Мазмұндама мәтіндеріне қойылатын талаптар

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті КЕАҚ
М.Қанапиянов атындағы жоғары колледжі

Курстық жұмыс

Қазіргі қазақ тілін оқыту әдістемесі пәні бойынша
Тақырып: Бастауыш мектептегі мазмұндама мен шығарма жұмыстарына қойылатын талаптар
Мамандығы: 01140101 Бастауыш білім беру
Біліктілігі: 4S01140101 Бастауыш білім беру мұғалімі

Орындалды
Білім алушы
(студенттің Т.А.Ә.)
- - - - - ___________________
(қолы)
Топ:
Тексерді:
Оқытушы:
(оқытушының Т.А.Ә.)
___________________
(қолы)
Курстық жұмыстың қорғалған күні
20___ ж. ___ ________________
Баға___________________________

Павлодар 20 ___ ж.

Жоспар

Кіріспе

1. Жазылым жұмыстарына қойылатын жалпы талаптар (Теориялық бөлім)
1.1 Мазмұндама жұмыстарына қойылатын талаптар
1.2. Шығарма жұмыстарына қойылатын талаптар

2. Жазылым жұмыстарының талаптарына сәйкестігін тексеруге арналған бастауыш сынып оқушыларына арналған тапсырмалар (Практикалық бөлім)
2.1. Мазмұндама жұмыстарының талаптарына сәйкестігін тексеруге арналған бастауыш сынып оқушыларына арналған тапсырмалар
2.2. Шығарма жұмыстарының талаптарына сәйкестігін тексеруге арналған бастауыш сынып оқушыларына арналған тапсырмалар

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Мазмұндама дегеніміз - белгілі бір шығарманың, мәтіннің мазмұнын ауызша немесе жазбаша түрде баяндау.
Мазмұндама мен шығарма жазуға қазақ тілі сабағынан арнайы сағаттар бөлінеді. Шамамен алғанда, әрбір он-он бес күнде 1 сағат бөлінеді.
Бастауыш сыныптарда мазмұндаманың осындай түрлерін көрсетуге болады:
Дайын әңгіме бойынша мазмұндама.
Сурет бойынша мазмұндама.
Кино, диафильм бойынша мазмұндама.
Дайын әңгіме бойынша мазмұндама
Мазмұндаманың бұл түрі атына лайық, белгілі бір алдын ала дайындалған әңгіме бойынша жаздырылады. Дайын әңгіме бойынша мазмұндама жеңілден ауырға, белгіліден белгісізге көшу принципімен жүргізіледі. Соған орай ол бірнеше сатыға бөлінеді:
Мәтіннің құрылысы мен тәртібін сақтай отыра жазу. Бұл әдіс, көбінесе 1-сыныпта қолданылады. Мазмұндаманың бұл түрі 1-сыныпта былайша ұйымдастырылады: Аралардың достығы.
Орманда бір топ ара тұрыпты. Бәрі еңбекқор болыпты. Үнемі гүлден шырын жинапты. Өздері тату тұрыпты. Сондықтан балдай тәтті өмір сүріпті.
Бұл мәтін сабаққа дейін тақтаға жазылып қойылады немесе мұғалім үлкен қағазға алдын ала үлкейтіп жазып қояды да, тақтаға іледі. Мәтінді оқымас бұрын мұғалім балалардан араны көрген-көрмегендерін, ол жөнінде қандай ертегі, әңгімелер білетіндерін сұрап, ауызша әңгіме айтқызады. Мұндай әңгімені 1-2 күн бұрын ұйымдастыруға да болады. Әңгімені дүниетанудан алған білімдерімен ұштастырып, араның адамға қандай пайдасы бар екеніне де тоқталған жөн.
Сабақ баcталғаннан кейін дайын мәтінді балалар оқып шығады. Мәтіннің ішіндегі шырын, балдай тәтті өмір, тату, т.б. сөздері түсіндіріледі.
Мәтінді балалар екі қайтара оқып шығады. Мәтінді балалардың өздеріне оқытудың пайдасы сол, олар мәтіндегі сөйлем құрылысымен, көптеген сөздердің жазылуымен танысады, яғни балалардың есту, көру сезімдері қатар қызмет атқарады. Мәтін оқылып болғаннан кейін сыныпқа сұрақ қойылады. Сұрақ алдымен ауызша қойылып, оқушылар тақтадағы мәтінмен ол сұрақтарға жауап береді. Мәтін сұрақ бойынша талданып болғаннан кейін мұғалім оны толықтай бір оқып шығады. Осындай жұмыстан соң мұғалім тақтадағы мәтінді жауып қойып, екінші тақтадағы сұрақтарды ашады.
Мазмұндаманың бұл түрінде мәтін бойынша қойылатын сұрақтың, мәтіннің құрылысын, тәртібін өзгертпей, тек ондағы сұрақтың орнына ғана бір-екі сөз қою мақсатын қамтиды. Мысалы:
Орманда қанша ара тұрыпты?
Бәрі қандай болыпты?
Үнемі не теріпті?
Өздері қала тұрыпты?
Сондықтан қалай өмір сүріпті?
Бұл сұрақтарға оқушылар мәтіннен есте қалғандары бойынша тағы да ауызша жауап қайтарады. Қорытынды ретінде барлық сұраққа бір оқушы немесе 2-3 оқушы жауап береді. Балалар осы қойылған сұрақтарға жауап жазуға кіріседі.
Сурет бойынша мазмұндама
Мұнда балалар берілген суреттің мазмұнын түсінуге үйренеді.
Мазмұндаманың бұл түрін бірнеше топқа бөлуге болады.
Дайын сурет бойынша мазмұндама
Мұғалім алдын ала дайындалған сурет береді, ал оқушылар сурет бойынша мәтін құрайды. Мазмұндаманың бұл түрі бастауыш сыныптарда бір сюжетті бейнелейтін бірнеше сурет арқылы да жаздырылады. Бір сюжетке салынған бір сурет бойынша жүргізілетін мазмұндамаға мысал келтірейік.
Бүлдірген тере барғанда суреті бойыншы
Мұғалім кіріспе сөзінде балалардың жазғы демалыстарында не істегендері, не көргендері туралы сұрақ-жауап арқылы әңгімелеседі. Онда көбінесе жазғы қаланың көрінісіне көңіл аударысады.
Тақтаға суреті ілінеді. Оның атын жауып қойып, балаларға суретті қарап шығу тапсырылды. Аздан соң, мұғалім Суретте жылдың қай мезгілі көрсетілген. Бұл жауаптың дұрыстығын қуаттай отырып, мұғалім оқушылардың зейінін ағаш көлеңкесіндегі дем алып отырған балаларға, олардың қастарындағы жидекке толып тұрған ыдыстарға аударып:
Балалар, не істеп тұр?
Ал мына тұрған нелер? (шешек,себет)
Бұл ыдыстардың ішінде не бар?
Енді бұл суреттерді қалай деп атасақ екен?
Балалар түрлі ат айтады Бүлдірген тере бастағанда, Бүлдірген теру, т.б. Балалардың ұсынған аттарының барлығы да дұрыс екенін айта отырып, мұғалім: Осы суретті автор қалай атады екен, соны көрейік, деп суреттің жабулы атын ашады. Сурет бойынша мазмұндама бастауыш сыныпта осылай жүргізіледі.
Кино, диафильм бойынша мазмұндама
Кино, диафильм соңғы жылдарда мектеп өмірінен берік орын ала бастады. Кино оқушылар арасында оқу-тәрбие жұмысын жақсарту жолындағы ықпалды құралдардың біріне айналып отыр.
Мектеп жасына дейінгі және мектеп жасындағы балаларға арнап шығарылған диафильмдер мен мультфильмдердің дені орыс тілінен аударылған. Қазақ мектептерінде оқу-тәрбие жұмысында кино, диафильмдерді пайдалануды дұрыс жолға қойып, көпшілік мүддесіне айналдыру үшін, әрине, алдымен мектептерді қазақ тілінде шыққан кино, диафильмдермен қамтамасыз ету қажет.
Фильм көрсетілер алдында балалардың көңілін сол фильмде болатын оқиғаға аудару үшін кіріспе әңгіме айту керек және бастауыш сынып оқушыларын экран материалдарын игеруге бірте-бірте үйрету қажет.

Шығарма және оның түрлері
Жоғары сыныптарда шығарма жаздыру әдістемесін зерттеуші Е.Дайрабаев шығарма мен мазмұндаманың айырмашылығын айқын атап көрсетті. Мектепте жүргізілетін шығарма дегеніміз - белгілі тақырып бойынша өз ойын жоспарлы түрде баяндау. Шығармада оқушының өзі туралы, өнер жөнінде, оқыған немесе талдаған әдеби туынды жайындағы ойлары баяндалады. Оқушы тиісті тақырып бойынша мәтінді өзінше жазады.
Шығарма терминін бастауыш мектеп балаларының жұмыстарына қолданғанда, оқушылардың өмірде өз көрген-білгендерін белгілі бір тақырып ауқымында түсінікті түрде, жүйелі әңгімелеп беруін айтамыз.
Бастауыш сыныптарда балалардың жазатын шығармаларын мынадай топқа жіктеуге болады:
Оқушылардың оқыған яки естіген әңгімелеріне байланысты;
Экскурсия бойынша;
Өнер саласына (супер, кино, қуыршақ театрының спектакльдері, т.б.) байланысты;
Оқушының іс-әрекетіне (ойын, еңбек, т.б.) байланысты тақырыптар.
Шығармада оқушылар өз ойларын қандай көлемде көрсетілуіне ерікті бола тұрғанымен, әр сыныптағы шығарма көлемінің шамасы белгіленді. Оқушылардың жазған шығармаларының көлемі шамамен:
I сыныпта 20 - 30 сөз.
II сыныпта 30 - 60 сөз.
III сыныпта 60 - 130 сөзге дейін барады.
Енді шығарманың жоғарыда көрсетілген түрлеріне жеке-жеке тоқталайық.
Оқушылардың оқыған яки естіген әңгімелеріне байланысты шығарма жұмысы. Бастауыш сынып оқушыларының сөйлемді дұрыс құру дағдысын қалыстастыруда оларды үйде немесе сыныпта оқыған шығармалары мен үлкендерден естіген ертегі, әңгімелері бойынша сөйлетіп, үйретудің пайдасы зор. Шығарманың бұл түрінің білімділік, тәрбиелік мәні де зор. Мұндағы ұтымды мәселенің бір ұшы бала өзін қоршаған айналаға сын көзімен қарап, жақсы мен жаманды, еңбекқорлық пен жалқаулықты, іскер мен кертартпаны, кішіпейілділік пен дөрекілікті байқайды; бұлар жөнінде өз сезімін білдіреді.
Бұл жұмысты мұғалім алдын ала, жан-жақты ойластырып, дұрыс ұйымдастыра білуі қажет. Балаларды сөйлеткенде олардың сөйлемдерінің қысқа әрі түсінікті, жүйелі құрылуына назар аударған жөн. Ол үшін мұғалім жетекші сұрақ қойып отырады.
Сұраққа жауап беру арқылы оқушылар естіген, оқыған әңгімелерінің мазмұнын өз сөздерімен айтып үйренеді және тілдік көркемділікті пайдаланып, нәрлі ойларын еркін білдіруге әдеттенеді.
Бастауыш сынып мұғалімдері оқушылардың оқыған, яғни естіген әңгімелерінің мазмұыны бойынша шығарма жаздыруды түрліше ойластырып жүр:
Оқушылар оқыған немесе естіген әңгімелерінің мазмұнын сақтай отырып, өз сөздерімен еркін шығарма жазады.
Оқыған немесе естіген әңгімелерінің үлгісіне еліктеп, өздері ойдан шығарып жазады.
Дұрыс ұйымдастырылса, бұл жұмыстың екеуінің де пайдасы мол. Әңгіменің мазмұнын сақтай отырып жазған шығармада оқушылар әңгімедегі оқиғаға, құбылыстарға өз білгендерін қосып, одан алған әсерлерін білдіреді.
Бұл - оқушының шығармашылық қабілетін дамытады, тілін ұстартып, ойын жүйелі баяндауға төселдіреді.
Шығарманың бұл түрлерін сендер мынадай әңгіме оқыдыңдар, сол бойынша шығарма жазыңдар деген сияқты нұсқау беру арқылы ұйымдастыруға болмайды. Бұл жұмыста мұғалім үлкен шеберлікпен, дұрыс басшылық етуі тиіс.
Оқушылар тіпті өздері жақсы білетін әңгімелерінің мазмұнын да бірден өз сөздерімен жазып бере алмайды. Сондықтан алғашқы кезде оқыған мәтіндердің мазмұны мұғалімнің көмегімен әңгімеленеді де, кейін балалардың өздері айтып және жазып бере алатын болады.
Мысалы: 1- ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.