы өнер әртүрлі мәдени әсерлер мен перспективалардың бірігуін көрсетеді. Суретшілер мен мүсіншілер өз шабытын әртүрлі дереккөздерді пайдаланып, гибридті өнер туындыларын жасау барысында әртүрлі дәстүрлер, әңгімелер, тарихи деректер мен кез келген сәйкестілік элементтерін араластыру арқылы алады. Бұндай мәдени алмасу заманауи өнерді байытады, стереотиптерге қарсы тұру және диалогты дамыту арқылы мәдениетаралық түсіністік пен тануға ықпал етеді. Креативтілік өнер мен мәдениетке кез келген адамның қолы жетізе алатындығын, сонымен қатар дәстүрлі кедергілерден бас тарту мен елдегі мәдениеттің дамыту мүмкіндіктерін кеңейтуде шешуші рөл атқарады. Ғаламтор, әлеуметтік желілер мен медианың дамуы өнер қайраткерлеріне өз туындыларын тікелей әлемдік аудиторияға көрсетуге мүмкіндік береді. Яғни, онлайн платформалар атап кеткен туындыларын тек көрсетпей, сонымен қатар аудиториямен кері байланысты орнатуға, әлемнің түкпір - түкпіріндегі өзге өнер қайраткерлерімен коллаборация жасауға да көмек береді. Бұның барлығы инклюзивті және әртүрлі креативті қауымдастықты қалыптастыруға үлкен ықпал етті.
Креативтілік атап кеткендей қоғам өмірінің әр сферасына айтарлықтай үлес қосқан. Мәдениет, өнер пен бизнестен бөлек, ол біздің қоршаған да ортаға әсер етті. Яғни, креативтілік тіпті адам тұратын қала дизайны мен сәулетіне терең әсер етеді.Қалаларды жоспарлау, салу және қабылдау тәсілдерін қалыптастырады. Оның әсерін қала дамуының әртүрлі аспектілерінен байқауға болады, олардың әрқайсысы қалалық ортаның жалпы сипатына ықпал етеді. Біріншіден, креативтілік сәулетшілер мен қала жоспарлаушыларға күрделі қалалық мәселелердің инновациялық шешімдерін жасауға мүмкіндік береді. Стандартты емес ойлауды дамыта отырып, креативтілік тұрғын үйге қол жетімділігі, көлік кептелісі және экологиялық тұрақтылық сияқты мәселелерді шешудің дәстүрлі емес тәсілдерін іздеуді ынталандырады.
2000 жылдар басталысымен когнитивті индустриялар деп аталатын креативті индустриялар инновация мен экономикалық стратегияның секторына айналған. Атап кеткен секторлар дизайн, жарнама, сәулет, бағдарламалық жасақтама, ойын, сән, кино, теледидар, музыка, баспа таланттарын дамыту сияқты көптеген пәнаралық салаларды қамтиды. Цифрландырудың өсуі, технологиялардың дамуы және зияткерлік өнімдерге сұраныстың артуы креативті индустриялардың кең дамуының катализаторына айналды. Бүгінгі таңда бұл салалар ең жылдам дамып қана қоймай, сонымен қатар әлемдегі ең табысты салалардың бірі болып табылады., Ұлыбритания, АҚШ және Италия сияқты елдерде креативті индустриялар жалпы ішкі өнімге айтарлықтай үлес қосады, сәйкесінше Ұлыбританияда 5%, АҚШ-та 10%, және Италияда 6% құрайды, сонымен қатар қоғамда миллиондаған жұмыс орындарын ашады. Нью-Йорк, Лос-Анджелес, Лондон, Берлин, Париж, Рим, Милан, Гонконг және Сеул сияқты әлемдегі ең ірі қалалар экономикалық дамудың әлеуетін мойындай отырып, креативті индустриялардың өсуіне белсенді ықпал етеді. креативті индустрияларды дамытудың қалыптасқан модельдері бар екенін мойындау маңызды, олардың арасында американдық, скандинавиялық және шығыс азиялық модельдері жиі қолданылатын мысал ретінде келтіріледі.
Бұл модельдердің әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. Біріншісі, американдық модель шығармашылық салалардағы екі басты секторды атап кетеді: мәдени және креативті. Мәдени сектор, көбінесе коммерциялық емес деп саналады және де ол мемлекеттен де, жеке меценаттардан да қолдау алады. Ал креативті сектордың мәдени сектордаң айырмашылығы, креативті сектор инновациялық тәсілдермен, шағын бизнеске көмектесуге және технологияларды пайдалануға бағдарланумен, сондай-ақ халықаралық ынтымақтастыққа белсенді қатысумен сипатталады.
Скандинавиялық модель бойынша, креативті индустриялар инновация, өмір сапасы және тұрақтылық сияқты компоненттер негізінде өз көзқарастарын қалыптастырады. Бұл елдер тұрақты экономикалық даму мен әлеуметтік артықшылықтың құралы ретінде ең перспективті креативті секторларды бөліп, оларды көрсетеді және белсенді дамытады.
Шығыс Азия елдерінің моделі креативті саясат тетігі ретінде, ішінара үш маңызды факторды қалыптастырады. Біріншісі, қазіргі уақытта әлем көптеген әлеуметтік, экономикалық және саяси қайта құруларды бастан кешіріп жатқандықтан, жаңа шындыққа сәйкес келетін жаңа мәдени саясатты тұжырымдау маңызды мәселе. Екіншісі, креативті индустриялар сауданы дамыту мен кірісті арттырудың негізгі факторлары ретінде қарастырылады. Үшіншісі, Қытайдың геосаяси ықпалының күшеюіне байланысты фактор.
Ұлыбритания, Германия және Оңтүстік Корея мысалында, осы елдердің қалайша ұлтаралық сахнада өз керативті индустрияларын қолдайтыны жайлы айту керек. Ұлыбританияда көптеген креативті салаларда қолдануға болатын арнайы салық ережелері бар. Мысалы, киноиндустрия салықтық жеңілдіктер арқылы пайда көреді, өйткені компанияларға пайда салығын төмендетуге немесе пайда болмаған жағдайда шығындарды өтеуге рұқсат етіледі. Сонымен қатар, қосылған құн салығы бойынша жеңілдіктер театр қойылымдары мен музыкалық концерттер сияқты кейбір көркемдік іс-шараларға да беріледі.
Ұлыбританияда кино, анимация, бейне ойындар мен теледидардағы өндірістік шығындарға 25% - ға дейін салық жеңілдіктерін ұсынатын Creative Sector Tax Reliefs бастамасы жүзеге асырылуда. Сонымен қатар, мамандандырылған Британдық агенттіктер күш-жігер ескірген өндірістік ғимараттарды креативті кластерлерге айналдыруға бағытталған методтарды қарастырады.
Ұлыбританиямен қатар, Германия да әртүрлі гранттар мен кепілдік бағдарламаларын қамтитын креативті кәсіпорындарды қаржыландырудың дамыған жүйесімен мақтана алады. Bürgschaftsbank North Rhine Westfalia және Bürgschaftsbank Baden-Württemberg сияқты мемлекеттік кепілдігі бар банктер креативті салаларға шамамен 80% кепілдік береді. Сонымен қатар, Arts Fund Foundation, World Cinema Fund, German Literature Fund, Wanderlust -- Fund for International Theatre Partnerships сияқты Германияның Федералды мәдени қорларының ұлттық гранттары бейнелеу өнері, әдебиет, орындаушылық өнер және кино сияқты әртүрлі салаларды қолдайды. Германиядағы барлық шығармашылық салалар 13%-дық инвестициялық салық несиесін алуға құқылы, ал мәдени инвестициялық қорларға қатысатын адамдар да салық шегерімдерін алуға құқылы.
Оңтүстік Корея шығармашылық ландшафттың нақты секторларына бағытталған әртүрлі шараларды ұсына отырып, креативті индустрияларды дамыту үшін кешенді бағдарламалық құжаттарды құрастырып пайдаланады [7].
Оңтүстік Кореядағы "мәдени виза" бағдарламасы адамдарға шығармашылық қызметпен айналысуға және ел аумағындағы түрлі мәдени іс-шараларға қатысуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, Content Korea бағдарламасы ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға, оқытуға, таланттарды өсіруге және экспортты ілгерілету бастамаларына қаржылық қолдау көрсету арқылы кореялық контент өндірушілердің әлемдік аренадағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған.
Шығармашылықты, инновацияны ынталандыру және Оңтүстік Кореяның жаһандық бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды қаржылай қолдау, оқыту, таланттарды жетілдіру және экспортты ілгерілетуді қамтитын "Креативті Корея" стратегиясы әзірленді. Сонымен қатар, инвестициялық климатты жақсартуға бағытталған күш-жігер отандық корей кәсіпорындарының салықтық жеңілдіктері мен қаржылық көмегін қамтамасыз ететін K-Startup Grand Challenge бағдарламасы сияқты шығармашылық салалардағы шетелдік стартаптарды тарту және қолдау үшін ынталандыруды қамтиды.
Атап айтқанда, аталған қаржылық қолдаудың барлық шараларын уәкілетті мемлекеттік органдар мен ұйымдар басқарады. Осыны ескере отырып, Қазақстанда креативті индустрияларды тиімді қолдау жолындағы маңызды қадам креативті индустрияларды дамыту жөніндегі Жобалық офис аясында жұмыс істейтін өңірлік филиалдармен "креативті индустриялар орталығын" құру болып табылады. Бұл құрылым ынтымақтастыққа ықпал етеді, шығармашылық тұлғалардан ұсыныстар жинайды және инновациялық және әлеуметтік маңызды жобаларды жүзеге асыруға көмектеседі [8].
Сонымен қатар, сәулет өнеріне креативті көзқарас қалалық сәйкестіктің ажырамас бөліктеріне айналатын ерекше және көрнекті тартымды ғимараттар мен құрылыстардың пайда болуына әкелді. Креативті дизайн принциптерін, материалдар мен құрылыс технологияларын пайдалана отырып, сәулетшілер функционалды ғана емес, сонымен қатар эстетикалық, тартымды және мәдени маңызды құрылымдарды жасайды. Дәл солай, креативтілік қала дизайны есте қаларлық қоғамдық кеңістіктер, көше пейзаждары мен көрікті жерлерді жасау арқылы қалалардағы орын мен сәйкестік сезімін арттырады. Осының барлығы сонымен қатар, креативты қала стратегиялары сол қаланың тек адамдарға максималды түрде комфортты болуын емес, ол қаланың қоршаған ортаға әсерді азайту және сау қалалық ортаны құру үшін жасыл шатырлар пассивті күн дизайны мен жаңартылған энергия жүйелері сияқты креативты шешімдерді енгізуге тырысады. Әрине, креативтілік өзінен өзі қалалық мәселелерді шешуді қамтамасыз етпейді, алайда, ең болмағанда, шешім қабылдаушыларға жұмыс істеуге болатын және инновациялар туындауы мүмкіндігін береді. Осы идеялар негізінде қала динамикасын жақсарту мақсатында креативті ойлар мен идеялар құрастыру басты мақсат болады. Жақсы мысал ретінде, Германия қаласындағы car sharing идеясын да айтуға болады [9]. Сонымен қатар, адаптивті қайта пайдалану мен қайта жандандырудың шығармашылық тәсілдері қолданыстағы қалалық инфрақұрылым мен тарихи ғимараттарға жаңа өмір сыйлады. Жаңа пайдалану үшін ескірген құрылымдардың мақсатын өзгерту арқылы шығармашылық қалаларды тұрақты қалпына келтіруге және мәдени мұраны сақтауға ықпал етеді.
Алайда, креативтіліктің басты өнімі, әрине, атап кеткен ғаламтор мен әлеуметтік желілер негізінде дамыған креативті индустрия болып табылады. Оның барлығы коммуникация мен медияға байланысты болады. Коммуникациялар мен медианың үнемі өзгеріп отыратын ландшафтында шығармашылық ақпаратты тарату, тұтыну және қабылдау тәсілдерін өзгертетін қозғаушы күшке айналады. Креативті тәсілдер - әлеуметтік желілердегі мазмұнның қарқынды өсуінен бастап, бейне ойындардағы интерактивті әңгімелердің қызықты әңгімелеріне дейін - аудиторияны баурап алады және қазіргі қоғамдағы медиамен өзара әрекет тәсілдерін өзгертеді.
Креативтілік коммуникациялық және медиа платформалары инновациялау мен саралау үшін қажет. Креативті ойлау платформалардағы креаторларға сол платформадағы креатордан ерекшеленетін бірегей мүмкіндіктерді, пайдаланушы тәжіребиесін және мазмұн пішімдерін әзірлеуге мүмкіндік береді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz