Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің салынуы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 Қ.А. ЯСАУИДІҢ ӘДЕБИЕТТЕГІ ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6-10
2 Қ. А. ЯСАУИ ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ СОПЫЛЫҚ САРЫН ... ... ... ... ... ... 11-18
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 9-20
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21

Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Ең өзекті тақырыптардың бірі екені бұрыннан белгілі. Әдебиетімізде ойып алар орны бар екені сөзсіз. Бұрынғы заманның адамы болғаны да қиындық туғызады. Себебі, ислам діні тақырыбындағы, тұла бойымызда жинақталуы тиіс кез-келген адамның қадір-қасиеттері жайлы жазылған еңбектердің жарыққа шығуы көп қиындықты талап етті. Өз туындысы арқылы заманындағы түркі халықтарының тарихы мен әдебиетін, болмысы және мәдениетін жеткізіп отырған. Сондай қатты қысымның әсерінен мистикалық еңбектері халық назарынан үнемі тыста қалып отырды. Сол ғасырлардағы жүйенің құндылықтарын, қадір-қасиетін болашақ ұрпаққа жеткізу. Бұрынғы ата-бабаларымыздың салып кеткен сара жолымен жүреді деген сеніміміз мол. Өз атымен аталған мектебі де балалардың оқуға деген құштарлығын оятуда. Заңға сәйкес өмірлік мәні бар тәрбие беретін еңбек жазу маңызды әрі басты мәселеге айналған дәуір. Түркі халқының аталмыш машақаттан дес бермей өтуіне әр адам баласының тұла бойындағы сенімінің жалпы әдебиет атаулысымен байланыстылығы үлкен әсерін берді деседі.
Жалпы мектептерінде ислам діні теологиясын, әдебиетін жеке бас құқығының сан алуан аспектілерін зерттейтін болды. Түркілердің Тәңірі ұғымын санасында дұрыс қалыптастыра білу үлкен бір ғанибет деуге болады. Мырзатай Жолдасбеков, Немат Келімбетов және Алма Қыраубаева сынды зерттеуші ғалымдардың ғылыми тұрғыдағы анықтамаларында көрсетілген ислам дәуірі әдебиеті өкілдерінің еңбектерінде тақырыптың басты назар аударатыны сөз болады. Көбінесе өмірі мен шығармашылығы туралы деректер көптеп кездеседі. Қайсысын алып қарасақ та ислам дінімен тікелей байланысты екенін аңғаруға болады. Әдебиет саласынан қарайтын болсақ этикалық - дидактикалық сарын атты терминдік жүйені танып, аталған шығарманың қалай жазылуы, қандай тақырыптарды қамтитыны туралы деректерді көрсетеді. Жеке тұлға ретіндегі рухани дүниесін, көркем түрде ойлау қабілетін дамытуда жүзеге асатын іс - әрекеттерді пайымдау жұмыстың немесе аталған еңбектің өзектілігін көрсетеді.
Зерттеудің мақсаты. Бабамыздың әдебиетін жаңаша көзқараста қарастырып, ғылыми - танымдық тұрғыда қарастырып, шығармалардың рухани құндылығын жаңғырту.
Зерттеу міндеттері.
Қазақ әдебиетіндегі Қожа Ахмет Ясауи әдебиетімен танысу;
Кесенені салудағы басты ерекшеліктерді саралау;
Әдебиетіндегі сопылық сарынды айқындау.
Зерттеу нысаны. Қожа Ахмет Ясауидің әдебиет үлгілерін ғылыми - танымдық тұрғыдан бағалау.
Зерттеу әдістері. Зерттеу жұмысын жазу барысында жинақтау, зерттеу, саралау, салыстыру, сұрыптау секілді тағы басқа әдістерді қажетімізге қарай қолданамыз.
Жұмыстың теориялық маңыздылығы. Зерттеу жұмысымыздың теориялық негіздерін Н.Келімбетовтің Ежелгі дәуір әдебиеті, Х.Сүйіншәлиевтің Қазақ әдебиетің тарихы, Ұлы бабалар насияты кітаптарынан Ясауидің шәкіртіне жауабын қарауымызға болады.
Сондай ақ, зерттеу жұмысымыздың практикалық маңыздылығын 6 - сыныптан жоғарғы оқу орындарына дейінгі оқу жоспарында және арнайы курстарда, қосымша материал ретінде немесе Ежелгі дәуір әдебиеті пәнін оқытуда қолдануға болады.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңашылдығы. Диуани хикметін жаңаша қарастырып сараладық. Ғылыми - танымдық тұрғыдағы көзқарастарды қарастырдық. Шығарманың рухани құндылығын жаңаша түрде жаңғырттық.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Қ.А. ЯСАУИДІҢ ӘДЕБИЕТТЕГІ ОРНЫ
Көпке белгілі орта ғасырлық мұсылман дінін, Алланның хақ жолын дәріптеуші жалпылама Орталық Азия мен орта ғасырлық түркі халықтарына ортақ, есімі кеңге жайылған белгілі сопылық ілімін таратушы әрі уағыздаушы, сонымен қатар сырға толы хикметтерімен әлемге мәшһүр атылып кеткен әйгілі ғұлама-жазушымыз Қ.А.Ясауи. Оның туылған жылы нақты белгісіз. М.Жармұхамедұлының пайымдауында осылай деген: Осы шындыққа қол қойсақ, ақын 1103 жылы туып, 1228 жылы өлген болып есептеледі [1, 81 б.].
Дәл осы ортағасырлық заманына сай А.Ясауи жастайынан өнер-білімге құштар, әрбір уақытын Алланың хақ жолында жүріп, медреселерде оқыған білімдерін күнделікті жетілдіріп отырғаны арқылы бізге орнына ешқандай ілім сай келмес мол қазыналы білімін жазып өтті. Қожа Ахметтің негізгі дараланған жолы діңді уағыздаушы, таратушы, түсіндіруші ретінде бізге осылайша белгілі әрі қалыптасқан. Қожа Ахметтің бізге жетке тек бір ғана еңбегі Диуани хикмет яғни, бұл кітапта орта ғасырда ислам дінің енуіне байланысты түркі халықтарына ортақ сопылық ілімінің ашуы, әдебиеттің жаңа сатыға көтерілуі. Ахметтің бұл кітапты яғни, сопылық ілімінің қалыптасуының әртүрлі себептері айқын, ендеше өзімізге белгілі әуелі осы ортағасырлық жазбаларға қарасақ сол заманда да адамдардың ішкі және сыртқы бейнесінің түрленуі. Адамның руханиятының құлдырауына әкеліп соқтыруы, әсіресе Ахмет ең сорақы, пасық мінезді сынауы. Мәселен, дүниеқоңыз, парақор, өсек-өтірік, жалқаулық, еңбек етпей зұлымдық жасаушы пайдакүнем саудагерлерді, дүние малы үшін ар-ұжданнан аттауы, дүмше бай-молдардың елге қауіп-қатерлерін аянбай сынауы арқылы кітабына барынша сипаттап жеткізуі. Негізінде Ахмет адами құндылықтың қайнар көздерін сипаттап өткен болатын, яғни әр заманның уақытына сай озбыр болыс,би,хан-сұлтандардың әділіктен тайқып кеткендігі, елдің бейбітшілік жайма шуақ бірліктің,тыныштықтың кеткендігін әрі надан,жалқау,ақылы таяз бола тұра көктен көпті сұрауы. Қаншама адамдардың пайым-парасатының қай тұсқа дейін жеткендігін, еңбек етуден тыйылғандығын, ауыздарында кәлимасы мен Алланың хақ жолын дәріптей тұра,ішкі жандүниесі жүрегінің таза еместігін тек сыни тұрғыда емес, оны барынша бет-бейнесін айқындап жазып өткендігі байқамай өту мүмкін емес.
Қожа Ахмет Яссауи-әйгілі сопылық мистик және ғалым ретінде танылған. Ислам әулиесі деуге болады. Халқымыздың көне мәдениетінде ойып алар орны тым ерекше. Исламдағы Яссауия орденінің негізін қалаушы. Ол исламдағы ең ықпалды мистиктердің бірі болып саналады. Оның Құдайға деген сүйіспеншілік, мейірімділік және рухани жол туралы ілімі көптеген сенушілер үшін үлкен маңызға ие. Исламда Қожа Ахмет Ясауи рухани ұстаз ретінде және терең руханият пен Аллаға жақын болуға ұмтылған мұсылмандар үшін үлгі ретінде құрметті орын алады.Қожа Ахмет Ясауи бүкіл әлемге танымал ақын, ойшыл, кемеңгер, философ, түркі әдебиетінің негізін салушы. Ол махаббат, даналық және бірлік идеяларын уағыздайтын сопылардың сопылық орденін құрды. Яссауи ілімі рухани тәжірибе мен шындықты түсінудің маңыздылығын атап көрсетеді, атап айтқанда поэзия мен музыка арқылы.
Барлық халыққа белгілі орта ғасырлық мұсылман немесе ислам дінін, Құдайдың хақ жолын дәріптеуші жалпылама Орталық Азия мен орта ғасырлық түркі халықтарына ортақ, есімі кеңге жайылған белгілі сопылық ілімін таратушы әрі уағыздаушы, сонымен қатар сырға толы хикметтерімен әлемге мәшһүр аталып кеткен әйгілі ғұлама-жазушымыз Қ. А. Ясауи. Дәл осы ортағасырлық заманына сай Қ. А. Ясауи жастайынан өнер-білімге құштар, әрбір уақытын Құдайдың хақ жолында жүріп, медреселерде оқыған білімдерін күнделікті жетілдіріп отырғаны арқылы бізге орнына ешқандай ілім сай келмес мол қазыналы білімін жазып өтті. Қожа Ахметтің негізгі дараланған жолы діңді уағыздаушы, таратушы, түсіндіруші ретінде бізге осылайша белгілі әрі қалыптасқан.
Ол Қазақстанның оңтүстік бөлігіндегі Сайрам қаласында дүниеге келген және жас кезінде әртүрлі Ислам орталықтарында саяхаттап, рухани даналыққа үйренген. Осыдан кейін Ясауи туған қаласына оралды, онда ол сопылардың арнайы орденін құра отырып, уағыз айтып, сабақ бере бастады. Оның ұрандарына махаббат, жанашырлық және байсалдылық кірді және оның ілімдері Орталық Азия мен Таяу Шығыста өте ықпалды болды. Ол қайтыс болғаннан кейін осы көрнекті рухани көсемнің құрметіне көптеген ғибадатханалар мен кесенелер салынды. Бүгінде Ясауи бүкіл ислам әлемінде құрметтеледі және оның есімі даналықпен, руханиятпен және махаббатпен байланысты.
Қожа Ахмет Ясауи сопылық мистик және ақын болған, ол өзінің терең рухани ілімдерімен және ислам теологиясының дамуына қосқан үлесімен танымал болған. Исламда ол әулие және данышпан ретінде құрметтеледі және оның жеке басы мен ілімі әлі күнге дейін рухани тәжірибе мен сопылық дәстүрде маңызды рөл атқарады. Қожа Ахмет Ясауи сонымен қатар ең маңызды сопылық бұйрықтардың бірі Яссауи негізін қалаушы ретінде танымал. Оның ілімі негізінен монотеизмді мойындауға, ішкі тазартуға ұмтылуға және көршісіне деген сүйіспеншілікке негізделген. Оның поэзиясы мен философиялық еңбектері мұсылман әлемінде де үлкен маңызға ие. Қожа Ахмет Ясауи іліміне жүгіну сопылықтың ізбасарларына айтарлықтай рухани әсер етеді және Орталық Азиядағы көптеген мұсылмандар мен адамдар үшін шабыт көзі болып табылады.
Өзінің туған қаласы Яссыда ерте білім алды, онда Ислам ғылымы мен теологиясының негіздерін оқыды. Кейінірек ол Мекке мен Мединаға қажылыққа барып, Ислам іліміндегі білімін тереңдете түсті. Орталық Азияға оралғаннан кейін ол ислам философиясы мен әдебиетін оқуды жалғастырды, сонымен қатар тәжірибелі мұғалімдердің жетекшілігімен Рухани тәжірибеге қатысты. Қожа Ахмет Ясауи сонымен бірге өз заманының белгілі ғалымдары мен ақындарының шығармашылығының жақтаушысы және жанкүйері болды. Бұл оның өзінің поэтикалық шығармашылығы мен философиясына үлкен әсер етті. Ұлы Жібек жолына қоныстанып, шет елдермен қарым-қатынас жасап тұрған. Яссы қаласы дәл осы кезде Шығыстағы ең ірі орталықтардың бірі болған деседі. Яссы қаласында
Қожа Ахмет Ясауи есімімен байланысты мектеп Ясауи деп аталады. Бұл оның іліміне негізделген Исламның рухани дәстүрімен байланысты медресенің яғни, діни мектептің ерекше түрі. Ясауи мектептері Орталық Азия мен Түркияның әртүрлі бөліктерінде кең таралған және студенттер Қожа Ахмет Ясауи іліміне сәйкес ислам ғылымдары, философия және мәдениет бойынша білім алатын білім және руханият орталықтары ретінде қызмет етеді. Бұл мектептер Ясауи дәстүрлерін жалғастыруда және осы көрнекті ойшыл мен ақынның мұрасы мен ілімдерін сақтауда маңызды рөл атқарады.
Ахмет Ясауи өзінің тұла бойындағы ерекше қасиетімен, алғырлығымен де, озық ойлы пікірлерімен де өзінің ортасында атақты адам болып, халық көзіне ерте түсіп жүрген. Құран шариғаттары мен абыз пайғамбарлардың өмірін, аңыз-әңгімелерін жетік меңгерген. Сол замандағы араб, парсы әдебиет түрлерін, түркі халықтарының шығармашылықтарын жете ұғынған. Басқа да діни ағымдардың ережелерінен де құр қалмаған. Дәруіштер діни ағымын ұстанған.
Қожа Ахмет Ясауи тариқаты
Қожа Ахмед Ясауи салған мектеп деп аталады Қожа Ахмед Ясауи Университеті. Бұл Түркістан қаласында орналасқан Түркістан обылысындағы ең ірі жоғары оқу орны. Университет 2001 жылы құрылды және гуманитарлық ғылымдар, жаратылыстану ғылымдары, өнер және басқаларын қоса алғанда, әртүрлі білім салаларында студенттерді оқытумен айналысады. Университет сонымен қатар Қожа Ахмет Ясауи зерттеулері мен мұраларын зерттеудің маңызды орталығы болып табылады және оның атауы ұлы ақын мен ойшылға да құрмет көрсетеді.
Қожа Ахмет Ясауи ілімдерімен байланысты Яссауи мектептері оқушылар ислам теологиясының, философиясының, әдебиетінің және құқығының әртүрлі аспектілерін зерттейтін оқу орталықтары болды. Сонымен қатар, студенттер каллиграфия, музыка, поэзия және рухани тәжірибенің әртүрлі аспектілері сияқты пәндерді оқыды. Ілімнің маңызды бөлігі Қожа Ахмет Ясауи мұрасы мен шығармашылығын, оның поэзиясы мен философиясын зерттеу болды. Яссауи мектептеріндегі ішкі тәртіп қатаң моральдық және рухани ілімдерге негізделген. Оқушылар тәртіп пен оқу процесіне деген адалдықты, сондай-ақ мұғалімдер мен ақсақалдарды құрметтеуге мәжбүр болды тақуалық. Бұл мектептердегі білім рухани білім беруді, соның ішінде рухани даму мен ішкі тыныштыққа бағытталған медитация мен дұға етуді де қамтыды. Қожа Ахмет Ясауи діни мектептерінде оқыту ер адамдар үшін ашық болды және әртүрлі әлеуметтік және мәдени ортадағы студенттер Ислам теологиясын, философиясын және білімін зерттеуге қабылданды.
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің салынуы
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі-қазіргі Түркістанда, Қазақстанда орналасқан тарихи ғимарат. ЮНЕСКО-ның әлемдің мұра тізіміне енген. Ол 14 ғасырдың аяғында Сопылық мистик Қожа Ахмет Ясауидің мұрасын құрметтеу үшін Орта Азияның атақты жаулап алушысы Әмір Темірдің тапсырысы бойынша жасалған. Кесене Әмір Темір сәулет өнерінің ең алғашқы және маңызды үлгілерінің бірі болып саналады. Кесененің құрылысы Әмір Темірдің рухани және мәдени маңыздылықтың тұрақты символын жасауға деген ұмтылысын көрсететін үлкен және өршіл жоба болды. Кесене кешеніне Әмір Темір архитектуралық стиліне тән күрделі геометриялық және гүлді өрнектері бар үлкен көгілдір күмбезді құрылым кіреді. Ішкі қасиетті жерде Қожа Ахмет Ясауидің қабірі орналасқан және басқа құрылымдармен, соның ішінде мешіт пен медресемен қоршалған. Кесененің құрылысы Күрделі және көп еңбекті қажет ететін жұмыс болды, оған Әмір Темірдің Империясының әр түкпірінен білікті қолөнершілер, сәулетшілер қатысты.
Қожа Ахмет Ясауи мешіті - ерекше сәулет өнерінің жауһары және аймақтың бай мәдени және рухани мұрасының айғағы. Ішкі маңдайшасында Әмір Темір өзінің атын жазып, ата-бабаларын да қосып, құранның аяттарымен қоршап, есімдерінің тарихта мәңгі қалуын мұрат тұтқан. Бұл әлі күнге дейін құрметті қажылық орны және Қазақстанның тарихи және діни маңыздылығының символы болып табылады. Түркістанның бас ескерткішінің алып және аса көрнекті пішіні зияратқа келген адамды да, туристі де тәнті етеді.
Ахмет Ясауи күмбезінің орнатылуы жайлы кішігірім мәлімет бар екен. Хиджраның күз мезгілінде Ақсақ Темір Моғолстан ханы Хызыр ханның қызы Түкелі ханшайымды өзіне жар етіп алу үшін жіберген құдаларын күтіп алу үшін жолға шыққан. Жол-жөнекей Қ. А. Ясауидың мазарына зиярат етіп келді. Әруақ киесінің бас жағына орнатқан байырғы ескерткіштің жайын көріп, бұл орынға үлкен мешіт салуға жарлық береді. Ассаф Хамид Сұлтан кітабында Ясауи құрылысы жайлы былай делінген екен:
Ясауи мазарын талқандап, оның шырақшыларын қорлап, тонап кетеді. Осыны желеу етіп, Әмір Темір оған қарсы ауыр қол аттандырады. Асыл су деген жерде екі жақ соғысып, Тоқтамыс жеңіледі де, қазына мүлкі Темірдің қолына түседі. Осы жорық олжалары негізінде, ол ясауи күмбезін орнатады-мыс. [2, 120 б.].
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің ішкі құрылымында бірнеше үй-жайлар бар, олардың әрқайсысының өзіндік сәулеті мен қызметі бар. Кесене ішіндегі негізгі ғибадатхана залында қазақтың әйгілі сопылық мистигі және ақыны Қожа Ахмет Ясауи қабірі орналасқан қабір камерасы бар. Бұл қасиетті орын әлемнің әр түкпірінен келген сенушілер үшін қажылық орны болып табылады. Ғибадатхана залынан басқа, кесененің ішінде медресе (мұсылман діни мектебі) мен мешіт бар, олар оқыту мен рухани тәжірибеге қызмет етеді. Кесененің бүкіл құрылымы, оның ішінде ішкі және сыртқы әшекейлері сәулеттік сұлулығымен және тарихи маңыздылығымен ерекшеленеді.
Қожа Ахмет дәуіріндегі ең үлкен сәулет жобаларының бірі. Бұл керемет құрылым Орталық Азия тарихындағы ең ұлы рухани көшбасшылардың бірі болып саналатын сопылық мистик Қожа Ахмет Ясауиді еске алуға арналған.
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі-Қазақстандағы Түркістан қаласындағы айбынды ғимарат, ол ислам әлемінің негізгі қасиетті орындары мен мәдени ескерткіштерінің бірі болып табылады. Бұл жер бүкіл әлемдегі мұсылмандар үшін қажылық пен рухани тәжірибенің орталығына айналды. Уақыт өте келе кесененің алдына мешіт пен басқа да сәулет нысандарын қоса алғанда, басқа да құрылыстар салынды. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі-Орталық күмбездері мен ою-өрнектері бар монументалды ғимарат. Кесененің архитектуралық стилі парсы, Әмір Темір, Орта Азия және ислам сәулет элементтерін араластырады. Бұл әсерлі құрылым 16 ғасырдағы ислам өнері мен сәулетінің ұлылығын көрсетеді. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі Қожа Ахмет Ясауи өзімен байланысты жәдігерлерді сақтайтын орын болып саналады. Сонымен қатар, кесене оның өмірі мен рухани тәжірибесіне байланысты әртүрлі қасиетті жәдігерлер сақталатын орын болып саналады. Жалпы, Қожа Ахмет Ясауи кесенесі ислам әлемінің маңызды мәдени және рухани мұрасын білдіреді және оның сәулеттік ұлылығы мен онымен байланысты жәдігерлері оны Орталық Азияның маңызды мәдени ескерткіштерінің біріне айналдырады.
Қазақтың Алпамыс батыр жырында кесененің ортағасырлық дәуір үшін орасандығы, алыптығы келесі жолдарда былай сипатталады: Әзіреттің төбесін күндік жерден көреді.
...Құрылыс дүние жүзінде салынған керемет ғимараттардың және адамзат баласының таңғажайып туындыларының бірі - деп жазады 16 ғасырдың белгілі тарихшысы Фазлаллах ибн Рузбихан Исфани.

2 ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ СОПЫЛЫҚ САРЫН
Қожа Ахмет Яссауи орта ғасырдың дін қызметкері, сопылық ілімнің негізін салушы Сайрам қаласында дүниеге келген философ, ақын. Кейірбір декертер бойынша Қожа Ахметтің жетекшісі, рухани білім берген тәрбиешісі Арыстан-баб және Жүсіп Хамадани болған.
Жетіде Арыстан бабқа арнап келдім,
Мұстафа өсиетіне қанбақ болдым.
Сол шақта мың зікір сарнап бердім,
Алаңсыз Аллаға бет бұрдым міне. [3, 225 б.].
Ұстазы қайтыс болғанан кейін Қожа Ахмет Яссауи Бұқара қаласына көшіп келіп, Қожа Жүсіп Хамаданидан дәріс алады, өзі де дін жолындағы ұстаз атанып, шындықты насихаттау жолында қызмет етеді. Біраз уақыт аралығында Бұқара жерінде сопылық қызмет атқарып, кейіннен Ясы қаласына қоныс аударады. Ясы қаласында сопылық ілімін кеңінен жүргізіп, Қожа Ахмет Яссауидің даңқы осы Ясы қаласында танылады. Ойшылды қарапайым халық қадір тұтып, оның жазып шығарған философиялық туындыларын халықтар арасында кеңінен таратты. Қожа Ахмет Яссауидің аты әйгілі туындысы Диуани хикмет қазақша баламасы Даналық кітабы болды. Диуани хикмет ислам дінін насихаттайтын, халықтың санасына мұсылман заңдарынын сіңіретін, мағынасы терең туынды болды. Бұл кездегі түркі халықтары тәңірлік дінді ұстанушылар етін, оларға араб-парсы тілдерінде жазылған кітаптар түсініксіз болатын. Яссауидің еңбегінің арқасында түркі халықтары ислам әлеміммен, сопылық ілімімен танысты. Адам баласының рухани таза болуы ізгілік жолын ұстанса, ақ пен қараны айыра алса, адамгершілік қасиеттерін бойларына сіңіре білсе одан асқан ұлылықтың жоқтығын көрсетеді. Сол себептен Қожа Ахмет Яссауи өз еңбектерін түркі халықтарына түсінікті тілде, қыпшақ тілінде жазып шығарады.
Диуани хикмет кітабы негізгі төрт бөлімнен құралады:
Біріншісі: Шариғат, ислам заңдары мен дәстүрінің жиынтығы;
Екіншісі: Тарихат Сопылық ілімінің мән мағынасын ашу жолында;
Үшінші: Марифат Исламды бір ғана құдай бар деп тану;
Төртінші: Хақиқат Құдайды тану, және оған жақындау. [4, 77 б.].
Қожа Ахмет Ясауидің Даналық кітабында ең бірінші төрт ғақлия туралы айтылады.
1.Шариғат - мұсылман дінінің басты қағидаттары мен күнделікті әдетке айналған ғұрыптарының өзінде, яғни ислам дінінің қасиетті жолын дәріптеп, соны білім-ілімге деген шынайы ниетін, келешек ұрпаққа мұра етіп қалдыру. Мұсылман дінінің бүкіл адам баласына көрсететін үлгісі өте көп екендігін жырға қосып жырлаған. Әрдайым биікте тұратын ақындықтың берер тәрбиесінің өте мол екендігін көрсетеді.
2.Тариқат - ілім-білімді өскелең ұрпаққа мұра етіп қалдыру. Кішігірім болса да, өлең-жырлары әдептілікке, сыпайылыққа, имандылыққа, шыншылдыққа тәрбиелейді.
3.Мағрипат - діни жолын зерттеу, пайғамбардың тура жолына түсіп, бүкіл жан дүниеңді Құдайға тапсыру. Ақын- жарлыны есіркеп, жетімнің басынан сипасаң, оларды шынайы қуантсаң, Құдай өзі бүкіл қиындықтарыңды шешіп береді және қажеттіліктеріңді сұрамай-ақ беріп отырады. Осылай халыққа жырлары арқылы дініміздің қасиетті екенін барынша ұғындырып жатыр. Жүрекке дейін жеткізіп, жақсылық жасауға шақырады. Оны жүрекпен сезінген адамның қиянат жасауы мүмкін емес.
4.Хақиқат - мұсылман дініндегі парыз амалдарды орындау. Шексіз, шетсіз ғаламды жаратып отырғанын, кез-келген уақытта барлығын жоя алатын күші бар екеніне сеніп, мойындау. Адам баласының жаман іс-әрекет жасамауы үшін біраз шумақ өлеңдер шығарған. Халық арасындағы болып жатқан әділетсіздіктерге күйініп, көңілі қалып, ізінен еріп келе жатқан ұрпағын әділетті болуға, иманға шақырады.
Қожа Ахмет Ясауи сопылық әдебиетте тек қана мұсылман дінін уағыздау ғана емес, сол заманның қоғам қайраткері болуға шақырған. Құдайдың алдында жан дүниесінің таза болуын міндет еткен. Құдайдың бар екеніне, тілеген дұғаңның орындалатынына, құран кітаптың шынайы екендігіне еш шүбә келтірмеу керек екенін атап көрсеткен.
Кейбір аңыздар бойынша құдайға шын берілген, сенген адамдарға бұл дүниеде ұзақ жүріп қажет емес, сол себептен Қожа Ахмет Яссауи пайғамбар жасы алпыс үш жасқа жеткенде мешіт жанындағы, жерасты қылеуетіне түсіп, қалған өмірін сонда өткізеді.Бір мың бір жүз алтыншы жылы дүниеден озған соң, оны әулие ретінде арнайы жерлеп, кейнірек оның жатқан жері мұсылмандардың зиярат етіп баратын қасиетті жерге айналады. Қожа Ахмеи Яссауи кесенесіне зиярат етушілер саны көп болды, соның арқасында сол уақыттың ең ұлы, бай кесенелерінің бірі болып танылды.
Қожа Ахмет Ясауи сопылық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.