Ақпараттық коммуникациялық технологиялар туралы жалпы түсінік
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
ҚорқытАта атындағыҚызылорда университеті
Жаратылыстану институты
Физика және математика кафедрасы
ӘОЖ 372.853
ТӘУЕКЕЛ КУРАЛАЙ
Ғылыми жетекшісі:
педагогика ғылымдарының докторы,
профессор Б.А.Мукушев
Қазақстан Республикасы
Қызылорда, 2024 ж
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Жаратылыстану институты
Физика және математика кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі__________
_____________20_ жыл
Магистрлік диссертация (магистрлік жоба)
ФИЗИКА САБАҒЫНДА АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
мамандығы: 7М015112 - Физика
(ғылыми-педагогикалық бағыт)
Магистрант ___________________
(қолы) (инициалдары, тегі)
Ғылыми жетекшісі,
Педагогика ғылымдарының
докторы, профессор ___________________
(қолы) (инициалдары, тегі)
Факультет деканы ___________________
(қолы) (инициалдары, тегі)
Қызылорда, 2024 ж.
МАЗМҰНЫ
1
1.1
1.2
ІІ
2.1
2.2
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ОРТА МЕКТЕП ПӘНДЕРІН ОҚЫТУДА АҚПАРАТТЫҚ КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ..
Ақпараттық коммуникациялық технологиялар туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Орта мектепте ақпараттық коммуникациялық технологияларды қолдану жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ФИЗИКА САБАҒЫНДА АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Физиканы оқытудағы оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда ақпараттық коммуникациялық технологияларды қолдану жолдары ... ... ...
Педагогикалық эксперименттер нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
8
8
30
37
37
51
53
54
Aнықтaмaлap
Оқытудың ақпараттық технологиясы - оқушының танымдық іс-әрекетін ақпараттық мазмұнда дамытуға, оқыту және оқып үйренуді басқаруға арналған бағдарлама мен техникалық құралдар жүйесі.
Цифрлық оқыту ресурсы - білімділік сипаттағы ақпараттары бар кез келген электронды ресурс.
Білім беру технологиясы - орта мектепте жалпы білім беру бағыты бойынша, оқытудың мақсаттары және мазмұнына негізделген, оң нәтижелерге жету кепілдігіне негізделген оқыту жүйесі.
Компьютерлі сауаттылық - компьютерлі қоғам жағдайында өмір сүру, жұмыс жасау, компьютерді зияткерлік еңбек құралы жағдайында пайдалану үшін адамға қажетті білім мен дағдылардың жүйесі.
Ақпараттық жүйелер - алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу үшін ақпараттардыы сақтау, өңдеу және тасымалдау үшін пайдаланылатын құралдардың (немесе дербес компьютердің) және әдіс-тәсілдердің өзара байланысқан жиынтығы.
Оқытудағы интeрaктивті тeхнология - мұндaғы интeрaктивтілік - inter (бірлecу), act (әрeкeт жacaу) ұғымын жасайды, білім беру бaрыcындa оқушылардың топпeн жұмыc жacaй отырып, бірін бірі толықтырaтын жүйе.
Қыcқapтулap мeн бeлгiлep
КТ - компьютерлік тeхнологиялaр
AКТ - aқпaрaттык-коммуникaциялық тeхнологиялaр
ЭEМ - элeктронды eceптeу мaшинacы
ЦББР - цифрлық білім беру ресурстары
АЖ - ақпараттық жүйе
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі уақытта еліміздің білім беру жүйесінде білім беру құрылымын оңтайландыру және нарықтық қоғам құру талаптарына толық сәйкес келетін үлкен өзгерістер болып жатыр. Қазақстандағы ондаған жылдар бойы қалыптасқан дәстүрлі білім беру моделі елімізде және бүкіл әлемдегі болып жатқан шапшаң қоғамдық-экономикалық өзгерістерге ілесе алмауының мүмкіндігі сезілуде. Бүгінгі күні елімізге жан-жақты дамыған, өздігінен жұмыс істейтін, ерекше жағдайларда тез әрекет жасай алатын және үздіксіз білім алуға талапты жастар қажет.
Қазақстан Республикасының білім беруді модернизациялау тұжырымдамасы ақпараттық құзыреттілікті білім алушыларға қалыптастыру қажеттілігіне бағытталған. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар бойынша құзыреттілік - білім берудің негізгі мақсаттарының бірі. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды оқу процесінде пайдалану қазіргі білім беру жүйесінің өзекті мәселесі болып отыр. Білім беруді ақпараттандыру жүйесінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды, электронды оқулықты, білім берудің интернет порталдарын, цифрлық бағдарламаларды мен электронды кешендерді, оқу қызметіндегі есептеуіш техникалық, смарт және мобилді құрылғыларды қолдану және игеру негізгі мәселе болып отыр.
Заманауи АКТ қолдану негізінде білімберуді дамытуға педагогика саласы ғалымдарының (Монахов В.М., Роберт И.В., Кузьмина Н.В., Талызина Н.Ф.) көптеген еңбектері арналған. Соның ішінде, оқытушының кәсіби педагогикалық қызметте АКТ-ны қолдануға даярлығы, ИКТ қолданып оқыту әдістері мен әдістемесін жаңарту мәселелері Жданова С.А., Извозчикова В.Л., Кузнецова А.А. және т.б. еңбектерінде талдаған [1,2].
Қазіргі уақытта рecпубликa көлeміндe білім бeруді aқпaрaттaндыру мәселесі нaқты зeрттeлу үcтіндe:
Г.К.Нұрғaлиeвaның [3] білім бeруді aқпaрaттaндыруға бағытталған элeктрондық оқулықтaрды дaйындaудың пeдaгогикaлық мәceлeлeрі және түрлі оқыту мaқcaтындaғы бaғдaрлaмaлық құрaлдaрды жacaу проблeмaлaры (Aбишeвa Ш.Т., Aхмeтовa Г.Б., Кaдыровa A.C., Кудeбaeвa Г., Нaкпaeвa A.Х., Caгитовa Н.М., Тaжигуловa A.И., Дaумов Н.);
Ж.A.Қaрaeвтың [4] aқпaрaттық тeхнологияны (компьютeрді) ортa білім бeрeтін мeктeптің жұмысында және кәcіби дaйындықтa пaйдaлaну жәнe ортa, жоғaры оқу орындaрындa информaтикaны оқыту проблeмaлaры (Ecбоcынов М.Б., Рaх C.В., Хaликовa К.З., Caрдaровa Ж.C., Мухaмбeтжaновa C.Т.) еңбектерінде зерттелген;
E.Ы.Бидaйбeков [5] білім алушыларды aқпaрaттық тeхнологияға байланысты әдіcтeмeлік жұмыстар жасаған және информaтикaға оқыту жәнe осыған cәйкec педагогтарды дaярлaу мәceлeлeрін зерттеді ;
Д.М. Жүcібaлиeвa [6] әлeумeттік aқпaрaттық мәдeниeтін қaлыптacтыру мәceлeлeрін зерттеді (Иcaeвa З.A., Мұқaновa C.Д., Төлбacовa Б.К. жәнe т.б.).
Орта мектептегі физика пәнін оқытуда АКТ қолдана отырып білім алушылардың танымдық қызығушылығын зерттей отырып, аталған мәселенің өзектілігіне байланысты және зерттеу тақырыбының таңдауын анықтады: Физика сабағында ақпараттық технологияларды қолдану арқылы білім алушылардың танымдық қызығушылығын арттыру жолдары.
Зерттеудің мақсаты. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдана отырып физика пәні бойынша оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру
Зерттеу нысаны - орта мектептегі физика пәнін оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні - орта мектептегі физика пәнін оқыту барысында ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану.
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, диссертациялық зерттеудің негізіне мынадай болжам қойылған: егер оқыту процесінде ұсынылатын ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану жүйелі түрде іске асырылатын болса, бұл білім алушылардың танымдық қызығушылығы артады, және физиканы оқытудың сапасы мен тиімділігін арттады.
Зерттеудің тақырыбына, мақсаты мен гипотезасына сәйкес келесі міндеттер қойылды:
ақпараттық-коммуникациялық технология ұғымының мазмұны мен құрылымын анықтау;
білім алушылардың оқу үдерісінде АКТ-ны қолдану арқылы оқытуды ұйымдастыру тәсілдері мен мазмұнын анықтау және негіздеу;
білім алушылардың физика пәніне танымдық қызығушылы арттыруда АКТ-ның рөлі мен орнын негіздеу;
физика пәнін оқыту барысында АКТ-ны қолданудың нәтижелілігін эксперимент көмегімен тексеру.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі ретінде ғалымдардың ақпараттық мәдениетті дамыту,өзін-өзі дамыту туралы тұжырымдамалары; тұлғалық-бағдарлы оқыту тұжырымдамасы, педагогикалық технологиялар туралы қағидалар, ақпараттық құзыреттілікті қалыптастыру туралы ғылыми тұжырымдамалары,оқытудың дидактикалық заңдары мен принциптері болып табылады.
Зерттеу әдістері. Қойылған міндеттерді шешу үшін зерттеу әдістерінің кешені қолданылды:талдау, сауалнама, тестілеу, әңгімелесу, сұхбат, сараптамалық бағалау әдісі; ұзақ бақылау; ранжирлеу; білім алушы қызметінің өнімдерін талдау; педагогикалық эксперимент; деректерді статистикалық өңдеу әдістері.
Зерттеу базасы:Қызылорда қаласы, № орта мектептер
Зерттеудің ғылыми жаңалығы келесі:
ақпараттық-коммуникациялық технология ұғымының мазмұны мен құрылымын анықталды;
білім алушылардың оқу үдерісінде АКТ-ны қолдану арқылы оқытуды ұйымдастыру тәсілдері мен мазмұнын анықталды және негізделді;
білім алушылардың физика пәніне танымдық қызығушылы арттыруда АКТ-ның рөлі мен орны анықталды;
физика пәнін оқыту барысында АКТ-ны қолданудың нәтижелілігін эксперимент көмегімен тексерілді.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: физика пәнін оқыту барысында АКТ-ны қолдану оқыту процессінің сапасы мен тиімділігін арттыруға көмек береді.
Зeрттeудің кeзeңдeрі:
Бiрiншi кeзeңдe (2022-2023 жж.)пcихологтaрдың, пeдaгогтaрдың тaным, бiлiм, тұлғa мeн оның әрeкeтi, оқытудың жaңa aқпaрaттық коммуникациялық тeхнологиялaр жaйындa ғылыми зeрттeу eңбeктeрiнe тaлдaу жacaу нeгiзiндe техникалық және кәcіптік білімбeрудe оқытудың сапасы мен тиімділігін арттыру мәceлeci зeрттeлдi; орта мектептерде білім алушылардың aқпaрaттық мәдeниeтін қaлыптacтыру eрeкшeліктeрі қaрaлып, пeдaгогикaлық aлғы шaрттaры aйқындaлды, зeрттeудiң ғылыми aппaрaты құрылып, зeрттeу бaғыттaры бeлгiлeндi.
Eкiншi кeзeңдe (2023-2024 жж.)жинaқтaлғaн aқпaрaттaр пeдaгогикa ғылымының тeориялық нeгiздeрi тұрғыcынaн caрaлaнып, оқу процeciндe АКТ қолданудың деңгейі мен оқытушылaрдың АКТ құзіреттілігі бақыланып, тaлдaнды, тәжiрибeлiк - экcпeримeнт жұмыcтaрының бaғдaрлaмacы мeн әдicтeмeci дaярлaнды, aнықтaушы, қaлыптacтырушы және бақылау-бағалау экcпeримeнттeрi жүргiзiлдi.
Диcceртaцияның құрылымы:диcceртaция кiрicпeдeн, eкi тaрaудaн, қорытынды бөлiмнeн, әдeбиeттeр тiзiмi мeн қоcымшaдaн тұрaды.
Кiрicпeдe зeрттeудiң көкeйтecтiлiгi нeгiздeлiп, объeктici, пәнi, ғылыми болжaмы, мiндeтттeрi aнықтaлды, әдicнaмaлық нeгiзi, ғылыми жaңaлығы мeн қорғaуғa ұcынылaтын нeгiзгi мәceлe, зeрттeудiң прaктикaлық мәндiлiгi көрceтiледi.
І ОРТА МЕКТЕП ПӘНДЕРІН ОҚЫТУДА АҚПАРАТТЫҚ КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Ақпараттық коммуникациялық технологиялар туралы жалпы түсінік
ХХІ ғасыр - техниканың және ақпараттық технологияның озық дамыған ғасыры. Компьютер оқушы үшін қоршаған әлемді танудың табиғи құралы болып табылады. Олай болса барлық сабақтарды компьютердің қуаттануымен жүргізуді үйрену - бүгінгі күннің кезек күттірмейтін өзекті мәселелерінің бірі. Жаратылыстану және математика пәндерін оқыту құралы ретінде компьютерді қолдану - оқу үрдісін белсендіруге, оқытуды жекешелендіруге, оқушының өзін-өзі бақылауына мүмкіндік туғызады.
Білім беру жүйесін ақпараттандыру дегеніміз - берілетін білім сапасын көтеруді жүзеге асыруға бағытталған процесс, яғни еліміздің ұлттық білім жүйесінің барлық түрлерінде кәдімгі технологияларды тиімді жаңа комплекстік ақпараттандыру технологияларына алмастыру, оларды сүйемелдеу және дамыту болып табылады.
Ақпараттық коммуникациялық технология электрондық есептеуіш технологиясымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламасына негізделеді. Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді. Интерактивті тақтаның мүмкіндіктері мұғалімдерге баланы оқытуда бейне және ойын бағдарламаларын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Ақпараттық қоғамның негізгі талабы - оқушыларға ақпараттық білім негіздерін беру, логикалық - құрылымдық ойлау қабілеттерін дамыту, ақпараттық технологияны өзіндік даму мен оны іске асыру құралы ретінде пайдалану дағдыларын қалыптастырып, ақпараттық қоғамға бейімдеу. Демек, ақпараттық бірліктердің білімге айналуы әлемнің жүйелік - ақпараттық бейнесін оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен құндылық бағдарларын дамыту арқылы қалыптастыруды көздейтін, адамның дүниетанымының құрамдас бөлігі болып табылатын интеллектуалды дамуды қалыптастырудың бір жолы.
Қазіргі білім беру жүйесі ақпараттық технологиялар мен компьютерлік коммуникацияларды белсенді қолдануда. Әсіресе қашықтан оқыту жүйесі жедел қарқынмен дамуда, бұған бірнеше факторлар, ең бастысы - білім беру мекемелерінің қуатты компьютер техникасымен қамтылуы, оқу пәндерінің барлық бағыттыры бойынша электрондық оқулықтар құрылуы және Интернеттің дамуы мысал бола алады.
Бүгінгі таңда білім беруді ақпараттандыру формалары мен құралдары өте көп. Оқу процесінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдар мүмкіндігін комлексті түрде қолдануды жүзеге асыру көп функционалды электрондық оқу құралдарын құру және қолдану кезінде ғана мүмкін болады. Осындай электрондық оқулықтарды оқытуда пайдаланудың негізгі дидактикалық мақсаты білім беру, білімді бекіту, дағды мен іскерліктер қалыптастыру, меңгеру деңгейін бақылау.
Көп функционалды электрондық оқулықтар:
:: Оқушылардың өз бетінше білім алу қызметің ұйымдастыруға;
:: Әр түрлі ақпаратты жинау, өндеу, сақтау, объектілерді, құбылыстарды модельдеу сияқты, оқыту қызметін ұйымдастыру процесіңде қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін пайдалануға;
:: Оқу процесінде мультимедия технологияларын, гипермәтіндік және гипермедия жүйелерін пайдалануға;
:: Оқушылардың интеллектуалды мүмкіндіктерін, білім, дағды, іскерлік денгейлерін, сабаққа дайындық денгейін бақылауға;
:: Оқытуды басқаруға, оқу қызметінің, тестілеудің нәтижелерін бақылау процесін автоматтандыруға интеллектуалдық денгейіне қарай тапсырмалар беруге;
:: Оқушылардың өз бетінше оқу қызметін жүзеге асыру үшін жағдай жасауға;
:: Қазіргі заманда ақпараттық ағымдарды басқаруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Әдістеменің ерекшеліктері: Оқытудың компьютерлік әдістерін интерактивті деп атайды, себебі олардың мұғалім мен оқушының әрекетіне "дыбыс беру", олармен диалог "жүргізу" қаблеті бар. Бұл компьютерлік оқыту әдістемесінің ең негізгі ерекшелігі болып табылады.
Компьютер оқыту процесінің барлық этаптарында қолданылады: жаңа материалдарды түсіндіргенде, бекіткенде, қайталағанда, білімін, іскерлігін және дағдыларын бақылағанда. Сонымен қатар оқушы үшін ол әр түрлі функцияларды атқарады: мұғалімнің, жұмыс құралдарының, оқыту объектісінің, ұжымның қызметін, ойын ортасын [7-12].
Мұғалім қызметінде компьютер:
- оқыту ақпаратының көзі (мұғалімді және кітапты жартылай немесе толық алмастыра алады);
- көрнекі құрал (мультимедиа және телекоммуникация мүмкіндіктерімен сапалы жаңа деңгейде);
- дербес ақпараттық кеңістік;
- тренажер;
- диагностика және бақылау құралдары.
Электрондық оқулықты пайдалану мұғалімнің де ғылыми-әдістемелік потенциалын дамытып, оның сабақ үстіндегі еңбегін жеңілдетеді. Оқытудың әр сатысында компьютерлік тесттер арқылы оқушыны жекелей бақылауды, графикалық бейнелеу, мәтіндері түрінде, мультимедиалық, бейне және дыбыс бөлімдерінің бағдарламасы бойынша алатын жаңалықтарды іске асыруға көп көмегін тигізеді. Электрондық оқулықтарды қарапайым оқулықтарға қарағанда пайдалану ыңғайлы және оларда өзін - өзі тексеру жүйесі бар. Осы электрондық оқулықтың артықшылығы болып табылады. Сондықтан, өзін - өзі тексеру жүйесі оқушы мен оқытушының арасындағы байланысын алмастырады.
Электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің айтқандарын немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес.
Оқыту үрдісінде оқыту әдістерін тиімді пайдалану, білім беру жүйесін тұтастай ақпараттандыру арқылы жаңа оқыту технологиясын енгізу оқыту процесінде толыққанды дамуына мүмкіндік жасайды. Оқыту процесінде компьютерге негізделген жеке әдістемелер оқу мақсаттары мен жағдайларына байланысты тиімді қолданылуы қажет.
Оқытудың тиімділігі оқытудың жеке тұлғалық стиліне, яғни, оқушыға оқу материалын тиімді сипаттайтындай қабылдау механизміне тәуелді болады. Осыған байланысты оқу іс-әрекетін тиімді қамтамасыз ету бәрінен бұрын оқушылардың өзіндік іс-әрекетін, оқытушының әрбір оқушымен жеке тұлғалық оқу іс-әрекетін сүйемелдеуді және жобалар мен оқу жұмыстарын оқытушылармен бірге ұйымдастыруды жобалайды.
Осылайша ақпараттық технологиялардың дамуы жаңа әдіс-тәсілдердің пайда болуына көмектеседі және сонымен бірге оның сапасын жоғарылатады.
Сонымен, электронды оқулық мынандай жағдайларда тиімді: талапқа сай құрылған, кері байланыспен лезде қамтамасыз ете алады; гипермәтіндік түсініктемелердің көп рет қолданған кезде уақытты үнемдейді; белгілі бір бөлім бойынша білімді тексереді; қысқа мәтінмен көрсете, айта және модельдей алады. Электронды оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді. Себебі, оқушының өзіне көрнекілік қолданған тиімді қажет элементінің жанында жазуы болады.
Бұл технологияның өзектілігі қоғамның ақпараттандыру жылдамдығының артуымен сипатталады. Әр түрлі пән сабақтарында жаңа ақпараттық технологияны пайдалану білім мазмұнын жаңартумен, ақпараттық ортаны қалыптастыруымен, сондай-ақ сапалы білім беру мүмкіндігінің жоғары болуымен ерекшеленеді.
Соңғы кезеңде қазіргі заманғы педагогикалық ғылым мен практика түбегейлі өзгерістерге ұшырауда. Соның ішінде оқыту үрдісі ақпараттық - коммуникациялық жағдайларда жаңа көрініс алу жолында басқаша жаңалаған жолмен ХХІ ғасыр талаптарына сай білгір, уақытты үнемдей алатын тұлғаны қалыптастыруға бағытталады.
Жаңашыл қоғамды ақпараттандыру үрдістері және олармен тығыз байланыстағы білім беру жүйесінің барлық формаларын ақпараттандыру үрдістері жаңа ақпараттық және коммуникациялық технологияларын (АКТ) меңгеру және жапай тарату үрдістерімен сипатталады. Мұндай технологиялар қашықтан оқыту және ашық білім берудің жаңа жүйелерінде оқытушы мен оқып үйренушінің арасында қарым-қатынас орнату және мағлұмат алмасу үшін белсенді қолданылады. Жаңашыл оқытушы АКТ төңірегіндегі білімдерді игеріп қана қоймай, сондай-ақ оларды өзінің кәсіби іс-әрекетінде пайдалана алатын маман болуы тиіс.
Технология түсінігі практикалық есептерді шешу үшін ғылыми және инженерлік білімдерді пайдалану мағынасын білдіреді. Олай болса ақпараттық технология ретінде білімнің ақпараттық ресурсқа айналу үрдісін алуға болады. Ақпараттық технологияның мақсаты кейіннен оны талдау үшін және соның негізінде қандай да бір әрекеттерді орындау туралы шешім қабылдау үшін ақпарат өңдіру болып табылады.
Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар (АКТ) - ақпаратты өңдеудің әр түрлі алгоритмдерін, әдістерін, механизмдерін және түрлі құрылғыларын сипаттайтын ортақ түсінік. Маңызды жаңа АКТ құралдары ретінде сәйкес программалық қамтамасыз етілген компьютер және ақпарат орналасқан телекоммуникация құралдары болып табылады.
Мүмкіндіктері онда орнатылған программалық қамтамасыз етумен анықталатын дербес компьютерлер кез келген білім беру жүйесінің ақпараттық ортасы үшін негізгі АКТ құралдары болып табылады. Программалық құралдардың негізгі категориялары- жүйелік программалар, қолданбалы программалар және программалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын құрал-саймандар. Жүйелік программаларға, біріншіден, дербес компьютер қолданушысының программалармен және барлық басқа програмалардың құрылғымен қарым-қатынасын қамтамасыз ететін операциялық жүйелер жатады. Сонымен қатар бұл категорияға қызметтік және сервистік программаларды да жатқызуға болады. Ал қолданбалы программаларға ақпараттық технологияның инструментариі, яғни мәтінмен, графиктермен, кестелік мәліметтермен және т.б. жұмыс істейтін технологиялар болып табылатын программалық қамтамасыз ету жатады.
Білім берудің жаңашыл жүйелерінде әмбебап кеңселік қолданбалы программалар және АКТ құралдары: мәтіндік процессорлар, электронды кестелер, презентация дайындау программалары, МҚБЖ, органайзерлер, графикалық пакеттер және т.с.с. кең тараған.
Компьютерлік желілердің және басқа оның АКТ құралдарының арасындағы баламалары пайда болуынан білім беру жаңа сапаға ие болды. Ол бірінші кезекте жер шарының кез келген жерінен ақпараттарды жылдам алу мүмкіндігімен байланысты болды. Интернет ауқымды желісі арқылы әлемдік ақпарат ресурстарына (электрондық библиотекалар, мәліметтер қоры, файлдар қоймалары және т.б.) жылдам қол жеткізуге мүмкіндік бар. Интернеттің әйгілі ресурсы - WWW бүкіл әлемдік өрмегінде екі миллиардтай мультимедиялық құжаттар жарияланған.
Желіде АКТ-ның басқа да құралдарын пайдалануға мүмкіндіктер бар. Олардың қатарына электрондық пошталарды, сілтемелер тізімдерін, жаңалықтар топтамаларын, чаттарды жатқызуға болады. Нақты уақыт режимінде сұхбаттасу үшін байланыс орнатылғаннан кейін дыбысты, суреттерді, пернетақтадан еңгізілген мәтінді және кез келген файлды жіберу мүмкіндігін беретін арнай программалар жасалынған. Бұл программалар жойылған қолданушылар бірігіп жергілікті компьютерде қосылған программалармен жұмыстарын ұйымдастыруды қамтамасыз етеді.
Компьютерлік желілер арқылы жіберілетін мәліметтерді сығудың жаңа алгоритмдерінің пайда болуынан дыбыс сапасы едәуір артты және кәдімгі телефон желілеріндегі дыбыс сапасына жуықтады. Осының нәтижесінде жаңа АКТ құралы - Интернет - телефония салыстырмалы түрде екпінді дами түсті. Арнайы программалық қамтамасыз ету мен құрылғылардың көмегімен Интернет арқылы аудио және бейнеконференциялар өткізуге болады.
Телекоммуникациялық желілерде ақпараттарды іздеу тиімділігін қамтамасыз ету үшін жасалынған автоматтандырылған іздестіру құралдары бар. Олардың мақсаты - компьютерлік желілердің ақпарат ресурстары туралы мәліметтерді жинап, қолданушыларға жылдам іздеу қызметін ұсыну. Іздестіру жүйелері арқылы бүкіл әлемдік өрмектің құжаттарын, мультимедиялық файлдарды және программалық қамтамасыз етуді, адамдар және мекемелер туралы мекен-жайлық ақпаратарды іздеуге болады.
АКТ желілік құралдарының көмегімен оқу-әдістемелік және ғылыми ақпараттар алуға, консультациялы көмек беруді жылдам ұйымдастыруға, ғылыми зерттеу жұмыстарын модельдеуге, нақты уақыт аралығында виртуальды сабақтар жүргізуге үлкен мүмкіндіктер бар.
Ақпараттық технологиялардың қоғамдық мәніне талдау жасай келе келесідей тұжырымдар жасалды:
Жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар қоғам дамуының ең маңызды стратегиялық факторы болып табылатын ақпараттық ресурстарды белсеңді және тиімді пайдалану мүмкіндігін береді;
Өркениеттің дамуы, жұмыс істейтін тұрғындардың көпшілігінің еңбек объектілері мен нәтижелері материалдық құндылық емес, ақпарат пен ғылыми білім болып табылатын ақпараттық қоғам бағытында іске асуда. Сонымен қоса ақпараттық технологиялар қоғамда болып жатқан ақпараттық үрдістерді тиімді ету және көп жағдайларда автоматтандыру мүмкіндігін береді;
Ақпараттық үрдістер, басқа, одан да күрделі өңдірістік немесе қоғамдық үрдістердің маңызды элементі болып табылады. Осыған байланысты ақпараттық технологиялар қоғамдық немесе өңдірістік технологиялардың сәйкес құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады;
Телекоммуникациялық технологиялар, ақпараттық технологиялардың бір бөлігі бола тұра, адамдар мен мекемелер арасында ақпарат алмасуды қамтамасыз етуде , сондай-ақ жаппай ақпарат тарату мен дайындау жүйесінде маңызды роль атқарады;
Ақпараттық технологиялар қоғамды тұлғаландыру, оның білім беру жүйесін және мәдениетін дамыту үрдісінде негізгі орын алады. Сондай-ақ , оқытатын ақпараттық құралдарды пайдалану, кадрларды қайта дайындау және олардың квалификациясын өсіру жүйесі үшін де, өзіндік білім алу жүйесі үшін де тиімді әдіс болып табылады.
Қашықтан оқыту және ашық білім беру жүйелерінің көзқарасы бойынша маңызды болып келетін АКТ-ның бірнеше негізгі кластары бар. Бейнежазбалар мен телевидениялар осы технологиялардың бірі болып табылады. Бейнетаспалар және сәйкес АКТ құралдары көп көлемді студенттерге мықты оқытушылардың дәрістерін тындауға мүмкіндік береді. Сабақ мазмұны жазылған бейнетаспаларды арнайы бейнекластарда да, үй жағдайларында да қолдануға болады. Мысалға, американдық және европалық білім беру курстарындағы негізгі материал баспа беттерінде және бейнетаспаларда ұсынылады.
Егер оқу курсына визуальды ақпарат қажет болса және оны қағазға басылған түрде ұсыну мүмкін болмаған жағдайларда бейнематериалдар қажет болады. Егер бейнетаспа - қосымша иллюстрациялары жоқ құр ғана дәріс жазбасынан ғана тұрса, онда ол пайдалы, бірақ қажет емес.
Қазіргі жағдайларда бейнелік оқытуды қолдануға психолоиялық та, техникалық та бөгеттер жоқ, өйткені халықтың көп бөлігінде бейнеаппаратуралар бар және бейнетаспаларды арендаға ала алатындай көптеген бейнепрокат пунктары бар. Мысалы, осы принцип бойынша оқу материалдары жазылған бейнетаспаларды прокатқа ала алатындай қашықтан оқыту орталықтарын құруға болады.
Кең тараған АКТ құралдарының бірі болып табылатын телевидение адам өмірінде үлкен роль атқарады: әрбір жанұяда дерлік ең болмағанда бір теледидар бар. Оқу теле-бағдарламалары бүкіл әлем бойынша кеңінен қолданылуда және қашықтан оқытудың жарқын мысалы болып табылады. Телевиденияның көмегімен білімнің меңгерілгендігін бақыламай-ақ кең көлемді аудиторияның жалпы дамуын көтеру мақсатында дәрістерді беру мүмкіндігі және де соңынан арнайы тесттер мен экзамендердің көмегімен білім деңгейін тексеру мүмкіндігі пайда болды.
Өкінішке орай аталған технология тек үлкен аудиторияларға, мысалға, шет тілін оқитындарғы немесе қандай да бір ғылым негіздерін оқитындарға ғана қолданыла алады. Анағұрлым тар бағыттағы курстар үшін ұлттық немесе қалалық телевидениені пайдалану қиынға түседі.
Кабельді телевидение үлкен қалаларда кең таралған. Бұндай қала тұрғындарының көбі, хабарламалар күніне 4-6 сағаттай жүргізілетіндіктен кабельді телевидениенің пайдасын сезінді. Кабельді телевидение студиялары көшіруге рұқсат етілмеген бейнематериалдарды тарату орталықтарына айнала алады.
Көптеген оқу теле және радиобағдарламалары спутниктік телевидение арқылы беріледі. Мысалы, 1971 жылы құрылған INTELSAT халықаралық ұйымы оқыту бағдарламаларын бүкіл әлемге дерлік ұсыну үшін өзінің 15 спутнигін бөлді. Спутниктік арналар бейнекескіндердің, дыбыс, мәтін және құжаттар көшірмелердің барлығын бірге цифрлік түрде ұсына алатын ISDN коммуникациялық желісін ұйымдастыру мүмкіндігін де береді.
Оқу материалының негізгі көлемін ұсыну және сақтау мүмкіндігін беретін, компьютерлік желілерде таратылатын және де CD-ROM-ға жазылған мықты технологиялар - оқу-электрондық басылымдар болып табылады. Олармен жекеше жұмыс істей келе материалды толық түсініп, меңгеруге болады. Бұл технологиялар бар курстарды жекеше қолдануға сәйкестендіру, өзіндік білім алу және алған білімді өзіндік тексеру мүмкіндігін береді. Дәстүрлі кітаптарға қарағанда оқу-электронды басылымдар материалды динамика-графикалық түрде бере алады [12, 57 бет].
Телефонияның әр түрлі формаларына негізделген студент пен оқытушы арасында хабар алмасудың асинхронды жүйесі мәлімет ( сұрақтар, кеңес беру, қосымша материал, қорытынды бақылау) алмасу үшін қажет. Сонымен қоса ол оқып үйренуші мен оқытушыларға алынған хабарларды талдау және кез келген уақытта оларға жауап беру мүмкіндігін береді.
Асинхронды-телефонды хабар алмасудың бір түрі - дыбыстық пошта. Аталған АКТ құралын қолданғанда оқушы белгілі бір телефон номеріне қоңырау шалады және оның қойған сұрақтары таспаға жазылады. Кейіннен оқытушы жазбаны тыңдайды да, өз жауабын студент өз кезегінде асинхронды режимде тыңдай алатындай басқа таспаға жазады.
Қашықтан оқыту жүйесінде дыбыстық пошта кеңінен қолданылады. Қазіргі уақыттағы АКТ-ның асинхронды құралдарының танымал түріне ауқымды телекомуникациялық компьютерлік желілер жатады. Бұл байланыста Internet, Bitnet, TUNet сияқты халықаралық және ұлттық желілерді пайдаланудың білім берудегі өзектілігі белгілі.
Жаңа компьютерлік телекоммуникациялық құралдардың көмегімен оқытушы және оқушылар арасында жылдам байланыс орнату қашықтан оқыту үрдісінің қайталанбас бөлігі болып табылады. Осындай байланыс кезінде студенттер оқытушылармен бағалар, шешімдер, проектілер туралы ақылдаса алады, олардан кеңес сұрай алады. Сонымен қоса, бұл оқытушыларға материалдың меңгерілгендігін бақылау және жекеше оқыту негізінде білім беруді ұйымдастыру мүмкіндігін береді.
Жалпы білім беру жүйесі, сонымен қатар ашық және дистанционды білім беру ғылыми-техникалық прогрестің ықпаланан, білім беруде ақпараттық және коммуникациялық технология құралдарының пайда болуы мен ендірілуі ықпаланан дамыды.
Алғашқы кезде, білім беру жүйесінің бірінші буынында ақпарат тасушылар ретінде жазба және баспа материалдары болды. Сол кездерде бірнеше ғасырлар бойы қолданылып келгендіктен, жаңа баспа технологияларының пайда болуы оқулықтарды шығару бағасының төмендеуін қамтамасыз етті. 19 ғасырдың ортасынын бастап темір жол жүйелері мен экономикалық ұлттық пошта қызметтерінің пайда болуы оқыту материалдарын көптеген географиялық аймақтарға таратылыуын қамтамасыз етті. Қол жетерлік оқулықтарға қосымша ретінде арнайы жасалған материалдар шектеулі болды және олрға мұғаліммен іріктелген сұрақтар мен оқулықтар тізімі кірді.
1920 жылы радионы ойлап шығару - радио курстың бастамасы болды. 1950 жылдан бастап, теле-курстар белсенді түрде қолданыла бастады.
Дистанциондық және ашық білім беру жүйелерінің үшінші буыны АКТ құралдарын қолданып, ақпараттың әр түрлі формаларын (текст, графика, дыбыс, қозғалатын кескіндер) қолдану арқылы екіжақты қарым-қатынасты ұсынады. Сонымен қатар, қарым-қатынас синхронды (бір мезгілде видеоконференциялар мен аудиографиканы қолданып) және асинхронды (электронды пошта, интернет, аудиографиканы қолданып) режимдерде болуы мүмкін. Мұндай технологияны дистанциондық және ашық білім берудің өткен буын әдістерімен бірге немесе жеке өзін қолдануға болады.
Екі жағдайда АКТ құралдарын пайдалану білім алушы мен оқытушы, оқушы мен оқушы, оқушы мен ақпарат көздері арасындағы қарым-қатынас кезіндегі интерактивтілік деңгейінің артуына ықпал ететінін атап өткен жөн.
Ашық және басқа білім беру формаларында қолданылатын акт құралдарының негізгі түрінің бірі элетрондық басылымдар болып табылады.
Білім беру үрдісін қолдайтын элетрондық құралдар аясындағы жүйелі зерттеулердің 30 жылдық тарихы бар. Осы уақыт аралығында АҚШ-та, Канадада, Англияда, Францияда, Жапонияда және басқа мемлекеттерде оқыту мақсатында ақпараттық және телекомуникациялық техниканың әр түрлі типтеріне бағытталған көптеген компьютерлік жүйелер жасап шығарылды. Мұндай құралдар ірі өндіріс орындарында, әскери және қоғамдық ұйымдарда қолданылады.
Шет елдерде әдістемелік және бағдарламалық-ақпараттық құралдарды жасау қымбат жұмыс деп есептеледі. Себебі, бұл іс жоғары ғылымилықты және жоғары дәрежелі мамандардың: психолог, оқытушы, компьютерлік дизайнер және т.б. біріккен жұмысын қажет етеді. Осыған қарамастан, көптеген ірі шет елдік фирмалар оқу орындарда компьютерлік білім беру жүйесін жасау жобаларын қаржыландырып, осы аймақта өздерінің зерттеулерін жүргізеді. Білім беруші электрондық басылым түсінігі соңғы 30 жыл ішінде өзгеріп келе жатқан дәстүрлі болып кеткен электрондық бағдарламалық құрал түсінігінен шығады. Алғашқы электрондық бағдарламалық оқыту құралдарын жасау үшін, сол кездегі бәріне мәлім бағдарламалау тілінде бағдарламалау технологиясы қолданылды.
Кейінірек, өздерін оқыту-әдістемелік материалдармен толтыруға мүмкіндік беретін әмбебеп орта, яғни қабықшалар пайда болды. Мұндай қабықшалар бағдарламалауды қажет етпегенімен және әр оқытушы өзі электрондық бағдарламалық оқыту құралын дайындай алса да, кеңінен қолданылмады.
Электрондық оқыту құралдарын жасау мен пайдалану басынан бастап негізгі екі бағыт бойынша дамыды. Бірінші бағытта әр түрлі пәндер бойынша автоматтандыралған оқыту жүйелері жасалады және пайдаланылады. Мұндай жүйелер көп жағдайда қабықшалармен сәйкес келеді: автоматтандырылған оқыту жүйелерінің ядросы, педагогтарға мәліметтер қорына өзінің оқыту материалдарын енгізуге және арнайы тіл немесе инструментальды құралдар көмегімен оның оқыту алгоритмдерін бағдарламалауға мүмкіндік беретін авторлық жүйе болып табылады.
Білім беруге компьютерлік технологияны ендірудің екінші бағыты, адам қызметінің әр түрлі салаларын ақпараттандыру үрдісімен тығыз байланысты. Осы бағыт аясында, үлкен санау жүргізуді, оптимизациялауды, математикалық модельде объектінің қасиеттері мен процестерін және т.б. автоматтандыруға арналған компьютерлік бағдарламалар, бағдарламалар пакеті және автоматтандырылған жүйелердің элементтері жасалды. Мұндай бағдарламалық жүйелерді оқыту процесінде қолдану, әмбебап автоматтандырылған оқыту жүйелеріне қарағанда анағұрлым жалпы сипатта болды. Бірақ бірдей дидактикалық негіздің және мазмұндық байланыстың жоқ болуынан жүйелілігі, мазмұндылығы аз болды.
Өткен ғасырдың 80-ші жылдардың басынан бастап, жасанды интеллект аясында жасалғандарға негізделген, интеллектуалдық оқыту жүйелерін жасау мен пайдаланумен байланысты, білім беруді ақпараттандырудың жаңа бағыты дами бастады. Бұл жүйелердің маңызды бөлігі, оқытушы әрбір оқушы үшін рационалды стратегия құра білді. Интеллектуалды оқыту жүйелерінің білім базасы - оқытудың теориясы мен әдістемесі аймағындағы эксперттік білімдерден тұрады.
ХХ ғасырдың 80 жылдарында дербес ЭЕМ кеңінен таралуы, білім беру аясына тек қана жаңа техникалық емес, сонымен қатар дидактикалық мүмкіндіктер де әкелді. Дербес ЭЕМ-нің артықшылықтарының қатарында олардың қолайлылығы, диалогтық қарым-қатынастың жеңілдігі және графикалық мүмкіндіктері де жатады. Компьютерлік оқыту жүйелерінде графикалық иллюстрацияны қолдану оқушыға ақпаратты беру жылдамдығын және оны түсінудің қарқындылығын ғана арттырып қоймай, маман үшін аса қажетті интуиция, кәсіби сезім, образды ойлау тәрізді қасиеттерінің дамуына ықпал етеді.
Үлкен көлемді жадысы бар сақтау құрылғылары мен ауқымды телекоммуникациялық орталардың пайда болуы өз жұмысында гипертекст, мульти және гипермедиа технологияларын қолданатын жасанды шынайылық жүйелердің жасалуына әкелді. Бұл жүйелерді пайдалану лазерлік компакт-дискілерде электронды анықтама жүйелерін, кітаптарды, энциклопедияларды т.б. жасау мен жаппай таратуға әкелді.
Сонымен бірге, қазіргі кезде электрондық оқыту құралдарының аясындағы әдістемелік жасалымдар сәйкес технологиялық жасалымдардан артта қалып келеді. Мұндай артта қалушылық толық заңды, себебі әдістемелік тұрғыдан элетронды оқыту құралдары әр түрлі ғылымдардың: психология, педагогика, математика, информатика және т.б. білімдерін интегралдайды. Дәл, осы артта қалушылық, білім беруде жаңа ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қолданудың потенциалды және шынайы мүмкіндіктері арасындағы байланыс үзілудың негізгі себептері болып табылады.
Білім беруді ақпараттандырудың жаңа сатысының тағы бір тенденциясы, оқыту үрдісінде қолданылатын әр түрлі электронды құралдарды жалпы түрде интеграциялау, барлығын бірегей бағдарламалық-әдістемелік кешендер түрінде, элетрондық оқыту басылымдар және ресурстар ретінде қарастыруға болады.
Қазақстанның білім беру жүйесінде ЭОБ-ды қолдану тәжірибесінің талдаулары көрсеткендей, бұл басылымдар лекциялық сабақтарда шектеліп қалады. Себебі, көптеген ЖОО-да лекцияға арналған аудиториялар қажет компьютерлік және бейне техникамен жабдықталмаған. Анағұрлым белсенді түрде ЭОБ лабораториялық-тәжірибелік сабақтарда қолданылады. Ол мына факторлармен түсіндіріледі:
оқытушылардың жеке практикалық тапсырмаларды жасау мен тексеру кезіндегі көлемді жұмысы автаматтандырылуын қажет етеді;
ұжымдық пайдалану орталықтарының экспериментальды стендтеріне қашықтан кіруді қолданғанда, мәліметтер қоры кеңейеді;
Жетекші ғылыми ұйымдардың жабдықтарына рұқсат алады. Бұл жабдықтарда оқушылардың оқу және зерттеу жұмыстары жүргізіле алады.
ЭОБ қолданумен білім беру әлдеқайда жекелендіріледі, экспериментальды зерттеудің шегі кеңейеді.
Қазіргі электрондық басылымдар мен ресурстар оқушыға өзіне ыңғайлы ырғақта теорияны оқуға, экспериментальды зерттеулер жүргізуге, жаттығулар арқылы тәжірибелік дағды мен біліктілікті қалыптастыруға өзіндік бақылау жасауға мүмкіндік береді.
Бір ЭОБ лабораториялық-практикалық сабақта, курстық және дипломдық жобаларды жасауда, өзіндік білім алу мен қорытынды бақылау жүргізуде қолданылуы мүмкін.
ЭОБ-на жататын электрондық оқыту құралдарын тарату білім беру аймағының сервистік құралдарға деген қызығушылығын кемітеді. Соңғы кездері үлкен есептеулерді жеңілдететін, мәліметтерді өңдейтін және т.б. осыған ұқсас бағдарламалар кәдімгі құрал болып қалды. Әдетте, барлық ЭОБ-ның құрамында өзінің жұмыс істеуі үшін қажетті сервистік модульдері бар.
Оқушылардың білім деңгейін бақылауға және тестілеуге бағытталған элктрондық бағдарламалық құралдар анағұрлым кеңінен қолданылып келеді. Мұндай бағдарламалар оқытушыны тест тапсырмалары мен нұсқаларын құрудан босатады. Сонымен қатар, білімді жиі бақылаған сайын білім алуға деген ынта артады.
Білім беру саласында жаңа электрондық басылымдардың саны күн сайын артып келе жатқандықтан, оларды жоспарлауда, жасауда, апробациялағанда және ендіргенде жоғары сапалы болу шарты міндетті болды. Жасалып жатқан ЭОБ сапасы және ресурстардың шығыны арасындағы тығыз байланыс жоғары сапалы қорытынды өнім алуда аса қажетті. Соңғы кездері, бұл білім беруді қарқындатуға бағытталған компьютерлік құралдарды жетілдіру мен жасау әдістерінің өзгерісіне алып келді. Осы себепті әр түрлі халықаралық стандарттар пайда болды.
Жоғары сапалы ЭОБ-ын АКТ құралдары ретінде халықаралық стандарттар мен келісімдер талаптарына сай етіп жасау қиын мәселе болып табылады. Себебі, нормативті - құқықты және нормативті - техникалық базаға негізделген құжаттар жасау, аккредитация және өнімді сертификаттау жұмысы өте көп уақыт пен шығынды алады.
Білімді ақпаратандырудың жаңа ғылыми өнімдерін өңдеу негізде жою басқарылым құрылымының жұмысынның әсерлігін жоғарылату, ең алдымен, ақпаратты төделдеу және білімнің жаңа технологияларын оңтайландыру мүмкіндіктерімен байланысты деген ұғым қолданылу керек. Бұл жаңа технологияларды оңтайландыру және ақпаратты моделдеу төменгілерді өндіре алады:
білім беру процесінің (үрдісінің) барлық қатысушылары туралы деректерді статистикалық талдау және оперативті мониторинг;
білім беру мекемесінің жұмысын ақпараттық мөделдеу;
сол немесе басқа шешімді қабылдаудың альтернативті басқармаларын қарастыру;
оңтайлы шешуді және оны жүзеге асыру жолдарын таңдауды жеке қарастыру;
қабылданған шешімнің әсерлілігін бақылау;
Ашық білім беру жүйесінің оқу процесіндегі қолданысы мақсатқа сай тәуелсіз болатын АКТ құралдары өзі арқылы сақтаудың, визуалдаудың (жаңғыртудың), өңдеудің және ақпаратты талдаудың компьютерлік құралдарын көрсетеді.
Кез келген электронды ақпарттты ресурстың жеке құрылған бірліктерн тура бөлінуін құраспайтын қолданымен өзара әсерлесуінің деталды жоспарымен сәйкес өндіріледі. Қолданушы құрылымды бірліктерінің уақытта, логикалық және мазмұнды өзара әсерлесуінің сипатын өзіңе қосады.
Оқу процесінде қолданылатың АКТ құралдарын арналастырудың бірнеше жолдары бар. Ең перспективтісі және мазмұндысы жіктелу критермі ретінде АКТ құралдарын әдістемелік тағайындау облысы болатын жол болып табылады. Мұндағы жіктеудің басты құрылымды элементтері 02-суретте көрсетілген.
Көптеген ғылыми жұмыстардың нәтижелері компьютерлік оқу құралдарын сабақтарда қолданудың тектелген сипаттары туралы күмандырады. Айдан анық педдогоикалық артықшылықтарға қарамастан мұндай қолданыс материалды-техникалық себетер бойынша әлі де күрделіленген: көптеген жоғарғы оқу орындарда сәйкестенген компьютерлік, телекоммуникациондық, проекциондық және видеотехникалық жабдықтармен жабдықталған дәрістік аудиториялар жоқтық қасп. Сонымен бірге ұқсас құралдарды өңдеу және оларды сабақтардың процесіне енгізу оқу процесінің әсерлілігіне дұрыс әсер етеді және АКТ құралдарын өңдеудің перспективті бағыты болып табылады.
АКТ құралдарын активті енгізу ашық оқыту жүйесі үшін дәстүрлі зертханалы-практикалық сабақтарды өткізу сферасында байқалады. Бұл факторлардың толық қатарымен түсіндіріледі:
оқушылар дәстүрлі қағаздық басылымдарда жоқ маңызды және ғылыми жаңа ақпрараттарға, зертханалы-практикалық сабақтарды өткізуге қосымша материалдар, ұсынылымдар, оқу құралдарын, жаңа оқулықтарды қосқанда, қол жеткізге алады;
Ұжымдық қолданудың орталықтарының тәжірибелі стендарына қашықтық қол жеткізуді қолданған кезде зертханалы жұмыстардың қолы жететін материалды база айтарлықтай ұлғаяды;
Оқушылардың оқулық сабақтары сияқты зерттеу жұмыстар да жүргізілентін алдыңғы қатарлы ғылыми ұйымдардың ерекше құрылғыларына қолы жетеді;
Оқытушылардың жеке практикалық тапысрмаларды тексеру және қалыптастыру бойынша рутиналық жұмыстарының үлкен көлемі автоматтандырылады.
Оқытуды технологияландыру дидактикадағы жаңа бағыттың дамуын қамтамасыз етті, олар - қүжаттар пакетінен тұратын оқыту жүйелерін құру, мұғалімге жоғары нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік беретін дидактикалық техникалық кұралдар. Құжаттар пакеті - оқытудың мақсаты мен мазмұнын, оқыту операцияларын оқытудың барлық кезеңіне арналған тест тапсырмаларын қамтиды.
Қазіргі технологиялар оқытуда компьютерді пайдалануға бағытталғандыктан оқыту жүйесінің негізін оқыту процесін жүзеге асыруға арналған барлық материалдары бар программалық құралдар қамтуы тиіс. Оқыту технологиясы, сондай-ақ, білім берудегі ақпараттық технологиялардың даму процесіне де ұмтылыс берді.
Оқытудын ақпараттық технологиясы - бүл ақпаратпен жұмыс істеуге арналған арнайы тәсілдер, программалық және техникалық құралдарды (аудио, бейне қүралдар, компьютерлер, телекоммуникациялык желілер) пайдаланатын педагогикалық технология.
Окыту саласында оқытудың ақпараттық технологияларының дамуына байланысты жаңа мүмкіндіктер ашылды. Ең алдымен, бұл интерактивті программалардағы диалогтық қарым-қатынас, графиканың кеңінен пайдаланылуы (суреттер, схемалар, диаграммалар, сызбалар, карталар, фотографиялар). Олардың колданылуы оқушыға ақпаратты жаңа деңгейде беру мүмкіндігін ұсынып, оны түсінуін жақсартады, интуиция, образдық ойлау тәрізді жеке тұлғаның маңызды сапаларының дамуын қамтамасыз етеді.
Қазіргі уакытта әртүрлі оку пәндері бойынша электронды оқу басылымдары жасалып, пайдаланылуда, олар оқу әдістемелік материалдар (демонстрациялық, теориялық, практикалык және бақылау) кешенін, сондай-ақ, оқыту процесін басқаратын компьютерлік программаларды қамтиды.
Электрондық оқу басылымдарына оқу әдістемелік материалдардың төмендегідей электрондық нұсқалары жатады:
иллюстрациялық сипаттағы компьютерлік презентациялар;
электрондық сөздік - анықтамалықтар және оқулықтар;
шынайы процестерді моделдеу мүмкіндігі бар лабораториялық практикумдер;
жаттықтырушы программалар;
тест жүйелері.
Қазіргі ақпараттық технология кұралдарын білім беру мақсатында пайдалану болашағы тұрғысынан талдайық.
Электрондық басылым - программалық басқару кұралдары мен кұжаттамалары бар және кез келген электрондық ақпарат-магниттік, оптикалық - тасымалдаушысында (СD-RОМ, DVD, RW және т.б.) орналасқан немесе компъютерлік желілерде жарық көрген сандық, мәтіндік, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚорқытАта атындағыҚызылорда университеті
Жаратылыстану институты
Физика және математика кафедрасы
ӘОЖ 372.853
ТӘУЕКЕЛ КУРАЛАЙ
Ғылыми жетекшісі:
педагогика ғылымдарының докторы,
профессор Б.А.Мукушев
Қазақстан Республикасы
Қызылорда, 2024 ж
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Жаратылыстану институты
Физика және математика кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі__________
_____________20_ жыл
Магистрлік диссертация (магистрлік жоба)
ФИЗИКА САБАҒЫНДА АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
мамандығы: 7М015112 - Физика
(ғылыми-педагогикалық бағыт)
Магистрант ___________________
(қолы) (инициалдары, тегі)
Ғылыми жетекшісі,
Педагогика ғылымдарының
докторы, профессор ___________________
(қолы) (инициалдары, тегі)
Факультет деканы ___________________
(қолы) (инициалдары, тегі)
Қызылорда, 2024 ж.
МАЗМҰНЫ
1
1.1
1.2
ІІ
2.1
2.2
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ОРТА МЕКТЕП ПӘНДЕРІН ОҚЫТУДА АҚПАРАТТЫҚ КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ..
Ақпараттық коммуникациялық технологиялар туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Орта мектепте ақпараттық коммуникациялық технологияларды қолдану жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ФИЗИКА САБАҒЫНДА АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Физиканы оқытудағы оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда ақпараттық коммуникациялық технологияларды қолдану жолдары ... ... ...
Педагогикалық эксперименттер нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
8
8
30
37
37
51
53
54
Aнықтaмaлap
Оқытудың ақпараттық технологиясы - оқушының танымдық іс-әрекетін ақпараттық мазмұнда дамытуға, оқыту және оқып үйренуді басқаруға арналған бағдарлама мен техникалық құралдар жүйесі.
Цифрлық оқыту ресурсы - білімділік сипаттағы ақпараттары бар кез келген электронды ресурс.
Білім беру технологиясы - орта мектепте жалпы білім беру бағыты бойынша, оқытудың мақсаттары және мазмұнына негізделген, оң нәтижелерге жету кепілдігіне негізделген оқыту жүйесі.
Компьютерлі сауаттылық - компьютерлі қоғам жағдайында өмір сүру, жұмыс жасау, компьютерді зияткерлік еңбек құралы жағдайында пайдалану үшін адамға қажетті білім мен дағдылардың жүйесі.
Ақпараттық жүйелер - алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу үшін ақпараттардыы сақтау, өңдеу және тасымалдау үшін пайдаланылатын құралдардың (немесе дербес компьютердің) және әдіс-тәсілдердің өзара байланысқан жиынтығы.
Оқытудағы интeрaктивті тeхнология - мұндaғы интeрaктивтілік - inter (бірлecу), act (әрeкeт жacaу) ұғымын жасайды, білім беру бaрыcындa оқушылардың топпeн жұмыc жacaй отырып, бірін бірі толықтырaтын жүйе.
Қыcқapтулap мeн бeлгiлep
КТ - компьютерлік тeхнологиялaр
AКТ - aқпaрaттык-коммуникaциялық тeхнологиялaр
ЭEМ - элeктронды eceптeу мaшинacы
ЦББР - цифрлық білім беру ресурстары
АЖ - ақпараттық жүйе
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі уақытта еліміздің білім беру жүйесінде білім беру құрылымын оңтайландыру және нарықтық қоғам құру талаптарына толық сәйкес келетін үлкен өзгерістер болып жатыр. Қазақстандағы ондаған жылдар бойы қалыптасқан дәстүрлі білім беру моделі елімізде және бүкіл әлемдегі болып жатқан шапшаң қоғамдық-экономикалық өзгерістерге ілесе алмауының мүмкіндігі сезілуде. Бүгінгі күні елімізге жан-жақты дамыған, өздігінен жұмыс істейтін, ерекше жағдайларда тез әрекет жасай алатын және үздіксіз білім алуға талапты жастар қажет.
Қазақстан Республикасының білім беруді модернизациялау тұжырымдамасы ақпараттық құзыреттілікті білім алушыларға қалыптастыру қажеттілігіне бағытталған. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар бойынша құзыреттілік - білім берудің негізгі мақсаттарының бірі. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды оқу процесінде пайдалану қазіргі білім беру жүйесінің өзекті мәселесі болып отыр. Білім беруді ақпараттандыру жүйесінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды, электронды оқулықты, білім берудің интернет порталдарын, цифрлық бағдарламаларды мен электронды кешендерді, оқу қызметіндегі есептеуіш техникалық, смарт және мобилді құрылғыларды қолдану және игеру негізгі мәселе болып отыр.
Заманауи АКТ қолдану негізінде білімберуді дамытуға педагогика саласы ғалымдарының (Монахов В.М., Роберт И.В., Кузьмина Н.В., Талызина Н.Ф.) көптеген еңбектері арналған. Соның ішінде, оқытушының кәсіби педагогикалық қызметте АКТ-ны қолдануға даярлығы, ИКТ қолданып оқыту әдістері мен әдістемесін жаңарту мәселелері Жданова С.А., Извозчикова В.Л., Кузнецова А.А. және т.б. еңбектерінде талдаған [1,2].
Қазіргі уақытта рecпубликa көлeміндe білім бeруді aқпaрaттaндыру мәселесі нaқты зeрттeлу үcтіндe:
Г.К.Нұрғaлиeвaның [3] білім бeруді aқпaрaттaндыруға бағытталған элeктрондық оқулықтaрды дaйындaудың пeдaгогикaлық мәceлeлeрі және түрлі оқыту мaқcaтындaғы бaғдaрлaмaлық құрaлдaрды жacaу проблeмaлaры (Aбишeвa Ш.Т., Aхмeтовa Г.Б., Кaдыровa A.C., Кудeбaeвa Г., Нaкпaeвa A.Х., Caгитовa Н.М., Тaжигуловa A.И., Дaумов Н.);
Ж.A.Қaрaeвтың [4] aқпaрaттық тeхнологияны (компьютeрді) ортa білім бeрeтін мeктeптің жұмысында және кәcіби дaйындықтa пaйдaлaну жәнe ортa, жоғaры оқу орындaрындa информaтикaны оқыту проблeмaлaры (Ecбоcынов М.Б., Рaх C.В., Хaликовa К.З., Caрдaровa Ж.C., Мухaмбeтжaновa C.Т.) еңбектерінде зерттелген;
E.Ы.Бидaйбeков [5] білім алушыларды aқпaрaттық тeхнологияға байланысты әдіcтeмeлік жұмыстар жасаған және информaтикaға оқыту жәнe осыған cәйкec педагогтарды дaярлaу мәceлeлeрін зерттеді ;
Д.М. Жүcібaлиeвa [6] әлeумeттік aқпaрaттық мәдeниeтін қaлыптacтыру мәceлeлeрін зерттеді (Иcaeвa З.A., Мұқaновa C.Д., Төлбacовa Б.К. жәнe т.б.).
Орта мектептегі физика пәнін оқытуда АКТ қолдана отырып білім алушылардың танымдық қызығушылығын зерттей отырып, аталған мәселенің өзектілігіне байланысты және зерттеу тақырыбының таңдауын анықтады: Физика сабағында ақпараттық технологияларды қолдану арқылы білім алушылардың танымдық қызығушылығын арттыру жолдары.
Зерттеудің мақсаты. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдана отырып физика пәні бойынша оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру
Зерттеу нысаны - орта мектептегі физика пәнін оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні - орта мектептегі физика пәнін оқыту барысында ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану.
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, диссертациялық зерттеудің негізіне мынадай болжам қойылған: егер оқыту процесінде ұсынылатын ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану жүйелі түрде іске асырылатын болса, бұл білім алушылардың танымдық қызығушылығы артады, және физиканы оқытудың сапасы мен тиімділігін арттады.
Зерттеудің тақырыбына, мақсаты мен гипотезасына сәйкес келесі міндеттер қойылды:
ақпараттық-коммуникациялық технология ұғымының мазмұны мен құрылымын анықтау;
білім алушылардың оқу үдерісінде АКТ-ны қолдану арқылы оқытуды ұйымдастыру тәсілдері мен мазмұнын анықтау және негіздеу;
білім алушылардың физика пәніне танымдық қызығушылы арттыруда АКТ-ның рөлі мен орнын негіздеу;
физика пәнін оқыту барысында АКТ-ны қолданудың нәтижелілігін эксперимент көмегімен тексеру.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі ретінде ғалымдардың ақпараттық мәдениетті дамыту,өзін-өзі дамыту туралы тұжырымдамалары; тұлғалық-бағдарлы оқыту тұжырымдамасы, педагогикалық технологиялар туралы қағидалар, ақпараттық құзыреттілікті қалыптастыру туралы ғылыми тұжырымдамалары,оқытудың дидактикалық заңдары мен принциптері болып табылады.
Зерттеу әдістері. Қойылған міндеттерді шешу үшін зерттеу әдістерінің кешені қолданылды:талдау, сауалнама, тестілеу, әңгімелесу, сұхбат, сараптамалық бағалау әдісі; ұзақ бақылау; ранжирлеу; білім алушы қызметінің өнімдерін талдау; педагогикалық эксперимент; деректерді статистикалық өңдеу әдістері.
Зерттеу базасы:Қызылорда қаласы, № орта мектептер
Зерттеудің ғылыми жаңалығы келесі:
ақпараттық-коммуникациялық технология ұғымының мазмұны мен құрылымын анықталды;
білім алушылардың оқу үдерісінде АКТ-ны қолдану арқылы оқытуды ұйымдастыру тәсілдері мен мазмұнын анықталды және негізделді;
білім алушылардың физика пәніне танымдық қызығушылы арттыруда АКТ-ның рөлі мен орны анықталды;
физика пәнін оқыту барысында АКТ-ны қолданудың нәтижелілігін эксперимент көмегімен тексерілді.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: физика пәнін оқыту барысында АКТ-ны қолдану оқыту процессінің сапасы мен тиімділігін арттыруға көмек береді.
Зeрттeудің кeзeңдeрі:
Бiрiншi кeзeңдe (2022-2023 жж.)пcихологтaрдың, пeдaгогтaрдың тaным, бiлiм, тұлғa мeн оның әрeкeтi, оқытудың жaңa aқпaрaттық коммуникациялық тeхнологиялaр жaйындa ғылыми зeрттeу eңбeктeрiнe тaлдaу жacaу нeгiзiндe техникалық және кәcіптік білімбeрудe оқытудың сапасы мен тиімділігін арттыру мәceлeci зeрттeлдi; орта мектептерде білім алушылардың aқпaрaттық мәдeниeтін қaлыптacтыру eрeкшeліктeрі қaрaлып, пeдaгогикaлық aлғы шaрттaры aйқындaлды, зeрттeудiң ғылыми aппaрaты құрылып, зeрттeу бaғыттaры бeлгiлeндi.
Eкiншi кeзeңдe (2023-2024 жж.)жинaқтaлғaн aқпaрaттaр пeдaгогикa ғылымының тeориялық нeгiздeрi тұрғыcынaн caрaлaнып, оқу процeciндe АКТ қолданудың деңгейі мен оқытушылaрдың АКТ құзіреттілігі бақыланып, тaлдaнды, тәжiрибeлiк - экcпeримeнт жұмыcтaрының бaғдaрлaмacы мeн әдicтeмeci дaярлaнды, aнықтaушы, қaлыптacтырушы және бақылау-бағалау экcпeримeнттeрi жүргiзiлдi.
Диcceртaцияның құрылымы:диcceртaция кiрicпeдeн, eкi тaрaудaн, қорытынды бөлiмнeн, әдeбиeттeр тiзiмi мeн қоcымшaдaн тұрaды.
Кiрicпeдe зeрттeудiң көкeйтecтiлiгi нeгiздeлiп, объeктici, пәнi, ғылыми болжaмы, мiндeтттeрi aнықтaлды, әдicнaмaлық нeгiзi, ғылыми жaңaлығы мeн қорғaуғa ұcынылaтын нeгiзгi мәceлe, зeрттeудiң прaктикaлық мәндiлiгi көрceтiледi.
І ОРТА МЕКТЕП ПӘНДЕРІН ОҚЫТУДА АҚПАРАТТЫҚ КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Ақпараттық коммуникациялық технологиялар туралы жалпы түсінік
ХХІ ғасыр - техниканың және ақпараттық технологияның озық дамыған ғасыры. Компьютер оқушы үшін қоршаған әлемді танудың табиғи құралы болып табылады. Олай болса барлық сабақтарды компьютердің қуаттануымен жүргізуді үйрену - бүгінгі күннің кезек күттірмейтін өзекті мәселелерінің бірі. Жаратылыстану және математика пәндерін оқыту құралы ретінде компьютерді қолдану - оқу үрдісін белсендіруге, оқытуды жекешелендіруге, оқушының өзін-өзі бақылауына мүмкіндік туғызады.
Білім беру жүйесін ақпараттандыру дегеніміз - берілетін білім сапасын көтеруді жүзеге асыруға бағытталған процесс, яғни еліміздің ұлттық білім жүйесінің барлық түрлерінде кәдімгі технологияларды тиімді жаңа комплекстік ақпараттандыру технологияларына алмастыру, оларды сүйемелдеу және дамыту болып табылады.
Ақпараттық коммуникациялық технология электрондық есептеуіш технологиясымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламасына негізделеді. Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді. Интерактивті тақтаның мүмкіндіктері мұғалімдерге баланы оқытуда бейне және ойын бағдарламаларын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Ақпараттық қоғамның негізгі талабы - оқушыларға ақпараттық білім негіздерін беру, логикалық - құрылымдық ойлау қабілеттерін дамыту, ақпараттық технологияны өзіндік даму мен оны іске асыру құралы ретінде пайдалану дағдыларын қалыптастырып, ақпараттық қоғамға бейімдеу. Демек, ақпараттық бірліктердің білімге айналуы әлемнің жүйелік - ақпараттық бейнесін оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен құндылық бағдарларын дамыту арқылы қалыптастыруды көздейтін, адамның дүниетанымының құрамдас бөлігі болып табылатын интеллектуалды дамуды қалыптастырудың бір жолы.
Қазіргі білім беру жүйесі ақпараттық технологиялар мен компьютерлік коммуникацияларды белсенді қолдануда. Әсіресе қашықтан оқыту жүйесі жедел қарқынмен дамуда, бұған бірнеше факторлар, ең бастысы - білім беру мекемелерінің қуатты компьютер техникасымен қамтылуы, оқу пәндерінің барлық бағыттыры бойынша электрондық оқулықтар құрылуы және Интернеттің дамуы мысал бола алады.
Бүгінгі таңда білім беруді ақпараттандыру формалары мен құралдары өте көп. Оқу процесінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдар мүмкіндігін комлексті түрде қолдануды жүзеге асыру көп функционалды электрондық оқу құралдарын құру және қолдану кезінде ғана мүмкін болады. Осындай электрондық оқулықтарды оқытуда пайдаланудың негізгі дидактикалық мақсаты білім беру, білімді бекіту, дағды мен іскерліктер қалыптастыру, меңгеру деңгейін бақылау.
Көп функционалды электрондық оқулықтар:
:: Оқушылардың өз бетінше білім алу қызметің ұйымдастыруға;
:: Әр түрлі ақпаратты жинау, өндеу, сақтау, объектілерді, құбылыстарды модельдеу сияқты, оқыту қызметін ұйымдастыру процесіңде қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін пайдалануға;
:: Оқу процесінде мультимедия технологияларын, гипермәтіндік және гипермедия жүйелерін пайдалануға;
:: Оқушылардың интеллектуалды мүмкіндіктерін, білім, дағды, іскерлік денгейлерін, сабаққа дайындық денгейін бақылауға;
:: Оқытуды басқаруға, оқу қызметінің, тестілеудің нәтижелерін бақылау процесін автоматтандыруға интеллектуалдық денгейіне қарай тапсырмалар беруге;
:: Оқушылардың өз бетінше оқу қызметін жүзеге асыру үшін жағдай жасауға;
:: Қазіргі заманда ақпараттық ағымдарды басқаруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Әдістеменің ерекшеліктері: Оқытудың компьютерлік әдістерін интерактивті деп атайды, себебі олардың мұғалім мен оқушының әрекетіне "дыбыс беру", олармен диалог "жүргізу" қаблеті бар. Бұл компьютерлік оқыту әдістемесінің ең негізгі ерекшелігі болып табылады.
Компьютер оқыту процесінің барлық этаптарында қолданылады: жаңа материалдарды түсіндіргенде, бекіткенде, қайталағанда, білімін, іскерлігін және дағдыларын бақылағанда. Сонымен қатар оқушы үшін ол әр түрлі функцияларды атқарады: мұғалімнің, жұмыс құралдарының, оқыту объектісінің, ұжымның қызметін, ойын ортасын [7-12].
Мұғалім қызметінде компьютер:
- оқыту ақпаратының көзі (мұғалімді және кітапты жартылай немесе толық алмастыра алады);
- көрнекі құрал (мультимедиа және телекоммуникация мүмкіндіктерімен сапалы жаңа деңгейде);
- дербес ақпараттық кеңістік;
- тренажер;
- диагностика және бақылау құралдары.
Электрондық оқулықты пайдалану мұғалімнің де ғылыми-әдістемелік потенциалын дамытып, оның сабақ үстіндегі еңбегін жеңілдетеді. Оқытудың әр сатысында компьютерлік тесттер арқылы оқушыны жекелей бақылауды, графикалық бейнелеу, мәтіндері түрінде, мультимедиалық, бейне және дыбыс бөлімдерінің бағдарламасы бойынша алатын жаңалықтарды іске асыруға көп көмегін тигізеді. Электрондық оқулықтарды қарапайым оқулықтарға қарағанда пайдалану ыңғайлы және оларда өзін - өзі тексеру жүйесі бар. Осы электрондық оқулықтың артықшылығы болып табылады. Сондықтан, өзін - өзі тексеру жүйесі оқушы мен оқытушының арасындағы байланысын алмастырады.
Электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің айтқандарын немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес.
Оқыту үрдісінде оқыту әдістерін тиімді пайдалану, білім беру жүйесін тұтастай ақпараттандыру арқылы жаңа оқыту технологиясын енгізу оқыту процесінде толыққанды дамуына мүмкіндік жасайды. Оқыту процесінде компьютерге негізделген жеке әдістемелер оқу мақсаттары мен жағдайларына байланысты тиімді қолданылуы қажет.
Оқытудың тиімділігі оқытудың жеке тұлғалық стиліне, яғни, оқушыға оқу материалын тиімді сипаттайтындай қабылдау механизміне тәуелді болады. Осыған байланысты оқу іс-әрекетін тиімді қамтамасыз ету бәрінен бұрын оқушылардың өзіндік іс-әрекетін, оқытушының әрбір оқушымен жеке тұлғалық оқу іс-әрекетін сүйемелдеуді және жобалар мен оқу жұмыстарын оқытушылармен бірге ұйымдастыруды жобалайды.
Осылайша ақпараттық технологиялардың дамуы жаңа әдіс-тәсілдердің пайда болуына көмектеседі және сонымен бірге оның сапасын жоғарылатады.
Сонымен, электронды оқулық мынандай жағдайларда тиімді: талапқа сай құрылған, кері байланыспен лезде қамтамасыз ете алады; гипермәтіндік түсініктемелердің көп рет қолданған кезде уақытты үнемдейді; белгілі бір бөлім бойынша білімді тексереді; қысқа мәтінмен көрсете, айта және модельдей алады. Электронды оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді. Себебі, оқушының өзіне көрнекілік қолданған тиімді қажет элементінің жанында жазуы болады.
Бұл технологияның өзектілігі қоғамның ақпараттандыру жылдамдығының артуымен сипатталады. Әр түрлі пән сабақтарында жаңа ақпараттық технологияны пайдалану білім мазмұнын жаңартумен, ақпараттық ортаны қалыптастыруымен, сондай-ақ сапалы білім беру мүмкіндігінің жоғары болуымен ерекшеленеді.
Соңғы кезеңде қазіргі заманғы педагогикалық ғылым мен практика түбегейлі өзгерістерге ұшырауда. Соның ішінде оқыту үрдісі ақпараттық - коммуникациялық жағдайларда жаңа көрініс алу жолында басқаша жаңалаған жолмен ХХІ ғасыр талаптарына сай білгір, уақытты үнемдей алатын тұлғаны қалыптастыруға бағытталады.
Жаңашыл қоғамды ақпараттандыру үрдістері және олармен тығыз байланыстағы білім беру жүйесінің барлық формаларын ақпараттандыру үрдістері жаңа ақпараттық және коммуникациялық технологияларын (АКТ) меңгеру және жапай тарату үрдістерімен сипатталады. Мұндай технологиялар қашықтан оқыту және ашық білім берудің жаңа жүйелерінде оқытушы мен оқып үйренушінің арасында қарым-қатынас орнату және мағлұмат алмасу үшін белсенді қолданылады. Жаңашыл оқытушы АКТ төңірегіндегі білімдерді игеріп қана қоймай, сондай-ақ оларды өзінің кәсіби іс-әрекетінде пайдалана алатын маман болуы тиіс.
Технология түсінігі практикалық есептерді шешу үшін ғылыми және инженерлік білімдерді пайдалану мағынасын білдіреді. Олай болса ақпараттық технология ретінде білімнің ақпараттық ресурсқа айналу үрдісін алуға болады. Ақпараттық технологияның мақсаты кейіннен оны талдау үшін және соның негізінде қандай да бір әрекеттерді орындау туралы шешім қабылдау үшін ақпарат өңдіру болып табылады.
Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар (АКТ) - ақпаратты өңдеудің әр түрлі алгоритмдерін, әдістерін, механизмдерін және түрлі құрылғыларын сипаттайтын ортақ түсінік. Маңызды жаңа АКТ құралдары ретінде сәйкес программалық қамтамасыз етілген компьютер және ақпарат орналасқан телекоммуникация құралдары болып табылады.
Мүмкіндіктері онда орнатылған программалық қамтамасыз етумен анықталатын дербес компьютерлер кез келген білім беру жүйесінің ақпараттық ортасы үшін негізгі АКТ құралдары болып табылады. Программалық құралдардың негізгі категориялары- жүйелік программалар, қолданбалы программалар және программалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын құрал-саймандар. Жүйелік программаларға, біріншіден, дербес компьютер қолданушысының программалармен және барлық басқа програмалардың құрылғымен қарым-қатынасын қамтамасыз ететін операциялық жүйелер жатады. Сонымен қатар бұл категорияға қызметтік және сервистік программаларды да жатқызуға болады. Ал қолданбалы программаларға ақпараттық технологияның инструментариі, яғни мәтінмен, графиктермен, кестелік мәліметтермен және т.б. жұмыс істейтін технологиялар болып табылатын программалық қамтамасыз ету жатады.
Білім берудің жаңашыл жүйелерінде әмбебап кеңселік қолданбалы программалар және АКТ құралдары: мәтіндік процессорлар, электронды кестелер, презентация дайындау программалары, МҚБЖ, органайзерлер, графикалық пакеттер және т.с.с. кең тараған.
Компьютерлік желілердің және басқа оның АКТ құралдарының арасындағы баламалары пайда болуынан білім беру жаңа сапаға ие болды. Ол бірінші кезекте жер шарының кез келген жерінен ақпараттарды жылдам алу мүмкіндігімен байланысты болды. Интернет ауқымды желісі арқылы әлемдік ақпарат ресурстарына (электрондық библиотекалар, мәліметтер қоры, файлдар қоймалары және т.б.) жылдам қол жеткізуге мүмкіндік бар. Интернеттің әйгілі ресурсы - WWW бүкіл әлемдік өрмегінде екі миллиардтай мультимедиялық құжаттар жарияланған.
Желіде АКТ-ның басқа да құралдарын пайдалануға мүмкіндіктер бар. Олардың қатарына электрондық пошталарды, сілтемелер тізімдерін, жаңалықтар топтамаларын, чаттарды жатқызуға болады. Нақты уақыт режимінде сұхбаттасу үшін байланыс орнатылғаннан кейін дыбысты, суреттерді, пернетақтадан еңгізілген мәтінді және кез келген файлды жіберу мүмкіндігін беретін арнай программалар жасалынған. Бұл программалар жойылған қолданушылар бірігіп жергілікті компьютерде қосылған программалармен жұмыстарын ұйымдастыруды қамтамасыз етеді.
Компьютерлік желілер арқылы жіберілетін мәліметтерді сығудың жаңа алгоритмдерінің пайда болуынан дыбыс сапасы едәуір артты және кәдімгі телефон желілеріндегі дыбыс сапасына жуықтады. Осының нәтижесінде жаңа АКТ құралы - Интернет - телефония салыстырмалы түрде екпінді дами түсті. Арнайы программалық қамтамасыз ету мен құрылғылардың көмегімен Интернет арқылы аудио және бейнеконференциялар өткізуге болады.
Телекоммуникациялық желілерде ақпараттарды іздеу тиімділігін қамтамасыз ету үшін жасалынған автоматтандырылған іздестіру құралдары бар. Олардың мақсаты - компьютерлік желілердің ақпарат ресурстары туралы мәліметтерді жинап, қолданушыларға жылдам іздеу қызметін ұсыну. Іздестіру жүйелері арқылы бүкіл әлемдік өрмектің құжаттарын, мультимедиялық файлдарды және программалық қамтамасыз етуді, адамдар және мекемелер туралы мекен-жайлық ақпаратарды іздеуге болады.
АКТ желілік құралдарының көмегімен оқу-әдістемелік және ғылыми ақпараттар алуға, консультациялы көмек беруді жылдам ұйымдастыруға, ғылыми зерттеу жұмыстарын модельдеуге, нақты уақыт аралығында виртуальды сабақтар жүргізуге үлкен мүмкіндіктер бар.
Ақпараттық технологиялардың қоғамдық мәніне талдау жасай келе келесідей тұжырымдар жасалды:
Жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар қоғам дамуының ең маңызды стратегиялық факторы болып табылатын ақпараттық ресурстарды белсеңді және тиімді пайдалану мүмкіндігін береді;
Өркениеттің дамуы, жұмыс істейтін тұрғындардың көпшілігінің еңбек объектілері мен нәтижелері материалдық құндылық емес, ақпарат пен ғылыми білім болып табылатын ақпараттық қоғам бағытында іске асуда. Сонымен қоса ақпараттық технологиялар қоғамда болып жатқан ақпараттық үрдістерді тиімді ету және көп жағдайларда автоматтандыру мүмкіндігін береді;
Ақпараттық үрдістер, басқа, одан да күрделі өңдірістік немесе қоғамдық үрдістердің маңызды элементі болып табылады. Осыған байланысты ақпараттық технологиялар қоғамдық немесе өңдірістік технологиялардың сәйкес құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады;
Телекоммуникациялық технологиялар, ақпараттық технологиялардың бір бөлігі бола тұра, адамдар мен мекемелер арасында ақпарат алмасуды қамтамасыз етуде , сондай-ақ жаппай ақпарат тарату мен дайындау жүйесінде маңызды роль атқарады;
Ақпараттық технологиялар қоғамды тұлғаландыру, оның білім беру жүйесін және мәдениетін дамыту үрдісінде негізгі орын алады. Сондай-ақ , оқытатын ақпараттық құралдарды пайдалану, кадрларды қайта дайындау және олардың квалификациясын өсіру жүйесі үшін де, өзіндік білім алу жүйесі үшін де тиімді әдіс болып табылады.
Қашықтан оқыту және ашық білім беру жүйелерінің көзқарасы бойынша маңызды болып келетін АКТ-ның бірнеше негізгі кластары бар. Бейнежазбалар мен телевидениялар осы технологиялардың бірі болып табылады. Бейнетаспалар және сәйкес АКТ құралдары көп көлемді студенттерге мықты оқытушылардың дәрістерін тындауға мүмкіндік береді. Сабақ мазмұны жазылған бейнетаспаларды арнайы бейнекластарда да, үй жағдайларында да қолдануға болады. Мысалға, американдық және европалық білім беру курстарындағы негізгі материал баспа беттерінде және бейнетаспаларда ұсынылады.
Егер оқу курсына визуальды ақпарат қажет болса және оны қағазға басылған түрде ұсыну мүмкін болмаған жағдайларда бейнематериалдар қажет болады. Егер бейнетаспа - қосымша иллюстрациялары жоқ құр ғана дәріс жазбасынан ғана тұрса, онда ол пайдалы, бірақ қажет емес.
Қазіргі жағдайларда бейнелік оқытуды қолдануға психолоиялық та, техникалық та бөгеттер жоқ, өйткені халықтың көп бөлігінде бейнеаппаратуралар бар және бейнетаспаларды арендаға ала алатындай көптеген бейнепрокат пунктары бар. Мысалы, осы принцип бойынша оқу материалдары жазылған бейнетаспаларды прокатқа ала алатындай қашықтан оқыту орталықтарын құруға болады.
Кең тараған АКТ құралдарының бірі болып табылатын телевидение адам өмірінде үлкен роль атқарады: әрбір жанұяда дерлік ең болмағанда бір теледидар бар. Оқу теле-бағдарламалары бүкіл әлем бойынша кеңінен қолданылуда және қашықтан оқытудың жарқын мысалы болып табылады. Телевиденияның көмегімен білімнің меңгерілгендігін бақыламай-ақ кең көлемді аудиторияның жалпы дамуын көтеру мақсатында дәрістерді беру мүмкіндігі және де соңынан арнайы тесттер мен экзамендердің көмегімен білім деңгейін тексеру мүмкіндігі пайда болды.
Өкінішке орай аталған технология тек үлкен аудиторияларға, мысалға, шет тілін оқитындарғы немесе қандай да бір ғылым негіздерін оқитындарға ғана қолданыла алады. Анағұрлым тар бағыттағы курстар үшін ұлттық немесе қалалық телевидениені пайдалану қиынға түседі.
Кабельді телевидение үлкен қалаларда кең таралған. Бұндай қала тұрғындарының көбі, хабарламалар күніне 4-6 сағаттай жүргізілетіндіктен кабельді телевидениенің пайдасын сезінді. Кабельді телевидение студиялары көшіруге рұқсат етілмеген бейнематериалдарды тарату орталықтарына айнала алады.
Көптеген оқу теле және радиобағдарламалары спутниктік телевидение арқылы беріледі. Мысалы, 1971 жылы құрылған INTELSAT халықаралық ұйымы оқыту бағдарламаларын бүкіл әлемге дерлік ұсыну үшін өзінің 15 спутнигін бөлді. Спутниктік арналар бейнекескіндердің, дыбыс, мәтін және құжаттар көшірмелердің барлығын бірге цифрлік түрде ұсына алатын ISDN коммуникациялық желісін ұйымдастыру мүмкіндігін де береді.
Оқу материалының негізгі көлемін ұсыну және сақтау мүмкіндігін беретін, компьютерлік желілерде таратылатын және де CD-ROM-ға жазылған мықты технологиялар - оқу-электрондық басылымдар болып табылады. Олармен жекеше жұмыс істей келе материалды толық түсініп, меңгеруге болады. Бұл технологиялар бар курстарды жекеше қолдануға сәйкестендіру, өзіндік білім алу және алған білімді өзіндік тексеру мүмкіндігін береді. Дәстүрлі кітаптарға қарағанда оқу-электронды басылымдар материалды динамика-графикалық түрде бере алады [12, 57 бет].
Телефонияның әр түрлі формаларына негізделген студент пен оқытушы арасында хабар алмасудың асинхронды жүйесі мәлімет ( сұрақтар, кеңес беру, қосымша материал, қорытынды бақылау) алмасу үшін қажет. Сонымен қоса ол оқып үйренуші мен оқытушыларға алынған хабарларды талдау және кез келген уақытта оларға жауап беру мүмкіндігін береді.
Асинхронды-телефонды хабар алмасудың бір түрі - дыбыстық пошта. Аталған АКТ құралын қолданғанда оқушы белгілі бір телефон номеріне қоңырау шалады және оның қойған сұрақтары таспаға жазылады. Кейіннен оқытушы жазбаны тыңдайды да, өз жауабын студент өз кезегінде асинхронды режимде тыңдай алатындай басқа таспаға жазады.
Қашықтан оқыту жүйесінде дыбыстық пошта кеңінен қолданылады. Қазіргі уақыттағы АКТ-ның асинхронды құралдарының танымал түріне ауқымды телекомуникациялық компьютерлік желілер жатады. Бұл байланыста Internet, Bitnet, TUNet сияқты халықаралық және ұлттық желілерді пайдаланудың білім берудегі өзектілігі белгілі.
Жаңа компьютерлік телекоммуникациялық құралдардың көмегімен оқытушы және оқушылар арасында жылдам байланыс орнату қашықтан оқыту үрдісінің қайталанбас бөлігі болып табылады. Осындай байланыс кезінде студенттер оқытушылармен бағалар, шешімдер, проектілер туралы ақылдаса алады, олардан кеңес сұрай алады. Сонымен қоса, бұл оқытушыларға материалдың меңгерілгендігін бақылау және жекеше оқыту негізінде білім беруді ұйымдастыру мүмкіндігін береді.
Жалпы білім беру жүйесі, сонымен қатар ашық және дистанционды білім беру ғылыми-техникалық прогрестің ықпаланан, білім беруде ақпараттық және коммуникациялық технология құралдарының пайда болуы мен ендірілуі ықпаланан дамыды.
Алғашқы кезде, білім беру жүйесінің бірінші буынында ақпарат тасушылар ретінде жазба және баспа материалдары болды. Сол кездерде бірнеше ғасырлар бойы қолданылып келгендіктен, жаңа баспа технологияларының пайда болуы оқулықтарды шығару бағасының төмендеуін қамтамасыз етті. 19 ғасырдың ортасынын бастап темір жол жүйелері мен экономикалық ұлттық пошта қызметтерінің пайда болуы оқыту материалдарын көптеген географиялық аймақтарға таратылыуын қамтамасыз етті. Қол жетерлік оқулықтарға қосымша ретінде арнайы жасалған материалдар шектеулі болды және олрға мұғаліммен іріктелген сұрақтар мен оқулықтар тізімі кірді.
1920 жылы радионы ойлап шығару - радио курстың бастамасы болды. 1950 жылдан бастап, теле-курстар белсенді түрде қолданыла бастады.
Дистанциондық және ашық білім беру жүйелерінің үшінші буыны АКТ құралдарын қолданып, ақпараттың әр түрлі формаларын (текст, графика, дыбыс, қозғалатын кескіндер) қолдану арқылы екіжақты қарым-қатынасты ұсынады. Сонымен қатар, қарым-қатынас синхронды (бір мезгілде видеоконференциялар мен аудиографиканы қолданып) және асинхронды (электронды пошта, интернет, аудиографиканы қолданып) режимдерде болуы мүмкін. Мұндай технологияны дистанциондық және ашық білім берудің өткен буын әдістерімен бірге немесе жеке өзін қолдануға болады.
Екі жағдайда АКТ құралдарын пайдалану білім алушы мен оқытушы, оқушы мен оқушы, оқушы мен ақпарат көздері арасындағы қарым-қатынас кезіндегі интерактивтілік деңгейінің артуына ықпал ететінін атап өткен жөн.
Ашық және басқа білім беру формаларында қолданылатын акт құралдарының негізгі түрінің бірі элетрондық басылымдар болып табылады.
Білім беру үрдісін қолдайтын элетрондық құралдар аясындағы жүйелі зерттеулердің 30 жылдық тарихы бар. Осы уақыт аралығында АҚШ-та, Канадада, Англияда, Францияда, Жапонияда және басқа мемлекеттерде оқыту мақсатында ақпараттық және телекомуникациялық техниканың әр түрлі типтеріне бағытталған көптеген компьютерлік жүйелер жасап шығарылды. Мұндай құралдар ірі өндіріс орындарында, әскери және қоғамдық ұйымдарда қолданылады.
Шет елдерде әдістемелік және бағдарламалық-ақпараттық құралдарды жасау қымбат жұмыс деп есептеледі. Себебі, бұл іс жоғары ғылымилықты және жоғары дәрежелі мамандардың: психолог, оқытушы, компьютерлік дизайнер және т.б. біріккен жұмысын қажет етеді. Осыған қарамастан, көптеген ірі шет елдік фирмалар оқу орындарда компьютерлік білім беру жүйесін жасау жобаларын қаржыландырып, осы аймақта өздерінің зерттеулерін жүргізеді. Білім беруші электрондық басылым түсінігі соңғы 30 жыл ішінде өзгеріп келе жатқан дәстүрлі болып кеткен электрондық бағдарламалық құрал түсінігінен шығады. Алғашқы электрондық бағдарламалық оқыту құралдарын жасау үшін, сол кездегі бәріне мәлім бағдарламалау тілінде бағдарламалау технологиясы қолданылды.
Кейінірек, өздерін оқыту-әдістемелік материалдармен толтыруға мүмкіндік беретін әмбебеп орта, яғни қабықшалар пайда болды. Мұндай қабықшалар бағдарламалауды қажет етпегенімен және әр оқытушы өзі электрондық бағдарламалық оқыту құралын дайындай алса да, кеңінен қолданылмады.
Электрондық оқыту құралдарын жасау мен пайдалану басынан бастап негізгі екі бағыт бойынша дамыды. Бірінші бағытта әр түрлі пәндер бойынша автоматтандыралған оқыту жүйелері жасалады және пайдаланылады. Мұндай жүйелер көп жағдайда қабықшалармен сәйкес келеді: автоматтандырылған оқыту жүйелерінің ядросы, педагогтарға мәліметтер қорына өзінің оқыту материалдарын енгізуге және арнайы тіл немесе инструментальды құралдар көмегімен оның оқыту алгоритмдерін бағдарламалауға мүмкіндік беретін авторлық жүйе болып табылады.
Білім беруге компьютерлік технологияны ендірудің екінші бағыты, адам қызметінің әр түрлі салаларын ақпараттандыру үрдісімен тығыз байланысты. Осы бағыт аясында, үлкен санау жүргізуді, оптимизациялауды, математикалық модельде объектінің қасиеттері мен процестерін және т.б. автоматтандыруға арналған компьютерлік бағдарламалар, бағдарламалар пакеті және автоматтандырылған жүйелердің элементтері жасалды. Мұндай бағдарламалық жүйелерді оқыту процесінде қолдану, әмбебап автоматтандырылған оқыту жүйелеріне қарағанда анағұрлым жалпы сипатта болды. Бірақ бірдей дидактикалық негіздің және мазмұндық байланыстың жоқ болуынан жүйелілігі, мазмұндылығы аз болды.
Өткен ғасырдың 80-ші жылдардың басынан бастап, жасанды интеллект аясында жасалғандарға негізделген, интеллектуалдық оқыту жүйелерін жасау мен пайдаланумен байланысты, білім беруді ақпараттандырудың жаңа бағыты дами бастады. Бұл жүйелердің маңызды бөлігі, оқытушы әрбір оқушы үшін рационалды стратегия құра білді. Интеллектуалды оқыту жүйелерінің білім базасы - оқытудың теориясы мен әдістемесі аймағындағы эксперттік білімдерден тұрады.
ХХ ғасырдың 80 жылдарында дербес ЭЕМ кеңінен таралуы, білім беру аясына тек қана жаңа техникалық емес, сонымен қатар дидактикалық мүмкіндіктер де әкелді. Дербес ЭЕМ-нің артықшылықтарының қатарында олардың қолайлылығы, диалогтық қарым-қатынастың жеңілдігі және графикалық мүмкіндіктері де жатады. Компьютерлік оқыту жүйелерінде графикалық иллюстрацияны қолдану оқушыға ақпаратты беру жылдамдығын және оны түсінудің қарқындылығын ғана арттырып қоймай, маман үшін аса қажетті интуиция, кәсіби сезім, образды ойлау тәрізді қасиеттерінің дамуына ықпал етеді.
Үлкен көлемді жадысы бар сақтау құрылғылары мен ауқымды телекоммуникациялық орталардың пайда болуы өз жұмысында гипертекст, мульти және гипермедиа технологияларын қолданатын жасанды шынайылық жүйелердің жасалуына әкелді. Бұл жүйелерді пайдалану лазерлік компакт-дискілерде электронды анықтама жүйелерін, кітаптарды, энциклопедияларды т.б. жасау мен жаппай таратуға әкелді.
Сонымен бірге, қазіргі кезде электрондық оқыту құралдарының аясындағы әдістемелік жасалымдар сәйкес технологиялық жасалымдардан артта қалып келеді. Мұндай артта қалушылық толық заңды, себебі әдістемелік тұрғыдан элетронды оқыту құралдары әр түрлі ғылымдардың: психология, педагогика, математика, информатика және т.б. білімдерін интегралдайды. Дәл, осы артта қалушылық, білім беруде жаңа ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қолданудың потенциалды және шынайы мүмкіндіктері арасындағы байланыс үзілудың негізгі себептері болып табылады.
Білім беруді ақпараттандырудың жаңа сатысының тағы бір тенденциясы, оқыту үрдісінде қолданылатын әр түрлі электронды құралдарды жалпы түрде интеграциялау, барлығын бірегей бағдарламалық-әдістемелік кешендер түрінде, элетрондық оқыту басылымдар және ресурстар ретінде қарастыруға болады.
Қазақстанның білім беру жүйесінде ЭОБ-ды қолдану тәжірибесінің талдаулары көрсеткендей, бұл басылымдар лекциялық сабақтарда шектеліп қалады. Себебі, көптеген ЖОО-да лекцияға арналған аудиториялар қажет компьютерлік және бейне техникамен жабдықталмаған. Анағұрлым белсенді түрде ЭОБ лабораториялық-тәжірибелік сабақтарда қолданылады. Ол мына факторлармен түсіндіріледі:
оқытушылардың жеке практикалық тапсырмаларды жасау мен тексеру кезіндегі көлемді жұмысы автаматтандырылуын қажет етеді;
ұжымдық пайдалану орталықтарының экспериментальды стендтеріне қашықтан кіруді қолданғанда, мәліметтер қоры кеңейеді;
Жетекші ғылыми ұйымдардың жабдықтарына рұқсат алады. Бұл жабдықтарда оқушылардың оқу және зерттеу жұмыстары жүргізіле алады.
ЭОБ қолданумен білім беру әлдеқайда жекелендіріледі, экспериментальды зерттеудің шегі кеңейеді.
Қазіргі электрондық басылымдар мен ресурстар оқушыға өзіне ыңғайлы ырғақта теорияны оқуға, экспериментальды зерттеулер жүргізуге, жаттығулар арқылы тәжірибелік дағды мен біліктілікті қалыптастыруға өзіндік бақылау жасауға мүмкіндік береді.
Бір ЭОБ лабораториялық-практикалық сабақта, курстық және дипломдық жобаларды жасауда, өзіндік білім алу мен қорытынды бақылау жүргізуде қолданылуы мүмкін.
ЭОБ-на жататын электрондық оқыту құралдарын тарату білім беру аймағының сервистік құралдарға деген қызығушылығын кемітеді. Соңғы кездері үлкен есептеулерді жеңілдететін, мәліметтерді өңдейтін және т.б. осыған ұқсас бағдарламалар кәдімгі құрал болып қалды. Әдетте, барлық ЭОБ-ның құрамында өзінің жұмыс істеуі үшін қажетті сервистік модульдері бар.
Оқушылардың білім деңгейін бақылауға және тестілеуге бағытталған элктрондық бағдарламалық құралдар анағұрлым кеңінен қолданылып келеді. Мұндай бағдарламалар оқытушыны тест тапсырмалары мен нұсқаларын құрудан босатады. Сонымен қатар, білімді жиі бақылаған сайын білім алуға деген ынта артады.
Білім беру саласында жаңа электрондық басылымдардың саны күн сайын артып келе жатқандықтан, оларды жоспарлауда, жасауда, апробациялағанда және ендіргенде жоғары сапалы болу шарты міндетті болды. Жасалып жатқан ЭОБ сапасы және ресурстардың шығыны арасындағы тығыз байланыс жоғары сапалы қорытынды өнім алуда аса қажетті. Соңғы кездері, бұл білім беруді қарқындатуға бағытталған компьютерлік құралдарды жетілдіру мен жасау әдістерінің өзгерісіне алып келді. Осы себепті әр түрлі халықаралық стандарттар пайда болды.
Жоғары сапалы ЭОБ-ын АКТ құралдары ретінде халықаралық стандарттар мен келісімдер талаптарына сай етіп жасау қиын мәселе болып табылады. Себебі, нормативті - құқықты және нормативті - техникалық базаға негізделген құжаттар жасау, аккредитация және өнімді сертификаттау жұмысы өте көп уақыт пен шығынды алады.
Білімді ақпаратандырудың жаңа ғылыми өнімдерін өңдеу негізде жою басқарылым құрылымының жұмысынның әсерлігін жоғарылату, ең алдымен, ақпаратты төделдеу және білімнің жаңа технологияларын оңтайландыру мүмкіндіктерімен байланысты деген ұғым қолданылу керек. Бұл жаңа технологияларды оңтайландыру және ақпаратты моделдеу төменгілерді өндіре алады:
білім беру процесінің (үрдісінің) барлық қатысушылары туралы деректерді статистикалық талдау және оперативті мониторинг;
білім беру мекемесінің жұмысын ақпараттық мөделдеу;
сол немесе басқа шешімді қабылдаудың альтернативті басқармаларын қарастыру;
оңтайлы шешуді және оны жүзеге асыру жолдарын таңдауды жеке қарастыру;
қабылданған шешімнің әсерлілігін бақылау;
Ашық білім беру жүйесінің оқу процесіндегі қолданысы мақсатқа сай тәуелсіз болатын АКТ құралдары өзі арқылы сақтаудың, визуалдаудың (жаңғыртудың), өңдеудің және ақпаратты талдаудың компьютерлік құралдарын көрсетеді.
Кез келген электронды ақпарттты ресурстың жеке құрылған бірліктерн тура бөлінуін құраспайтын қолданымен өзара әсерлесуінің деталды жоспарымен сәйкес өндіріледі. Қолданушы құрылымды бірліктерінің уақытта, логикалық және мазмұнды өзара әсерлесуінің сипатын өзіңе қосады.
Оқу процесінде қолданылатың АКТ құралдарын арналастырудың бірнеше жолдары бар. Ең перспективтісі және мазмұндысы жіктелу критермі ретінде АКТ құралдарын әдістемелік тағайындау облысы болатын жол болып табылады. Мұндағы жіктеудің басты құрылымды элементтері 02-суретте көрсетілген.
Көптеген ғылыми жұмыстардың нәтижелері компьютерлік оқу құралдарын сабақтарда қолданудың тектелген сипаттары туралы күмандырады. Айдан анық педдогоикалық артықшылықтарға қарамастан мұндай қолданыс материалды-техникалық себетер бойынша әлі де күрделіленген: көптеген жоғарғы оқу орындарда сәйкестенген компьютерлік, телекоммуникациондық, проекциондық және видеотехникалық жабдықтармен жабдықталған дәрістік аудиториялар жоқтық қасп. Сонымен бірге ұқсас құралдарды өңдеу және оларды сабақтардың процесіне енгізу оқу процесінің әсерлілігіне дұрыс әсер етеді және АКТ құралдарын өңдеудің перспективті бағыты болып табылады.
АКТ құралдарын активті енгізу ашық оқыту жүйесі үшін дәстүрлі зертханалы-практикалық сабақтарды өткізу сферасында байқалады. Бұл факторлардың толық қатарымен түсіндіріледі:
оқушылар дәстүрлі қағаздық басылымдарда жоқ маңызды және ғылыми жаңа ақпрараттарға, зертханалы-практикалық сабақтарды өткізуге қосымша материалдар, ұсынылымдар, оқу құралдарын, жаңа оқулықтарды қосқанда, қол жеткізге алады;
Ұжымдық қолданудың орталықтарының тәжірибелі стендарына қашықтық қол жеткізуді қолданған кезде зертханалы жұмыстардың қолы жететін материалды база айтарлықтай ұлғаяды;
Оқушылардың оқулық сабақтары сияқты зерттеу жұмыстар да жүргізілентін алдыңғы қатарлы ғылыми ұйымдардың ерекше құрылғыларына қолы жетеді;
Оқытушылардың жеке практикалық тапысрмаларды тексеру және қалыптастыру бойынша рутиналық жұмыстарының үлкен көлемі автоматтандырылады.
Оқытуды технологияландыру дидактикадағы жаңа бағыттың дамуын қамтамасыз етті, олар - қүжаттар пакетінен тұратын оқыту жүйелерін құру, мұғалімге жоғары нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік беретін дидактикалық техникалық кұралдар. Құжаттар пакеті - оқытудың мақсаты мен мазмұнын, оқыту операцияларын оқытудың барлық кезеңіне арналған тест тапсырмаларын қамтиды.
Қазіргі технологиялар оқытуда компьютерді пайдалануға бағытталғандыктан оқыту жүйесінің негізін оқыту процесін жүзеге асыруға арналған барлық материалдары бар программалық құралдар қамтуы тиіс. Оқыту технологиясы, сондай-ақ, білім берудегі ақпараттық технологиялардың даму процесіне де ұмтылыс берді.
Оқытудын ақпараттық технологиясы - бүл ақпаратпен жұмыс істеуге арналған арнайы тәсілдер, программалық және техникалық құралдарды (аудио, бейне қүралдар, компьютерлер, телекоммуникациялык желілер) пайдаланатын педагогикалық технология.
Окыту саласында оқытудың ақпараттық технологияларының дамуына байланысты жаңа мүмкіндіктер ашылды. Ең алдымен, бұл интерактивті программалардағы диалогтық қарым-қатынас, графиканың кеңінен пайдаланылуы (суреттер, схемалар, диаграммалар, сызбалар, карталар, фотографиялар). Олардың колданылуы оқушыға ақпаратты жаңа деңгейде беру мүмкіндігін ұсынып, оны түсінуін жақсартады, интуиция, образдық ойлау тәрізді жеке тұлғаның маңызды сапаларының дамуын қамтамасыз етеді.
Қазіргі уакытта әртүрлі оку пәндері бойынша электронды оқу басылымдары жасалып, пайдаланылуда, олар оқу әдістемелік материалдар (демонстрациялық, теориялық, практикалык және бақылау) кешенін, сондай-ақ, оқыту процесін басқаратын компьютерлік программаларды қамтиды.
Электрондық оқу басылымдарына оқу әдістемелік материалдардың төмендегідей электрондық нұсқалары жатады:
иллюстрациялық сипаттағы компьютерлік презентациялар;
электрондық сөздік - анықтамалықтар және оқулықтар;
шынайы процестерді моделдеу мүмкіндігі бар лабораториялық практикумдер;
жаттықтырушы программалар;
тест жүйелері.
Қазіргі ақпараттық технология кұралдарын білім беру мақсатында пайдалану болашағы тұрғысынан талдайық.
Электрондық басылым - программалық басқару кұралдары мен кұжаттамалары бар және кез келген электрондық ақпарат-магниттік, оптикалық - тасымалдаушысында (СD-RОМ, DVD, RW және т.б.) орналасқан немесе компъютерлік желілерде жарық көрген сандық, мәтіндік, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz