Кітапхана қызметтерін ақпараттандыру жүйелері
АҢДАТПА
Бұл жұмыста қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды пайдалана отырып, электронды кітапханалардың дамуы, олардың қызметтері мен функционалдылығы қарастырылады. Талдау негізінен IT-жүйелер мен веб-сайт құру принциптеріне, сондай-ақ кітапханалық қызметтерді ұсынатын қосымшаларға арналған. Электронды кітапханалардың әртүрлі форматтары мен ақпараттық ресурстары, оның ішінде электрондық каталогтар, библиографиялық және дерексіз дерекқорлар, сондай-ақ толық мәтінді базалар талқыланады. Жұмыс ақпаратты сақтау, іздеу және талдау процестерін жетілдірудің тиімді жолдарын ұсынады және кітапхана қызметтерін жаңғырту жолдарын қарастырады. Осылайша, кітапханалардың қызмет сапасын арттыру және пайдаланушыларға қолжетімділікті кеңейту мақсатында ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктері пайдаланылады.
АННОТАЦИЯ
В данной работе рассматривается развитие электронных библиотек с использованием современных информационных технологий, их функции и функциональность. Анализ сосредоточен на принципах создания IT-систем и веб-сайтов, а также на приложениях для предоставления библиотечных услуг. Обсуждаются различные форматы и информационные ресурсы электронных библиотек, включая электронные каталоги, библиографические и неиндексируемые базы данных, а также полнотекстовые базы. Работа предлагает эффективные методы улучшения процессов хранения, поиска и анализа информации, а также рассматривает способы модернизации библиотечных услуг. Таким образом, возможности информационных технологий используются для повышения качества библиотечных услуг и расширения доступности для пользователей.
ANNOTATION
This work explores the development of electronic libraries using modern information technologies, their functions, and functionalities. The analysis focuses on the principles of creating IT systems and websites, as well as applications for providing library services. Various formats and informational resources of electronic libraries are discussed, including electronic catalogs, bibliographic and non-indexed databases, as well as full-text databases. The work proposes effective methods for improving information storage, search, and analysis processes and examines ways to modernize library services. Thus, the capabilities of information technologies are utilized to enhance the quality of library services and to expand accessibility for users.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 11
1 Аналитикалық бөлім 12
1.1 Электронды кітапханалардың даму тарихы 12
1.2 Онлайн кітапхана қызметтері мен кітаханадағы IT-жүйелерді зеּрттеу 14
1.3 Кітапхана қызметтерін ұсынатын қосымшаларды талдау 19
1.4 Веб-сайт құру негіздері мен принциптері 21
2 Жобалау бөлімі 25
2.1 Вeּб − caйт фyнкциялapы 25
ּ2.2 Веб-сайттың құрылымы 29
2.3 Веб-сайтты құрастырудағы Фреймворк 30
2ּ.4 Бағдарламалық тілдер және асּпаптық құралдар сипаттамасы 31
2.5 Аtom программалау ортасы 36
2.6 Жобаны жоּбалау 38
ּ3 Эксперименталдық бөлім 43
3ּ.1 Кітаптарды онлайн жалға беруді ұйымдастыру үшін Web-сайтты реализациялау 43
3. ּ2 Қолданушыға нұсқаулық 43
4 ЭКОНОМИКAЛЫҚ БӨЛІМ. ШЫҒЫН ЕСЕПТЕУЛЕРІ 48
4.1 Есепті шешу алгоритмін сипаттау 48
4.2 Жүйені құруға және енгізуге кеткен шығын есептеулері 48
4.3 Алгоритмді құруға кеткен шығындар есебі 49
4.4 Бағдарлама енгізуге кеткен шығындарды талдау 50
4.5 Экономикалық саласының есептеулері 51
5 ТІРШІЛІК ҚAУІПСІЗДІГІ. ҚАУІПСІЗДІК ЕРЕЖЕЛЕРІ 52
5.1 Кеңседегі өрт қауіпсіздігі: қолданылатын шаралар мен ережелер 53
5.2 Дербес компьютермен (ДК) жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы 55
5.3 Электр қауіпсіздігі ережелері 57
5.4 Жacaнды жapықтaндыpуды eceптeу 61
5.5 Кoндициoнepлepдi қoлдaну әдicтepi 62
ҚОРЫТЫНДЫ 65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 66
ҚОСЫМША 67
КІРІСПЕ
Қоғамның қазіргі даму кезеңінде ақпарат беру жүйелері түрленіп, оның таралуы қағаз басылымдары мен электронды форматтар арқылы жүзеге асырылады. Ежелден бері білім мен ақпаратты таратуда маңызды рөл атқаратын кітаптар мен басқа да баспа өнімдері алдағы уақытта да өз орнын сақтай береді деп күтілуде. Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар ақпаратты электронды форматқа кеңінен ауыстыруға және жаңа түрдегі электронды ақпарат ресурстарын тез құруға мүмкіндік береді. Бұл жаңашыл әдістер ақпаратты дайындау, сақтау және тарату процестерін тиімділік пен жеделдік арттыра отырып жетілдіруге көмектеседі.
Сонымен қатар, адамдардың ақпаратқа электронды түрде жалпы қолжетімділігін қамтамасыз ету -- ақпараттық қызметтердің негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Бұл, өз кезегінде, жергілікті орналасқан жер мен уақытқа байланысты емес, глобалды деректер желілері арқылы дереу ақпаратқа қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Бұл жағдайларда кітапхананың, ақпараттың негізгі қоймасы және таратушысы ретіндегі әлеуметтік институттың рөлі мен функциялары елеулі түрде өзгеріске ұшырап отыр. Қазіргі заманғы кітапханалық және ақпараттық қызметтердің тиімділігі, әсіресе ғылым, мәдениет және білім салаларында, электронды кітапханаларды құру арқылы арттырылуда.
Электронды кітапханалар, интернеттің кең мүмкіндіктерін пайдалана отырып, ақпараттың әртүрлі форматтарына жеңіл қол жеткізуді қамтамасыз ететін маңызды құралға айналды. Олар тек құжаттар мен құжаттарға сілтемелер жасау арқылы ғана емес, сонымен қатар әртүрлі іздеу жүйелерін пайдалана отырып, қажетті ақпаратты алуға мүмкіндік береді. Бұл жүйелер, пайдаланушыларға тек қана мәтіндік емес, сонымен қатар басқа да түрлі ақпарат көздерінен ақпаратты іздеу және талдауға қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Алдағы уақытта кітапханалар өз қызметтерін жетілдіру және кеңейту жолындағы ынтымақтастықты арттыра түсетін болады, бұл болашақтағы бәсекелестіктің одан да қатаң болуына алып келеді.
1 Аналитикалық бөлім
1.1 Электронды кітапханалардың даму тарихы
Электронды кітапханалар, ақпараттың талдау, сақтау, іздеу және өңдеу сияқты процестерін жүзеге асыруда компьютерлік және желілік технологиялардың кеңінен қолданылуының жемісі ретінде дамыды. 1945 жылдың шілдесінде, АҚШ-тың ғылыми зерттеулер және даму басқармасының директоры У. Буш, "Біз ойлағандай" атты мақаласын жариялап, ақпаратты басқару үшін келешекте қолданылуы мүмкін инновациялық технологияларды сипаттады. Ол ақпаратты фотосуреттер арқылы сақтауды ұсынды, ал кейіннен микрофильм және микрофиша сияқты әдістер ақпаратты сақтаудың өте тиімді және арзан тәсілдері болып табылады. Буштың идеялары, негізінен, екінші дүниежүзілік соғыстан бұрын Германияда жасалған жұмыстарға сүйенген, бірақ оның жұмысы ақпараттық жүйелердің дамуы мен жаңа технологиялардың мүмкіндіктерін ашуға үлес қосты.
1960 жылдары, Массачусетс технологиялық институтының қызметкері Ликлидер, кітапханалардың болашағын компьютерлендіру арқылы жақсарту жайын зерттеді. Оның 1965 жылы жарық көрген "Болашақтың кітапханалары" атты еңбегінде, компьютерлік технологиялардың болашақтағы даму бағыттары болжамдалды және пайдаланушыларға ыңғайлы электронды кітапханалар құру үшін қажетті зерттеулер мен әзірлемелер тізімделді. 1994 жылы жасалған болжамдардың көпшілігі, қуатты компьютерлер мен жылдам процессорлардың мүмкіндіктерін пайдалану арқылы жасанды интеллект пен табиғи тілдегі мәтіндерді өңдеу саласындағы прогреске қарамастан, автордың асыра бағалауына қарамастан орындалғаны атап өтілген.
1960 жылдардың соңында компьютерлерде ақпаратты кең көлемде сақтау әрекеттері басталды. Осы кезде компьютерлік жадтың 1 байтының құны шамамен бір АҚШ доллары болатын, және пайдаланушы интерфейстерінің қолайсыздығы сияқты техникалық мәселелер, сондай-ақ компьютерлік желілердің жоқтығы секілді проблемалар болды. Дегенмен, тіпті аз мөлшерде сақталатын деректердің жылдам қайтарылуына бағытталған алғашқы жобалар жүзеге асырылды. Ақпаратты электронды түрде сақтаудың алғашқы табысты үлгілерінің бірі -- Конгресс кітапханасының мамандары машинамен оқылатын каталогтарды жасау және әкімшілік жүргізу үшін MARC (Machine Readable Cataloging) форматын әзірледі. Бұл форматты Интернеттегі компьютерлік кітапхана орталығы (OCLC) пайдалануы көптеген кітапханаларға каталог жазбаларына бір мезгілде қол жеткізуге мүмкіндік беріп, каталогтау құнын төмендетті. Біртұтас орталықта библиографиялық жазбаларды құру үшін заң бойынша электрондық ақпараттық жүйе, Medline Ұлттық медицина онлайн-сервисі сияқты алғашқы электрондық ақпараттық қызметтердің технологиясы пайдаланылды. Осындай жүйелер пайдаланушылардың қашықта орналасқан ақпарат көздеріне қол жеткізуі үшін олардан байланыс желісі арқылы және баяу қосылым арқылы бірнеше ерекше қадамдарды жасауды талап етті. Бұл жүйелер қарапайым, форматталмаған мәтін және жоғары сапалы емес графика көрсетілетін терминал экрандарында жұмыс істеуге бағытталған болатын.
Кезінде, компьютерлік экрандардың төмен контрасттылығы мен ажыратымдылығын ескерсек, көптеген адамдардың компьютер экрандарынан мәтіндік ақпаратты оқуға күмәнмен қарауы таңқаларлық емес болар еді. Алайда, бүгінгі күні компьютерлік технологиялардың арқасында мәтінді беттерді аударып және оқуға мүмкіндік беретін "электронды кітаптар" секілді құрылғылар кең таралым алды.
1980 жылдардың ортасына қарай, кітапханалардағы үлкен жинақтарға толық мәтінді іздеу жүйесі қолданысқа енгізілді. Бұл жүйелер әдетте, MARC форматындағы кітапханалық каталогтармен және жүйелі рефераттармен толықтырылған. Толық мәтінді іздеу мүмкіндігі пайдаланушыға кез келген сөзді кез келген жерінен іздеуге мүмкіндік береді, бұл кезде пайдаланушыға жазбалардың құрылымын немесе оларды құрастыру ережелерін білудің қажеті жоқ.
Жетілдіру жұмыстарына 30 жылдан астам уақыт жұмсалды, алайда негізгі әдіс өзгеріссіз қалды. Пайдаланушы іздеу сұранысын жасайды, бұл "өсімдік" деген жеке сөз болуы мүмкін, немесе "сандық кітапханалар" сияқты фраза немесе одан да күрделі сұрақ болуы мүмкін. Ақпаратты өңдеудің басты мақсаты - деректер жиынтығында тиісті нәрсені табу. Әр сұрау элементі үшін жинақтағы барлық жазбаларды талдау үшін компьютерде кез келген уақытта болмайтындықтан, компьютер ақпаратты дәл және тез табуға көмектесетін белгілі бір индекстермен жабдықталуы тиіс.
Компьютерлік қуаттылықтың артуы және деректерді сақтау шығындарының төмендеуі нәтижесінде ақпаратты өңдеу әдістері кезінде қатаң шектелген қысқа жазбаларды іздеуден (мысалы, каталог жазбалары немесе рефераттардағы индекстер) жинақтағы кез келген сөзді қамтитын толық мәтінді іздеуге дейін дамыды. Бұрынғы замандарда деректерді сақтаудың жоғары құны және іздеу процестерінің күрделілігі, ықшам сақтау тәсілдері мен тиімді іздеу алгоритмдерін жасауға ынталандырушы фактор болды.
Кітапхана каталогтары, негізінен монографиялар туралы ақпараттың басты көзі болып табылады, алайда мерзімді басылымдарға қатысты аз пайдалы. Каталогтар журналға шығарылған қысқа жазбаларды ұсынады, бұл жекелеген мақалаларды іздеген оқырмандар үшін шектеулі мүмкіндіктер тудырады. Осыған байланысты, индекстеу және сілтеме беру қызметтері пайда болды. Мысалы, биомедициналық, химиялық және физикалық ғылымдар сияқты нақты салаларда, мамандар журналдардың кең тізімінен барлық мақалаларды оқиды және оларға индекстер белгілейді немесе рефераттар жазады. Кейбір қызметтер, мысалы, Ұлттық медицина кітапханасы жасаған Medline-дағы MeSH тезаурасы сияқты, мұқият жобаланған индекстік жүйелерді пайдаланады, ал басқалары, мысалы Inspec, жарияланған тезистерді пайдаланады.
Көптеген индекстеу қызметтері баспаға арналған кітапхана көлемдерінен бастау алып, қазіргі уақытта барлық іздеу процесстері компьютерлерде орындалады, бұл процесстер пакеттік өңдеу технологияларына және магниттік таспаларға негізделген. Кейбір индекстеу жүйелері пайдаланушыларға тегін компьютерлік қызметтер ұсынса, басқалары өз қызметтерін әртүрлі онлайн платформаларға лицензиялайтын үшінші тараптармен серіктестік орнатады. Үлкен кітапханалар деректер базаларын сатып алып, оларды өздерінің серверлерінде сақтайды, бұл үлкен мәлімет жиынтықтарына жергілікті кіруді жеңілдетеді.
Каталогтарды интернетте жасағаннан кейін, кітапханалар өздерінің желілік платформаларына рефераттар, индекстер және аналитикалық шолулар сияқты қосымша деректерді қоса бастады. Бұл ақпарат көздерін орталық серверлерде сақтауға болады және оларды қашықтағы терминалдар немесе жекелеген компьютерлер арқылы қарауға болады. Рефераттық жинақтар сияқты қысқартылған жазбалар, ақпаратты тез және тиімді тарату үшін қолайлы, өйткені пайдаланушылар жазбалар арасында жылдам ауыса алады және қарапайым графикасыз дисплейлерге көңіл бөледі.
Желіде үлкен көлемдегі ақпаратты сақтау мен орналастыру әлі де қымбат болып табылады, тіпті компьютерлік жабдықтардың бағасы төмендесе де. Шығындар негізінен ақпарат көздерін лицензиялауға және күрделі деректерді басқару мен өңдеу жұмыстарын жүзеге асыратын персоналдың жалақысына байланысты. Шығындарды төмендету мақсатында кітапханалар консорциумдар құрып, бір онлайн ресурс бірнеше кітапхананың пайдаланушыларына қызмет көрсету мүмкіндігін ұсынады.
1.2 Онлайн кітапхана қызметтері мен кітаханадағы IT-жүйелерді зеּрттеу
Бүгінде ақпараттандыру мәселесі жаһандық деңгейде қарастырылуда. Соңғы жылдары кітапханаларды пайдаланушылардың саны күрт өскен, бұл ақпарат пен білімге кедергісіз қол жетімділіктің негізінен кітапханалар арқылы мүмкін екендігін көрсетеді. Бұл контекстте кітапхана қызметтерін жетілдіру білім беру кеңістігін біртұтас ету үшін өте маңызды.
Кітапханалық сектордағы инновацияларды енгізу қызмет көрсету сапасын арттырудың негізгі факторы болып табылады. Әлемнің тез өзгеруіне байланысты, көптеген адамдар кітапханалардың қызметінен қанағаттанбайды және кейде орын тапшылығы болады. Ақпараттық технологиялар осы мәселелерді шешуге көмектеседі, және соңғы жылдары бұл технологияларды кітапхана ісінде қолдану арқылы бәсекеге қабілетті артықшылықтар мен маңызды жетістіктерге қол жеткізген елдер бар.
Негізгі мақсаттары ақпараттық ресурстарды топтастыру және оларды жеңіл шолуға мүмкіндік беретін тиімді навигациялық жүйені қамтамасыз ету болып табылатын электрондық кітапханалар, әр түрлі түрдегі электрондық құжаттар мен анықтамалық кітаптарды бірегей, функционалды орта арқылы біріктіру арқылы қолданушыларға ақпаратты тиімді айқындауға көмектеседі. Бұл ресурстарды біріктіру виртуалды формада жүзеге асырылуы мүмкін, бірақ қолданушылар бұларды біртұтас ақпараттық кеңістік ретінде түсінеді.
Қазіргі заманғы электрондық кітапханалардың ақпараттық ресурстарын қарастырғанда, онда электрондық каталогтар, библиографиялық және дерексіз дерекқорлар, сондай-ақ толық мәтінді базаларды (электронды журналдар, мақалалар базасы, репозиторийлер) көруге болады. Бұлар ақпараттық компоненттердің қосымша ақпараттарымен (рубрикаторлар, тезаури, авторлық және басқа метамәліметтер) толықтырылады, бұл ресурстарды бір-біріне байланыстырып, қолданушыларға біртұтас және тиімді ақпараттық ортаны қамтамасыз етеді. Бұл жинақтардағы деректер жазбаларды сілтемелер, сақтау көрсеткіштері немесе іздеу шарттары арқылы байланыстыру мүмкіндігіне ие. Тіпті егер мұндай сілтемелер тікелей анық болмаса да, осы компоненттер арасындағы байланыс әрдайым болады және кем дегенде теориялық деңгейде қамтамасыз етіледі. Мысалы, электрондық каталогтың жазбаларында кітаптардың орналасуы туралы мәліметтер бар, ал анықтамалық және стандарттау файлдары әдетте библиографиялық және дерексіз деректер базасына кіру нүктелері ретінде қолданылады. Толық мәтінді базалар, анықтамалық-іздеу жүйелері және деректер жиынтығы пайда болған кезде, ақпарат технологиялық біртұтастыққа айналады және бұл байланыстыруды ұйымдастыру міндеті басымдық алады. Осылайша, электрондық кітапханадағы сілтемелерді басу процесі қолданушы үшін жеңіл және бір қадамдық рәсім болып табылады. Электронды кітапхананың ақпараттық құрамы үш басты деңгейден тұрады:
Мета ақпарат деңгейі: Бұл деңгей жиынтықты толық "тануға" мүмкіндік береді, яғни оның мазмұны мен көрінісін реттейді. Мұнда коллекциялар туралы стандартты ақпарат (рубрикаторлар, тезаури, авторлар және басқа да индекстер) сияқты нысандар, сондай-ақ қол жетімді ресурстардың кұрылымы мен мазмұнын сипаттайтын каталогтар мен анықтамалар кіреді.
Анықтамалық және іздеу компоненттері: Бұл деңгейде мәліметтер элементтері мен мазмұнын біріктіру арқылы объекттердің семантикалық сәйкестігін қамтамасыз ететін құжаттардың "танылуы" жүзеге асады. Бұл әдетте библиографиялық жазбалар мен құжаттардың іздеу кескіндері сияқты қосымша ақпараттарды қамтиды.
Бастапқы ақпарат объектілерінің деңгейі: Бұл деңгей нақты ақпараттық құжаттарды қамтиды, мысалы, мәтіндер, графикалық бейнелер, аудио, видео және т.б. Бұл ақпараттар электрондық кітапхананың негізгі мазмұнын құрайды және пайдаланушыларға тиімді қолжетімділік ұсынады.
Электрондық кітапхананың артықшылықтары:
пайдаланушы ақпарат пен уақытқа, орналасқан жеріне қарамастан өзіне немесе кітапханаға ие болады;
пайдаланушыларды қажетті әдебиеттермен, құжаттармен және мәліметтермен қамтамасыз ету тиімділігін айтарлықтай арттырады;
пайдаланушы әртүрлі электрондық ресурстарға қол жеткізе алады;
пайдаланушылар үшін кітапханалық және ақпараттық қызметтердің жаңа нысандарын енгізу жеңілдетіледі;
кітапханаларда қолжетімді құжаттар шектеулі мөлшерде қолданушылардың көпшілігіне қолжетімді болады;
сандық электрондық құжаттармен жұмыс тек мәтінді оқып немесе суретті көрумен ғана шектелмейді. Қолданушы өз жұмысында бастапқы деректердің үзінділерін материалдарды біріктіру, қосу және өңдеу арқылы пайдалана алады;
құжаттың белгілі бір бөліктерін жылдам және сапалы іздеу, оны семантикалық талдау және бағдарламалық өңдеудің басқа түрлері мүмкін;
кәдімгі кітапханамен салыстырғанда аумақ пен кеңістікті үнемдейді;
Электронды кітапханаларды жіктеп, оларды үш санатқа бөлейік:
жеке сандық кітапхана - қарапайым автоматтандырылған классикалық кітапхана;
біріктірілген сандық кітапхана - жалпы тақырыптық және байланыс желісі бойынша біріккен бірнеше тәуелсіз кітапханалар;
біріктірілген цифрлы кітапхана - ресурстарға және желіге таралған тақырыптық материалдарға біркелкі қолжетімділікті қамтамасыз ететін виртуалды кітапхана;
Бір жерде орналасқан материалдарды сандық түрде жинақтау арқылы жасалған жеке электрондық кітапханалар өздерінің шектеулі ауқымына ие. Бұл кітапханалар классикалық кітапхананың компьютерленген нұсқалары болып табылады.
Ал тақырып бойынша бірнеше тәуелсіз электрондық кітапханалардан құралған желі, интеграцияланған электрондық кітапхана ретінде белгілі. Бұл кітапханалар әр түрлі метамәліметтердің форматтарын және стандарттарын қабылдауы мүмкін, бұл олардың арасындағы өзара іс-қимылдың негізгі мәселесі болып табылады. Мұндай жүйелердің мысалы ретінде информатика саласына арналған желілік кітапхана немесе диссертациялар мен тезистерге арналған желілік кітапхана аталуы мүмкін.
Интеграцияланған электрондық кітапхана метадеректерді қамтып, олардың арқасында қолданушылар киберкеңістіктегі таңдалған тақырып бойынша материалдарды тінтуірдің бір қозғалысымен іздей алады. Бұл кітапханалар мақсатты іздестіру, әртүрлі қызмет түрлері және сапаны ұдайы бақылауды қамтамасыз ету үшін олардың барлық функциялары мен ерекшеліктері сақталуы тиіс.
Біріктірілген электронды кітапхана тек тиісті қорларға қол жеткізуге арналған көрсеткіштері бар метадеректерді қамтиды, сондықтан сіз киберкеңістікке таңдалған тақырып бойынша материалдар жиынтығын қамтитын тінтуірдің бір қозғалысы арқылы кіре аласыз. Сонымен бірге, кітапхананың барлық ерекшеліктері мен сипаттамалары өзгеріссіз, мақсатты іздестіру, қызмет көрсетудің әртүрлі нысандары және сапаны мұқият бақылау қажет.
Кітапханалардың мысалдары ретінде интернет көпшілік кітапханасы және желілік виртуалды кітапханалары саналады.
Әрбір жеке электронды кітапханада, сондай-ақ интеграцияланған кітапханалық жүйелерде материалдар алдымен электронды түрде толтырылады немесе басып шығарылған құжаттардан сканерленеді. Бұл деректер бір немесе бірнеше орында сақталуы мүмкін және олар желі арқылы қол жетімді болады. Барлық метаақпарат іздеу және анықтама жүйелерінде орналасқан. Дәстүрлі кітапханалар сияқты, электронды кітапханалардың мазмұны тұрақты түрде жаңартылып отырады.
Жасаушылардың көзқарасы бойынша, электронды кітапханаларды үш негізгі топқа бөлуге болады: мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар құрған; ғылыми және білім беру мекемелері; коммерциялық фирмалар мен жеке энтузиастар.
Мазмұны бойынша электрондық кітапханалардың түрлері:
Әмбебап электронды кітапханалардың жинақтары әртүрлі білім салаларындағы тақырыптық электрондық жинақтар түрінде қалыптасады. Мысалы, студенттік кітапхана сияқты, оның жинағында көркем әдебиеттің цифрлық нұсқаларымен қатар ғылыми мақалалар, философиялық еңбектер және т.б. табуға болады.
Мамандандырылған (тақырыптық). Мұндай электронды кітапханлардың коллекциялары белгілі-бір білім саласына сәйкес немесе ресурстарды жасаушының мүдделері мен қалауларын ескере отырып қалыптастырылады. Мысалы, көркем әдебиет, тарих ғылымы, жаратылыстану, мәдениет және өнер, балалар әдебиеті, энциклопедиялар;
Кітапхана жүйесін өрге қарай дамыту жәּне оған арттырылған маּқсаттар мен міндеттер кітапхана жүйесінің саясатының технологияның әр түּрі үшін бірдей мағыналы дәрежеде аса маңызды мына бағыт-жолдарын атап көрсетуге мүмкіншілік тудырады:
кітапхана қызметін құқықтық реттеу жүּйесін жетілдіру;
кітапхана қызметтері нарығын дамыту; ּ
кітапхана жүйесін өңּірлік дамыту;
кітапхана процестерінің қауіпсіздігін арттыру; ּ
кітапханалардың технологиялық әлּеуетін пайдалану тиімділігін арттыру; ּ
кітапхана саласындағы инּновациялық даму;
кітапхана саласындағы ғылыми және де кадр мамандарының әлеуетін барынша арттыру.
Кітапхана жүйелерінің біркелкі дамып өсуі мен тұрақты түрде толықтай жұмыс жасауының шарттары оның маңыздылығы меּн өзіндік пайымдылығы болып саналады. Дәл осы екі мақсатты орындау белгілі міндеттемелерді шешуге бағытталған нұсқаулықтар мен күш-ұмтылысты жетілдіру дәрежесін белгілей отыра, еліміздің экономикасы мен хаּлқымыздың кітапхана қызметтеріне мұқтаждықтарының өзּгеруіне дәл және дәл уақытта қоּю дағдарын қамтуға сөзсіз мүмкіндіктер туғызады.
Кітапхана қызметтерін ақпараттандыру жүйелері
Қазіргі таңда инновациялық технологияларды қолдану - бұл өндірісті дамытудағы немесе өндірісті басқарудағы жаңа технологиялармен қатар озық технологияларды қолдану есебінен оның тиімділігін едәуір арттыра алады. Басқару әдістері немесе ғылыми білім. Инновациялар туралы айтатын болсақ, жиі барлығы жоғары немесе ғылымды қажет ететін технологияларды білдіреді. Бірақ инновациялық әзірлемелер әрдайым үлкен шығындарды талап етпейді.
Кітапханалар жаңа жоғары технологиялық ғасырға кіретіндіктен, мысалы, жаңа технологиялар тиімділікті арттырады және келушілерге қызмет көрсетуді жақсарта түседі.
Бүгінгі күні "цифрлық қызмет көрсету" жедел түрде енгізілуде. Ірі кітапханалар мен шағын оқу залдары, ал жалпы қабылданған кітап оқу мүмкіндігі үйден тыс жерде уақыт алады. Жаңа тренд - электрондық кітапхана пайда болады.
Кітаптарды жалға беруді автоматтандыру тәсілдерін үш негізгі топқа бөлуге болады.
Бірінші топ - өзіне-өзі қызмет көрсету. Технологияның ерекшелігі, кітапхана орнына сізге планшеттік компьютер негізіндегі электрондық кітаптар ұсынылады. Оқырман өзіне қажетті кітаптарды таңдайды, олар мәзірден тапсырыс өрісіне жүктеледі, өзінің таңдауын растайды және тапсырыс туралы ақпарат орталық серверге жіберіледі.
Екінші топ - қызмет көрсетуші персоналдың, мобильді тапсырысты енгізу құрылғылары. Оқырман кітапқа онлайн тапсырыс жасайды және бұл тапсырыс кітапхана жүйесіне тікелей енгізіледі, содан кейін кітап электрондық жолмен кітапханашыға жіберіледі.
Үшінші топқа оқырманның телефонына арнайы қосымшаны орнату технологиясы жатады. Кітапханалар үшін бизнес-қосымшаларды әзірлеу саласындағы көшбасшы бизнес - OSS компаниясы iOS (Apple iPod және iPad) операциялық жүйелері үшін қосымшаларды әзірлеуді жариялады, жақын арада ұқсас шешімдер Android үшін де шығады. Олар оқырмандарға кітапты жүктеуге, шектеулі сериядағы кітаптарды сатып алуға және т.б. мүмкіндік береді. Бұл қосымшалар жеткізу үшін де жұмыс істейді, онда адалдық жүйесінің блогын (қонақ оның қанша ұпай жинағанын көре алады) енгізуге болады, ал ең құндысы - бұл сіздің тұрақты оқырмандарыңызбен интерактивті қарым-қатынас тәсілі.
Электрондық қызмет көрсету жүйесінің кейбір артықшылықтарын қарастырайық.
Біріншіден, қызмет көрсету жылдамдығы артады, штатты қысқарту арқылы шығындар үнемделеді.
Екіншіден, сандық орталарды енгізумен байланысты келушілердің өсуі, оөырмандар кітапханашылардың қателіктері мен дөрекіліктерінен сақтандырылған.
Үшіншіден, электрондық кітапханадан табыс табуға болады - ақшаға немесе қосымша жеңілдіктерге, сондай-ақ кез келген басқа жарнаманы орналастыруға болады.
Төртіншіден, көп тілді қолдау, электрондық кітапханадағы тілдердің саны мүлде шектеусіз және оқырмандардың ерекшеліктеріне байланысты;
Электрондық гаджеттер болашақта жаңа мүмкіндіктер береді. Мәселен, Интернетке қосылу, такси шақыру, орындар арасында сөйлесу, музыка тыңдау және т.б., мобильді құрылғыларды пайдаланудың бәсекелестік артықшылықтарын арттырады.
1.3 Кітапхана қызметтерін ұсынатын қосымшаларды талдау
ּыычычычычҒaлaмтoр - бүкiл әлeмдiк кoмпьютeрлiк жүּйe. Oл алуан түּрлi кoмпьютeрлiк жүйeлeрдeн, aқּпaрaтты aлмaсу жәнe aдрeстeудiң бiּрeгeй жүйeсiмeн әдiстeрi турaлы бiּрiккeн стaндaртты рұқсaттaмaлaрдaн тұрaды. ּҒaлaмтoр TCPIP oтּбaсы хaттaмaлaрын қoлдaнaды.
Кітап ілгеріден келе жатқан өміріміздің ажырамас біּр бөлшегі ретінде күнделікті тіршілігімізге енּді. Заманауи интернет технологиялардың дамуына байланысты, автоматтандырылған жүйелер, веб-парақшалар, т.б. бәсекелестікпен даму үрдісінде. ּ
Жалпы, ғаламторда электронды кітапханалар көбею үстінде. Веб-парақшалардың құּрылысы, дизайны, инּтерфейс-негіздемелері де өзгешеленеді. Бірегейлері жылдам дайындалатын CMS жүйелерінде құрастырылған. Кітаптарды жалға беретін жүйелерді немесе басқаша атағанда электронды кітапханалар сайттарын атап өтетін болсақ htּtp:www.mybook.ru, htּtp:www.loveread.ec, htּtp:www.litress.ru, htּtp:www.knigionline.org ּдегендей т.б. түрлері өте көп. ּТөменде әр сайтты толық зерттеліп көрсетілмек.
ּwww.mybook.ru сайты кітапты жалға берудің және оқудың қарайпайым функциялары арқылы көрсетілген. ּ Бұл сайтта, біз кітапты таңдап, одан әрі сатып алып, одан әрі жүктеп аламыз және кітапты қағаз түрінде алсақ болады. ּСайттың басты беті 1.1-суретте көрсетілген.
1.1ּ-сурет mybook.ru сайтының басты беּті
wּww. loveread.ec сайты автоматтандырылған жүйені қолданады. Сайттың қолданушы интерфейсі өте қарапайым жаּсалған. Бұл сайтта кітапты онлайн оқуға және коментарии қалдыру мүмкіндігі қарастырылған. ּСайттың басты беті төменде 1. ּ2-суретте көрсетілген.
1.2-сурет loveread.ru сайтының басты беּті
wּww. litress.ru сайты қазіргі заманауи веб-технологияларды қолдану арқылы жасалынған. Саּйттың қолданушы интерфейсі өте ыңғайлы жаּсалған. Бұл сайтта кітапты онлайн оқып қана қоймай, промокод арқылы мыңдаған кітаптарға жеңілдік алуға болады. ּСайттың басты беті төменде 1.3-суретте көрсетілген.
1.3ּ-сурет mybook.ru сайтының басты беּті
wּww.knigionline.org басқа да электронды кітапханалар сияқты миллиондаған кітаптарды ұсынады. Сайттың дизайны өте керемет және қолданушыға өте ыңғайлы. Сайттың басты ерекшелігі - барлық кітаптар тегін. ּСайттың басты беті төменде 1. ּ4-суретте көрсетілген.
1.4ּ-сурет knigionline.org сайтының басты беּті
1.4 Веб-сайт құру негіздері мен принциптері
Веб-сайт -- бұл компьютер желісінде белгілі бір домен атауымен немесе IP-мекенжайымен біріккен жеке адамның немесе ұйымның құжаттар жиынтығы. Сайт интернетте орналасады және арнайы HTTP протоколы арқылы клиенттердің серверлердегі веб-сайтқа тікелей кіруге мүмкіндік береді.
Веб-беттегі әрбір бетте файлмен байланысты файлдың атын және мекен-жайын қамтитын өзінің жеке мекенжайы болады. Осылайша, веб-сайт веб-сайтта орналасқан және дербес консультантымен біріктірілген гипермәтіндік құжаттармен байланысты ақпараттық ресурс болып табылады. Веб-сайтты интернетке қосылған компьютер бар кез келген адам пайдалана алады. Немесе қазіргі уақытта кез-келген ұйымға немесе веб-сайтқа кіру. Қазіргі заманғы ақ қабыршақ технологиясын қолданудың мақсаты - жарнамалық индустрияны кеңейту немесе қосымша сыныпты иелерді тарту, нарықта өмір сүрудің жалғыз жолы.
Веּб-сайтты құруда жәּне өңдеуде мына шарттар орּындалуы керек:
сּайтты өңдеуге алғашқы техникалық директиваны қабылдау;
сּайттың құрылымдық негізін - деּректерқорлардың, бөлімдердің, наּвигацияның орналасуы;
ּвеб-дизайн - сайтты құру барысындағы сайтқа стиль беру, көріктеу;
сайтты тестілеу және интернет жеּлісіне хостинг арқылы орналастыру.
Баּрлық шартттарға сай құрылған веּб-сайт - олּ сауда жасаудың ең тиּімді құралы. Кез кеּлген маркетинг құралы сияқты, ּол ең алдымен сайтты паּйдаланушы адамды қызықтыруы қажет, ּсодан соң ғана оны беּлгілі бір іс-әрּекетке итермелеуге мүмкіндік береді. ּБұл қарапайым шартты сайт құּрушылар ескере бермегендіктен, саּйтқа адам тез кіреді деּ, көп ұзамай кетіп қаּлады. Сондықтан, қыּзық ақпараттары аз сайттарға кіּрушілер саны да аз боּлып жатады.
Саּйт құрудың бірнеше мақсаттары баּр. Соның кейбіреуіне тоּқталайық:
кәсіптің атағы шығуы және онּы қалыптастыру. Кәсәптәі жеּке сайтының болуы - онּың тұрақты кәсіби жұмысының сиּпатын көрсететін белгі;
кәсіптің сыртқы ортасына өзінің қыּзметі жөнінде мәлімет беру. ּСыртқы ортаға пайдаланушылар, өнּімді берушілер, делдалдар сиּяқты адамдар кіреді.
ּкәсіптің клиенттеріне ақпараттық көмек беּру. Клиенттерді ұстап қаּлу.
клּиенттерден қажетті мәлімет алу. ּКлиент үнемі соңғы жаңалықтарды біּліп отыруы қажет. Саּйт - ол клиенттерді таּрту құралы болуымен қатар, ּолармен жұмыс істеу де құּралы болып табылады. Саּйттың кері байланыс, ּ техникалық көмек, ּ сұрақ-жаּуап, деген бөлімдері жәּне форумдар мен чаттар клּиенттермен жұмыс істеумен қатар клּиенттерді ұстап тұрудың тамаша құּралдары болып табылады;
дилер желісін үнемі қолдау, ּөнім және олардың бағалары туּралы мәліметтерге дилерлердің қатынауы, ּдилер программаларын қолдау.
Ішкі ақпаратқа компания қыּзметкерлерінің, соның ішінде ісּ-сапарда жүргендердің кіре алּуын қаматамасыз ету;
жаңа клиенттерді тарту;
қазіргі және жаңа нарықта таּуарлар мен қызмет түрлерін жаּрнамалау. Ғаламтордағы жарнама баּспа жарнамасына қарағанда арзан;
жеделділік. Сайттың болуы прּайс-парағына компанияның өзּі, тауарлар жайлы ақּпаратты тез кіргізуге, өзּгертуге мүмкіндік береді. Ғаּламтордағы ақпарат үнемі жаңа, ּөзгертілген, өзекті болып кеּледі, сондықтан ол миּллиондаған пайдаланушыны қызықтырады;
пайдаланушы таңдауына әсер етпеу. ּҒаламтор - пайдаланушы өз ерּкімен таңдау жасайтын көрнекті орּын. Ол өзіне неּ ұнайды, соны таּңдайды. Адамдарды еліктіретін ғаּламтордың ерекше қасиеттерінің бірі осּы ;
саּтып алушы таңдаған тауарын таּпсырыс арқылы алғанда сатудың авּтоматтандырылған жүйесінің қызмет атқаруы;
сатудың жаңа каналдарын қалыптастыру: ּтауар мен қызмет түрлерін ғаּламтор арқылы іске асыру. ּДүниежүзілік желімен сауда жасау идּеясы қазірде көптеген адамдарды қыּзықтырып отыр. Осы үּйден шықпай-ақ ּсатып алу үлгісі қазіргі заּман адамдарын еліктіріп отыр. ּСтресстер, жолдағы кептелістер, ּуақыт тапшылығы, ызыңдайтын, ּбітпейтін жарнамалар, жүздеген, ּмыңдаған компаниялардың саудасын дөңгелентіп отּыр. Сонымен бірге, ּсайт сату көлемін, саּтудың саны мен сапасын, ּжеткізу уақыты сияқты факторларға таּлдау жасай алуы;
іскер әріптестерді іздеу және олּармен қатынастар орнату. Жаּңа технологияларды пайдалана отырып коּмпания іскер әріптестеріне өз бөּлімдеріндегі қажетті жедел ақпаратты алּуларын қамтамасыз етеді. Таּлаптарға сай келетін сайт мыּсалын қарастырайық. Сайттың коּнцептуалдық үлгісі 1-суּретте көрсетілген. Сайт ядּросы - сайтты мәтінмен тоּлтырудың логикалық және құрылымдық құּрамдас бөліктерінен құралған. Олּ сайтты іздеу жүйелерінде жыּлжытуға қолдаланылады. Қосымша моּдульдерге: жаңалықтар лентасы, ּтапсырысты каталог бойынша оңай қаּлыптастыруға арналған корзина ּсияқты бөліктерден тұрады. Кеּрі байланыс - клиенттердің коּмпаниямен байланысы, ол фоּрумдар, чаттар, қоּнақ кітаптары сияқты түрлермен жүּзеге асырылады. Сайт әкּімшілігі сайттағы деректерді бақылайды жәּне оларды басқару жүйесінің ішּкі интерфейсі арқылы басқарады. ּКомпания өз клиенттерін сайт көּмегімен қызықтырады, ақпарат жәּне кеңестер береді.
Компанияның немен айналысатыны шарт емּес, ол мобильді құּралдар сата ма, ғыּлыми-зерттеу жұмысымен айּналыса ма, құрылыста маּ, банк қызметінде ме, ּүй гүлдерін сата ма, ּкез келген кәсіби қызмет түּрінде кәсіби шарттарға сай жаּсалған сайт қосымша жарнамалық-сּауда алаңы қызметін мүлтіксіз атּқаруы қажет. Оның жұּмысының басты нәтижесі компанияға жаּңа қолданушыларды, сатып алушыларды, таּпсырыс берушілерді, іскер әрּіптестерді, инвесторларды тартып отּыруы керек. Төменде 1.5ּ-суретте көрсетілген.
1.5ּ-cурет - Веб-сּайттың қызмет үлгісі
Саּйтты құрғанда оны пайдаланудың ыңּғайлы болуын қадағалау керек. ּЫңғайлы дегеніміз сайтта орналасқан ақּпарттың логикалық құрылымы жақсылап ойּластырылған, қолайлы болуы кеּрек. Іздеуді іске асּыратын жолдардың барлығы айқын жәּне түсінікті болуы шарт. ּІздеудің негізгі элементтерін: мәּірлер, сілтемелер, теּз өту пернелері, ізּдеу қалыптары құрайды. Егּер мәзірдің қалыбы бірнеше біּр біріне енген формалардан құּралса, алдын ала олּар жайлы мағлұматты жазып қоּю қажет. Әр деּңгей закладки, пернелер, ּсілтеме ағаштары, түсіп тұּратын мәзірлер, жайлатын паּрақтар сияқты формалармен өрнектелгені жөּн.
Сайттың грּафикалық дизайн құрмас бұрын онּың ақпараттық архитектурасын (сәּулетін) жасау қажет. ּӘйтпесе, сайт құрушы онּың құрылымын білместен алдын алּа дизайнын жасаса, онּда ақпаратты қалай ыңּғайлы беруге болады деּген сұраққа жауап табу мүּмкіншілігі төмендейді.
Қоּлдаланушы үнемі таңдауда болады: ּары қарай сайтты қарауды жаּлғастыра ма, жоқ баּсқа ыңғайлы сайтты іздей меּ деген. Нашар ақּпараттық архитектура сайтты пайдалануда үнּемі қолайсыздық тудырады, кіּруші адам одан кетіп қаּлады да, сайтты ұсынушылар паּйдасынан қол үзеді.
Сּонымен кітапхана сайтына кіּрген пайдаланушы не көреді?
Біріншіден, басты бетті. Сайттың төбесіне қараған кезде кіру бөлімшесі болады, сол бөлімге тышқанның сол жақ батырмасын басқан сәтте, қолданушы сайтқа кіру бетіне ауысады. Сол беттен қолданушы өзінің кіруге арналған жеке мәліметтері енгізеді. Тағы айта кетерлік артықшылық, ол сайт арқылы барлық кітаптарды, барлық авторларды көріп, олардың шығармашылықтарын көру мүмкіндігі. Сайттың қолданушы интерфейсі мен сервер арасындағы байланыс төменде 1.6-суретте көрсетілген.
1.6ּ-cурет - Клиент-сервер байланысының үлгісі
Құрылатын веּб-сайтта кітаптарды жалға беру және авторлардың шығармалары көрсетілген. Сайттағы бетті қанша рет кіргенді көру үшін, арнайы есптеуіш орналасқан.
Дипломдық жұмыстың көрінісінде келесі кезекте төмендегідей тапсырмалар орындалуы қаּжет:
weּb-қосымшасын құּру;
прּограммалау тілін таңдау;
деректер қорын таңдау;
іздеуді оңтайландырудың тәсілдерін зерттеу;
кітапхана құрылымын тоּлығымен зерттеп, танысу;
қарапайым қолданушыға тиімді және түсінікті инּтерфейс құру;
2 Жобалау бөлімі
2.1 Вeּб − caйт фyнкциялapы
Бұған дейін біз веб-сайттарды дамыту сатылары бойынша да, электрондық бизнеске тарату деңгейі бойынша да жіктеу аспектілерін қарастырдық. Бұл типтерді сипаттай отырып, біз функционалдылық тақырыбын үстірт қозғадық.
Сайт қызметтері туралы айтқанда, нақты не туралы әңгіме болып жатқанын нақтылау өте маңызды. Веб-сайтта жүйе ретінде жалпы жағдайда екі компонентті бөлуге болады:
- веб-сайттың өзі (деректерді шығару, сыртқы жағы, front-end);
- сайтты басқару жүйесі(ішкі жағы, басқару, back-end);
Сайт орындайтын функцияларды нақты түсіну кез келген веб-жобаның жетістігінің негізінде жатыр. Сипаттамасы функционалдық сайт жүргізуге болады екі тұрғыдан: техникалық және бизнес.
Техникалық жағынан, веб-сайт бағдарламалық өнім және түрлі форматтағы енгізілген мазмұн болып табылады. Әрбір сайттан оны іске асыруға тартылған технологияларды, басқару жүйесіне функционалдылық беретін бағдарламалық модульдерді және сайтқа кеңейтілген мүмкіндіктер беретін қолданбалы қосымшаларды (мысалы, форум, RSS-Жаңалықтар дайджесті және т.б.) бөліп көрсетуге болады. Сайт функцияларының мұндай жіктелуі шектелген және веб-сайтты жасауға толық талаптарды (техникалық тапсырманы) қалыптастыру кезінде қолданылады. Бұл ретте әрбір әзірлеуші компанияның ішкі үдерістерін немесе контентті басқару жүйесінің мүмкіндіктерін басшылыққа ала отырып, сайттың маңызды функцияларын өзінше бөледі. CMS-ге қатысты сайттың функционалдығын сипаттаған жағдайда функция жүйенің модульдеріне немесе оның нұсқаларына сәйкес келеді. Белгілі бір CMS-ге ең аз байланыстырылған веб-сайттың функционалдық бірліктерінің мысалдарын келтіреміз:
- фотогалерея;
- форум;
- жаңалықтар таспасы;
- тауарларқызметтеробъектілер каталогы;
- төлем жүйесімен интеграция;
- кері байланыс нысандары;
- сайттан тауарларғақызметтерге тапсырыс беру;
- пайдаланушыларды авторландыру;
- пайдаланушылардың жеке бөлімдері;
- ақпараттық блоктар;
- ішкі банерлік жүйе;
- сайт бойынша келу статистикасы;
- сайттың көптілділігі;
- қоғамдық пікір сұрастыру формалары;
- пошта тарату;
- сайт бойынша толық мәтінді іздеу;
- каталогтар объектілер бойынша арнайы іздеу құралдары;
- сұрақтаржауаптар тізімі;
- электрондық тауарларды (лицензиялар, кілттер, контенттер) сату және жеткізу функциялары;
- пайдаланушыларды техникалық қолдау жүйесі (сұраныстарды өңдеу және білім базасын жүргізу);
- сайт материалдарына келушілердің түсініктеме беру механизмі;
- сайтты сыртқы пайдаланушылармен толтыру.
Фотогалерея сайттың жеке бетінде немесе әр түрлі бөлімдерде шығарылатын суреттер каталогы болып табылады. Әдетте суреттердің бірнеше нұсқаларын сақтау және көрсету мүмкіндігі бар. Суреттердің мәтіндік сипаттамасы болуы мүмкін. Суреттер сипаттамасы бойынша іздеуді ұйымдастыру, бірнеше белгілері бойынша топтастыру (Айдар, құрылған уақыты) мүмкін. Арнайы талаптар болған жағдайда суреттерді сайттың басқа нысандарына -- беттерге, тауарларға, жаңалықтарға, қызметтерге және т. б. байланыстыруға болады.
Галереяларды шығаруды автоматтандыру осы бөлімдерді ыңғайлы басқаруға, сондай-ақ суреттердің үлкен нұсқаларын біркелкі және ыңғайлы көрсетуді ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Үлкен нұсқалар платформа мен нұсқасына қарамастан әртүрлі браузерлерде бірдей ашылғаны маңызды.
Форум. Сондай-ақ "Хабарландыру тақтасы"деп аталуы мүмкін. Форумның қарапайым нысаны "қонақ кітаптары"деп санауға болады. Қонақ кітаптары моральдық ескірді және қазіргі аспектіде қызығушылық танытпайды. Форум-бұл өз кезегінде тақырыптар мен бөлімдер бойынша құрылымдалған форум тақырыптарын жүргізу мүмкіндіктерімен CMS-мен жеке немесе біріктірілген веб-ұсыныс. Форум сайттың ерекше бөлімі ретінде көрінеді. Форум нұсқасының мүмкіндіктеріне байланысты интерфейс дизайны басқа үлгілермен бір стильде орындала алады немесе өз безендірулерімен ерекшелене алады. Әдетте, форум қол жеткізу құқығының және модерацияның дамыған жүйесі бар.
Жаңалықтар таспасы. Корпоративтік сайттардың стандартты функционалдығы әдетте жаңалықтар бөлімін жүргізуді қамтиды. Жаңалықтар-әдетте негізгі мәтіні, жарияланған күні және тақырыбы бар қысқа хабарламалар. Жаңалықтар топтарға бөлінуі мүмкін. Жаңалықтар лентасының негізгі міндеті -- компания клиенттері үшін маңызды оқиғаларды сайтта көрсету және бүкіл сайтқа өзектілік беру. Соңғы түсіндіреміз толығырақ. Тұрақты және тұрақты жаңалықтар ағынының болуы, кем дегенде, сайтқа тұрақты қызмет көрсетілетінін және сайтта қалған ақпарат та өзекті деп үміттенуге болатынын көрсетеді. Бұл фактіні ескере отырып, сайт иелері RSS (RSS-feed) үшінші тарап жаңалықтар ағындарын пайдаланады. Алайда, RSS нақты, өз жаңалықтар таспасының функцияларын орындамайды.
Әдетте, сайт жаңалықтары бірнеше көріністе бар. Біріншісі-дайджест, тақырып, жарияланым күні және міндетті емес қысқаша мазмұн және иллюстрация түріндегі жаңалықтың қысқаша нысаны. Дайджесті басты бетте және кейде бөлімдердің ішкі беттерінде орналастырады. Екінші -- жаңалықтар лентасының толық нысаны, онда жаңалықтың толық мәтінін, фотосуреттерді және (мүмкін) келушілердің түсініктемелерін көруге болады. Үшінші көрініс-жарияланған күні бойынша немесе мазмұн бойынша жаңалықтарды іздеу. Іздеу нәтижесі әдетте дайджестке немесе жаңалықтар таспасының толық түріне ұқсас.
Тауарларқызметтеробъектілер каталогы. Тауарлар (Қызметтер) каталогы сатушы сайттың өзегі болып табылады. Бұл функцияны жүзеге асыру нұсқаларының барлық түрлерінде каталогтардың жалпы сәттері бар. Ең алдымен кез келген каталогтың міндеті -- компанияның тауарларын барынша тиімді көрсету және келушіні сайтта немесе оффлайн режимінде сатып алуғатапсырыс беруге ынталандыру.
Пайдаланушыларды тіркеу және авторизациялау-бұл сайттың функционалдығын кеңейтудің кең мүмкіндіктерін ашатын қосалқы қызмет.
Сервис пайдаланушыны тіркеу процесін (ашық, жария, сондай-ақ жабық тіркелу болуы мүмкін), авторландыру және аутентификацияны қамтиды. Авторизацияға жалпы көзқарастар жоқ, өйткені жабық бөлімдер жиынтығы және қол жеткізу құқығына қойылатын талаптар әртүрлі болуы мүмкін.
Авторизация веб-дүкендердің, форумдардың, веб-сайттардың жабық бөлімдері мен пайдаланушылармен өзара іс-қимыл жүйелері ("жеке кабинеттер", "профильдер", "клиенттерге кіру") үшін пайдаланылады. Авторизацияның негізгі негіздері қарапайым: пайдаланушы өзі үшін логин мен парольді таңдау керек (жиі логин оның пошталық мекенжайы болып табылады), e-mail және кейбір қосымша ақпаратты (аты-жөні, қаласы, Мекенжайы және т.б.) енгізу керек, оның жиынтығы сайттың ерекшелігіне байланысты. Бұдан әрі (тағы да спам-роботтардан қорғау үшін) E-mail бойынша тіркелуді растау жүргізіледі (тіркеу нысанында көрсетілген мекенжайға растаудың бірегей сілтемесі бар хат келеді).
Пайдаланушылардың жеке бөлімдері (дербестендіру). Бұл мүмкіндік пайдаланушылардың авторлануының болуына байланысты. Қызметтер мен тауарларды дербестендіру жалпы үрдіс болып табылады және компанияның нақты бәсекелестік артықшылығын жасауға мүмкіндік береді. Клиентке жеке тұлға ретінде қарап, стандартты шешімдерді өзгерту, жеке ерекшеліктерді есепке алу бойынша мүмкіндік бере отырып, компания оған өзінің құрметі мен сенімін білдіреді. Және мұндай назар бөлшектерде, ұсақ-түйектерде іске асырылуы мүмкін. Мұндай шаралардың құны жоғары емес, ал әсері байқалады. Мұның бәрі веб-сайттар үшін де әділ.
Сайтты жекелендіру әдетте аутентификация процедурасынан өту кезінде пайдаланылатын жеке параметрлердің болуы болып табылады. Мұндай параметрлерге мыналар жатады: блоктарды шығару стилі, қосымша ақпараттық модульдерді қосу, навигация және т. б. ерекшеліктері.
Пайдаланушы базасының болуы жеке бөлімдерді құруға мүмкіндік береді. Мұндай бөлімдерде бір немесе пайдаланушылар тобына арналған ақпаратты орналастырады. Мысал үшін бөлім дүкендер (дилерлер) сайтында дистрибьютор өнімдерін, дилерлер мүмкін ақпаратты жеке шарттар сатып алу тауардың болуына, қоймада бойынша өз өтінімдерді.
Дербестендірілген бөлімдер веб-сайтты электрондық бизнестің түрлі міндеттері үшін пайдалануға мүмкіндік береді: сатып алуды басқару, бөлінген ортадағы коммуникация, кәсіпорындар желісін үйлестіру, маркетингтік зерттеулер.
Ақпараттық блоктар. Ақпараттық блоктар деп арнайы тапсырманы шешу үшін құрылған контенттің аз бөлігі бар бөлінген облыстарды түсіну керек. Ақпараттық блоктардың қарапайым беттерден айырмашылығы, көлемі бойынша шағын инфоблоктарды беттің әр түрлі жерлерінде орналастыруға болады (навигация жанында, сайт қақпағында) және сонымен қатар, уақыт бойынша олардың шығуын оңай басқару және хабарландыруларды ротациялауды іске қосу.
Инфоблоктарды қолдану саласы кең -- қысқа жаңалықтар хабарландыруларынан тауарлардың ішкі жарнамасына дейін. Инфоблоктар ішкі банерлік жүйенің функциясымен бірге жұмыс істей алады. Негізгі артықшылығы мұндай блоктарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бұл жұмыста қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды пайдалана отырып, электронды кітапханалардың дамуы, олардың қызметтері мен функционалдылығы қарастырылады. Талдау негізінен IT-жүйелер мен веб-сайт құру принциптеріне, сондай-ақ кітапханалық қызметтерді ұсынатын қосымшаларға арналған. Электронды кітапханалардың әртүрлі форматтары мен ақпараттық ресурстары, оның ішінде электрондық каталогтар, библиографиялық және дерексіз дерекқорлар, сондай-ақ толық мәтінді базалар талқыланады. Жұмыс ақпаратты сақтау, іздеу және талдау процестерін жетілдірудің тиімді жолдарын ұсынады және кітапхана қызметтерін жаңғырту жолдарын қарастырады. Осылайша, кітапханалардың қызмет сапасын арттыру және пайдаланушыларға қолжетімділікті кеңейту мақсатында ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктері пайдаланылады.
АННОТАЦИЯ
В данной работе рассматривается развитие электронных библиотек с использованием современных информационных технологий, их функции и функциональность. Анализ сосредоточен на принципах создания IT-систем и веб-сайтов, а также на приложениях для предоставления библиотечных услуг. Обсуждаются различные форматы и информационные ресурсы электронных библиотек, включая электронные каталоги, библиографические и неиндексируемые базы данных, а также полнотекстовые базы. Работа предлагает эффективные методы улучшения процессов хранения, поиска и анализа информации, а также рассматривает способы модернизации библиотечных услуг. Таким образом, возможности информационных технологий используются для повышения качества библиотечных услуг и расширения доступности для пользователей.
ANNOTATION
This work explores the development of electronic libraries using modern information technologies, their functions, and functionalities. The analysis focuses on the principles of creating IT systems and websites, as well as applications for providing library services. Various formats and informational resources of electronic libraries are discussed, including electronic catalogs, bibliographic and non-indexed databases, as well as full-text databases. The work proposes effective methods for improving information storage, search, and analysis processes and examines ways to modernize library services. Thus, the capabilities of information technologies are utilized to enhance the quality of library services and to expand accessibility for users.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 11
1 Аналитикалық бөлім 12
1.1 Электронды кітапханалардың даму тарихы 12
1.2 Онлайн кітапхана қызметтері мен кітаханадағы IT-жүйелерді зеּрттеу 14
1.3 Кітапхана қызметтерін ұсынатын қосымшаларды талдау 19
1.4 Веб-сайт құру негіздері мен принциптері 21
2 Жобалау бөлімі 25
2.1 Вeּб − caйт фyнкциялapы 25
ּ2.2 Веб-сайттың құрылымы 29
2.3 Веб-сайтты құрастырудағы Фреймворк 30
2ּ.4 Бағдарламалық тілдер және асּпаптық құралдар сипаттамасы 31
2.5 Аtom программалау ортасы 36
2.6 Жобаны жоּбалау 38
ּ3 Эксперименталдық бөлім 43
3ּ.1 Кітаптарды онлайн жалға беруді ұйымдастыру үшін Web-сайтты реализациялау 43
3. ּ2 Қолданушыға нұсқаулық 43
4 ЭКОНОМИКAЛЫҚ БӨЛІМ. ШЫҒЫН ЕСЕПТЕУЛЕРІ 48
4.1 Есепті шешу алгоритмін сипаттау 48
4.2 Жүйені құруға және енгізуге кеткен шығын есептеулері 48
4.3 Алгоритмді құруға кеткен шығындар есебі 49
4.4 Бағдарлама енгізуге кеткен шығындарды талдау 50
4.5 Экономикалық саласының есептеулері 51
5 ТІРШІЛІК ҚAУІПСІЗДІГІ. ҚАУІПСІЗДІК ЕРЕЖЕЛЕРІ 52
5.1 Кеңседегі өрт қауіпсіздігі: қолданылатын шаралар мен ережелер 53
5.2 Дербес компьютермен (ДК) жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы 55
5.3 Электр қауіпсіздігі ережелері 57
5.4 Жacaнды жapықтaндыpуды eceптeу 61
5.5 Кoндициoнepлepдi қoлдaну әдicтepi 62
ҚОРЫТЫНДЫ 65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 66
ҚОСЫМША 67
КІРІСПЕ
Қоғамның қазіргі даму кезеңінде ақпарат беру жүйелері түрленіп, оның таралуы қағаз басылымдары мен электронды форматтар арқылы жүзеге асырылады. Ежелден бері білім мен ақпаратты таратуда маңызды рөл атқаратын кітаптар мен басқа да баспа өнімдері алдағы уақытта да өз орнын сақтай береді деп күтілуде. Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар ақпаратты электронды форматқа кеңінен ауыстыруға және жаңа түрдегі электронды ақпарат ресурстарын тез құруға мүмкіндік береді. Бұл жаңашыл әдістер ақпаратты дайындау, сақтау және тарату процестерін тиімділік пен жеделдік арттыра отырып жетілдіруге көмектеседі.
Сонымен қатар, адамдардың ақпаратқа электронды түрде жалпы қолжетімділігін қамтамасыз ету -- ақпараттық қызметтердің негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Бұл, өз кезегінде, жергілікті орналасқан жер мен уақытқа байланысты емес, глобалды деректер желілері арқылы дереу ақпаратқа қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Бұл жағдайларда кітапхананың, ақпараттың негізгі қоймасы және таратушысы ретіндегі әлеуметтік институттың рөлі мен функциялары елеулі түрде өзгеріске ұшырап отыр. Қазіргі заманғы кітапханалық және ақпараттық қызметтердің тиімділігі, әсіресе ғылым, мәдениет және білім салаларында, электронды кітапханаларды құру арқылы арттырылуда.
Электронды кітапханалар, интернеттің кең мүмкіндіктерін пайдалана отырып, ақпараттың әртүрлі форматтарына жеңіл қол жеткізуді қамтамасыз ететін маңызды құралға айналды. Олар тек құжаттар мен құжаттарға сілтемелер жасау арқылы ғана емес, сонымен қатар әртүрлі іздеу жүйелерін пайдалана отырып, қажетті ақпаратты алуға мүмкіндік береді. Бұл жүйелер, пайдаланушыларға тек қана мәтіндік емес, сонымен қатар басқа да түрлі ақпарат көздерінен ақпаратты іздеу және талдауға қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Алдағы уақытта кітапханалар өз қызметтерін жетілдіру және кеңейту жолындағы ынтымақтастықты арттыра түсетін болады, бұл болашақтағы бәсекелестіктің одан да қатаң болуына алып келеді.
1 Аналитикалық бөлім
1.1 Электронды кітапханалардың даму тарихы
Электронды кітапханалар, ақпараттың талдау, сақтау, іздеу және өңдеу сияқты процестерін жүзеге асыруда компьютерлік және желілік технологиялардың кеңінен қолданылуының жемісі ретінде дамыды. 1945 жылдың шілдесінде, АҚШ-тың ғылыми зерттеулер және даму басқармасының директоры У. Буш, "Біз ойлағандай" атты мақаласын жариялап, ақпаратты басқару үшін келешекте қолданылуы мүмкін инновациялық технологияларды сипаттады. Ол ақпаратты фотосуреттер арқылы сақтауды ұсынды, ал кейіннен микрофильм және микрофиша сияқты әдістер ақпаратты сақтаудың өте тиімді және арзан тәсілдері болып табылады. Буштың идеялары, негізінен, екінші дүниежүзілік соғыстан бұрын Германияда жасалған жұмыстарға сүйенген, бірақ оның жұмысы ақпараттық жүйелердің дамуы мен жаңа технологиялардың мүмкіндіктерін ашуға үлес қосты.
1960 жылдары, Массачусетс технологиялық институтының қызметкері Ликлидер, кітапханалардың болашағын компьютерлендіру арқылы жақсарту жайын зерттеді. Оның 1965 жылы жарық көрген "Болашақтың кітапханалары" атты еңбегінде, компьютерлік технологиялардың болашақтағы даму бағыттары болжамдалды және пайдаланушыларға ыңғайлы электронды кітапханалар құру үшін қажетті зерттеулер мен әзірлемелер тізімделді. 1994 жылы жасалған болжамдардың көпшілігі, қуатты компьютерлер мен жылдам процессорлардың мүмкіндіктерін пайдалану арқылы жасанды интеллект пен табиғи тілдегі мәтіндерді өңдеу саласындағы прогреске қарамастан, автордың асыра бағалауына қарамастан орындалғаны атап өтілген.
1960 жылдардың соңында компьютерлерде ақпаратты кең көлемде сақтау әрекеттері басталды. Осы кезде компьютерлік жадтың 1 байтының құны шамамен бір АҚШ доллары болатын, және пайдаланушы интерфейстерінің қолайсыздығы сияқты техникалық мәселелер, сондай-ақ компьютерлік желілердің жоқтығы секілді проблемалар болды. Дегенмен, тіпті аз мөлшерде сақталатын деректердің жылдам қайтарылуына бағытталған алғашқы жобалар жүзеге асырылды. Ақпаратты электронды түрде сақтаудың алғашқы табысты үлгілерінің бірі -- Конгресс кітапханасының мамандары машинамен оқылатын каталогтарды жасау және әкімшілік жүргізу үшін MARC (Machine Readable Cataloging) форматын әзірледі. Бұл форматты Интернеттегі компьютерлік кітапхана орталығы (OCLC) пайдалануы көптеген кітапханаларға каталог жазбаларына бір мезгілде қол жеткізуге мүмкіндік беріп, каталогтау құнын төмендетті. Біртұтас орталықта библиографиялық жазбаларды құру үшін заң бойынша электрондық ақпараттық жүйе, Medline Ұлттық медицина онлайн-сервисі сияқты алғашқы электрондық ақпараттық қызметтердің технологиясы пайдаланылды. Осындай жүйелер пайдаланушылардың қашықта орналасқан ақпарат көздеріне қол жеткізуі үшін олардан байланыс желісі арқылы және баяу қосылым арқылы бірнеше ерекше қадамдарды жасауды талап етті. Бұл жүйелер қарапайым, форматталмаған мәтін және жоғары сапалы емес графика көрсетілетін терминал экрандарында жұмыс істеуге бағытталған болатын.
Кезінде, компьютерлік экрандардың төмен контрасттылығы мен ажыратымдылығын ескерсек, көптеген адамдардың компьютер экрандарынан мәтіндік ақпаратты оқуға күмәнмен қарауы таңқаларлық емес болар еді. Алайда, бүгінгі күні компьютерлік технологиялардың арқасында мәтінді беттерді аударып және оқуға мүмкіндік беретін "электронды кітаптар" секілді құрылғылар кең таралым алды.
1980 жылдардың ортасына қарай, кітапханалардағы үлкен жинақтарға толық мәтінді іздеу жүйесі қолданысқа енгізілді. Бұл жүйелер әдетте, MARC форматындағы кітапханалық каталогтармен және жүйелі рефераттармен толықтырылған. Толық мәтінді іздеу мүмкіндігі пайдаланушыға кез келген сөзді кез келген жерінен іздеуге мүмкіндік береді, бұл кезде пайдаланушыға жазбалардың құрылымын немесе оларды құрастыру ережелерін білудің қажеті жоқ.
Жетілдіру жұмыстарына 30 жылдан астам уақыт жұмсалды, алайда негізгі әдіс өзгеріссіз қалды. Пайдаланушы іздеу сұранысын жасайды, бұл "өсімдік" деген жеке сөз болуы мүмкін, немесе "сандық кітапханалар" сияқты фраза немесе одан да күрделі сұрақ болуы мүмкін. Ақпаратты өңдеудің басты мақсаты - деректер жиынтығында тиісті нәрсені табу. Әр сұрау элементі үшін жинақтағы барлық жазбаларды талдау үшін компьютерде кез келген уақытта болмайтындықтан, компьютер ақпаратты дәл және тез табуға көмектесетін белгілі бір индекстермен жабдықталуы тиіс.
Компьютерлік қуаттылықтың артуы және деректерді сақтау шығындарының төмендеуі нәтижесінде ақпаратты өңдеу әдістері кезінде қатаң шектелген қысқа жазбаларды іздеуден (мысалы, каталог жазбалары немесе рефераттардағы индекстер) жинақтағы кез келген сөзді қамтитын толық мәтінді іздеуге дейін дамыды. Бұрынғы замандарда деректерді сақтаудың жоғары құны және іздеу процестерінің күрделілігі, ықшам сақтау тәсілдері мен тиімді іздеу алгоритмдерін жасауға ынталандырушы фактор болды.
Кітапхана каталогтары, негізінен монографиялар туралы ақпараттың басты көзі болып табылады, алайда мерзімді басылымдарға қатысты аз пайдалы. Каталогтар журналға шығарылған қысқа жазбаларды ұсынады, бұл жекелеген мақалаларды іздеген оқырмандар үшін шектеулі мүмкіндіктер тудырады. Осыған байланысты, индекстеу және сілтеме беру қызметтері пайда болды. Мысалы, биомедициналық, химиялық және физикалық ғылымдар сияқты нақты салаларда, мамандар журналдардың кең тізімінен барлық мақалаларды оқиды және оларға индекстер белгілейді немесе рефераттар жазады. Кейбір қызметтер, мысалы, Ұлттық медицина кітапханасы жасаған Medline-дағы MeSH тезаурасы сияқты, мұқият жобаланған индекстік жүйелерді пайдаланады, ал басқалары, мысалы Inspec, жарияланған тезистерді пайдаланады.
Көптеген индекстеу қызметтері баспаға арналған кітапхана көлемдерінен бастау алып, қазіргі уақытта барлық іздеу процесстері компьютерлерде орындалады, бұл процесстер пакеттік өңдеу технологияларына және магниттік таспаларға негізделген. Кейбір индекстеу жүйелері пайдаланушыларға тегін компьютерлік қызметтер ұсынса, басқалары өз қызметтерін әртүрлі онлайн платформаларға лицензиялайтын үшінші тараптармен серіктестік орнатады. Үлкен кітапханалар деректер базаларын сатып алып, оларды өздерінің серверлерінде сақтайды, бұл үлкен мәлімет жиынтықтарына жергілікті кіруді жеңілдетеді.
Каталогтарды интернетте жасағаннан кейін, кітапханалар өздерінің желілік платформаларына рефераттар, индекстер және аналитикалық шолулар сияқты қосымша деректерді қоса бастады. Бұл ақпарат көздерін орталық серверлерде сақтауға болады және оларды қашықтағы терминалдар немесе жекелеген компьютерлер арқылы қарауға болады. Рефераттық жинақтар сияқты қысқартылған жазбалар, ақпаратты тез және тиімді тарату үшін қолайлы, өйткені пайдаланушылар жазбалар арасында жылдам ауыса алады және қарапайым графикасыз дисплейлерге көңіл бөледі.
Желіде үлкен көлемдегі ақпаратты сақтау мен орналастыру әлі де қымбат болып табылады, тіпті компьютерлік жабдықтардың бағасы төмендесе де. Шығындар негізінен ақпарат көздерін лицензиялауға және күрделі деректерді басқару мен өңдеу жұмыстарын жүзеге асыратын персоналдың жалақысына байланысты. Шығындарды төмендету мақсатында кітапханалар консорциумдар құрып, бір онлайн ресурс бірнеше кітапхананың пайдаланушыларына қызмет көрсету мүмкіндігін ұсынады.
1.2 Онлайн кітапхана қызметтері мен кітаханадағы IT-жүйелерді зеּрттеу
Бүгінде ақпараттандыру мәселесі жаһандық деңгейде қарастырылуда. Соңғы жылдары кітапханаларды пайдаланушылардың саны күрт өскен, бұл ақпарат пен білімге кедергісіз қол жетімділіктің негізінен кітапханалар арқылы мүмкін екендігін көрсетеді. Бұл контекстте кітапхана қызметтерін жетілдіру білім беру кеңістігін біртұтас ету үшін өте маңызды.
Кітапханалық сектордағы инновацияларды енгізу қызмет көрсету сапасын арттырудың негізгі факторы болып табылады. Әлемнің тез өзгеруіне байланысты, көптеген адамдар кітапханалардың қызметінен қанағаттанбайды және кейде орын тапшылығы болады. Ақпараттық технологиялар осы мәселелерді шешуге көмектеседі, және соңғы жылдары бұл технологияларды кітапхана ісінде қолдану арқылы бәсекеге қабілетті артықшылықтар мен маңызды жетістіктерге қол жеткізген елдер бар.
Негізгі мақсаттары ақпараттық ресурстарды топтастыру және оларды жеңіл шолуға мүмкіндік беретін тиімді навигациялық жүйені қамтамасыз ету болып табылатын электрондық кітапханалар, әр түрлі түрдегі электрондық құжаттар мен анықтамалық кітаптарды бірегей, функционалды орта арқылы біріктіру арқылы қолданушыларға ақпаратты тиімді айқындауға көмектеседі. Бұл ресурстарды біріктіру виртуалды формада жүзеге асырылуы мүмкін, бірақ қолданушылар бұларды біртұтас ақпараттық кеңістік ретінде түсінеді.
Қазіргі заманғы электрондық кітапханалардың ақпараттық ресурстарын қарастырғанда, онда электрондық каталогтар, библиографиялық және дерексіз дерекқорлар, сондай-ақ толық мәтінді базаларды (электронды журналдар, мақалалар базасы, репозиторийлер) көруге болады. Бұлар ақпараттық компоненттердің қосымша ақпараттарымен (рубрикаторлар, тезаури, авторлық және басқа метамәліметтер) толықтырылады, бұл ресурстарды бір-біріне байланыстырып, қолданушыларға біртұтас және тиімді ақпараттық ортаны қамтамасыз етеді. Бұл жинақтардағы деректер жазбаларды сілтемелер, сақтау көрсеткіштері немесе іздеу шарттары арқылы байланыстыру мүмкіндігіне ие. Тіпті егер мұндай сілтемелер тікелей анық болмаса да, осы компоненттер арасындағы байланыс әрдайым болады және кем дегенде теориялық деңгейде қамтамасыз етіледі. Мысалы, электрондық каталогтың жазбаларында кітаптардың орналасуы туралы мәліметтер бар, ал анықтамалық және стандарттау файлдары әдетте библиографиялық және дерексіз деректер базасына кіру нүктелері ретінде қолданылады. Толық мәтінді базалар, анықтамалық-іздеу жүйелері және деректер жиынтығы пайда болған кезде, ақпарат технологиялық біртұтастыққа айналады және бұл байланыстыруды ұйымдастыру міндеті басымдық алады. Осылайша, электрондық кітапханадағы сілтемелерді басу процесі қолданушы үшін жеңіл және бір қадамдық рәсім болып табылады. Электронды кітапхананың ақпараттық құрамы үш басты деңгейден тұрады:
Мета ақпарат деңгейі: Бұл деңгей жиынтықты толық "тануға" мүмкіндік береді, яғни оның мазмұны мен көрінісін реттейді. Мұнда коллекциялар туралы стандартты ақпарат (рубрикаторлар, тезаури, авторлар және басқа да индекстер) сияқты нысандар, сондай-ақ қол жетімді ресурстардың кұрылымы мен мазмұнын сипаттайтын каталогтар мен анықтамалар кіреді.
Анықтамалық және іздеу компоненттері: Бұл деңгейде мәліметтер элементтері мен мазмұнын біріктіру арқылы объекттердің семантикалық сәйкестігін қамтамасыз ететін құжаттардың "танылуы" жүзеге асады. Бұл әдетте библиографиялық жазбалар мен құжаттардың іздеу кескіндері сияқты қосымша ақпараттарды қамтиды.
Бастапқы ақпарат объектілерінің деңгейі: Бұл деңгей нақты ақпараттық құжаттарды қамтиды, мысалы, мәтіндер, графикалық бейнелер, аудио, видео және т.б. Бұл ақпараттар электрондық кітапхананың негізгі мазмұнын құрайды және пайдаланушыларға тиімді қолжетімділік ұсынады.
Электрондық кітапхананың артықшылықтары:
пайдаланушы ақпарат пен уақытқа, орналасқан жеріне қарамастан өзіне немесе кітапханаға ие болады;
пайдаланушыларды қажетті әдебиеттермен, құжаттармен және мәліметтермен қамтамасыз ету тиімділігін айтарлықтай арттырады;
пайдаланушы әртүрлі электрондық ресурстарға қол жеткізе алады;
пайдаланушылар үшін кітапханалық және ақпараттық қызметтердің жаңа нысандарын енгізу жеңілдетіледі;
кітапханаларда қолжетімді құжаттар шектеулі мөлшерде қолданушылардың көпшілігіне қолжетімді болады;
сандық электрондық құжаттармен жұмыс тек мәтінді оқып немесе суретті көрумен ғана шектелмейді. Қолданушы өз жұмысында бастапқы деректердің үзінділерін материалдарды біріктіру, қосу және өңдеу арқылы пайдалана алады;
құжаттың белгілі бір бөліктерін жылдам және сапалы іздеу, оны семантикалық талдау және бағдарламалық өңдеудің басқа түрлері мүмкін;
кәдімгі кітапханамен салыстырғанда аумақ пен кеңістікті үнемдейді;
Электронды кітапханаларды жіктеп, оларды үш санатқа бөлейік:
жеке сандық кітапхана - қарапайым автоматтандырылған классикалық кітапхана;
біріктірілген сандық кітапхана - жалпы тақырыптық және байланыс желісі бойынша біріккен бірнеше тәуелсіз кітапханалар;
біріктірілген цифрлы кітапхана - ресурстарға және желіге таралған тақырыптық материалдарға біркелкі қолжетімділікті қамтамасыз ететін виртуалды кітапхана;
Бір жерде орналасқан материалдарды сандық түрде жинақтау арқылы жасалған жеке электрондық кітапханалар өздерінің шектеулі ауқымына ие. Бұл кітапханалар классикалық кітапхананың компьютерленген нұсқалары болып табылады.
Ал тақырып бойынша бірнеше тәуелсіз электрондық кітапханалардан құралған желі, интеграцияланған электрондық кітапхана ретінде белгілі. Бұл кітапханалар әр түрлі метамәліметтердің форматтарын және стандарттарын қабылдауы мүмкін, бұл олардың арасындағы өзара іс-қимылдың негізгі мәселесі болып табылады. Мұндай жүйелердің мысалы ретінде информатика саласына арналған желілік кітапхана немесе диссертациялар мен тезистерге арналған желілік кітапхана аталуы мүмкін.
Интеграцияланған электрондық кітапхана метадеректерді қамтып, олардың арқасында қолданушылар киберкеңістіктегі таңдалған тақырып бойынша материалдарды тінтуірдің бір қозғалысымен іздей алады. Бұл кітапханалар мақсатты іздестіру, әртүрлі қызмет түрлері және сапаны ұдайы бақылауды қамтамасыз ету үшін олардың барлық функциялары мен ерекшеліктері сақталуы тиіс.
Біріктірілген электронды кітапхана тек тиісті қорларға қол жеткізуге арналған көрсеткіштері бар метадеректерді қамтиды, сондықтан сіз киберкеңістікке таңдалған тақырып бойынша материалдар жиынтығын қамтитын тінтуірдің бір қозғалысы арқылы кіре аласыз. Сонымен бірге, кітапхананың барлық ерекшеліктері мен сипаттамалары өзгеріссіз, мақсатты іздестіру, қызмет көрсетудің әртүрлі нысандары және сапаны мұқият бақылау қажет.
Кітапханалардың мысалдары ретінде интернет көпшілік кітапханасы және желілік виртуалды кітапханалары саналады.
Әрбір жеке электронды кітапханада, сондай-ақ интеграцияланған кітапханалық жүйелерде материалдар алдымен электронды түрде толтырылады немесе басып шығарылған құжаттардан сканерленеді. Бұл деректер бір немесе бірнеше орында сақталуы мүмкін және олар желі арқылы қол жетімді болады. Барлық метаақпарат іздеу және анықтама жүйелерінде орналасқан. Дәстүрлі кітапханалар сияқты, электронды кітапханалардың мазмұны тұрақты түрде жаңартылып отырады.
Жасаушылардың көзқарасы бойынша, электронды кітапханаларды үш негізгі топқа бөлуге болады: мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар құрған; ғылыми және білім беру мекемелері; коммерциялық фирмалар мен жеке энтузиастар.
Мазмұны бойынша электрондық кітапханалардың түрлері:
Әмбебап электронды кітапханалардың жинақтары әртүрлі білім салаларындағы тақырыптық электрондық жинақтар түрінде қалыптасады. Мысалы, студенттік кітапхана сияқты, оның жинағында көркем әдебиеттің цифрлық нұсқаларымен қатар ғылыми мақалалар, философиялық еңбектер және т.б. табуға болады.
Мамандандырылған (тақырыптық). Мұндай электронды кітапханлардың коллекциялары белгілі-бір білім саласына сәйкес немесе ресурстарды жасаушының мүдделері мен қалауларын ескере отырып қалыптастырылады. Мысалы, көркем әдебиет, тарих ғылымы, жаратылыстану, мәдениет және өнер, балалар әдебиеті, энциклопедиялар;
Кітапхана жүйесін өрге қарай дамыту жәּне оған арттырылған маּқсаттар мен міндеттер кітапхана жүйесінің саясатының технологияның әр түּрі үшін бірдей мағыналы дәрежеде аса маңызды мына бағыт-жолдарын атап көрсетуге мүмкіншілік тудырады:
кітапхана қызметін құқықтық реттеу жүּйесін жетілдіру;
кітапхана қызметтері нарығын дамыту; ּ
кітапхана жүйесін өңּірлік дамыту;
кітапхана процестерінің қауіпсіздігін арттыру; ּ
кітапханалардың технологиялық әлּеуетін пайдалану тиімділігін арттыру; ּ
кітапхана саласындағы инּновациялық даму;
кітапхана саласындағы ғылыми және де кадр мамандарының әлеуетін барынша арттыру.
Кітапхана жүйелерінің біркелкі дамып өсуі мен тұрақты түрде толықтай жұмыс жасауының шарттары оның маңыздылығы меּн өзіндік пайымдылығы болып саналады. Дәл осы екі мақсатты орындау белгілі міндеттемелерді шешуге бағытталған нұсқаулықтар мен күш-ұмтылысты жетілдіру дәрежесін белгілей отыра, еліміздің экономикасы мен хаּлқымыздың кітапхана қызметтеріне мұқтаждықтарының өзּгеруіне дәл және дәл уақытта қоּю дағдарын қамтуға сөзсіз мүмкіндіктер туғызады.
Кітапхана қызметтерін ақпараттандыру жүйелері
Қазіргі таңда инновациялық технологияларды қолдану - бұл өндірісті дамытудағы немесе өндірісті басқарудағы жаңа технологиялармен қатар озық технологияларды қолдану есебінен оның тиімділігін едәуір арттыра алады. Басқару әдістері немесе ғылыми білім. Инновациялар туралы айтатын болсақ, жиі барлығы жоғары немесе ғылымды қажет ететін технологияларды білдіреді. Бірақ инновациялық әзірлемелер әрдайым үлкен шығындарды талап етпейді.
Кітапханалар жаңа жоғары технологиялық ғасырға кіретіндіктен, мысалы, жаңа технологиялар тиімділікті арттырады және келушілерге қызмет көрсетуді жақсарта түседі.
Бүгінгі күні "цифрлық қызмет көрсету" жедел түрде енгізілуде. Ірі кітапханалар мен шағын оқу залдары, ал жалпы қабылданған кітап оқу мүмкіндігі үйден тыс жерде уақыт алады. Жаңа тренд - электрондық кітапхана пайда болады.
Кітаптарды жалға беруді автоматтандыру тәсілдерін үш негізгі топқа бөлуге болады.
Бірінші топ - өзіне-өзі қызмет көрсету. Технологияның ерекшелігі, кітапхана орнына сізге планшеттік компьютер негізіндегі электрондық кітаптар ұсынылады. Оқырман өзіне қажетті кітаптарды таңдайды, олар мәзірден тапсырыс өрісіне жүктеледі, өзінің таңдауын растайды және тапсырыс туралы ақпарат орталық серверге жіберіледі.
Екінші топ - қызмет көрсетуші персоналдың, мобильді тапсырысты енгізу құрылғылары. Оқырман кітапқа онлайн тапсырыс жасайды және бұл тапсырыс кітапхана жүйесіне тікелей енгізіледі, содан кейін кітап электрондық жолмен кітапханашыға жіберіледі.
Үшінші топқа оқырманның телефонына арнайы қосымшаны орнату технологиясы жатады. Кітапханалар үшін бизнес-қосымшаларды әзірлеу саласындағы көшбасшы бизнес - OSS компаниясы iOS (Apple iPod және iPad) операциялық жүйелері үшін қосымшаларды әзірлеуді жариялады, жақын арада ұқсас шешімдер Android үшін де шығады. Олар оқырмандарға кітапты жүктеуге, шектеулі сериядағы кітаптарды сатып алуға және т.б. мүмкіндік береді. Бұл қосымшалар жеткізу үшін де жұмыс істейді, онда адалдық жүйесінің блогын (қонақ оның қанша ұпай жинағанын көре алады) енгізуге болады, ал ең құндысы - бұл сіздің тұрақты оқырмандарыңызбен интерактивті қарым-қатынас тәсілі.
Электрондық қызмет көрсету жүйесінің кейбір артықшылықтарын қарастырайық.
Біріншіден, қызмет көрсету жылдамдығы артады, штатты қысқарту арқылы шығындар үнемделеді.
Екіншіден, сандық орталарды енгізумен байланысты келушілердің өсуі, оөырмандар кітапханашылардың қателіктері мен дөрекіліктерінен сақтандырылған.
Үшіншіден, электрондық кітапханадан табыс табуға болады - ақшаға немесе қосымша жеңілдіктерге, сондай-ақ кез келген басқа жарнаманы орналастыруға болады.
Төртіншіден, көп тілді қолдау, электрондық кітапханадағы тілдердің саны мүлде шектеусіз және оқырмандардың ерекшеліктеріне байланысты;
Электрондық гаджеттер болашақта жаңа мүмкіндіктер береді. Мәселен, Интернетке қосылу, такси шақыру, орындар арасында сөйлесу, музыка тыңдау және т.б., мобильді құрылғыларды пайдаланудың бәсекелестік артықшылықтарын арттырады.
1.3 Кітапхана қызметтерін ұсынатын қосымшаларды талдау
ּыычычычычҒaлaмтoр - бүкiл әлeмдiк кoмпьютeрлiк жүּйe. Oл алуан түּрлi кoмпьютeрлiк жүйeлeрдeн, aқּпaрaтты aлмaсу жәнe aдрeстeудiң бiּрeгeй жүйeсiмeн әдiстeрi турaлы бiּрiккeн стaндaртты рұқсaттaмaлaрдaн тұрaды. ּҒaлaмтoр TCPIP oтּбaсы хaттaмaлaрын қoлдaнaды.
Кітап ілгеріден келе жатқан өміріміздің ажырамас біּр бөлшегі ретінде күнделікті тіршілігімізге енּді. Заманауи интернет технологиялардың дамуына байланысты, автоматтандырылған жүйелер, веб-парақшалар, т.б. бәсекелестікпен даму үрдісінде. ּ
Жалпы, ғаламторда электронды кітапханалар көбею үстінде. Веб-парақшалардың құּрылысы, дизайны, инּтерфейс-негіздемелері де өзгешеленеді. Бірегейлері жылдам дайындалатын CMS жүйелерінде құрастырылған. Кітаптарды жалға беретін жүйелерді немесе басқаша атағанда электронды кітапханалар сайттарын атап өтетін болсақ htּtp:www.mybook.ru, htּtp:www.loveread.ec, htּtp:www.litress.ru, htּtp:www.knigionline.org ּдегендей т.б. түрлері өте көп. ּТөменде әр сайтты толық зерттеліп көрсетілмек.
ּwww.mybook.ru сайты кітапты жалға берудің және оқудың қарайпайым функциялары арқылы көрсетілген. ּ Бұл сайтта, біз кітапты таңдап, одан әрі сатып алып, одан әрі жүктеп аламыз және кітапты қағаз түрінде алсақ болады. ּСайттың басты беті 1.1-суретте көрсетілген.
1.1ּ-сурет mybook.ru сайтының басты беּті
wּww. loveread.ec сайты автоматтандырылған жүйені қолданады. Сайттың қолданушы интерфейсі өте қарапайым жаּсалған. Бұл сайтта кітапты онлайн оқуға және коментарии қалдыру мүмкіндігі қарастырылған. ּСайттың басты беті төменде 1. ּ2-суретте көрсетілген.
1.2-сурет loveread.ru сайтының басты беּті
wּww. litress.ru сайты қазіргі заманауи веб-технологияларды қолдану арқылы жасалынған. Саּйттың қолданушы интерфейсі өте ыңғайлы жаּсалған. Бұл сайтта кітапты онлайн оқып қана қоймай, промокод арқылы мыңдаған кітаптарға жеңілдік алуға болады. ּСайттың басты беті төменде 1.3-суретте көрсетілген.
1.3ּ-сурет mybook.ru сайтының басты беּті
wּww.knigionline.org басқа да электронды кітапханалар сияқты миллиондаған кітаптарды ұсынады. Сайттың дизайны өте керемет және қолданушыға өте ыңғайлы. Сайттың басты ерекшелігі - барлық кітаптар тегін. ּСайттың басты беті төменде 1. ּ4-суретте көрсетілген.
1.4ּ-сурет knigionline.org сайтының басты беּті
1.4 Веб-сайт құру негіздері мен принциптері
Веб-сайт -- бұл компьютер желісінде белгілі бір домен атауымен немесе IP-мекенжайымен біріккен жеке адамның немесе ұйымның құжаттар жиынтығы. Сайт интернетте орналасады және арнайы HTTP протоколы арқылы клиенттердің серверлердегі веб-сайтқа тікелей кіруге мүмкіндік береді.
Веб-беттегі әрбір бетте файлмен байланысты файлдың атын және мекен-жайын қамтитын өзінің жеке мекенжайы болады. Осылайша, веб-сайт веб-сайтта орналасқан және дербес консультантымен біріктірілген гипермәтіндік құжаттармен байланысты ақпараттық ресурс болып табылады. Веб-сайтты интернетке қосылған компьютер бар кез келген адам пайдалана алады. Немесе қазіргі уақытта кез-келген ұйымға немесе веб-сайтқа кіру. Қазіргі заманғы ақ қабыршақ технологиясын қолданудың мақсаты - жарнамалық индустрияны кеңейту немесе қосымша сыныпты иелерді тарту, нарықта өмір сүрудің жалғыз жолы.
Веּб-сайтты құруда жәּне өңдеуде мына шарттар орּындалуы керек:
сּайтты өңдеуге алғашқы техникалық директиваны қабылдау;
сּайттың құрылымдық негізін - деּректерқорлардың, бөлімдердің, наּвигацияның орналасуы;
ּвеб-дизайн - сайтты құру барысындағы сайтқа стиль беру, көріктеу;
сайтты тестілеу және интернет жеּлісіне хостинг арқылы орналастыру.
Баּрлық шартттарға сай құрылған веּб-сайт - олּ сауда жасаудың ең тиּімді құралы. Кез кеּлген маркетинг құралы сияқты, ּол ең алдымен сайтты паּйдаланушы адамды қызықтыруы қажет, ּсодан соң ғана оны беּлгілі бір іс-әрּекетке итермелеуге мүмкіндік береді. ּБұл қарапайым шартты сайт құּрушылар ескере бермегендіктен, саּйтқа адам тез кіреді деּ, көп ұзамай кетіп қаּлады. Сондықтан, қыּзық ақпараттары аз сайттарға кіּрушілер саны да аз боּлып жатады.
Саּйт құрудың бірнеше мақсаттары баּр. Соның кейбіреуіне тоּқталайық:
кәсіптің атағы шығуы және онּы қалыптастыру. Кәсәптәі жеּке сайтының болуы - онּың тұрақты кәсіби жұмысының сиּпатын көрсететін белгі;
кәсіптің сыртқы ортасына өзінің қыּзметі жөнінде мәлімет беру. ּСыртқы ортаға пайдаланушылар, өнּімді берушілер, делдалдар сиּяқты адамдар кіреді.
ּкәсіптің клиенттеріне ақпараттық көмек беּру. Клиенттерді ұстап қаּлу.
клּиенттерден қажетті мәлімет алу. ּКлиент үнемі соңғы жаңалықтарды біּліп отыруы қажет. Саּйт - ол клиенттерді таּрту құралы болуымен қатар, ּолармен жұмыс істеу де құּралы болып табылады. Саּйттың кері байланыс, ּ техникалық көмек, ּ сұрақ-жаּуап, деген бөлімдері жәּне форумдар мен чаттар клּиенттермен жұмыс істеумен қатар клּиенттерді ұстап тұрудың тамаша құּралдары болып табылады;
дилер желісін үнемі қолдау, ּөнім және олардың бағалары туּралы мәліметтерге дилерлердің қатынауы, ּдилер программаларын қолдау.
Ішкі ақпаратқа компания қыּзметкерлерінің, соның ішінде ісּ-сапарда жүргендердің кіре алּуын қаматамасыз ету;
жаңа клиенттерді тарту;
қазіргі және жаңа нарықта таּуарлар мен қызмет түрлерін жаּрнамалау. Ғаламтордағы жарнама баּспа жарнамасына қарағанда арзан;
жеделділік. Сайттың болуы прּайс-парағына компанияның өзּі, тауарлар жайлы ақּпаратты тез кіргізуге, өзּгертуге мүмкіндік береді. Ғаּламтордағы ақпарат үнемі жаңа, ּөзгертілген, өзекті болып кеּледі, сондықтан ол миּллиондаған пайдаланушыны қызықтырады;
пайдаланушы таңдауына әсер етпеу. ּҒаламтор - пайдаланушы өз ерּкімен таңдау жасайтын көрнекті орּын. Ол өзіне неּ ұнайды, соны таּңдайды. Адамдарды еліктіретін ғаּламтордың ерекше қасиеттерінің бірі осּы ;
саּтып алушы таңдаған тауарын таּпсырыс арқылы алғанда сатудың авּтоматтандырылған жүйесінің қызмет атқаруы;
сатудың жаңа каналдарын қалыптастыру: ּтауар мен қызмет түрлерін ғаּламтор арқылы іске асыру. ּДүниежүзілік желімен сауда жасау идּеясы қазірде көптеген адамдарды қыּзықтырып отыр. Осы үּйден шықпай-ақ ּсатып алу үлгісі қазіргі заּман адамдарын еліктіріп отыр. ּСтресстер, жолдағы кептелістер, ּуақыт тапшылығы, ызыңдайтын, ּбітпейтін жарнамалар, жүздеген, ּмыңдаған компаниялардың саудасын дөңгелентіп отּыр. Сонымен бірге, ּсайт сату көлемін, саּтудың саны мен сапасын, ּжеткізу уақыты сияқты факторларға таּлдау жасай алуы;
іскер әріптестерді іздеу және олּармен қатынастар орнату. Жаּңа технологияларды пайдалана отырып коּмпания іскер әріптестеріне өз бөּлімдеріндегі қажетті жедел ақпаратты алּуларын қамтамасыз етеді. Таּлаптарға сай келетін сайт мыּсалын қарастырайық. Сайттың коּнцептуалдық үлгісі 1-суּретте көрсетілген. Сайт ядּросы - сайтты мәтінмен тоּлтырудың логикалық және құрылымдық құּрамдас бөліктерінен құралған. Олּ сайтты іздеу жүйелерінде жыּлжытуға қолдаланылады. Қосымша моּдульдерге: жаңалықтар лентасы, ּтапсырысты каталог бойынша оңай қаּлыптастыруға арналған корзина ּсияқты бөліктерден тұрады. Кеּрі байланыс - клиенттердің коּмпаниямен байланысы, ол фоּрумдар, чаттар, қоּнақ кітаптары сияқты түрлермен жүּзеге асырылады. Сайт әкּімшілігі сайттағы деректерді бақылайды жәּне оларды басқару жүйесінің ішּкі интерфейсі арқылы басқарады. ּКомпания өз клиенттерін сайт көּмегімен қызықтырады, ақпарат жәּне кеңестер береді.
Компанияның немен айналысатыны шарт емּес, ол мобильді құּралдар сата ма, ғыּлыми-зерттеу жұмысымен айּналыса ма, құрылыста маּ, банк қызметінде ме, ּүй гүлдерін сата ма, ּкез келген кәсіби қызмет түּрінде кәсіби шарттарға сай жаּсалған сайт қосымша жарнамалық-сּауда алаңы қызметін мүлтіксіз атּқаруы қажет. Оның жұּмысының басты нәтижесі компанияға жаּңа қолданушыларды, сатып алушыларды, таּпсырыс берушілерді, іскер әрּіптестерді, инвесторларды тартып отּыруы керек. Төменде 1.5ּ-суретте көрсетілген.
1.5ּ-cурет - Веб-сּайттың қызмет үлгісі
Саּйтты құрғанда оны пайдаланудың ыңּғайлы болуын қадағалау керек. ּЫңғайлы дегеніміз сайтта орналасқан ақּпарттың логикалық құрылымы жақсылап ойּластырылған, қолайлы болуы кеּрек. Іздеуді іске асּыратын жолдардың барлығы айқын жәּне түсінікті болуы шарт. ּІздеудің негізгі элементтерін: мәּірлер, сілтемелер, теּз өту пернелері, ізּдеу қалыптары құрайды. Егּер мәзірдің қалыбы бірнеше біּр біріне енген формалардан құּралса, алдын ала олּар жайлы мағлұматты жазып қоּю қажет. Әр деּңгей закладки, пернелер, ּсілтеме ағаштары, түсіп тұּратын мәзірлер, жайлатын паּрақтар сияқты формалармен өрнектелгені жөּн.
Сайттың грּафикалық дизайн құрмас бұрын онּың ақпараттық архитектурасын (сәּулетін) жасау қажет. ּӘйтпесе, сайт құрушы онּың құрылымын білместен алдын алּа дизайнын жасаса, онּда ақпаратты қалай ыңּғайлы беруге болады деּген сұраққа жауап табу мүּмкіншілігі төмендейді.
Қоּлдаланушы үнемі таңдауда болады: ּары қарай сайтты қарауды жаּлғастыра ма, жоқ баּсқа ыңғайлы сайтты іздей меּ деген. Нашар ақּпараттық архитектура сайтты пайдалануда үнּемі қолайсыздық тудырады, кіּруші адам одан кетіп қаּлады да, сайтты ұсынушылар паּйдасынан қол үзеді.
Сּонымен кітапхана сайтына кіּрген пайдаланушы не көреді?
Біріншіден, басты бетті. Сайттың төбесіне қараған кезде кіру бөлімшесі болады, сол бөлімге тышқанның сол жақ батырмасын басқан сәтте, қолданушы сайтқа кіру бетіне ауысады. Сол беттен қолданушы өзінің кіруге арналған жеке мәліметтері енгізеді. Тағы айта кетерлік артықшылық, ол сайт арқылы барлық кітаптарды, барлық авторларды көріп, олардың шығармашылықтарын көру мүмкіндігі. Сайттың қолданушы интерфейсі мен сервер арасындағы байланыс төменде 1.6-суретте көрсетілген.
1.6ּ-cурет - Клиент-сервер байланысының үлгісі
Құрылатын веּб-сайтта кітаптарды жалға беру және авторлардың шығармалары көрсетілген. Сайттағы бетті қанша рет кіргенді көру үшін, арнайы есптеуіш орналасқан.
Дипломдық жұмыстың көрінісінде келесі кезекте төмендегідей тапсырмалар орындалуы қаּжет:
weּb-қосымшасын құּру;
прּограммалау тілін таңдау;
деректер қорын таңдау;
іздеуді оңтайландырудың тәсілдерін зерттеу;
кітапхана құрылымын тоּлығымен зерттеп, танысу;
қарапайым қолданушыға тиімді және түсінікті инּтерфейс құру;
2 Жобалау бөлімі
2.1 Вeּб − caйт фyнкциялapы
Бұған дейін біз веб-сайттарды дамыту сатылары бойынша да, электрондық бизнеске тарату деңгейі бойынша да жіктеу аспектілерін қарастырдық. Бұл типтерді сипаттай отырып, біз функционалдылық тақырыбын үстірт қозғадық.
Сайт қызметтері туралы айтқанда, нақты не туралы әңгіме болып жатқанын нақтылау өте маңызды. Веб-сайтта жүйе ретінде жалпы жағдайда екі компонентті бөлуге болады:
- веб-сайттың өзі (деректерді шығару, сыртқы жағы, front-end);
- сайтты басқару жүйесі(ішкі жағы, басқару, back-end);
Сайт орындайтын функцияларды нақты түсіну кез келген веб-жобаның жетістігінің негізінде жатыр. Сипаттамасы функционалдық сайт жүргізуге болады екі тұрғыдан: техникалық және бизнес.
Техникалық жағынан, веб-сайт бағдарламалық өнім және түрлі форматтағы енгізілген мазмұн болып табылады. Әрбір сайттан оны іске асыруға тартылған технологияларды, басқару жүйесіне функционалдылық беретін бағдарламалық модульдерді және сайтқа кеңейтілген мүмкіндіктер беретін қолданбалы қосымшаларды (мысалы, форум, RSS-Жаңалықтар дайджесті және т.б.) бөліп көрсетуге болады. Сайт функцияларының мұндай жіктелуі шектелген және веб-сайтты жасауға толық талаптарды (техникалық тапсырманы) қалыптастыру кезінде қолданылады. Бұл ретте әрбір әзірлеуші компанияның ішкі үдерістерін немесе контентті басқару жүйесінің мүмкіндіктерін басшылыққа ала отырып, сайттың маңызды функцияларын өзінше бөледі. CMS-ге қатысты сайттың функционалдығын сипаттаған жағдайда функция жүйенің модульдеріне немесе оның нұсқаларына сәйкес келеді. Белгілі бір CMS-ге ең аз байланыстырылған веб-сайттың функционалдық бірліктерінің мысалдарын келтіреміз:
- фотогалерея;
- форум;
- жаңалықтар таспасы;
- тауарларқызметтеробъектілер каталогы;
- төлем жүйесімен интеграция;
- кері байланыс нысандары;
- сайттан тауарларғақызметтерге тапсырыс беру;
- пайдаланушыларды авторландыру;
- пайдаланушылардың жеке бөлімдері;
- ақпараттық блоктар;
- ішкі банерлік жүйе;
- сайт бойынша келу статистикасы;
- сайттың көптілділігі;
- қоғамдық пікір сұрастыру формалары;
- пошта тарату;
- сайт бойынша толық мәтінді іздеу;
- каталогтар объектілер бойынша арнайы іздеу құралдары;
- сұрақтаржауаптар тізімі;
- электрондық тауарларды (лицензиялар, кілттер, контенттер) сату және жеткізу функциялары;
- пайдаланушыларды техникалық қолдау жүйесі (сұраныстарды өңдеу және білім базасын жүргізу);
- сайт материалдарына келушілердің түсініктеме беру механизмі;
- сайтты сыртқы пайдаланушылармен толтыру.
Фотогалерея сайттың жеке бетінде немесе әр түрлі бөлімдерде шығарылатын суреттер каталогы болып табылады. Әдетте суреттердің бірнеше нұсқаларын сақтау және көрсету мүмкіндігі бар. Суреттердің мәтіндік сипаттамасы болуы мүмкін. Суреттер сипаттамасы бойынша іздеуді ұйымдастыру, бірнеше белгілері бойынша топтастыру (Айдар, құрылған уақыты) мүмкін. Арнайы талаптар болған жағдайда суреттерді сайттың басқа нысандарына -- беттерге, тауарларға, жаңалықтарға, қызметтерге және т. б. байланыстыруға болады.
Галереяларды шығаруды автоматтандыру осы бөлімдерді ыңғайлы басқаруға, сондай-ақ суреттердің үлкен нұсқаларын біркелкі және ыңғайлы көрсетуді ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Үлкен нұсқалар платформа мен нұсқасына қарамастан әртүрлі браузерлерде бірдей ашылғаны маңызды.
Форум. Сондай-ақ "Хабарландыру тақтасы"деп аталуы мүмкін. Форумның қарапайым нысаны "қонақ кітаптары"деп санауға болады. Қонақ кітаптары моральдық ескірді және қазіргі аспектіде қызығушылық танытпайды. Форум-бұл өз кезегінде тақырыптар мен бөлімдер бойынша құрылымдалған форум тақырыптарын жүргізу мүмкіндіктерімен CMS-мен жеке немесе біріктірілген веб-ұсыныс. Форум сайттың ерекше бөлімі ретінде көрінеді. Форум нұсқасының мүмкіндіктеріне байланысты интерфейс дизайны басқа үлгілермен бір стильде орындала алады немесе өз безендірулерімен ерекшелене алады. Әдетте, форум қол жеткізу құқығының және модерацияның дамыған жүйесі бар.
Жаңалықтар таспасы. Корпоративтік сайттардың стандартты функционалдығы әдетте жаңалықтар бөлімін жүргізуді қамтиды. Жаңалықтар-әдетте негізгі мәтіні, жарияланған күні және тақырыбы бар қысқа хабарламалар. Жаңалықтар топтарға бөлінуі мүмкін. Жаңалықтар лентасының негізгі міндеті -- компания клиенттері үшін маңызды оқиғаларды сайтта көрсету және бүкіл сайтқа өзектілік беру. Соңғы түсіндіреміз толығырақ. Тұрақты және тұрақты жаңалықтар ағынының болуы, кем дегенде, сайтқа тұрақты қызмет көрсетілетінін және сайтта қалған ақпарат та өзекті деп үміттенуге болатынын көрсетеді. Бұл фактіні ескере отырып, сайт иелері RSS (RSS-feed) үшінші тарап жаңалықтар ағындарын пайдаланады. Алайда, RSS нақты, өз жаңалықтар таспасының функцияларын орындамайды.
Әдетте, сайт жаңалықтары бірнеше көріністе бар. Біріншісі-дайджест, тақырып, жарияланым күні және міндетті емес қысқаша мазмұн және иллюстрация түріндегі жаңалықтың қысқаша нысаны. Дайджесті басты бетте және кейде бөлімдердің ішкі беттерінде орналастырады. Екінші -- жаңалықтар лентасының толық нысаны, онда жаңалықтың толық мәтінін, фотосуреттерді және (мүмкін) келушілердің түсініктемелерін көруге болады. Үшінші көрініс-жарияланған күні бойынша немесе мазмұн бойынша жаңалықтарды іздеу. Іздеу нәтижесі әдетте дайджестке немесе жаңалықтар таспасының толық түріне ұқсас.
Тауарларқызметтеробъектілер каталогы. Тауарлар (Қызметтер) каталогы сатушы сайттың өзегі болып табылады. Бұл функцияны жүзеге асыру нұсқаларының барлық түрлерінде каталогтардың жалпы сәттері бар. Ең алдымен кез келген каталогтың міндеті -- компанияның тауарларын барынша тиімді көрсету және келушіні сайтта немесе оффлайн режимінде сатып алуғатапсырыс беруге ынталандыру.
Пайдаланушыларды тіркеу және авторизациялау-бұл сайттың функционалдығын кеңейтудің кең мүмкіндіктерін ашатын қосалқы қызмет.
Сервис пайдаланушыны тіркеу процесін (ашық, жария, сондай-ақ жабық тіркелу болуы мүмкін), авторландыру және аутентификацияны қамтиды. Авторизацияға жалпы көзқарастар жоқ, өйткені жабық бөлімдер жиынтығы және қол жеткізу құқығына қойылатын талаптар әртүрлі болуы мүмкін.
Авторизация веб-дүкендердің, форумдардың, веб-сайттардың жабық бөлімдері мен пайдаланушылармен өзара іс-қимыл жүйелері ("жеке кабинеттер", "профильдер", "клиенттерге кіру") үшін пайдаланылады. Авторизацияның негізгі негіздері қарапайым: пайдаланушы өзі үшін логин мен парольді таңдау керек (жиі логин оның пошталық мекенжайы болып табылады), e-mail және кейбір қосымша ақпаратты (аты-жөні, қаласы, Мекенжайы және т.б.) енгізу керек, оның жиынтығы сайттың ерекшелігіне байланысты. Бұдан әрі (тағы да спам-роботтардан қорғау үшін) E-mail бойынша тіркелуді растау жүргізіледі (тіркеу нысанында көрсетілген мекенжайға растаудың бірегей сілтемесі бар хат келеді).
Пайдаланушылардың жеке бөлімдері (дербестендіру). Бұл мүмкіндік пайдаланушылардың авторлануының болуына байланысты. Қызметтер мен тауарларды дербестендіру жалпы үрдіс болып табылады және компанияның нақты бәсекелестік артықшылығын жасауға мүмкіндік береді. Клиентке жеке тұлға ретінде қарап, стандартты шешімдерді өзгерту, жеке ерекшеліктерді есепке алу бойынша мүмкіндік бере отырып, компания оған өзінің құрметі мен сенімін білдіреді. Және мұндай назар бөлшектерде, ұсақ-түйектерде іске асырылуы мүмкін. Мұндай шаралардың құны жоғары емес, ал әсері байқалады. Мұның бәрі веб-сайттар үшін де әділ.
Сайтты жекелендіру әдетте аутентификация процедурасынан өту кезінде пайдаланылатын жеке параметрлердің болуы болып табылады. Мұндай параметрлерге мыналар жатады: блоктарды шығару стилі, қосымша ақпараттық модульдерді қосу, навигация және т. б. ерекшеліктері.
Пайдаланушы базасының болуы жеке бөлімдерді құруға мүмкіндік береді. Мұндай бөлімдерде бір немесе пайдаланушылар тобына арналған ақпаратты орналастырады. Мысал үшін бөлім дүкендер (дилерлер) сайтында дистрибьютор өнімдерін, дилерлер мүмкін ақпаратты жеке шарттар сатып алу тауардың болуына, қоймада бойынша өз өтінімдерді.
Дербестендірілген бөлімдер веб-сайтты электрондық бизнестің түрлі міндеттері үшін пайдалануға мүмкіндік береді: сатып алуды басқару, бөлінген ортадағы коммуникация, кәсіпорындар желісін үйлестіру, маркетингтік зерттеулер.
Ақпараттық блоктар. Ақпараттық блоктар деп арнайы тапсырманы шешу үшін құрылған контенттің аз бөлігі бар бөлінген облыстарды түсіну керек. Ақпараттық блоктардың қарапайым беттерден айырмашылығы, көлемі бойынша шағын инфоблоктарды беттің әр түрлі жерлерінде орналастыруға болады (навигация жанында, сайт қақпағында) және сонымен қатар, уақыт бойынша олардың шығуын оңай басқару және хабарландыруларды ротациялауды іске қосу.
Инфоблоктарды қолдану саласы кең -- қысқа жаңалықтар хабарландыруларынан тауарлардың ішкі жарнамасына дейін. Инфоблоктар ішкі банерлік жүйенің функциясымен бірге жұмыс істей алады. Негізгі артықшылығы мұндай блоктарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz